په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٨\١٠\٢٠١٣

پاوڵو کویلهو لە رۆمانی کیمیاگەردا!

نەهرۆ         


دیارە من پێش خوێندنەوەی دەقی رۆمانی کیمیاگەر بە فارسی، دەقی عەرەبی رۆمانەکانی کیژەکانی فالکیری و کێوی پێنجەم و فیرونیکا بریاری داوە بمرێ و ئەهریمەن و سەیدە مەریم و زەهیر و براوە بە تەنیا دەمێنیتەوەو حاج کومبوستیلا خوێندۆتەوە!


بەڵام لە کۆی هەموویاندا زیاتر رۆمانی کیمیاگەر سەرنجی بۆ لای خۆی ڕاکێشام، هەر بۆیە تا ئێستا سی ملیونی بە زمانە جیاوازەکانی دونیا لێ فرۆشراوە، هەر ئەم رۆمانەش بوو ناوبانگی بۆ پاولو پەیدا کرد، ناوی قارەمانی رۆمانەکە سانتیاگۆوە، هەمان ناوی قارەمانی رۆمانی پیرەمیردو زەریای هەمنگوایە بگرە هەمان دونیابینین و میکانیزم و پروسەی تیایە، هاوئاهەنگی یەک لە نیوان ئەم دوو رۆمانە خوێنەر هەستی پێ دەکا، لەهەمان کاتدا لە رووی ناوەڕۆکەوە هەڵگری پەیامی دونکیشوت و خەونەکانیەتی بەڵام بە شێوەو چەشنێکی تر، لێرەدا ئەگەر بە شیوەیەکی ئاسان باس لەسەرگوزەشتەی رۆمانی کیمیاگەر بکەین، ئەوە باسی شوانێک دەکا، خەون و خولیای سەفەرکردن لە مێشکی دایە بەڵام خانەوادەکەی حەز دەکەن ببێ بە پیاوێکی ئاینی مەسیحی لە وێنەی ( کشیش ) بەڵام شوانەکە خواستی بنەماڵەکەی بەدی ناهێنێ لە ئیسپانیا ژیانی شوانی و کتێب خوێندنەو هەڵدەبژێرێ، چەند سەرەمەڕێکی هەیە، سەرەتا لە ئەنگیزەی مەڕەکان دەکۆڵێتەوە بۆ نموونە نهێنی گەڕانیان بە دوای خوراک و ئاو دا، خولیایەک لە مێشکی دایە کە وا مەڕەکان لە ناو بدا وەک خولیایەکی شەرئەنگیزی ئیدی هەمیشە خەون دەبینی، خەونەکانی دووبارەو چەند بارە دەبنەوە تا وەکو رۆژێکیان تووشی ژنە قەرەجێک دەبێ، بەمەبەستی ئەوەی فاڵی بۆ بگرێتەوە بەرانبەر بە برێک پارە، ژنەکە تەماحکار ئەبێ، ئەمیش بروا بە قسەکانی ناکا تا دواتر پیرەمێردێکی تووش ئەبێ کە پادشایە، قەواڵەی ژیان و ئایندەی شوانەکە دەخوێنێتەوە، بۆ نموونە یەکەم ئەزمونی سێکسی، یا کاتی خۆی چەکی باپیرەی بردووەو ڕاوی پێ کردووە، بە ئاشکراکردنی ڕابوردووی شوانەکە، کابرای شوان سەرسام دەبێ داوای بەسەرهاتێ ئایندەی لێ دەکا، پیرەمێردەکەش دەڵێ تۆ دەبێ بگەیە ویژدانی جیهان و گیانی جیهان بدۆزیتەوە، دەبێ رێگای بیابان تێپەرێنی تاوەکو دەگەی بە ئەهرامەکانی میسر لەوێ دەگری، لە شوێن فرمیسکەکانت چاڵێ لێدە، گەنجینەیەک دەدۆزیەوە بەڵام لە بیرت نەچێ لە هەر قۆناغێکی سەفەر علامەو نیشانە تووشت دەبێ بۆیە دەبێ وریا بیت بیاندۆزیتەوەو بیانناسیتەوەو دوای قسەی خۆت کەوی!


