|
|
|
٢٠\٦\٢٠١٠ گۆڤاری هێڤیا وەلێت دەنگێ كۆمەلا خویندنكارێن كورد لە ئەوروپا. 1965-1963
فەخرەدین تاهیر
كە حەمە ڕەش ڕەشۆ لە مانگی تەمووزی ساڵی (1976) دا، لە ئەلمانیا هەر سێ ژمارەكەی لە توێی نامیلكەیەكدا بە قەوارەی (كتێبی گیرفان) بە چاپ گەیاندوە، د.زازا نووسینێكی بەسەرناوی (چاپی كوردی لە ئەوروپا )دا نووسیوە،كە ئەمە دەقەكەیەتی: هەموو كار و خەباتێكی كورد پێڕادەبن بە گشتی و چاپەمەنی كوردی بەتایبەتی هەردەم تەمەنێكی كورتی هەبووە و زوو هەڵوەریوە ومردوە.
یەكەمین گۆڤاری كوردی كە لە ئەوروپا بەئەلفوبێی لاتینی دەركەوت گۆڤاری (دەنگێ كوردستان) بوو،بانگی خوێندەڤانانی كوردی پێشینە بوو لە ئەوروپا ، مانگێ جارێك دەردەكەوت،لەنێوان ساڵانی (1949-1950 )دا هەمووی بەسەریەكەوە (12)دوانزە ژمارەی لێ چاپ كرا، دەبێ ئەو ژمارانە گەر تەنیا لەلای میر كامەران بەدرخان پەیدا ببن.بەرێ ئەز بگەڕێمەوە سوریا هەموو بەڵگەنامەكانی خۆم و هەموو ژمارەكانی گۆڤاری (دەنگێ كوردستان)لەلای (عیسـمەت شەریف ڤانلی)م دانابوو، دوای ئەوەی لە ساڵی (1970)دا،جارێكی تر گەڕامەوە سویسرا پرسیاری بەڵگەنامە و ژمارەی گۆڤارەكانم لە (ڤانلی)كرد، مخابن هیچی لەلای خۆی نەهێشت بوو،مردنی (دەنگێ كوردستان) پەیوەندی بە چڤاتی كورد و بیروباوەری چەپەكانەوە هەبوو كە ناكۆكیان خستە نێو خوێندكاران و دەستپێكی خەباتی خوێندكاران لە دەرئەنجامدا سەركەوتنی بەدەست نەهێنا. ساڵی(1956) سەرلەنوێ كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردیان لە ئەوروپا ژیاندەوە و دەنگی كۆمەڵەی خوێندكاران گۆڤاری (كوردستان)بوو، بەشی زۆری ناوەڕۆكەكەی بەزمانی ئینگلیزی و بەشێكی كەمیشی بەزمانی كوردی شێوەزاری (سۆرانی) بوو.
دكتۆر زازا لە درێژەی نووسینەكەیدا دەبێژێت: هەتا ساڵی( 1963) بڕیار درا كە گۆڤارێك بەشێوەزاری كرمانجی و بەئەلفوبێی لاتینی چاپ و بڵاوبكرێتەوە و حەمە ڕەش ڕەشۆ بەرپرسیاری گۆڤاری بەسەرناوی (هێڤیا وەلێت)ی لە ئەستۆی خۆی گرت. گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) لەنێوان ساڵانی (1963-1965) دا، هەمووی بەسەریەكەوە (3) ژمارەی لێ بڵاوكرایەوە، لەم سێ ژمارەیەدا گەڵێک هەڵبەست،چیرۆك،مەتەلۆك،بابەتی سیاسی،مێژوو و هەندێك بابەتی دیكە ڵاپەڕەكانی ئەم گۆڤارەیان رازاندەوە، ئەمەش گۆڤارەكەی بەناوەڕۆك دەوڵەمەند تر كرد.ئێستا كاك حەمە ڕەش ڕەشۆ دەیەوێ ئەو خەباتە بزر نەبێت، نیازوایە هەر سێ ژمارەی (هێڤیا وەلێت) لە توێی نامیلكەیەكدا بە چاپ بگەیێنێت.
دكتۆر زازا لە دوا پەیڤەكانیدا دەبێژێت: ئەز هیڤیدارم لاوەكانمان بخوێنن و هەوڵبدەن لە كەمترین ماوەدا گۆڤارێكی تازە دەربخەن و تەمەن درێژتربێ، دەوڵەتانی خوێنخۆر ناهێلن ئێـمە لە وڵاتی خۆمان بەسەربەستی بە چاند و زمانی خۆمان مژوڵ ببین. لێ لە ئەوروپا ئەم ڕێیە بۆ ئێمە كراوەیە، دەبێ ئێــمە بەگرنگییەوە بایەخ بەم مژارە بدەین و نابێ لە دەست خۆمانی بدەین، بۆ ئەوەی بتوانین چاند و زمانی خۆمان بپارێزین و بەرەو پێشەوەی ببین. بەم شێوەیە ئێمەی كورد دەمێنینەوە و لە دوایشدا بە ئومێد و هیواوە بە دۆزی ڕەوای خۆمان دەگەین.
