په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٢١\٩\٢٠١٠

نواندنی وێنە لە دیوانی (پڕم لە عیشقی تۆ) دا.
- هەوڵێک بۆ ناسینی شیعر -

د. نەجم ئەڵوەنی*

 

ڕاستە شیعر ، ئەو پەیڤەیە کە لەهەموو پێناسەیەک یاخی دەبێ و تائێستا نەتوانراوە لەچوار چێوەی یەک پێناسەدا بەرجەستەبکرێ ، بەڵام دەتوانرێ بڵێَین شیعر دواندنە لەوێنەدا . واتا شیعر تەنیا لەوێنەدا دەتوانی گوزارشت لەهەموو بەسەرهات و دیاردەیەک بکات بێ ئەوەی خاسیەتەکانی لەدەست بداو لەو ئاراستەیە دوور بکەوێتەوە کەدەبێ لەپێناویدا بنووسرێت .


دیوانی (پڕم لەعیشقی تۆ) کە لەنووسینی فەرەیدون سامانە ، و دەزگای ئاراس (ساڵی 2006) چاپی کردووە ، بیست و هەشت هۆنراوەی بابەت جیاوازی لەخۆگرتووە . ئەو هۆنراوانە نموونەی شیعری بڕداهێنان و جوانی دەربڕینن . هەموویان پێکەوە کۆمەڵێ وێنەی جیاجیای ژیانی تایبەتی شاعیرو خەڵکی کوردستانن گوزارشت لەهەستی نووسەرو ئازارەکانی مرۆڤی کورد دەکەن . دڵەڕاوکەی مرۆڤ لەنێوان ژیان و مردندا دەخەنە ڕوو . باسی خۆشەویستی و غوربەت و نامۆیی و جینۆسایدو ئازادی و ئاواتەکانی خەڵکی ئەم سەردەمە دەکەن . لەبەر ئەوە خوێنەر لەئاستیان هەست بەدابڕان ناکاو دڵنیادەبێ کەئەو شیعرانە بەشێوەیەکی هونەری سەرکەوتوو ئەم و ڕووداوەکان پێکەوە دەبەستێ و بەناو گەشتێکی رۆحی پڕسیحردا بەرەو جیهانی داهێنانیان دەبات .


لەم کۆمەڵە هۆنراوەدا ، شاعیر لە بێزاری و تەنیایی و مردن و دووبارەبوونەوەی ریتمە هاوشێوەکانی ژیان یاخی دەبێ و هەندێ جاریش وەکو کەسێکی خاوەن پەیام باسی مێژووی کۆن و ئایین و ئەفسانە و خۆراگری مرۆڤی کورد دەکات . هەروەها لەمێژووی ئێستادا ئاماژەی بەشەڕی ناوخۆیی کردووە و ئەوشەڕەی لەجوانترین وێنەدا ریسواکردووە و بەمەش هەڵوێستێکی مێردانەی تۆمارکردووە .