قسەی خۆت یا دەنگی دڵ، دیارە پاولۆ لە رۆمانەکانی تریشی باسی ئەم دەنگە دەکا، وەکو دەنگی سێ یەم وێنای دەکا، یونگی دەروونشناسیش بەهەمان شێوە کاتێ گەیشتە سی و هەشت ساڵ کتێبێکی نووسی بە نێوی (نووسینە سوورەکان) گوایا بریتی یە لە بیستنی ئەوجۆرە دەنگانە ! کەمن پێم وایە دەنگ و ڕەنگدانەوەی یادەوەری بە کۆمەڵە بە شێوەیەکی رێژەیی لای کەسەکان ئامادەبوونی هەیە، هەندێ جاریش بە یەکجارەکی ئاوا دەبێ تەنانەت پاولو لە رۆمانی کیمیاگەر دەڵێ تەنیا گوێمان لەو قسانە دەبێ (خوا ئیجازەی پێ داوە) دیارە ئەمیش وەک دەسەڵاتێکی میتافوری باس لە چەمکی خوا دەکا!


ئیدی کابرای شوان مەڕەکانی دەفرۆشێ خۆی دەگەێنێتە شاری تەنجەی مەغریب، لەوێ سەردانی چایخانەیەک دەکا، لەکاتێ پارە دان دا هەموو پارەکەی دەرئەکا و دەڵێ دەمەوێ بچم بۆ جیزە و سەردانی ئەهرامەکان بکەم، خاوەن چایخانەکە خۆی لێ توڕە دەکا و پێدەڵێ ئێرە پڕە لەدز، چۆن بە ئاشکرا پارەی خۆت نیشانی خەڵکی دەدەیت، هەر لەوێ زەلامێک پەیدا دەکا تاوەکو حوشتری بۆ بکرێ بەڵام پارەکەی ئەدزێ و ئەڕوا ئیدی کابرای شوان خۆی بەتەنیا و برسی و رەجال دەدۆزیتەوە تا رۆژێکیان چاوی دەکەوێتە کابرایەکی عەرەب قاب و قاچاغی کریستال ئەفرۆشێ بەڵام کریاری کەمە، شوانەکەش دەست پێشخەری ئەکا و پەرۆیەک ناو خورچەکەی دەردەهێنێ دەست ئەکا بە پاککردنەوەی قاب و قاجاغە توز لێنیشتووەکان، کابرای عەرەبیش بەم کارە رەزامەندی پیشان ئەدا کە بەرانبەر خواردن و برێکی پارە بەردەوام ئەم کارەی بۆ بکا، ئیدی لەو رۆژەوە پەیتا پەیتا بازاری کابرای عەرەب گەرم دەبێ و شوانەکەش پارەیەکی چاک کۆدەکاتەوە، نزیکەی ساڵێکی پێدەچی لەوێ دەمێنێتەوە و فێری زمانی عەرەبی دەبێ!


رۆژێکیان داوا لە خاوەن دوکان دەکا لە پیاڵەی کریستاڵ چای دابەش بکەن بەسەر کڕیاران دا، ئەم هەنگاوەش بازاری کابرای عەرەب زیاتر گەرم دەکا، کابرای عەرەب و شوانەکە ڕازو نیازی یەکتر ئەزانن، کابرای عەرەب موسەڵمانە دەیەوێ سەردانی مەکە بکا بەمەبەستی حەج بەڵام ئەم ئاواتە دوادەخا، دەڵێ ئەگەر برۆم چی دی موتیڤ بۆ ژیانم نامێنێتەوە کەواتە هەموو خەونێکی ئەوەیە بچێ بۆ حەج بەڵام دوای دەخا!