خورتینۆ! برانۆ! بەزمانی خۆتان بخوێنن و بنووسن، ئەم زمانە بدەنە خوێندن و نڤیساندن، هەر ڕۆژێ نێو سەعات خۆ بەم كارە مژوڵ بكەن ،تێر دەكا. میللەتەكەمان لە تاریكی و پەرێشانی دایە،ڕێی ڕزگاری و گەش كردنی تەنێ ئەوەیە...!
هەر دەربارەی چیرۆكی دەرچوونی هەر سێ ژمارەی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) لە ڵاپەڕەی (1)دا، حەمە ڕەش ڕەشۆ وتارێكی بەسەرناوی (دەستپێك) چیرۆكی دەرچوونی هەر سێ ژمارەی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) دەگێرێتەوە و ئەمەش دەقەكەیەتی:گەر ئێمە ئەمڕۆ ئاوڕێك لە مێژووی كورد بدەینەوە، دەبینین كە گەڵێك كەم گۆڤار و ڕۆژنامە و پەرتووك بە زمانی كوردی دەركەوتوون، نەمازە بە ئەلفوبێی لاتینی ژمارەیان ئێجگار كەمە.
گۆڤاری یەكەم كە دەرچوو (هاوار) بوو.ئەو گۆڤارە گرانبەهایە بنكەی ڕێزمان و نووسینی كوردی بەئەلفوبێی لاتینی دانا، بەدەستی میر جەلادەت بەدرخان لە 15ی گوڵانی 1932 دەركەوت و دوا ژمارە، كە ژمارە 57 بوو لە 15ی ئابی 1943 بڵاوكراوەتەوە. ئێستاكە بەدەستخستنی ژمارەكانی ئەم گۆڤارە كارێكی ئێجگار دژوارە.بەتەنیا هەندێك وڵاتپارێزی كورد ژمارەكانی ئەم گۆڤارەیان لەلای خۆیان پاراستووە. عوسمان سەبری یەكێك لەو جوامێرانەیە ژمارەكانی ئەو گۆڤارەی لەلای خۆی پاراستووە و هەموو ژمارەكانی پێشكەش بەئێمە كردوە و هیڤیدارین ئێمەش هەموو ژمارەكانی جارێكی تر دوبارە چاپ بكەینەوە و بۆ ئەوەی توێژەر و كوردناس سوودی لێ ببینن. ئێـمەش هەوڵدەدەین بەهاریكاری هەڤاڵ و هۆگرانی خۆمان ئەو داواكارییە بگەینینە جێی خۆی.ئێمە پێشتر نامیلكەی گۆڤاری (چیا)م چاپ كردبوو، ئێستاش نامیلكەی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) لە ژێر دەستی ئێوە دایە. كۆبوونەوەی هەشتەمی كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا لە مانگی ئابی ساڵی 1963 دا، بڕیاری دەرچوونی ئەو گۆڤارەی دا. كۆمیتەیەك بۆ دەرچوونی ئەم گۆڤارە دامەزرا و منیان كردە بەرپرسیاری دەرچوونی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت)،مخابن لەبەر تەمبەڵی و كار نەكردنی هەندێك لە هەڤاڵانمان گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) هەر (3) ژمارەی لێ دەرچوو و تا ساڵی 1965 بەردەوام بوو. هەر لە ساڵی 1965 من دەستم لە دەركردنی گۆڤاری هێڤیا وەلێت بەردا و لە كۆبوونەوەی دەیەمی هەمان ساڵ كۆمیتەیەكی تر دامەزرا بۆ درێژەدان بەدەركردنی گۆڤارەكە و كۆمیتە تازەكە هەڤاڵ (شەفۆ) یان دەستنیشان كرد بۆ بەڕێوەبردنی ئەم كارە،بەڵام هەڤاڵانی تازەمان نەیانتوانی كار و ئەركەكانی خۆیان بەباشی بەڕێوەببەن و گۆڤاری (هێڤیا وەلێت)یش وەك ئەوانی پێش خۆی بەبێ دەنگی مرد. بێگومان ئەگەر ئێستاكە پرسیاری هەر سێ ژمارەی ئەم گۆڤارە بكەین، باوەڕناكەم بتوانین یەكێك لە ژمارەكانی پەیدا بكەین. لەوبڕوایەدام ئەمەشیان بەشێكە لە بزر بوونی ڕۆشنبیریی كوردیمان، هەر بۆیە ئامادەكردن و كۆكردنەوەی هەر سێ ژمارەی گۆڤاری(هێڤیا وەلێت) لە توێی نامیلكەیەكی ئاوادا بەپێویستمانزانی چاپی بكەینەوە. ئەگەر ئێستاكەش ئەو خەباتە كولتوورییەی ئێـمە هەڵنەسەنگێدرێت،لەو باوەڕەداین ڕۆژێك دێت، كە نرخ و قیمەتی بزاندرێت.