شاعیر بڕوای بەوەیە کە ئازارەکانی کورد پەیوەندی بەسەرجەم رەوتی ژیانی مرۆڤایەتی و ئازارەکانی هەموو مرۆڤێکەوە هەیە ، بۆیە رەخنەی توند لەم سەردەمە دەگرێ و ئەوەپێشان دەدات کەچۆن سەردەمی ئەلیکترۆن ، سەردەمی مردنی هەستە جوانەکانی مرۆڤ و مردنی بەهاکانەو لەسایەی ئەودا خەڵکی کوردستانیش قڕ دەکرێن بێ ئەوەی کەس دەنگی نارەزایی دەرببرێ و پشتیوانی ئەم گەلەبێ پەناوپشتە بکات ، بەتایبەتی لەکاتی ئەنفال دا ، باس کردنی ئەو جۆرە بابەتانە لەوانەیە شیعر بخاتە ژێر کاریگەری ئایدیاوەو وای پێ بکات خولیای دەربڕینی چەمکەکانی زاڵ بێ بەسەر تواناکانی دروست کردنی وێنەدا ، کەچی دەبینین فەرەیدون سامان بەپێچەوانەوە رەفتاری کردووە ، رێی نەداوە وێنە بکاتە قوربانی دەربڕینی واتا ، لەهەمان کاتیش دا سەرکەوتووانە هەوڵی داوە باسی ئەو بابەتانە لە کۆمەڵێ وێنەی جوان و نوێدا بخاتە بەرچاو . بەمەش لەوشەی سواو و دووبارەکردنەوەی وێنەی مردوو خۆی رزگار کردووە بێ ئەوەی شیعرەکان ئاڵۆزبکاو بەهۆی تەم و مژی هێماکانەوە تام و چێژی ئەو شیعرانە لەبار بەرێ، ئەم شیعرانە ئەوەندە زیندوو کاریگەرن خوێنەر ناتوانێ بەئاسانی لەبیریان بکات، یاخود بەهۆی دەربڕینە ئاڵۆزەکانەوە دەستیان لێ هەڵبگرێ. شاعیر وەکو کەسێکی نوێخواز سەودای لەگەڵ وێنەدا کردووە ، لەبەر ئەوە سەرجەم وێنەکانی سەرنج راکێش و دەگمەنن . وشەکانی چڕو واتادارو کاریگەرن . مۆسیقایەکی سیحری لە شیعرەکاندا بەکارهاتووە لەبەر ئەوە زۆر لە دەربڕینی ئەفسانە نزیک دەبێتەوە بێ ئەوەی تەوزیف کردنی ئەفسانەکان چەشنی دەقێکی وەرگرتوو خۆیان لەدەقی شیعرەکاندا زەق بکەنەوە و ریتمێکی کۆنی پێ ببەخشن .


نوێخوازی لەم شیعرانەدا ، بەومانایە نەهاتووە کە شاعیر پشتی لە کەلەپور کردبێ ، بەڵکو سوود وەرگرتنی لەو سامانە تامێکی خۆماڵی رەسەن و کەشێکی تازەی خەیاڵی بە دەقەکان داوە ، هەروەها شاعیر بەوەندە نەوەستاوە باسی شیرین و فەرهاد یان هاو جۆری ئەوداستانە شیعرییانە بکات و تەنیا وەکو ئاماژەیەک ناوی قارەمان و باسی رووداوەکانی کردبن ، بەڵکو شێوەی ئاماژەکردنەکانیشی لەوێنەو دەربڕینی نوێدا نواندووە . لەباسی جەنگ و مردن دا ، شاعیر بەداوی وێنە دەکەوێ بۆ ئەوەی لەچەمکەکان بدوێ :


من لەبەرەکانی جەنگیشدا نیم
رۆژانە سات بە ساتی ژینی پڕئازارم دەکوژرێم
بۆمەرگێکی دیکە زیندوو دەبمەوە
لەنێو کوانووی گڕیشدا نیم دەسوتێم
دەبمە تۆ پەڵێک خۆڵەمێش
بۆ شەوانێکی دیکە دادەیسێمەوە
بەپەتی سێدارەش هەڵنەواسراوم دەخنکێم
زیندە بەچاڵ دەبم
وێنەی تەرمێکی بێ سەروشوێن
( ل 28)


شاعیر لەباسکردنی خەمەکانی ناونیشتیماندا دەست لەوشەی سیاسەت و فەرهەنگی سیاسی یەکان هەڵدەگرێ و دەڵێ :


نیشتمانیش
دەمامکێکە
بەدووکەڵی ڕەشی جڵکن خۆی پۆشیوە
(ل29)


شاعیر لەڕوانگەی ئەوەی کە سەرەتاو کۆتایی مرۆڤەکان یەکە ، بۆیە بڕوای بەجیاوازی نێوان چارەنووسی کەسەکان لەسەر بنەمای جیاوازی فیکرو بڕوا نییەو ئەو بۆچوونە بەئەفسانە دەزانێ :


لەنێو هەزاران شەپۆلی ڕەنگدا
ناکۆکیمان تەباییە
کە سەرەتامان
کۆتایی بێ ،
کۆتاییەکانیش
سەرەتا
ئاخر ئەفسانەی چ ئاینێکە
بەهەشت بۆتۆ
دۆزەخ بۆ من
(ل 30)


لەزەلکاوی سەردەمی ئەلکترۆن دا ، کاتێ ستەم ، تەنگ بە ژیانی مرۆڤ هەڵدەچنێ و ئازار و کۆیلایەتی دەبێتە عینوانی ژیان ، شاعیر دەگەڕێتەوە بۆ وێنە کۆنەکانی ناو زەینی ، ئەوانەی کە پەیوەندییان بەژیانی منداڵی ئەمەوە هەیە بۆ ئەوەی بەتوندی ڕەخنە لەو زلکاوە بگرێ و دەڵێ :


م ن ی ش
لەنێو ئەم زەلکاوە بێ ئامانە
لانکی شەو
بێداری منداڵیم رادەژەنێ
(ل 43)


کاتێ شاعیر دەیەوێ بە وێنەیەکی جوان و پڕواتا باسی باری دەروونی و سەختی چاوەروانی بکات ، لەرێی خواستنەو خۆی بە (فەرهاد) دەچوێنێ بێ ئەوەی وێنەی عەشقی فەرهاد و شیرین بەشێوەیەکی تەقلیدی دووبارە بکاتەوە ، بەڵکو ئەم وەکو شاعیرێکی نوێخواز مەودایەکی دەروونی بەوێنەکە دەبەخشێ و دەڵێ :


ئەی بەرد بدوێ
کێ بەقەد من هانای بۆ هێناوی
مەگەر تەنێ فەرهادی بیستوون
کێوی چاوەڕوانی بکێڵێ (52)
پاشان بە وێنەیەکی دیکە باسی دڵرەقی دڵدارەکەی دەکاو پێی دەڵی :
ئاخر من دڵی تاشە بەردیشم خوێندەوە
نەرمتربوو لەدڵە بەردینەکەی .
بەرد لە حەژمەت ئازاری من جووڵایەوە
شەقی برد
کەوتەگریان
کەچی بووکە شووشە بێ گیان بوو
نەهاتە دوان
(ل 52 – 53)


بەوێنەیەکی جوانی پڕ لەداهێنان شاعیر باسی نامۆبوونی خۆی دەکات لە کەسانی دەوروبەری . وێنەکانی ئەم دیاردەیە لە وێنەکانی نامۆبوونی باران و هەور ، شەپۆڵ و رووبار ، تیشک و سووتان ، جادە و شۆستە ، لووتکەو هەڵدێر ، درەخت و سەمای مەرگی گوڵان دا بەرجەستەدەکات و دەڵێ :


نامۆم .... لەبوونی خۆم
لەنەبوونی ئێوە ،
خوڕەی باران لەهەورەکان
شەپۆل لە شێنەیی رەوتی رووبار
تیشک لەسووتانی خۆی
ماندوویەتی جادە لەخەوتنی سەر شۆستەکان
یاخیی لووتکە لەهەڵدێری کێو
درەخت لە سەمای مەرگی گەڵاکان
(ل62)


مردن و ژیان دوو جەمسەری دژ یەک ، بوونەتە مایەی ترس و دڵەراوکەی شاعیر و بەم شێوەیە نائارامی خۆی لە نێوان ئەو هاوکێشە سەختە دژوارەدا دەردەبرێ و دەڵێ :


ئای چەند سەختە
لەنێوان دیوارو تراویلکەدا
هەنگاو دەنێین
لەنێوان بێشکەو کێل
قیژەیەکی یاخین
بێ هەناسە چاولێک دەنێنن
(ل 72)


لەم کۆپلەدا ، دیوارو تراویلکە ، هەنگاو ، بێشکەو کێل ، قیژە ) بوونە بە توخمە سەرەکی یەکانی دروست بوونی وێنەی ئەو دڵە ڕاوکەیە کە شاعیر بەتوندی هەستی پێ دەکات . هەروەها ئەو توخمانە سەرجەم بازنەکانی رێرەوی ژیان و نەمانی ئەو پێک دەهێنن و لێرەدا بوونە بەهۆکارێکی گرنگ بۆ بەهێز بوونی وێنەی ململانێی نێوان مان و نەمان .


لە هۆنراوەی (بێوار) ، ل 78 ، فشاری گرفتەکانی ژین و نەبوونی دەروازەیەک بۆ رزگاربوون لەو کێشانەی کە ئابلوقەی رۆحی شاعیر دەدەن ، ناخی ئاڵۆز دەکەن و هەست دەکات هۆشی دەروخێ و هەستەکانی دیکەی دەژاکێن و کز دەبن و تەنانەت توانای بیستنی نامێنێ . ئەم حاڵەتەش لەرێی کۆمەڵە وشەو رستەیەکی کورت و چڕو واتادارەوە خراوتە ناو وێنەیەکی هەستی یەوە کەخوێنەر تووشی رامان دەکاو پاڵ بەفیکری ئەوەوە دەنێ بەوردی بەدوای پەیوەندی نێوان ئەو وشەو رستانە بکەوێ بۆ ئەوەی لەمەبەستی شاعیری بگات :


شەو ، سەگێکی لاڵە
هۆش ، دیوارێکی تەپیو
هەست ، پولەکی چرایەکی کز
بیستنم ، سەدای ڕمانی تاشە بەردی کەڕی سەر رێگاکانە ،
(ل 78)


لێرەدا حاڵەتە دەروونییەکە بەهۆی وێنەوە خراوەتە بەرچاو . شاعیر وازی لەزمانی شیعر نەهێناوە لەبەر ئەوە واتاکان ڕاستەوخۆ دەرنەبڕاون ، بەڵکو واتا لەرێی وێنەوە تەعبیر لەخۆى دەکات، ئەم وێنەیەش زۆر نوێیە ولەهیچ شیعرێکى تەقلیدیدا شاعیر ناتوانێ لەرێى دروستکردنى پەیوەندى هاوشوێنى لەم جۆرە خۆى لەدەربرینى واتا نزیک بکاتەوە. واتا پەیوەندى هاوجێى نێوان وشەکان بووەتە بناغەیەکى گرنگ بۆئەوەى ئەم شاعیرە سەرکەوتووبێ لەپێشکەش کردنى وێنەکەدا، چونکە هەڵوەشانەوەى ئەو پەیوەندیە نەک تەنیا وێنەکە دەکوژێ، بەڵکو واتاى رستەکانیش هەڵدەوەشێنێتەوە وبەرەو ئاقارێکى واتایى دیکەیان دەبات کەهەمان واتاى ئێستایان نابێ.


ناخۆشى ژیان وئەو کارەساتانەى روو بەرووى مرۆڤ دەبنەوە گەلێ جار دەبنە مایەى ئەوەى کە ئەم مرۆڤە بڕوای بەخۆشەویستى نەمێنێ، و هەست بەوە بکات لەسەردەمێکدا دەژى کە خۆشەویستى لەناو دەچێ و رۆحى مرۆڤەکان تووشى هەرەس دەبێ، ئەم حاڵەتەش بەشێوەیەکى تایبەتى لەهۆنراوەى پرسیار (؟) رەنگى داوەتەوە.


شاعیر لەوەوپێش بڕوای بەسیحرى خۆشەویستى هەبووە. بەڵام کەبۆى دەرکەوتووە لەم سەردەمە عەشق بووە بەسیحرێکى بەتاڵ و مایەى شکانى شووشەی رۆح وئەفسانەیەکى بێ کۆتایى، ئەو کاتە لەبوون یاخى بووە و هەستی بەنامۆیى کردووە و تەرمى عیشقی لەکۆڵ ناوە وبەناو جەنَگەلێ ریایى دا تێپەریوە تا لەناوتەنیاییدا نوقم بووە:


ئەوە منم......
لەنێو سیحرى عیشقێکى بەتاڵ بوودا
شوشەى رۆحم شکاوە!
بوومەتە حەکایەتى
ئەفسانە بێ کۆتاییەکان
هەزاران لێو دەمگێڕنەوە
هەزاران چاو دەمبینن
بەنامۆیى لەنێوان تارمایى دوو دەستى رەش
تەرمێکى زیندوو لەکۆڵ دەگرم
بەنێو جەنگەڵى ریایى زەمانە تی دەپەرم
شەڵاڵى خوێن
لانەى هەڵپرووکاوى جەستە شەکەتەکەم رادەماڵێ
لەنێو تەنێیمیدا غەرق دەبم ..
(ل 81)


ئەگەر تەماشاى ئەم کۆپلە شیعرە بکەین دەبینین هەمووى پێکەوە وێنەى مردنى عیشق وشکانى رۆح و وێرانبوونى جەستە پیشان دەدات، هیچ رستەیەکى تێدا نییە کە ڕاستەوخۆبێ، کەچى واتاکان ئەوەن ناسکن بوونە بەمایەى رازانەوەى تابلۆیەک کە زۆر بەجوانى یاخى بوونى شاعیر لەتراژیدیاى مەرگى عیشق دا پیشان دەدەن. لەلایەکى دیکەوە رستەیەکمان بەرچاو ناکەوێ کەواتایەکى پێچەوانەى مەبەستى شاعیر دەردەببڕی. واتا نووسەر بەئاگاییەوە ڕەنگى تابلۆکەى سازداوەو رێى نەداوە بێ ئاگایى هەستی خەفڵەتى لا دروست بکەن.


بەتاڵ بوونى سیحرى عیشق رێى خۆش کردووە بۆشکانى شوشەى رۆح و دروستبوونى نامۆیى و وێران بوونى جەستە، بەواتایەکى دیکە، سەرەتا بەرەو کۆتایى دەچێ وهۆکارەکان یەکتر دەنوێنن و واتاى یەکەم بووەتە هۆى دامەزراندنى وێنەیەک کە شاعیر هەوڵى داوە لەرێى ئەم تابلۆوە بیخاتە روو، بەم شێوەیە سەرجەم وێنەکان بەشداریان کردووە لەئەنجامدانى ئەم پرۆسە هونەرییە.


گرنگترین کارى شاعیر ئەوەیە واقیع بەرەو خەیاڵ بەرێ و کۆمەڵێ سیفەتى پێبدات کەلەگەڵ وەزیفەى شیعردا بگونجێت. فەرەیدوون سامانى شاعیریش ئەوەى لەبەرچاوگرتووە ولەهۆنراوەى "دوورگەى وەهم"دا (ل 84) بەجۆرێ باسى مانگ وهەتاو دەکات کەتەنیا لاى ئەم وێنەکانى دەبینرێت ولەشیعرى نوێى کوردیدا نموونەى ئەم جۆرە وێنانە بەرچاو ناکەون.


مانگ تەلارى شوشەیى هەیەو بەردباران دەکرێ وپرسەى مەرگ بەواڵاکردنى بەرگى تریفە دەگێڕێ وباسى نهێنێ ئاوابوونى خۆى دەکات. هەتاویش لەپرسەى شەوکاندا تیشەکەکانى خۆى دەڕنێ.


ئەم وێنە تراژیدیە تەعبیر لەسروشت ناکات، بەقەدەر ئەوەى واتا خەماوییەکانى ژیانى مرۆڤ دەخاتەروو. شاعیر هەوڵى داوە سوود لەواتاکانى ئاوابوونى مانگ وهەتاو وەربگرێ بۆ ئەوەى تراژیدیاى ژیانى مرۆڤ بخاتە چوارچێوەى وێنەیەکى شیعرییەوە، کەئێمە لەوە پێش بیرمان لێ نەکردۆتەوە ونەمان زانیووە کەدەکرێ بەم چەشنەش گوزارشت لەئازارەکانى ژیان بکرێ.شاعیر دەڵێ:


مانگ لەنێو تەلارى شووشەیى خۆى بەرد باران دەکرێ
لەپرسەى سەرەمەرگدا
بەرگى تریفەیى واڵا دەکا
لەنهێنى ئاوابوونى خۆى دەدوێ
لەوێ خۆرەتاو بێ هەودا
خوێنى لێ دەچۆڕێ
ئەویش لەپرسەى شەوەکانیدا
تیشکەکانى دەڕنێتەوە .


دیارە هەر شاعیرو نووسەرێک لەکاتی داهێناندا چەند وێستگەیەک لە ژیانی خۆی دەخاتە ناو بەرهەمەکەیەوە . فەرەیدون سامانی شاعیریس لەهەندێ شوێنی ناو ئەم دیوانە باسی رۆژانێک دەکات کە لەزیندانەکانی رژێمی رووخاوی بەعسدا تاڵاوی ئەشکەنجەو برسێتی و تەنیایی چەشتووە . بۆنموونە دەڵێ :


لەنێو چیمەنی وشکەڵانی رەنج بەخەساری
ئەو رۆژانەی کەشەوانی شەکەتی تاریکیم بوو
تەنێ باڵای دیوار
چاوی دیوار
گوێچکەی دیوار
بەشی ژەمێک یان دوو ژەم
قاپێک شلەی ساردو لەبن دەرگا بەجێماو
لەوکونجەوەش بەد بەختانە
بەسیمای تاڵی ئەو رۆژگارە خەنیمەوە
بەخیانەتی گوڵ ، لەگەڵاکانی
پەپولە لە رۆشنایی چرا
ئاو لەماسی
(ل 95-96)


ئەم شیعرە ئەگەر چی باسی بەرەنگاری و خۆ نەدۆڕان و کۆمەڵێ مەینەتی نێو زیندان دەکات و گاڵتە بەخیانەت دەکات ، بەڵام دیسان نەبووەتە ڕێ خۆشکەرێ بۆ ئەوەی گوتاری ئایدیۆلۆجیا زاڵ بێ بەسەر گوتاری شیعردا . بەپێچەوانەوە ئەو وشانەی لێرەدا بەکار هاتوون سەرەڕای ئەوەی کە زۆر ئاسایی و سادەن ، بەڵام توانیویانە کەش و هەوای بەندیخانە بەخوێنەر بناسێنن و وێنەیەکی شیعری تازە بخوڵقێنن کە زۆر جیاوازە لەو وێنانەی جاران وشەی گوڵ و پەپولە و ماسی ، لەشیعری کۆن و نوێی کوردی ساڵانی شەستەکان و حەفتاکان و هەشتاکاندا بەرچاومان دەکەوتن .


هۆنراوی (بیابانیەکان) ، کە تایبەتە بەکارەساتی ئەنفال ، یەکێکە لەو شیعرە دانسقانەی کەلەم دیوانەدا بەرچاومان دەکەوێ ، ئەم شیعرە بەهەناسەیەکی مەلحەمی نووسراوە ، بریتییە لە دیالۆگێکی درێژ لەنێوان شاعیرو (زەرەی لم) کەهێمای کچە کوردێکی ئەنفالکراوە ، لەم شیعرەدا ، دار ، بەرد ، گوڵ ، پەپوولە ، ئاو ، درەخت ، چۆلەکە ، پەرەسێلکە ، رەشماڵ ، کۆچەری ، شەپۆل ، گەرمیان ، کوێستان ، مێژوو ، ئەفسانە ، چیا ، بیابان ، گەردەلوول ، ......هتد ، هەمووی پێکەوە فەرهەنگی تراژیدیای چۆنیەتی قڕکردنی خەڵکی کوردستان پێک دەهێنن .


شاعیر لەرێی کۆَمەڵێ وێنەی دەگمەنەوە ، باسی ئەوکارەساتە دەکات ، سەرەڕای ئەوەش جوانی شیعری لەبیر نەکردووە ، بەڵکو ئاوازێکی پڕغەمی لەگریان و دەنگی باو شەپۆلی رووبارو هەناسەی لم و نزای شمشێر و سەمای مەرگ و شێوەنی چاڵی مەرگ و وێنەی یادگاری بەجێماو درووست کردووە .


تابلۆی ئەو داستانە ، هێزێکی ئەفسوناوی تێدایە ، کە لە راستگۆیی و بڕوای نەگۆڕی شاعیر بە عەدالەتی مافی ژیان بۆ میللەتێکی ستەم لێکراو سەرچاوەی گرتووە .


شاعیر بەرۆح هەستی بەئازارەکانی ئەوخەڵکە بێتاوانەکردووە کە بەنارەوا قەتڵ و عام کراون ، لەبەر ئەوە هۆنراوەکە وەکو شەپۆلی رووبار دەڕوات وێنە لە دوای وێنە دروست دەکات بێ ئەوەی توانای شاعیر خامۆش ببێ و لە ناوەراستی شیعرەکەدا هەناسەی ماندوو بوونی پێوە دیار بێت .


ئەم هۆنراوەیە شایانی ئەوەیە بەتەنیا لێکۆڵینەوەی لەسەر بکرێ و هەوڵ بدرێ بخرێتە سەر زمانەکانی جیهان و بڵاوبکرێتەوە ، بۆئەوەی هەموو دونیا هەست بە گەورەیی کارەساتی ئەنفالی کوردان بکەن . لەم شیعرەدا ( زەری لم ) هێمایە بۆ بڵندی چیا و ئاوازی خۆشەویستی و بێگەردی رووبارو بەرزی کەرامەتی ئافرەتی کورد ، کەچی لەبازارەکانی عوکاز دەکرێتە کەنیزەو لەسەر سنگی دڕک سەمای پێ دەکرێ . شاعیر دەلێ :


زەری لم
تۆ جاران کچی کوێستان بووی
بەڵام ئێستا کەنیزەیەکی بیابانی
لەسەر سنگی دڕکنی
بازارەکانی عوکازدا
سەمای مەرگ دەکەی
کەناڵەت بەگوێی چیاکاندا دەچرپێنێ
ئەو چۆم و رووبارانە دێنە جۆش و خرۆش
کە گورگی بۆر ئاگر دەگرێ داوێنی
خیوەت دەبێ بەکاشانە
لەسەر تەرمی دڵدارەبەچاڵ کراوەکەت
زەماوەندی مەرگ ساز دەکەی
(ل 132-133)


لە شوێنێکی تری هەمان ئەم هۆنراوەیە ، پرسیارێکی سەرسام لە (زاری لم) دەکاو دەڵێ :


بەمن ناڵێی
کام چۆم
کام رووبار
تۆی گەیاندە ئەم وشکەڵانە
تالەوخاکە عەرعەرییە
لەحەسرت ئەوینی کوڕە چاو مامزەکانی کوێستان
سەر هەڵبگری ،
گوڵەگەنم ئاسا
مەمکەکانت پڕ شیر بکەی
بۆ شکانی تێنوویەتی فەرەقەتێی بەجێماوی
نێو خەرمانەی دەرک و داڵ
بەمن ناڵێی
تۆ بەم شەوە درەنگە تابەرەبەیان
قژی کام داستانی لێکدابران دەهۆنیەوە
( ل 130- 131)


لە کۆتایی ئەم هۆنراوەدا ، شاعیر دەڕوا گۆی زەوی بەرشەق دەداو دەیەوێ لەخەونی ئەو ئەفسانەیە بەئاگای بێنێ کە گوایە زەوی لەسەر پشتی ماسی و قۆچی گایە ، ئەمەش گەورەترین یاخی بوونە لەو یاسایانەی رێ دەدەن بەم جۆرە دڕندایەتی لەگەڵ مرۆڤی کورددا بکرێ .


لەکۆتایی دا دەڵێم بەڕاستی ( فەرەیدون سامان) پڕە لە عیشقی مرۆڤ و خاک و شیعر ، ئەم دیوانەش خەڵاتێکی گەورەیە بۆ کاروانی شکۆمەندی وشەی پیرۆزی کوردی.

_____________________

* د. نەجم ئەڵوەنی: م . کۆلیژی زمان.

 

ماڵپه‌ڕی فه‌ره‌یدون سامان