کابرای شوانیش کاتێ خۆی پیرەمێردی فاڵچی دوو بەردی پێداوە لە خورچەکەی دایە جاروبار دەریانئەهێنێ و یادی قسەکانی پیرەمێردەکە ئەکا، تا رۆژێکیان بە شێوەیەکی غەمگین لە کابرای عەرەب جیا ئەبنەوە، دواتر بە رێکەوت لە کاتێ بڕینی بیاباندا تووشی ئەبێتە تووشی کابرایەکی ئینگلیسی کیمیاگەرەوە، ئەم کابرایە سوراغی کیمیاگەریکی عەرەب دەکا کە ٢٠٠ ساڵی تەمەنە و توانای ئەوەی هەیە (فلز) وەرگەرێتە سەر تەڵا، کابرای شوانیش لە رێگا کتێبەکانی ئەمیش دەخوێنیتەوە تا رێگایان دەکەوێتە گوندێک بەرێکەوت شوانەکە حەز لە کچێک دەکا بە ناوی فاتیمە، هەموو جارێ لەسەر سەرچاوەی ئاو ژووان دەبەستن، باسی خەونەکانی خۆی بۆ فاتیمە دەکاو پێدەڵێ ڕاستە من تۆم خوش دەوێ بەڵام دەبێ برۆم بەدوای دوزینەوەی گەنجینەی خۆم بکەوم، دەبێ لێرەدا ئاماژە بۆ ئەوە بکەم کە کابرای شوان سەرەتا کچی بازرگانی خوری خۆش دەویست بەڵام ئەو ڕازی نەبوو بە ژیانی گەڕیدەیەک!


رۆژێکیان کابرای کیمیاگەرو شوان دەچن بۆ لای سەرۆک هۆز کە دوژمنایەتیان هەیە لەگەڵ هۆزەکانی تر، پێدەڵێن دوای سێ رۆژ هێرش دەکرێتە سەرتان و وریا بن، سەرۆک هۆزەکەش لە وەڵام دا دەڵێ ئەگەر پیشبینیەکەتان ڕاست بوو ئەوە پاداشت دەکرێن، ئەگەر نە ئەوە سزا دەدرێن، بەڵام ئاکام پیشبینی شوانەکە بەدی دیت و دوژمن گەمارۆ دەدەن لەبری ئەمە بڕیکی پارە وەک پاداشت وەردەگرێ!


بەڵام لە درێژەی سەفەرەکەی دا کابرای کیمیاگەری ئینگلیسی لێ ون دەبێ و کیمیاگەرە عەرەبە ڕاستەقینەکە دەبیتە هاوەڵێ و پێ دەڵێ کابرای ئینگلیسی مردووە!


کیمیاگەرە عەرەبەکە کابرایەکی دانایە، هەمیشە لە قەیرانەکان قورتاری دەکا بۆ نموونە رۆژێک دەکەونە دەست فەرماندەیەکی بیابانەوە لێکوڵینەوەیان لەگەڵ دەکا، لە وەڵام دا کابرای گیمیاگەر دەڵێ ئێمە بۆیە هاتووین تاوەکو ئەو شوانە بڕی پارەی هەیە بداتێ بەم شێوەیە گیانی خۆیان دەکڕنەوە، کیمیاگەرەکە بە فەرماندەکە دەڵێ ئەم شوانەی هاوەڵم توانای خوێندنەوەی پێشهاتەکانی ئایندەی هەیە، دەتوانێ خۆی وەرگەرێتە سەر با و دەسەڵاتی با وەرگرێ!


شوانەکەش رووگیر دەبێ لەبەر ئەوەی ناتوانێ خۆی وەرگەرێتە سەر باو یارمەتی فەرماندەکە بدات، ناچار دوایی هەوڵ ئەدا گفتو گۆ لەگەڵ با بکا، دواتر گفتوگۆ لەگەڵ رۆژ دەکا!