هەر وەك ئێوەش دەزانن گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) و (چیا) لە نێوان ساڵانی (1963- 1970)دا، چاپ و بڵاوبوونەتەوە و هەر لەوێ دەمێشدا شۆڕشی كورد لە كوردستان بەردەوام بوو.ئەو هەردوو گۆڤارە ڵاپەڕەكانی كراوە بوون بۆ هەموو و ڕووداو و پێشهاتەكانی ئەو شۆڕشە پیرۆزە. هەر بۆ ئەو مەبەستە هەموو كوردێك دەتوانێت مێژوو و ڕووداوەكانی لە ماوەی (10)ساڵی دەرچوونی ئەم دوو گۆڤارە لە نێو ڵاپەڕەكانیدا ببینیت و بخوێنێتەوە. ئێمە بەهیچ شێوەیەك دەستكاری نووسین و ناوەڕۆكی بابەتەكانی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت)مان نەكردوە،تەنیا ناتەواوی و چەوتی نووسینەكانمان ڕاستكردۆتەوە و بەئەلفوبێی جوانترمان نووسیوەتەوە.
هیڤیدارم توانیبێتمان بەم هەوڵەمان ئامانجەكانی مێژووی چاند و ئەدەبیاتی كوردیمان دەوڵەمەندتر كردبێ و ڕۆژێك دابێ بەرهەمی خەباتی خۆمان ببینین كە بەرهەمی هەبووە،ئەو دەمە ئێمەش پێ شاد و سەرفراز دەبین. حەمە ڕەش ڕەشۆ 5.7.1976 ئەلمانیا.
گۆڤاری هێڤیا وەلێت لەسەر ڵاپەڕەی پێشەوەیدا بەم شێوەیەی لەسەر نووسراوە: ساڵ: 1 ژمارە: 1 ڕەزبەر 1963 ناوی گۆڤار: هێڤیا وەلێت لە ژێرەوەش نووسراوە: دەنگێ كۆمەڵا خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا. ئەم ڵاپەڕەیە بە وێنەیەكی دەستكردی نیگاركێشێك بریتیە لە شاخ و ڕۆژ نەخشێندراوە و هەر سێ ژمارەکەش بەرگی پێشەوەی بەیەك دیزاین ئەنجامدراوە. ناوەرۆكی ژمارە: 1 بریتیە لەم بابەتانە:
بەواژۆی یەكێتی خوێندكاران، مامۆستایان، لاوان، ژنانی كوردستان بڵاوكراوەتەوە.
بژی گرێدانا مە پێشڕەوێن شاگردێن لە سوریایێ، لەكۆتایی مانگی تەمووزدا نووسراوە.
زانایەكی ئێمە گوتویەتی: كوردینۆ گەر ئێوە دەخوازن خۆتان بناسن، زمانی خۆتان بخوێنن،گەر ئێوە دەخوازن خۆتان بەخەڵكی بناسێنن جارێكی تر زمانی خۆتان بخوێنن.
ئەم ژمارەیە )27 ) ڵاپەڕەیە و بە قەوارەی (A4) و دیزاینێكی نۆرماڵی بۆ ئەنجامدراوە و تەواوی بابەتەكانی هەر هەمووی بەیەك فۆنت و قەوارە نووسراوەتەوە.
هێڤیا وەلێت ساڵ : 1 ژمارە: 2 گوڵان 1964 ناوەڕۆكی ئەم ژمارەیەش بریتین لەم بابەتانەی خوارەوە:
· ئەركە پیرۆزەكانی (هێڤیا وەلێت) بە پێنووسی كەمال فوئاد بەرلین 21.5.1964 ، ئەم وتارە بە شێوەزاری كرمانجی نێوەڕاست (سۆرانی) و بە ئەلفوبێی لاتینی نووسراوە. كە ئەمە دەقی وتارەكەی بەرێز (كەمال فوئاد)ە، وەك خۆی دەگوازینەوە:
برایانی بەرێز: بەرێوەبەرانی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت)ی خۆشەویست! سڵاوێكی گەرمی تێكۆشانتان پێشكەش بێ، ژمارەی یەكەمی گۆڤارەكەتانم خوێندەوە،زۆرم پێ خۆش بوو،چونكە بە ڕاستی كەلێنێكی گەورەی بۆ پڕ كردینەوە،نەك بۆ ئێـمە خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا بەڵكو بۆ هەموو ئەو كەسانەی كە حەز بە فێربوونی زمانی كوردی ئەكەن. هێڤیا وەلێت بەشێوەكی تایبەتی كەڵك و سوودێكی زۆری هەیە بۆ برا كوردەكانی سوریا و توركیامان كە هەموو ڕێگایەكی ئاشكرایان لێ بەستراوە بۆ فێربوونی زمانەكەیان و گەشە پێكردنی. ڕاستە هێڤیا وەلێت ناتوانێت ئەو كەلێنە گەورەیە پڕ بكاتەوە كە لە ئەنجامی نەبوونی مافی سیاسی و نەتەوایەتی كوردەوە هاتووە لەوانەش مافی خوێندن و نووسین بە زمانی كوردی كە ئەمڕۆ لە هەموو بەشە داگیركراوەكانی وڵاتی خۆشەویستمان كوردستان بەربەست كراوە. بەڵام هیچ گومانی تیا نیە دەرچوونی هێڤیا وەلێت كەڵك و سوودی زۆری هەیە بەتایبەتی لە ڕۆژێكی وادا كە نەتەوەكەمان نەك تەنیا بێبەشە لە هەموو مافێكی سیاسی و دیموكراتی و نەتەوایەتی و مرۆڤایەتی بەڵكو بەڕەنگاری هێرشێكی ناڕەوا و دڕاندنە ئەبێ لە بەشێكی وڵاتەكەمان واتە لە كوردستانی عیراق كە گەلی كوردمان بە پلەیەكی سەختی تێكۆشانا تێ ئەپەڕێ لە پێناوی هێنانەدی مافی نەتەوایەتی و دیموكراتیەكانی لە ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان و رژێمێكی دیموكراتی پەرلەمانی بۆ عیراق.ئێستاش پاش دوو ساڵ و نیو بۆمب بۆردوومان و كوشتن وبڕین و گرتن و گرانی و ئازار و چەوسانەوە و پاش ئەوەی سێ مانگ زیاتر تێپەڕی بەسەر شەڕ وەستاندن لە نێوانی سوپای عیراق و شۆڕشگێرانی كوردستان تا ئێستا هیچ مافێك بە گەلەكەمان نەدراوە و حكومەتی عیراق نەك هەر تەنیا لە پیلانەكانی خۆی پەشیمان ئەبێتەوە و بەس بەڵكو بەشێوەیەكی زۆر نامەردانە هەوڵ ئەدا تۆی ناكۆكی چاندن لەناو سەركردەكانی گەلی كوردا.
لە سوریا هەموو ڕۆژێك چەتەكانی بەعس هێرش ئەبنە سەر گەلی كوردمان و بەدەیان كەسیان لێ ئەگرن و لێ بریندار ئەكەن و لێ ئەكوژن بێ ئەوەی هیچ گوناهێكیان هەبێ بەڵكو تەنیا لەبەر ئەوەی كوردن و ئەیانەوێ بە كوردی بژین و بە كوردی بمرن. لەتوركیا گرتن و لێدانی گەلی كورد هەر بەردەوامە و تا ئێستا گەلی كورد بێ گوناح لەبەندیخانەكانی ئەنقەر و ئیستەنبۆل دا ماونەتەوە و ئازار و سزا ئەچێژن.
لەئێرانیش سەرەڕای نەبوونی هیچ مافێكی نەتەوایەتی و زانیاری كورد وەك هەموو بەشەكانی كەی كوردستان، تاقە ڕۆژنامەیەكی كوردی كە لە (تاران) لەلایەن حكومەتەوە بەناوی (كوردستان)ەوە دەرچوو،داخرا.
سەرەڕای ئەوە ماوەیەكە حكومەتی ئێران دەستی كردوە بە گرتنی كورد. جا لە كاتێكی وادا كە گەلی كوردمان لە هەموو بەشەكانی كوردستان لە هەلێكی وا ناخۆش دا ئەژی سەرەڕای ئەوەش بەڕەنگاری هێرشی ناڕەوای دوژمنانی ئەبێ چەند ئەركێكی گەورە و پیرۆز ئەكەوێتە سەر شانی گۆڤاری هێڤیا وەلێت:
1. ئەركی گەیاندنی دەنگی بەشەكانی كوردستان بەیەكتری و بەخوێندكارانی كورد لە ئەوروپا. 2. ئەركی گەشە پێدان و پێشخستنی زمان و ئەدەبیاتی كوردی و نزیكردنەوەی دیالێكتە جیاوازەكانی زمانەكەمان. 3. ئەركی ڕوونكردنەوەی مەسەلەی نیشتمانیمان كە یەكێكە لە ئامانجە پیرۆزەكانی كۆمەڵەی خۆشەویستمان. كۆمیتەی بەڕێوەبەری گشتی كۆمەڵە لە كاتێكا سڵاوی گەرم و پیرۆزبابی پێشكەش بە گۆڤاری هێڤیا وەلێت و دەستەی نووسەرانی ئەكات، ئامادەیی خۆی پێشان ئەدات هەر وەك لەسەرەتاوە پێشانی دا بوو هەموو یارمەتی و كۆمەكێك بەگوێرەی توانای پێشكەش بكات بۆ دەركردنی گۆڤارەكە بە ڕێك و پێكی و پێشخستنی. گۆڤاری هێڤیا وەلێت كە بە تایبەتی بە دیالێكتی كرمانجی ئەنووسێ پێویستە جار و باریش بەسۆرانی وتار بڵاوبكاتەوە تا زۆربەی برا كوردەكانمان لە ئێران و عیراق كە بەدیالێكتی سۆرانی ئەدوێن لە خوێندنەوەی گۆڤارەكە بێبەش نەبن و بتوانن وتاری خۆیان تیا بڵاوبكەنەوە. لەدوایی دا خۆشی و سەركەوتنتان هیوامانە و ئومێدی پێشكەوتنی گۆڤارەكەتان ئەكەین و هەمیشە بەختیاریتان ئاواتمانە.
· دوو پارچە شیعر بەناوی( كامەران سلێمانی)،هەر دوو پارچە شیعرەكەش بەئەلفوبێی لاتینی بڵاوكراوەتەوە و كە بریتین لەمانە: ئاگر بە نەختێ ئاو كوژایەوە گوڵ بە بای پاییز سەری نایەوە بەڵام ژیڵەمۆی تێكۆشانی كورد دوای هەزاران ساڵ هەڵگیرسایەوە ...... ئەوی مێژووی كورد بخوێنێتەوە ئەڵقەی زنجیرەی بهۆنێتەوە هیچ هێزێك نییە بیتوێنێتەوە ئەو چەرخە نەما درەختی ڕەگەز ڕیشەی دەرهێنن هی ئێوەی نەبەز · پیرۆزی لە فۆرمی شیعر لەلایەن سەیدا عوسمان سەبری وەك پیرۆزبابی لە دەرچوونی گۆڤاری هێڤیا وەلێت نووسراوەو لەڵاپەڕە سێیەمدا چاپ و بڵاوكراوەتەوە ئەمەش دەقەكەیەتی: هێڤیا وەلێت،چ ناڤەكی خوەشە،ژبۆ كۆڤارەكە نو كوو بە زارێ كورمانجی لە ئەوروپا بە دەستێن خورتێن كورد دەردەكەڤیت.
دەرخستنا ڤێ كۆڤارێ،بە ڤی ناڤێ خوەش و شیرین ژبۆ خورتێن مەیێن لە ئەوروپا لێهاتنەكە گەلەكی هێژایە،چاوان كوو خورتێن مەیێن لە ئەوروپا دە ڤێ كۆڤارا هاندا هێڤیا وەلێتێ خوە دەبینن،خەلکێن وەلێت ژی وان خورتان دا هێڤیا گەلێ خوە دەبینن.
كۆڤارا مە یا نو ئیرۆ هێڤیا وەلێتە، ئارمانجا وەیا سەربەستی،ئازادی،فەلاتە. دێ وەك رۆژێ روناك بكە دنیامەیە تاری ، بە پەیڤ و نیڤیسارێ هێژا وەكی مراری. دلێ مەیە كول،ڕوویێ بێماد هەردێ بكە گەش، لە پێش مە ڤەكە رییا خەباتەكە گەلەك خوەش. جیهانێ ژبۆ مە بكە روناك وبهوشتین، زمانێ مەیێ پاشڤەمایی زار بكە زەنگین. پێشكەش دەكەم سپاسێن خوە و دۆست و هەڤاڵا‌‌ن، بۆ خورتێن كوو دە ڤێ واری دە وەكی شەپاڵان. خەباتێ بکەن ،پێ بوەستن ئەو بە شەڤ و ڕۆژ، دە ڤێ رییا هان گەلێ مە دێ زوو شیاربە، وێ هینگا هەزار خولی لە ناڤ چاڤێن نەیاربە.
هەزار جاری پیرۆز كۆڤارا هێڤیا وەلێت،هەر بژین خورتێن كوو پێ ڕابوونە. عوسمان سەبری · لە ژێر ئەم بابەتەی سەیدا عوسمان سەبریش دا ، چەند دێرێك لەلایەن دەستەی نووسەرانەوە ئاراستەی خوێنەرانی گۆڤارەكە كراوە و داوایان لێ دەكات بە ڕەخنە و پێشنیاز و بەرهەمەكانیان ڕووپەڕی گۆڤاری هێڤیا وەلێت دەوڵەمەندتر بكەن. · بە هاتنا جەژنا نەورۆز وتارێكی كورت و هەڵبەستێك لەلایەن عوسمان سەبری هاتووە و بڵاوكراوەتەوە، هەڵبەستەكە مێژووی 1957.3.21ی شامی بەسەرەوەیە. · وتاری بیرەوەریا جەژنا نەورۆزێ لە گۆڤاری دەنگی كورد، ژمارە 8، ئاداری 1964دا ، بڵاوكراوەتەوە و گۆڤاری هێڤیا وەلێت دوبارە چاپی كردۆتەوە. · وتارێك بەسەرناوی (نەورۆز بە خۆش هاتی،وە هەر بی رۆژی سەرخابوون) بەپێنووسی شڤان نووسراوە. · نووسینێك بەناو ونیشانی (پەرێشانی) بە پێنووسی سۆرۆ نووسراوە. · وتارێك بەسەرناوی (نەخۆشیا مە خۆشیا نەیارانە) بە پێنووسی حەمە ڕەش ڕەشۆ بڵاوكراوەتەوە. · كورتە چیرۆك بەسەرناوی (كچا كبریتفرۆش) بەپێنووسی بەشارێ سگڤان لە دهۆك نووسراوە، لە ڕۆژنامەی روناهی ژمارە 19 ی ساڵی 1943 وەرگیراوە و دوبارە بڵاوكراوەتەوە. · نووسینێك بەسەرناوی (سەرپێهاتیێن دیرۆكێ) بە پێنووسی سۆرۆ نووسراوە. · وتارێك بەسەرناوی (رێگای سەربەستی تەنیا لە یەكبوون دایە) لە گۆڤاری دەنگێ كورد، ژمارە 7، ساڵ 1964 وەرگیراوە. · هەڵبەستێك بەسەرناوی (گیان) بە پێنووسی عوسمان سەبری لە بەرهەمی باهۆز .ڵاپەڕە 31، 1956 ی شاعیر وەرگیراوە. · هەر لەم ژمارەیەدا دوو هەڵبەستی عوسمان سەبری یەكەمینیان بەسەرناوی (گیسن)و ئەوی دیكەشیان بەسەرناوی (كەر و ئازادی) بڵاوكراوەتەوە. وای بەباشدەزانین هەڵبەستی دووەمین كە(كەر و ئازادی)ە، وەك خۆی بۆ خوێنەران بگوازینەوە كە ئەمە دەقەكەیەتی:
نێرێكی كۆڤی هەلمشتی و شەنگ د دارشاگەكێ دچێژی بێدەنگ هاتە وی پێژنا زەڕینا كەرێ دەنگێ وەر پیس نەدیبوو بەرێ سەرێ خوە هلدا لە دۆر خوە نێری دەخواست بزانە كاكێ دەزەڕی هەو دیت كەرێ ڕەش دكە گۆرە گۆر د دا تیزكان وی بێڤل لە ژۆر لەسەر پشتا وی كورتانێ كەڤنار دهستو زەنگل،دسەری هەفسار نابم پەلیسە ژ بۆ گورێ زەر دبێ وی خوارن گەلەك پەز و كەر كۆڤی دكەنی دگۆت: نەوا یە ترسا ددلێ تەدە بێ را یە گور ژ وەكی تە گەلەك ترسۆكە هەیە هین پرتر قەلس و پزدۆكە قەلسە چ گاڤا خورتان دبینە ترسێ د دلێ خوە دە گەردە ڤێ رەمانا پیس باڤێژە بەردە هاتە نك كۆڤی گەلەك سەرگەردان دۆخهە فسار د لنگ دهات راپێچان دگۆتە كۆڤی: تو چی تەبایی ؟ بێكەس وا لە چولان سەربەردایی! بۆ چی بەرنادی ڤان رێل و گۆڤان وەرە تە ببەم ناڤا مرۆڤان نەحەیفە هۆلێ بێ ئافر و وار. كۆڤی دگۆتی: هۆ براكێ كەر! پەیڤا تە بەیان بۆ من سەراسەر ئەڤ چیا هەمی جهو وارێ من چ كەسێ دڵچاك دۆست و یارێ من من ناڤێ ئافر نە دڤێ خودی ژ ڕۆژا كوو بووم من خواست ئازادی ئەڤ شیرەتا تە بێفەسا و شاش تێ دە نابینم تویا ڕاست و باش گەلەك خەیدی كەرێ گوهدرێژ گوت: ئا بەسەر و بەر نەپەیڤم هێژ من هەیە خودی، ژبۆ من ئاخوڕ ئاڤا كریە تێ هەنە ئافر تو جار ناكێشم خەما خوارنێ هەیا كوو هەبم لە ڕوویێ دنێ خوارن، ڤەخوارن بێ ژمارە پر دەما بخوازم دكەم زەڕزڕ بۆ سەرمێ نەگرم دا من ئەڤ كورتان نادم بە ئەبا كەفخایێ بۆتان خستە سەرێ من ڕەشەمە و سەر گۆش بەدەنگێ زەنگۆل هەر دبم سەرخۆش من لە ماڵ هەنە دوو قەید و مەربەند پێ تێم گرێدان بە كابۆك و زەند كەرێ دگۆت وی: نە بێ زراڤم لێ وەك بچووكێ بێ دێ و باڤم چاوان دێ ڤێ كێڤێ هەمی بەردم كورتان و هەفسار، ئافر بە دەردم كێفا خوە دكەم وەك میر و پاشان كۆڤی دگۆتێ: توو گوهدرێژی تۆتك ڤالایی مێژ ڤرێژی هێ توو نزانی چاوان بوویی دڵ پشتا تە جەدەوا،هەمی گرێك و گێل تە چ ژ خودی،دڤێ ئازادی شەرمە كوو وا بەدڵی شابی باڤێژە توو هەفسار،كورتان، زەنگل ما قەی تە نینن مێژی و ئاقل؟ هەفسار ژ بۆنا تە پێ گرێدە مەربەند و قەیدێ بە سەر دە لێدە كورتان نە ژبۆ سەرمێ نەگری پشتا خوە لە بەر بارێ وی ڤەگری ببی خولامۆك لە بەر دەردێ وی هەیا كوو هەبی هەرتم كەرێ وی كەسێ بە ڕوومەت قیما خوە نینە ڤێ كێمیا هان بە خوە دە بینە وەر دگەل من زۆزان و چولان دێ هین بزانێ ئازادی چ یە، كەسێ تە خودی دناسی كێیە. ........................................... ........................................... گوهـ بە خوە دە گرت كەرێ ڕەش دهات بیرا وی تۆلك كەركەش دۆرا گوند تژی سێ هە هێن بەهار پایزی بێ ترس نەپاكی د خوار چاوان ڤێ خێری دكارە بەردە هە یە كوو جانێ شیرین بەسەردە ژبۆ ئازادی نەفەل و گیا نەخواست گوند بەردە دەركەڤە چیا دگۆت: ئەز ناشێم بژیم بێ هەفسار بێ ئاخوڕ نابم دەما بوو ئێڤار ئازادی چ یە ؟ دگەل ترسا جان.. بێ ترس من دڤێ بخووم پاریك نان. گاڤا بهیستم كوڤی ئەڤ خەبەر دگوتێ: ڕاستە ئازا نابن كەر.
· هەر لەم ژمارەیەدا وتارێكی كورتی عوسمان سەبری بەسەرناوی (باوەڕی دە وارێ خەباتا وەلێت دا) بڵاوكراوەتەوە. · هەڵبەستێك بەسەرناوی (ئەڤینتیا من) بەپێنووسی م. بۆر بڵاوكراوەتەوە. · وتارێكی كورت بەناوی (ژ رەوشێن شۆڕشا مە) بە پێنووسی شەفۆ نووسراوە. · هەڵبەستی (بلوورڤان) لە هەڵبەستی حەمە ڕەش ڕەشۆیە. · نووسینێكی كورت بەسەرناوی (لە پێ خەلكی ماین شەرمكاریە) بەپێنووسی گەنجۆ نووسراوە. · دوو هەڵبەستی سەیدا جگەر خوێن بەسەرناوی( هەی قارەمان میللەتێ كورد)و (تا كەنگێ ئەمێ كاركەر وجوتكارێ باگا بن) لە دیوانی سەورە ئازادی شاعیر چاپی 1954 وەرگیراوە. · دوا بابەت هەڵبەستێكی عوسمان سەبری بە سەرناوی ( دچم هەج)ە ، و لەبەرهەمی شاعیر بەسەر ناوی ( دەردێ مە) لەڵاپەڕەی (9)دا وەرگیراوە و گۆڤاری هێڤیا وەلێت دوبارە بڵاویكردۆتەوە. ئەم ژمارەیە (31) ڵاپەرەی (A4) ە و بەهەمان دیزاینی ژمارەی پێشتر نەخشەسازی بۆ كراوە و بەیەك فۆنت و قەوارە ناوونیشان و ناوەڕۆكی بابەتەكان نووسراوەتەوە.
هێڤیا وەلێت ساڵ: 1 ژمارە : 3 ساڵنامە : نەورۆز 1965 بەها(نرخ) : 2 D.M. ڕۆژئاوا (مەبەست لە دوو ماركی ئەلمانیای ڕۆژئاوا)یە. ئەم ژمارەیەش وەك هەر دوو ژمارەكانی پێشتر بەرگی پێشەوەی هەمان نەخشەسازی بۆ كراوە. لەم ژمارەیەدا كە دوا ژمارەیە ئەم بابەتانەی خوارەوە لە خۆ دەگرێت: · سەروتار بەسەرناوی ( شۆرشا كورد و داخوازا ئاوتۆنۆمی بۆ كوردستانا نیڤرۆ)(عیراق) بە پێنووسی سۆرۆ نووسراوە. · كوردستان و سەرخابوون وتارێكی حەمە ڕەش ڕەشۆیە بڵاوكراوەتەوە. · سەرپێهاتی (سەرگوزشتە) بەسەرناوی ( شەڕێ مێشا) بە پێنووسی نوردەدین زازا نووسراوە. · كرۆنۆلۆژییا نڤیسكارێن كورد لە كوردستانا باكوور بابەتێكە كە باس لە ژیاننامەی كۆمەڵێك لە نووسەر و شاعیرە ناودارەكانی كورد بە كورتی نووسراوە، دەكا كە بریتییە لەمانەی خوارەوە: 1. مەلای جزیری 2. عەلی حەریری 3. فەقێ تەیران 4. مەلای باتێ 5. شەرفخانی بەدلیسی 6. ئەحـمەدی خانی 7. ئیسماعیلی باستی بە پێنووسی حـەمە ڕەش ڕەشۆ نووسراوە و بڵاوكراوەتەوە. · بەپێنووسی كەمال فوئاد وتارێك بەسەرناوی (چەند هەڵبەستێن برادەران) بە شێوەزاری كرمانجی نێوەڕاست (سۆرانی) بەلفوبێی لاتینی نووسراوە و بڵاوكراوەتەوە، هەڵبەستەكان بریتینە لەمانەی خوارەوە: 1. ڕۆژی ڕەشی شەشی ئەیلوولی پیرەمێردی شاعیر. 2. بەدەربەدەری هەژار موكریانی شاعیر. ئەم بابەتە لە گۆڤاری كوردستان، دەنگی كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا، ساڵی 1961 وەرگیراوە و دوبارە چاپ و بڵاوكراوەتەوە. · هەڵبەستێك بەسەرناوی ( سەواش ژ خودێ ڕا) بە پێنووسی حەمە ڕەش ڕەشۆ نووسراوە. · هەڵبەستێك بەسەرناوی ( مارشا خورتێن كوردا) بە پێنووسی م. بۆر بڵاوكراوەتەوە. · هەڵبەستی (نەورۆز) هەر م.بۆر نووسیویەتی. · (خوارۆك) هەڵبەستی حەمە ڕەش ڕەشۆیە. · هەڵبەستی ( ئاخا وڵات) بە پێنووسی حەمە ڕەش ڕەشۆ نووسراوە. · هەڵبەستی ( وەفدا كوردی) لە بەرهەمی (باهۆز)ی عوسمان سەبری ڵاپەڕە 54 ی ساڵی 1956 وەرگیراوە و جارێكی دیكە بڵاوكراوەتەوە. · هەڵبەستێك بەسەرناوی( هۆسیا من ... وەسیەتی من) بەپێنووسی م. بۆر بڵاوكراوەتەوە. · چیرۆكی (دز و لاوك) لایەن م. بۆر نووسراوە و بڵاوكراوەتەوە. · دوا بەرهەمی ئەم ژمارەیە هەڵبەستێك بەسەرناوی (هۆ خۆرت)ی عوسمان سەبری لە بەرهەمی (باهۆز) لەڵاپەڕە 63 ی ساڵی 1956 دا، وەرگیراوە و بڵاوكراوەتەوە. ئەم ژمارەیەش وەكو هەر دوو ژمارەی پێشووتر بەهەمان دیزاین و فۆنت و قەوارە و بە (25) ڵاپەڕە چاپ و بڵاوكراوەتەوە.
هۆكار و سەرئەنجام: ئێمە ئەگەر بە دیقەت و ووردی سەرنج لە ناوەرۆكی هەر سێ ژمارەی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) بدەین و بخوێنیننەوە، ئەو دەمە بۆمان دەردەكەوێت كە بزاڤی ڕۆژنامەگەریی كوردی تاڕاوگە بەگشتی و شێوازی كرمانجی ژوور و بەئەلفوبێی لاتینی بەتایبەتی لە تەنگژەو ئاستەنگیدا ژیاوە، بەپێویستی دەزانین هۆكارەكانی لە چەند خاڵیكدا چڕ بكەینەوە:
· ئەو بەرێزانەی لە دەستەی نووسەرانی گۆڤاری هێڤیا وەلێت دەستبەكاربوونە ئەوەندە شارەزاییان دەربارەی كاری ڕۆژنامەوانی نەبووە، هەر بۆنموونە: 1. وەرگرتنی بابەتی بڵاوكراوە لە بەرهەمی شاعیران و هەروەها لە گۆڤارەكانی دیكەی كوردیدا. 2. لەهەر ژمارەیەكدا چەند جارێك دوبارە بوونەوەی ناوی نووسەرا‌ن. 3. بەشی زۆری دەستەی نووسەرانی گۆڤارەكە بەرهەمەكانی خۆیان بڵاوكردۆتەوە، ئەمەشیان بەم مانایە دێ لە ماوەی سێ ساڵی تەمەنی گۆڤارەكەدا، كەم خوێندنەوە و بڵاوبوونەوەی گۆڤارەكە نیشان دەدا. 4. وا پێدەچێت كوردانی دەرەوەی وڵات ئەوانەی شێوەزاریان كرمانجی ژوور بووە، زۆر بەكەمی گرنگیان بە چاند و زمانی كوردی داوە. 5. لەو هەر سێ ژمارەی گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) بە هیچ شێوەیەك پەیرەوی ژانرەكانی ڕۆژنامەوانی نەكراوە. 6. ناوەڕۆكی هەر سێ ژمارەكە پرانی بابەتەكان هەڵبەستن و كەمێكیش چیرۆك و سەرگوزشتە و یەك دوو وتاری كورتیشی تێدا بەدی دەكرێت.
ئەوی جێگەی گوتنە گۆڤاری هێڤیا وەلێت(47)ساڵ لەمەوبەر لە ئەلمانیای ڕۆژئاوای ئەوسا چاپ و بڵاوكراوەتەوە، بۆ ئەو دەمە ئەو كوردانەی كە بە شێوەزاری كرمانجی ژوور ئاخاوتنیان كردوە، گرنگی خۆی كەم تا زۆرێك بۆ ئەوان هەر هەبووە،چونكە ئەوانەی ئەو دەمە لە ئەوروپا ژیاون هەر هەموویان بەكاری چاند و زمانی كوردییەوە خەریك نەبووینە، زۆرینەیان بۆ كار ڕوویان لە ئەوروپا كردوە و بەشێكی ئیجگار كەمیشیان كە لە پەنجەی دەست تێپەڕیان نەكردوە یان خوێندكار و بەشەكەی دیكەشیان سیاسەتوان بوونە، ئەگەر ئەو دوو توێژەی دوایی زێدەتر گرنگییان بە خوێندنەوەی ئەو گۆڤارە و چاپەمەنییەكانی ئەو سەردەمە دابێ، ئەگەرنا ئەوانی تر(مەبەست لەو كەسا‌نەیە كە بەكاركردن لە ئەوروپا خەریك بوونە) واپێدەچێت بەلای خوێندنەوەی ئەو چاپەمەنییانەی بە زمانی كوردی لەتاراوگە دەردەچوون نەچووینە و گرنگیان هەر پێنەداوە.
هەر چۆنێك بێ بایەخ و گرنگی چاپەمەنی كوردی بەگشتی و گۆڤاری (هێڤیا وەلێت) بە تایبەتی لەوەدا دەبیندرێتەوە،ڕەوەندی كورد لەوسەردەمەی تاراوگەدا،ناسنامەی خۆیان لە دەست نەداوە و لە بزر بوون لەنێو كولتوور و ترادیسۆنی ئەوروپایی خۆیان رزگاركردوە.
fakhradintahir@hotmail.com
|
بزاڤی
ڕۆژنامەگەریی كوردی بەشی خوێندكارانی كورد لە ئەوروپا بە چەند قۆناخێك
هەنگاوی ناوە، هەر هەنگاوێكیش تایبەتمەندی خۆی