لێرەدا پاوڵو پێمان دەڵێ ڕەگەزەکانی سروشت خاوەن یادەوەرین دەکرێ گفتوگۆیان لەگەڵ ساز بکرێ، بۆ نموونە کیمیاگەرەکە دوو تەیری لەسەر شانە رۆژانە ڕاوی بۆ ئەکەن، کاتێ شوانەکە قسە لەگەڵ یادەوەری بیابان دەکا، زمانحاڵی بیابان دەڵێ من ئاگام لەسەرگوزەشتەیانە کە چۆن تەیرەکان هەموو رۆژێ دەفڕن، من ئاو و خوراک و نیچیریان پێشان ئەدەم، تەنانەت نیچیرێکم پەروەردە کرد، ئەوان گرتیان و بردیان!


لە میانەی دیالۆگ دا پاولو باسی لوژیکی دەورانی ژیانمان بۆ دەکا کە چۆن تەیر نیچیر دەگرێ و ئینسانیش دەیخوا دواتر ئینسان دەمرێ وەردەگەرێتە سەر لمی بیابان!


شوان و کیمیاگەرەکە لە چەندین شوێنی جیاوازدا دەکەونە بۆسەی چەتەو ڕێگرەوە، پارەو تەڵایان لێ دەستینن و رووتیان دەکەنەوەو گاڵتە بە قسەو پێشهاتەکانیان دەکەن، پاوڵو لێرەدا باسی خەسڵەت و موراڵی خەڵکی بیابان دەکا کە ئازاو دڵڕەقن تەنانەت سادەشن!


شوانەکە هەر چۆن جاران لە زمانی مەڕەکان تێ دەگەیشت، ئەوە ئێستا فێری ( بەیان بدون کەلام ) بووە، خەڵک دەناسێتەوە، پیشبینی دەکا، بە دوای علامەو نیشانی خۆی وێڵە، تا دواجار رێگایان دەکەوێتە کڵیسایەک، کیمیاگەرەکە کەڵک لە موبەقی کڵیساکە وەردەگرێ ( رێاێ ) وەردەگەرێتە سەر تەڵا و دابەشی دەکا بەسەر خۆی و شوانەکەو قەشەکە بەڵام بەشێکی تری شوانەکە لای قەشەکە بەجێدیڵێ و دەڵێ لەوانەیە ئەم گەنجە بەشەکەی بدزرێ یان بخورێ، ئەگەر لە ئایندە بەدەستی بەتاڵ گەڕایەوە لات ئەوە بەشەکەی بدەرێ!


ئیدی لیک جیا دەبنەوە، شوانەکە دوو سەعاتی ماوە بگاتە ئەهرامەکان، کاتێ دەگاتە ئەهرامەکان دەست ئەکاتە گریان، مارمولکێک دەرئەچێ وەک نیشانەی خەیر کە پیرەمێردەکە بۆی گێڕاوەتەوە، رێک لە جێ فرمیسکەکانی، دەست ئەکاتە چاڵ هەڵکەندن، بەڵام دوو چەتەی لێ پەیدا ئەبن تیر لێ ئەدەن و پارچە تەڵاکەی ئەبەن، پێ دەڵێن بۆ چی چاڵ ئەکەنیت، شوانەکەش لە وەڵامدا دەڵێ لە گەنجینەی خۆم دەگەڕێم کە بە پێ تەفسیری خەون بە دوای دا وێڵم، یەکێکیان پێ دەڵێ منیش خەونێکم بینی کە دەبێ بچم بۆ ئیسپانیا لە نێو کڵیسایەکی کۆن لە ژێر دارەچنارێک چاڵێک هەڵکەنم گوایا گەنجینەی تیایە، بەڵام من گیل نیم رێگای بیابان ببڕم بۆ دوزینەوەی گەنجینە!


بەم شێوەیە شوانەکە دوای ئەوەی دەست و پێ یی بریندار دەبێ لە ئەنجامی چاڵ هەڵکەندن و لێدان، خۆی دەگەیەنێتە لای قەشەکەو پارچە تەڵاکەی وەردەگرێ !
دواتر بە خەیاڵ دەگەرێتەوە لای فاتیمە کە لە گوندەکە جێهێشتبوو بۆ یەکەم جار روومەتی ماچ دەکا!


من پێشتر لە بابەتێکی دی ئاماژەم پێداوە کە پاوڵو پشت بە رێبازی پۆست مۆدیرنە ئەبەستی لە نووسینی رۆمان دا، بە شێوەیەکی ئوتوماتیکی دەرگای سەحنەکان دەکرێنەوە پێش ئەوەی خوێنەر لێبدا، بەرای من ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی پاوڵو پێشتر دەرهێنەری شانو بووە، شارەزاییەکی باشی هەیە لە کرونولۆجی (زنجیرەی زەمەنی) رووداوەکان، تەکنیکی رۆمانی کیمیاگەر زۆر روونە، رێک وەک ئەوە وایە مناڵێکی شارەزا یاری بە ‌قوڕی دروستکراو بکا و هەر جارەو فیگەرێک دروست بکا، پاوڵویش بە هەمان شێوە قوڕی رووداوەکان دەشیلێ بەسەر یەک دا، وێنە دوای وێنە دەخاتە روو یان بە واتایەکی تر بڵێم پاوڵو لە رێگای کایەی نووسینەوە دەمانباتە ناو باغچەیەکی پڕ میوەوە، هەر لە دارێک میوەیەکمان ئەداتێ کە هەر یەکەیان تام و بۆنێکی جیاوازی هەیە، پاوڵو لە کاتی نووسین خود وەک نووسەر تێئەپەرێنێ باس لە ئەوی دی دەکا وەک قارەمان و کەسایەتی، کەواتە حاڵەتی تێپەڕاندن لە رۆمانەکانی دا بەدی دەکرێ لە خودەوە بۆ بابەت، خوێنەر هەر لە سەرەتادا هەست دەکا بە دوای نووسەرێکەوە لایتێکی رۆشنی دەستی پێ یە دەمانباتە نێو ژێر زەمینیکی تاریکەوە، نهینی جوانی تابلوەکانمان پێشان ئەدا، باسی میژوو جوگرافیای هونەریمان بۆ دەکا ئاوێتە بە قسەی مرۆڤە داناکان، پشت بەستوو بە پەندەکانی ژیان، کاتێ لایتەکە دەکوژێنێتەوە، ئەگەر خوێنەر شارەزا نەبێ، ناتوانێ سەحنەو دیالۆگەکان دووبارە لە مێشکی خۆی وێنا بکاتەوە!


پێم وایە پاوڵو لە نووسینی رۆمان دا، پشت بە چەند رێبازێکی ئەدەبی دەبەستی لە یەک کاتدا، لەوانە واقعی، واقعیەتی جادووگەری، واقعیەتی ئاینی و روحی و غەیبی، هەروا واقعیەتی فەلسەفی هەر بۆیە قارەمانەکانی لە کەناری ترس و تەسلیم تەلەبی دان بە واتایەکی دی خۆ دانە دەستی قەدەر!


دوا وتە، ئەوەی لە رۆمانی کیمیاگەر سەرنجی ڕاکیشام، وێنا کردنی عەرەبە وەک کەسایەتی یەکی دزو ریگرو راوەرووتکەر، لەوانەیە لە رووی میژووییەوە وا بێ بەڵام مۆرکێکی ئەنتی سامی پێوەیە!


٦\١٠\٢٠١٣ - نەرویج
ماڵپەڕی نەهرۆ

 

 

 

 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک