په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌ئێمهلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

 

رەوشی میدیای کوردی و ئەرکە هەنووکەییەکان.


فەرەیدون سامان 

تەوەرەکانى ئەم باسە بریتین لە:
- میدیای کوردی و کۆمەڵگا و ورووژاندنى رای گشتى.
- میدیای کوردی، میدیایەکی قۆرخ کراوە.
- میدیای چەواشە و کاریگەرى بەسەر میدیای کوردی و چۆنیەتى بەرەنگاربوونەوەى.
- کاریگەرى میدیای جیهانى بەسەر میدیای کوردیدا.
- میدیا و دابینکردنی مافەکانى مرۆڤ لە کوردستاندا.
- میدیاو زمانی ستاداردی کوردی .


بەوپێیەى کە پانزە ساڵێک دەبێ زاراوەیەک هەیە پێی دەگوترێ میدیای کوردی ئەویش، بەهەبوونى چەندین رۆژنامەو گۆڤار و کەناڵەکانى راگەیاندنى وەک رادیۆو تەلەفزیۆنە لۆکاڵی و ئاسمانییەکان، سەرەڕاى ئەوەش چەندین کەناڵی دیکەى کوردیش هەن دەبینرێن و دەبیسترێن کە لە دەرەوەى هەرێمى کوردستانەوە خەڵک و بینەران و بیسەران و خوێنەران متابەعەى هەواڵ و باس و خواسەکانیان دەکەن، ئەو کەناڵانەش ئەگەرچی لەهەندێ وڵاتانى دەرەوەى کوردستاندا یان ئەوروپاو ئەمریکاوە پەخشەکانیان دەگەنە ناو ماڵی کورد. دوورو نزیک خۆیان لە قەرەى رەوشی سیماى کۆمەڵایەتى و فەرهەنگی کۆمەڵگاى کوردستانى باشوور دەدەن.

 

سەربارى هەموو ئەو جیاوازییانەى کە ئەمڕۆ کە بەسانایی هەست پێدەکرێن گۆڕانێکى نەوعی لە رەوشی رۆژنامەگەرى و میدیای کوردیدا بەدی دەکرێت، ئەگەر ئەم رەوش و گۆڕانکاریە لەگەڵ سەردەمێکى واتە پێش راپەڕین بەراورد بکەین کە ئەو ساکە نوزەیەکیش نەبوو بەناوى میدیای کوردی کە لەلاى خودی کوردەوە (نەک بێگانەوە) بەڕێوە دەچوو، بۆیە ئاساییە کاتێ تەماشادەکەین ئامرازەکانى راگەیاندن لە کوردستاندا بە سوپایەک کادیری راگەیاندنەوە لە هەرێمى کوردستاندا شەو دەخەنە سەر رۆژ لەسەرجەم بوارە جیاوازەکانى رۆژنامەگەرى سیاسی و کۆمەڵایەتى و ئابوورى و رۆشنبیرى و وەرزشی و هەروەها کەناڵە حیزبی و حکوومی و تاڕادەیەک ئەهلییەکانیش کاتى ئەوە هاتووە بپرسین بۆچی ئێمە مانان نەمانتوانیوە رای گشتى شەقامى کوردی لەئاستى مەسەلە گەرم و هەنووکەییەکانى (ئەو کێشانەى پەیوەندی بە کۆمەڵگای کورد و تاک و کۆى هاووڵاتیانى کوردستان هەیە لەچارەسەرکردنى ژیرانەى سیاسی و ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانى ناوەوەو دەرەوەى کوردستان یان ئەو هەڕەشەو گورەشانەى کە لەناوەوەو دەرەوە تا ئاسایشی نەتەوەیی کوردستان دەخەنە بەردەم تراژیدیایەک، کەچی هێشتا رای گشتى لەوڵاتى ئێمەدا بەسانایی دروست نەبووەو نابێ، راگەیاندن و رۆژنامەگەرى ناتوانێ ببێتە دەسەڵاتێک وەک دەسەڵاتێکى شەرعی دیکەو پرسینەوە بکات بەرامبەر دەسەڵاتەکانى دیکە لەهەمبەر ئەو گرفتانەى کە رۆژانە دووچارى کۆمەڵگا و دەسەڵاتى کورد دەبن. دواتر راگەیاندن و میدیای کوردی ببێتە سەکۆیەک بۆ مەشوورەتپێکردنى تاک و کۆمەڵی کورد لەچارەسەرکردنى گرفتە سیاسی و کۆمەڵایەتى ئابوورییەکان، دواجاریش ئیعتیبارێک بۆ تاک و کۆمەڵی کورد بگەڕێنێتەوە کە مرۆڤى کوردیش وەک باقی مرۆڤى نێو کۆمەڵگا شارستانییەکانى مافی بەشداریکردنى هەیە لە پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانییەکان وەک چۆن ئەو ئەرکانەى لەسەر شانە کە لەکاتى تەنگژە و قەیرانەکاندا بێباکانە ئەنجامی داوە و خۆشبەختانەش قوربانی بۆ دەدات.


باشە هۆکارى نەبوونى رای گشتى لە کوردستاندا بۆچی دەگەڕێتەوە، ئایا وەڵامەکەى ئەوەیە کە دەسەڵاتى کوردى بۆخۆی لەمپەرە لەبەردەم دروستنەبوونى ئەم رای گشتییە، کاتێ دەبینێ سەرجەم رێکخراوە دیموکراسی و جەماوەرو پیشەییەکان خۆیان بەشێکن لە دەسەڵات لەلایەن خواى دەسەڵاتیش تەمویل دەکرێن و لەهەر کارو کردەوەیەک و دەرەنجامیشی رێنماییەکانى دەستبەکاربوونیان هەر لە هەرەمی دەسەڵاتەوە دێتە خوار. ئەم رێکخراوانەش فەرمایشتەکان جێبەجێ دەکەن. لەو رووەشدا هەناسەیەک بۆ شەقامى کوردی فەراهەم نابێ و شتێکیش لەنێو لاپەڕەکانى فەرهەنگی دیموکراسیەت و کۆمەڵگا مەدەنییەکان نایەتە بەرچاو کە ناوى هەبوونى رای گشتی بێ.


ئایا بێدەنگی ئەو ئیلیەتە رۆشنبیریەى کورد هۆکارێکی دیکە نییە کە لەکایە رۆشنبیرى و زانستییەکاندا شوێنێکى بەرچاویان هەیەو دەتوانن لەنزیکەوە دەسەڵات بدوێنن و رەخنەى لێبگرن لەهەمان کاتدا ببنە پردێک لەنێوان خواستى خەڵک و دەسەڵات دا بەمەرجێک بەدەر لە ڕەچاوکردنى بەرژەوەندییە شەخسییەکانیان و چاوپۆشیکردن لەو ململانێ ناڕەواییەى کە هەریەک لەو تاکە رۆشنبیرانە هەیانە بۆ وەدەستهێنانى قازانج و دەسکەوتى زێترو گەیشتن بەپلەو پایەکانى دەسەڵات و دواتر تێکەڵ بون بە یەکێک لە دەزگاکانى دەسەڵات و وەلانانى ئەرکە مرۆیی و نەتەوەیی و نیشتیمانییەکانى لە بەرزکردنەوەى ئاستى هۆشیارى خەڵک و گەشەپێدانى کایە فەرهەنگی و زانستییەکانى نێو کۆمەڵگاى کوردی، کە من پێموایە لەو ئیلیەتە رۆشنبیرییە لە دەسەڵاتدا سەرگەرمترن لە بەکەم زانینی تواناى هزرى و رۆشنبیرى و هەڵوێستى ئەو خەڵکانەى کە ئینتیمایان بۆ حزبەکەى نییە، بەو بیانووەش کە ئەم جۆرە جێی گومانن و ناتوانن وەک پێویست گوزارش لە خواست و داواکانى ئەو قۆناغە بکەن کە لەپێشتر دەسەڵات بەرنامەیەکی بۆ داڕشتووە. لەوەش خراپتر زۆر جار بەچاوى بێگانە تەماشاى خەڵکانێک دەکرێت کە لەسەنگەرى ئەواندا نین و لەکاتێکدا هەر خودی ئەو خەڵکە دەسەڵاتە کوردییەکە بە دەسەڵاتێکى نیشتیمانى دەزانێ و ملکەچی یاسا و رێساکانیەتى، بەڵام لەهەمان کاتدا توێژێکى بەرچاوى ئەم خەڵکە لەمافی هاووڵاتیبوونى وەک پەیداکردنى کارو وەزیفەو شوێنى نیشتەجێبوون داوبینکردن و سوتەمەنى وهتد.. لێی بێبەش کراون.

 

رەنگە توێژێک یان بەشێک لەو خەڵکەش هەبێ کە لەلایەن کە لەلایەن گرووپ یان هێزوێکى دیکەوە جا چ ناوخۆ بێ یان دەرەکی) بێ کە خاوەن ترادیسۆن. یان کولتوورێکى تایبەت بەخۆیان کولتوورێکى تایبەت بەخۆیان لەوانەش پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکانیان یان کولتوورى ئایینیان هۆکارێک بن لەبەردەم جێبەجێکردنى خواست و داواکانى خەڵک و نەشتوانرێ وەکو پێویست لەو قۆناغەدا گوزارش لەو خواستانە بکرێن ئەویش بەڕەچاوکردنى هەندێ بەرژەوەندی دەسەڵاتى ناوەندى یان وڵاتانى دەوروبەر، یان بەهەلەَ تێڕوانینی و خوێندنەوەیان بۆ ئەو مەسەلەو رووداوانەى کە پەیوەندی راستەوخۆی بەرژەوەندی و چارەنووسی هاووڵاتیانى کورد هەیە لە بەشەکانى دیکەى کوردستاندا.

 

راستە جۆرێک لێکحاڵی نەبوون هەیە لەنێوان تێگەیشتنى خەڵک و کارەکانى حکوومەتدا بۆ نموونە کە دەسەڵات کارێک یان پڕۆژەیەکى خزمەتگوزارى ئەنجام دەدات کە راستەوەخۆ پەیوەندی بە رەوشی کۆمەڵایەتى و ئابوورى خەڵکەوە هەیە، کەچی دەبینین هەندێ لەو خەڵکە (توێژێک) وەکو هەڵوێست وەرگرتن رەنگدانەوەیەکی نەگەتیڤییان دەبێ و دژایەتی دەکەن. ئاخۆ ئەم دیاردەیە بۆ بوونى متمانەى خەڵک دەگەڕێتەوە بە حکوومەت یان هۆکارى دیکەى شاراوە هەن کە دەستێک هەیە (زۆر جاریش بەداخەوە دەسەڵات لاواندنەوەى بۆ دەکات) بەئاشکراو بەنهێنی دژایەتییەکى هەموو پڕۆژەیەکی شارستانى و بەمەدەنى بوونى خەڵکى کوردستان دەکات. باشە شوێنى دەسەڵاتى چوارەم لەکوێیە لە هەبوونى ئەو هەموو قەیران و گرفتانە کە رۆژانە دووچارى تاک و کۆمەڵگاى کوردى دەبێتەوە. سەربارى هەبوونى ئەو هەمووسەرمایە کەڵەکە کراوەى کە لە کوردستاندا هەیەو خەڵکانێکی سەرمایەدارى کوردیش ئامادەن لەدەرەوەى کوردستاندا سەرمایەکانیان بەگەرش بخەن، بەڵام ئامادە نابێ کەناڵێکى میدیای ئازاد (چ لە شێوەى رۆژنامە یان کەنالێکى رادیۆیی و تەلەفزیۆنى) بەگەڕ بخەن بۆ هۆشیارى کردنى ئەو کۆمەڵگایەى کە رەوشە تازەکە وادەخوازێ هەنگاو بنێ بەرەو مەدەنییەت و سەقامگیرکردنى سیستەمێکی دیموکراسی راستەقینەى شارستانیانەو پەرت کردنەوەى پەیوەندییە خێڵەکی و بنەماڵەیی و ئایینەکانیان و دروستکردنى ناسنامەى هاووڵاتى بوونى تاکی کورد لەسەر بنەماى نەتەوەو نیشتیمان ، نەوک لەسەربنەماى ناوچەگەرێتى وشێوەزارو ئینتیماى سیاسی. بۆیەش دەبینین کە وڵاتەکەمان دووچارى قەیرانێکى سیاسی دەبێتەوە. دەبینین کە لەسەر ئاستى ناوەندە سیاسییەکان و لەسەر ئاستى ئیلیەتە رۆشنبیرى و زانستیەکەو نەک لەسەر ئاستى هەڵوێستى ئاشکراى خەڵکەکە وەکو پێویست خوێندنەوەیەکی سۆسیۆلۆژی و سیاسی بۆ رەوشەکە ناکرێت و بەبەرچاوان گەورەترین، تراژیدیا روودەدات، بەڵام نە دەسەڵات و نە خەڵک وەکو پێویست بەرپەرچی ئەم رەوشە نادەنەوە، میدیای کوردیش بەهەموو کەنالی راگەیاندن و هەموو رۆژنامەو هەفتەنامەو ئەو هەموو رادیۆو تەلەفزیۆنانە ناتوانن سەکۆیەک بۆ تاکەکانى کۆمەڵ فەراهەم بکەن، ناتوانن بەڕاشکاوى گوزارش لە کۆژان و بۆچوونەکانیان بکەن، مخابن لێرەدا دەبینین هێشتا میدیای کوردی رۆڵێکی کاراى نەگێڕاوە. هۆى ئەم کارانەبوونەش هەر تەنها بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە هەتا ئێستا میدیای کوردی میدیای پاشکۆى حیزب و دەسەڵاتە ، میدیا کە سەربەخۆ نییە ناشتوانێ بەمشێوەی ئێ ستا سەربەخۆبێ ئەگەر زەمانەتێک بۆ ئازادییەکانى تاک و کۆمەڵ فەراهەم نەکرێت.

 

نموونەیەکی دیکەى ئامادە نەبوون و بەشدارى کردنى دەسەڵاتى چوارەم لە رەوشی سیاسی و کۆمەڵایەتى هەنووکەییەکان لەوانەش راپرس نەکردن بە خەڵکى کوردستان لەئاست پرۆسەى رەشنووسی دەستوورى عێراق و (دواتریش رەشنووسی دەستوورى هەرێمى کوردستان ) و بێدەنگی میدیای کوردی لەهەمبەر ئەم مەسەلە هەستەوەرو گرنگەدا وەک دیارنەکردنى مافی چارەنووسی گەلی کوردستان یان چاراسەر نەکردنى کێشەى ناوچە تەعریب کراوەکان و جێبەجێ نەکردنی مادەى 58ى یاسای کاتى دەوڵەتى عێراق تایبەت بەکێشی کەرکوک. مەگەر بۆ چەند کاتێکی کەم خایەن توێژێک لەو خەڵکەى کە سەر بەلایەنەکانی حیزب و دەسەڵات بوون لەڕێگاى کەناڵەکانى راگەیاندنەوە هەندێ راوبۆچوونى جیاوازیان هەبوو و هەندێ وردە هەڵوێستى سیاسین وەرگرت، بەڵام هەرگیز ئەو فشارە نایەتە سەر شەقامى کوردی و رای گشتى خەڵکى کوردستانى نەورووژاند تا خەڵکى کوردستان وەک هێزێکى یەکلایکەر سەنگەر بگرێ و فشار بخاتە سەر دەسەڵاتى ناوەند و هێزە فرە رەگەزەکان بۆ پەلەکردن بۆ جێبەجێکردنى ئەو مادەیە، گەڕانەوەى کەرکوک و ناوچە تەعریب کراوەکاننیش بۆ سەر هەرێمى کوردستان. ئیدی چەندین و چەندین نموونەى دیکە هەن کە ناکرێ لەم نووسینەدا بەدرێژی ئاماژەى پێبکرێ (وەک هاتنى عەمرۆ موساى ئەمیندارى گشتى کۆمکارى عەرەبی بۆ ناو پەرلەمانى کوردستان و هەڕەشەو گوڕەشەکانى سەدر و فەزڵولڵا و تورکیا و ئێران و سوریا و وڵاتانى دیکە. دەبینین میدیای کوردی شەرمنانە بێ دەنگی هەڵدەبژێرێ و هەڵوێست وەرناگرێ و ناتوانێ ببێتە فشارێک بۆ ورووژاندنى رای گشتى خەڵکى کوردستان هۆکارەکەشی دیسان هەر بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە هێشتا میدیای کوردی میدیای حیزب و دەسەڵاتى کوردیە بە میدیایەکە نە ئازادەو نە لەو رەوشەشدا زەمانەتى ئازادبوونى هەیە.


- میدیای کوردی میدیایەکى قۆرخ کراوە:


لەماوەى ساڵانى رابردوو کە بەشێک لە باشوورى کوردستانى خرایە ژێر چەترى پاراستنى هێزە هاوپەیمانەکان (زۆنى ئارام) بۆ هەر سێ پارێزگاى هەرێمى کوردستان دابین کراو دواتر بەهەڵبژاردنێکی گشتى پەرلەمان و حکوومەتى کوردستان دامەزرا. پەراوێزێکى ئازادی لەو هەرێمەدا هاتە کایەوەو دەسەڵاتێکى لۆکاڵی (ئابوورى لاواز و پشت بەستوو بە گومرگ و باجی دەرامەت و خانووبەر و هەندێ فەرمانگەى خزمەتگوزارى نەک بەرهەمهێنەرى کە سەرەنجام چەندین گرفت و دواتر شەڕی ناوخۆى هێنایە ئاراوە)) رۆڵی میدیای کوردی لەقۆناغی شەڕی ناوەخۆدا رۆڵێکى یەکجار نەگەتیڤ و نموونەیەکی ناشارستانى و نەتەوە پەروەرانە بوو کە چەندین پێشێلکارى چ بەنووسین و چ بەرەفتار دەرهەق بەو دەزگاکانى راگەیاندن و کادیرانى راگەیاندنى لایەنە شەڕکەرو هاوپەیمانەکانیان ئەنجام دراو یەکێک لەو خەسڵەتە هەرە دزێوەکانى ئەم شەڕە ئیعلامییەش چەواشەکردنى رای گشتى خەڵکى کوردستان و بوختان و درۆ هەڵبەستن بوو بەرامبەر بە مێژووى ئەو حیزبەو کەسایەتییە سیاسییەکە کە لەرۆژگارى رابردوو رۆڵێکی دیاریان هەبوو لە بزاڤی رزگاریخوازى گەلی کوردستاندا.


لەو قۆناغەدا تانەو تەشەرو سووکایەتی پێکردن یەکێک بووە لە خەسلًەتە هەرە دیارەکانى رۆژنامەگەرى و راگەیاندنى کوردی، دواى هێوربوونەوەى رەوشی شەڕ و بەرقەرار بوونى ئاشتی، لەو نێوانەدا سەبارەت بە هەبوونى جۆرە پەراوێزێکى ئازادی (دیارکراو) و کەشێکى نیمچە دیموکراسی چەندین کەنالی میدیایی لەلایەن حزبەکانى گۆڕەپانى سیاسی کوردستان دروستبوون و هەڵبەت لەرووى ژمارەوە نەک جۆرەوە ئەگەر چی ئەم کەنالانە لەلایەن حزب و رێکخراوە سیاسییەکانەوە قۆرخ کران. نەیانهێشت دەرفەتێک بۆ میدیای ئازاد و ئەهلی فەراهەم بکەن و رێگا خۆشبکەن تا رۆژنامەو گۆڤار و رادیۆو تەلەفزیۆنى ئەهلی نەک ئەوانەش بەناوى کەناڵی میدیای ئەهلی و ئازاد مۆڵەتیان پێدرا، بەڵام لەڕاستیدا ژێر بەژێر لەلایەن حیزب و حکوومەتى دەسەڵاتدارەوە لەرووى دارایی و سیاسییەوە پشتگیریان لێدەکرێ. تا کەناڵە ئەهلییەکان بتوانن لەڕێگاى خۆیانەوە گوزارش لەرای گشتى و خواستى کۆمەڵانى خەڵک بکەن و زۆربەى رۆشنبیرانى دەرەوەى حیزبی دەسەڵات بەشدارى دیالۆگەکانى لەمەڕ دیموکراسیەت و گرفتە هەنووکەییەکانى خەڵکى کوردستان بکەن کە ئەمەشیان یەکێکە لە پرەنسیپەکانى پراکتیزەکردن چەمکەکانى دیموکراسی و راپەڕاندنی ئەرکە هەنووکەییەکانى کۆمەڵگاى مەدەنى کە ساڵانێکە میدیای حیزب و دەسەڵاتى کوردی لەسەر ئاستى ناوەوەو دەرەوەى کوردستاندا بانگەشەى بۆ دەکات وا لەڕای گشتى رادەگەیەنێ کە کوردستان کۆمەڵگایەکی مەدەنى و سیستەمى حکومڕانییەکەش دیموکراسییەکى بێ وێنەیە لەناوچەکەدا، خەڵک بێ جیاوازى ئینتیماى سیاسی و ئایدیۆلۆژی بۆى هەیە راشکاوانە گوزارش لەڕاوبۆچوونەکانیان بکەن و داکۆکی لە مافەکانی مرۆڤی کوردو ئازادی چاپەمەنى و بڵاوکردنەوەو راگەیاندن بکەن، بۆیە ئێمە کاتێ کە باسی میدیایەکى ئازاد و سەربەخۆ دەکەین لەکاتێکدا میدیای ئازاد و سەربەخۆ لە کوردستاندا بوونى نییە. هەق وایە کەناڵە حزبی و حکوومییەکان زێتر دەرفەت بە رۆشنبیرانى ئازاد و سەربەخۆ بدەن باس لە مەسەلە چارەنووسسازەکان بکەن کە پەیوەستن بەژیانى سەرجەمى خەڵکی کوردستان و چارەنووسی هاوبەشیان لەومیانەدا ئاڵوگۆڕی بەردەوامى جیاوازى ئەو وتووێژە بەرفراوانەى خەڵک و رۆشنبیرانى بیروڕا جیاواز، پێموایە زێتر خزمەت بەڕەوشی سیاسی و فەرهەنگی کوردستان دەگەیەنێت نەک بەپێچەوانە کە مخابن هەتا ئێستا راگەیاندنى کوردی لەلایەن چەند رووناکبیرێکی حیزبەوە قۆرخ کراون و سەکۆیەکانیش دەربڕینیان هەر تەنها بۆ خۆیان قۆرخ کردووە. هەنووکە کاتى ئەوەش هاتووە تەلیسمى ئەم قۆرخکردنە وردوخاش بکرێ و دەروازەیەکی واڵا بخرێتە بەردەم رووناکبیران و رۆژنامەنووسانى دیکەى کوردستان ئەویش بەمەبەستى زێتر خزمەتکردنى پڕۆسەى راگەیاندنێکى دروست و تەواوکردنى پڕۆسەى دیموکراسی رۆژنامەوانى لە کوردستاندا.


- میدیای چەواشە، میدیای تیرۆر:


پاش رووخانى رژێمى بەعس و واڵابوونى کەشێکی بەرزەوان لەکەناڵەکانى راگەیاندن لەسەر ئاستى عێراقدا بەهەبوونى چەندین رۆژنامەو هەفتەنامەو گۆڤارو رادیۆو تەلەفزیۆنى لۆکاڵی و ئاسمانى کە زۆربەیان گوزارش لە سیاسەت و ئایدیۆلۆژیای لایەنە سیاسییەکانى عێراق دەکەن و سەرەنجامیش ئەو گۆڕانکارییانەى لەماوەى رابردوودا بەسەر عێراقدا هات هەر لە دروستبوونى ئەنجومەنى حکومڕانى و حکوومەتى کاتى لەبەغدا و دواتر حکوومەتى هەڵبژێردراوى د. جەعفەرى دەسەڵاتى حوکمڕانى تازە لە عێراق و هەروەها لە کوردستان لەلایەن کەناڵە راگەیاندنەکانى وڵاتانى عەرەب و تورکیاو ئێران رووبەڕووى دیاردەیەکی ترسناک دەکاتەوە ئەویش چەواشەکردنى رووى راستەقینەى رووداوە سیاسییەکانى ناو عێراق بوو، هەڵبەت لایەنە سیاسییەکانى پاشماوەى رژێمى رووخاو و ئیسلامییە ئسووڵییەکان رۆڵێکی بەرچاویان گێڕاو دەگێڕن لەچەواشەکردنى رووداوە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکان ئەم وڵاتە تا رادەیەکیش سەرکەوتووانە توانییان رۆڵێکی کارا بگێڕن لەچەواشەکردنى رای گشتى لەعێراق و کوردستاندا بەهاندان و دنەدانى خەڵکانێک کە چاویان بەم ئەزموونە تازەیەى عێراق هەڵنایەت، مخابن هەندێ لەو کەناڵانەش کە سەر بەلایەنە سیاسییە عێراقییەکانن ئەو رۆڵە نەگەتیڤەیان گێڕاوە لەچەواشەکردنى رای گشتى خەڵکی کوردستان و هەڵگەڕانەوەى راستییە مێژووییەکان کە تایبەتن بەڕەوشی سیاسی و مێژوویی و جوگرافیاى کوردستان. دیارە دیاردەى تیرۆریش راستەوخۆ زیاتر لەپاش رووخانى رژێمى دیکتاتۆرى سەدام هەڕەشەى لەژیان و ئەزموونى سیاسی عێراق و کوردستان کرد و بەچاوى خۆشمان بینیمان کە گرووپە تیرۆریستییەکان چ کارەساتێکیان قەوماند لەبەناهەق رشتنى خوێنی خەڵکى بێتاوانى ئەو وڵاتە سەرەڕاى چەواشەکردنى ئەم رووداوانە بەوەى کارى ئستیشهادى و بەرەنگاری نیشتیمانین دژی هێزەکانى داگیرکارى ئەمریکا و بیانى و لایەنە پاشکۆکانى ورووژاندنى شەقامى عێراقى بەرامبەر بە دەسەڵاتی حوکم و نانەوەى کێشەو گرفت وەک خۆپیشاندانى ناڕەزایی و ئەنجامدانى کارى گێرەشێوێنى و بڵاوکردنەوەى لە کەناڵەکانى راگەیاندن بەکارى شۆڕشگێڕانە، لەهەمان کاتیشدا ریسواکردنى لایەنە سیاسییەکانى عێراق و کوردستان بەوەى کە خزمەتى سیاسەتى داگیرکارى بیانى دەکەن. بەهەر حاڵ، ئایا کەناڵەکانى میدیا لە کوردستاندا تاچەند توانیویانە لەو چەند ساڵەى رابردوو بەپلانێکى پوختە و تۆکمەو داڕێژراو بەرپەچی ئەو هەموو چەواشەکارانە بدەنەوەو کاریگەرییان بەسەر رای گشتى کوردستان و عێراق و ناوچەکەو رای گشتى جیهانى هەبێ، بەتایبەتیش کە ئێستا دەبینین چەند کەناڵێکى کوردی بەزمانى عەرەبی بەرنامەکانیان پەخش دەکەن...


دەکارن ئەو ڕڵە پۆزەتیڤ و کارایە بگێڕن لە گەیاندنى رەواى دۆزى گەلی کوردستان و بزاڤە رزگاریخوازەکەى بەڕای گشتى عەرەب و گەلانى دراوسێ و جیهاندا.


بەرنامەکانیان بەشێوەیەک ئامادەو پێشکەش بکەن کە پلانێکی زانستى و میتۆدی بەرایی گونجاو هەبێت، بەو مەرجەى ناتەباو ناکۆک نەبێت لەگەڵ کەناڵەکانى دیکەى کوردی و پێدابگرێ لەسەر شرۆڤەکردنى لایەنە مێژوویی و جوگرافی و سیاسیەکانى کوردستان . سەرەڕاى پێشکەشکردنى بەرنامەى رۆشنبیرى و کۆمەڵایەتییەکان، وێڕاى ئەو گۆڕانکاری و دەستکەوتانەى کە لەساڵانی رابردوودا کە حکوومەتى هەرێم پێشکەش بەخەڵکى کوردستانى کردووە، لەو خزمەتگوزارییانەى کە بۆ خەڵکى ناوچە دوورە دەست و هەژارنشین و لێقەوماوکان بەتایبەتیش ناوچە ئەنفالکراو تەعریبکراوەکان کە لەلایەن رژێمى سەرانى بەعسەوە دووچارى جینۆساید بوونەوەوە.


- میدیا و دابینکردنى مافەکانى مرۆڤ لە کوردستاندا:


قسەکردن لەسەر داکۆکیکردن لەسەر مافەکانى مرۆڤ لە کوردستاندا لەوباس و خواسانەیە کە ساڵانێکە حیزب و رێکخراوە سیاسییەکانى کوردستان بانگەشەى بۆ دەکەن و سەرەڕاى هەبوونى مەکتەبی مافەکانى مرۆڤ کە سەر بە حیزبەکانى لەهەردوو کەرتەکەى حکوومەتى هەرێمى کوردستان وەزارەتێک هەیە بەناوى مافی مرۆڤەوە وەلێ مخابن وەکو پێویست ئەم مەکتەب و وەزارەتانەش نەیانتوانییوە ڕۆڵی چالاک و کاراى خۆیان بگێڕن لە خزمەتکردن و داکۆکی کردن لەمافی مرۆڤی کوردا. جا بۆ گەیشتن بە کۆمەڵگایەکی مەدەنى کەمافەکانى مرۆڤ تێیدا رەچاو بکرێ، پێویستیمان بەسێ رێساى سەرەکی دەبێ کە ئەمانەن:


1. دەسەڵاتێکی باش.
2. دیموکراتیەتێکی راستەقینە.
3. میدیای ئازاد و سەربەخۆ.


بۆیە قسەکردن لەسەر مافەکانى مرۆڤ بێ هەبوونى ئەم سێ رێسایە، کارێکى مەحاڵ و هەوڵێکی بێهوودەیە، چونکە مافەکانى مرۆڤ لەهەر وڵات و کۆمەڵگایەکدا سێ رەهەندییە، واتە نەبوونى هەر یەک لەو سێ رەهەندە، دوو رێساکەى دیکە پوچەڵ دەکاتەوە، بەواتایەکی دیکە کاریگەرى خۆى لەدەست دەدات، بۆیە دەبینین کاتێ دیموکراسیەت دەبێتە ئەستەم بەنەبوونى سەروەرى و دەسەڵاتێکى باش کە لەسەر فراوانترین رێساى بەشداریکردنى بەکۆمەڵی هاووڵاتیان دەبێ، دەسەڵاتێکى کە گەرەکە پێداویستییەکانى کۆمەڵگاى مەدەنى دابین بکات، ئەویش بەکاراکردنى رۆڵی کۆمەڵگا لەچاودێرى و لێپرسینەوەو مافی گۆڕانکاریدا، بەڵام لەسەر بنەماى نکۆڵی نەکردنى دەسەڵات بۆ دامەزراوەکانى دەوڵەت و بایەخی هەبوونى وەک (پاسەوانى کۆمەڵگا)، واتە پەیداکردنى دینامیکییەتى بەشداریکردنى پۆزەتیڤ لەنێوان دەوڵەت و دامەزراوەکانى کۆمەڵگاى مەدەنى دا پشت بەستن بە بنەما دیموکراسییەکان و رێزگرتن لەمافەکانى مرۆڤ، کە ئەویش دەبێتە هۆی درک پێکردن و جێبەجێکردنى رۆڵەکان (دەورەکان) لەنێوان دەسەڵات و خەڵکدا، لەرێگاى ریزگرتنى بەرامبەر کە سەرەنجام ژینگەیەکی دروست بۆ سەروەرى و جێبەجێکردنى پرەنسیپەکان و رێزگرتنى مافەکانى مرۆڤ و ئازادییەکانى تاک و کۆمەڵ دابێن دەکات. لێرەدا میدیا رۆڵێکی سەنتراڵی دەگێڕێ لەچاودێریکردن و لێپرسینەوەو هاندان و راستکردنەوەى کەموکووڕییەکان، لەپێناون دابێنکردنى بەردەوامى و کارایی دەسەڵاتێکى باش، گەرەکە ئەم ئالیەتانە دابین بکرێن:


1. سەروەرى یاسا
2. دادپەروەرى کۆمەڵایەتى
3. ئازادی و سەربەخۆیی میدیاکان


- جوداکردنەوەى دەسەڵاتەکان:


بۆ ئەوەى رێکخراوەکانى کۆمەڵگاى مەدەنى رۆڵی کاراى خۆى بگێڕێ لە پراکتیزەکردنى دیموکراسیەت و پاراستنى مافەکانى مرۆڤ، پێویستە ئەم مەرجە سەرەکییانە رەچاو بکرێن:
سەربەخۆیی و ئینتیماى سیاسی، واتە دوور بوونەوە لەپاشکۆیی و کاریگەرى بیانى. لێرەدا دەبێ کەناڵەکانى راگەیاندن بەرامبەر بە گشت جەماوەردا کەناڵێکى واڵا بێ نەک داخراو قۆرخ کراو. هەروەها کەشی دیموکراسی بڵاوببێتەوەو ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتەکان بکرێن، نەک دەسەڵات ببێتە دامەزراوێکى دیکتاتۆرى، واتە هەر تەنها قسە بکات، بەڵام کارى پێ نەکا. لێرەدا پرسیارێک خۆى قوت دەکاتەوە، ئایا میدیا دەکارێ ببێتە هۆکارو فاکتى بوونیادنانەوەو پاراستنی دەستکەوتەکان. بایەخی راگەیاندن لە کۆمەڵگایەکی مەدەنى و سیستەمێکی دیموکراسیدا پێکگەیاندنێکى زیندووە لەنێوان دەسەڵات و خەڵکدا. کە میدیا وەک چاودێرێکى رەخنەگر بۆ گشت هێزە سیاسی و ئابوورى و دەسەڵاتە جێبەجێکارەکان لە پراکتیزەکردنى رۆڵی پۆزەتیڤی خۆیان ئەویش لەرێژەى بونیاتنانى دیموکراسیەتدا دەگێڕن. ئەمەش بێ هەبوونى دامەزراوە دەزگاکانى خاوەن ئیعتیبارى جەماوەرى سەربەخۆو بەهێز و بەتوانا نابێ. مەگەر بە موڵکایەتى کردنى ئامرازەکانى میدیای تایبەت و سەپاندنى ئیرادەکەى بەبێ لایەنى راشکاوى و راستگۆیی و شەفافیەت دەبێ.


میدیای ئازاد زەمانەتە بۆ رێگاگرتن لە پێشێلکارییەکانى مافی مرۆڤ لە هەر کۆمەڵگایەکدا. جا لەپێناو دابێنکردنى میدیایەکى ئازاد بۆ پشتگیریکردن لە مافەکانى مرۆڤ بەشێوەیەکى بێلایەن و خاوێن و خۆتەرخانکەر بێ داکۆکیکردن لە دەستکەوتە دیموکراسییەکان و پاراستنی مافەکانى مرۆڤ، دینامیکییەت و پراکتیزەکردن گەرەکە بۆیە دەبێ سەربەخۆیی موڵکایەتى راگەیاندن هەبێ و مافی هەموو تاکێکیش بێ فشارکردن لە دامەزراندنى میدیایەکی ئازاد مسۆگەر بکرێ. هەروەها زەمانەتى مافی نووسەران و رۆژنامەنووسان هەبێ بێ ئەوەى کارگێڕی دەزگاکە دەست بخاتە نێو کاروبارى نووسەران و رۆژنامەنووسەکانیەوە، هەروەها پێویستە ئازادی پیشەیی تاک دابین بکرێ، کە ئەویش پەیوەستە بە ئەمانەت و راستگۆیی هەواڵ و وشەى ئازاد و بێلایەنى هەروەها پێویستە زەمانەتى یاسایی بۆ ئازادی رۆژنامەنووسان پشتگوێ نەخرێ دابینی حەسانەى مافی رۆژنامەنووسان هەبێ ، تا لەلایەن هیچ گرووپ و کەسێکەوە راوەدوو نەنرێن لە گوزارش لێکردن لە ئازادی بیروڕاو بۆچوون و نووسینەکانیاندا.


- رۆڵی راگەیاندن لەدابینکردنى مافەکانى مرۆڤدا:


دەکرێ کایەى راگەیاندن لە رەوشێکى نائاسایی وەک ئەمڕۆى کوردستاندا رۆڵێکی کارا بگێڕێ ِلە دابینکردنى مافەکانى مرۆڤدا ئەویش بەچاودێرىرەوتەکانى حکوومەت و هاوتاکردنیان بە دەقە یاسایی و دەستوورییەکان و ئاستى گونجاندنیان لەگەڵ بەرژەوەندییکانى خەڵکدا. هەروەها بەچاودێریکردنى پێشێلکارییەکانى مافی مرۆڤ لە دەرەوەى دامەزراوە فەرمییەکاندا، بۆ نموونە (خێزان) واتە لێپرسینەوەى حکوومەت لە رۆڵی خۆى لە راگرتنى ئەو جۆرە پێشێلکارییانە کە دووچارى ژنان و منداڵان دەبنەوە، لەوانەش رەوتارى توندوتیژى و بێکارى هتد...


فەراهەمکردنى رۆشنبیرى یاسایی ئەرکێکی دیکەى کایەى راگەیاندنە کە دەبێ کارى بۆ بکات. چونکە کەس ناتوانێ رۆڵی پۆزەتیڤی میدیاکان فەرامۆش بکات لە فەراهەمکردنى رۆشنبیرى یاساییدا لاى هاووڵاتیان و هەروەها ئالیەتى پراکتیزەکردنى سنوورەکانیان پێ ئاشنا بکات و چاودێرى هەر پێشێلکارییەکانى بڕگەو مادەکانى دەستور لەوانەش جوداکردنەوەى دەسەڵاتەکان و دەست تێوەرنەدانى هیچ دەسەڵاتێک بەکارى ئەوەى دیکەوە، هەروەها بایەخدان بە کەشفکردن و دەرخستنى گەندەڵی بە گشت شێوەکانى، دیارە گەندەڵیش لەو دیاردە ترسناکانەیە کە بڵاوبوونەوەى هەڕەشەیەکی گەورەیە لەسەر پێشێلکارییەکانى مافی مرۆڤ و ئازادییەکانیدا، لەو پێناوەشدا میدیاکان دەکارن رۆڵێکى کارا بگێڕن لە وەدەرخستنى هەر روویێکی گەندەڵی، جا ئەم گەندەڵییە گەورە بێت یان بچوک.


- میکانیزمەکانى کارى میدیا چۆن دەبێ:


ئەمەشیان پەیوەستە بە بڵاوکردنەوەى بەڵگە نامەیی راستەوخۆ بۆ دەرخستنى راستییەکان و فەراهەمکردنى دیالۆگ و گفتوگۆ لەسەر مەسەلە زیندوەکانى خەڵک، هەڵبەت بەبێ ئاوارتەیی (استسنا )، و بەشداریکردنى فراوانى خەڵک بە گفتوگۆ پێویستییەکان پاشان بەدواداچوونى هەواڵ و راپۆرت و واڵاکردنى کێشە ئاڵۆزەکان و گەشەسەندنەکانى، هەروەها ئەنگیزەکردنى دەزگا فەرمییەکان بۆ گێڕانى رۆڵی خۆیان لە پاراستنى یاساو ماف و ئازادییەکانى تاک و کۆمەڵ و پشتگیری دەزگا فەرمی و ئەهلییە تایبەتمەندەکان بەچاودێرى و لێپرسینەوەو هاوکاریکردن و دروستکردنى رای گشتى میللی و جێبەجێکردنى پارستنى مافەکانى مرۆڤ و بەرەنگاربوونەوەى پێشێلکارییەکان، هەروەها هاوکاریکردن و هەڵگرتنى فشارى سەرچاوە جیاوازەکان لەسەر بەرژەوەندى خەڵک و دەرکردنى یاسای دابین کردنى مافەکانى مرۆڤ بەشێوەیەکی دروست، دوا خاڵیش پاراستنی بەرایی مافەکانى مرۆڤ و سەپاندنى شکۆمەندی رای گشتى لەسەر حکوومەت و ناچارکردنى بۆ رێزگرتن لە خواستى خەڵک وبەرژەوەندییەکانی.


- بەستاندارکردن یان نەکردنى زمانى کوردی.


وەزیرى پەروەردەى حکومەتى هەرێمى کوردستان بەرێز دڵشاد عەبدولرەحمان لەرێکەوتى 1/12/2007 لەلێدوانێکى بۆ رادیۆى نەوا وتى: وەزارتەکەمان بۆ بەرنامەکانى خوێندنى ساڵى داهاتووى بریارى داوە خوێندن و نووسین لە قۆناغەکانى سەرەتایی و اناوەندىدا بەشێوازارە لۆکاڵیە جیاوازەکانى کوردی بێ، واتە لە دەڤەرى بادینان بە شێوەزارى کرمانجى باکور و لەدەڤەرى سۆران بەکرمانجى ناوەراست ، ئەم بڕیارەش ڕێ خۆش کردنە تالەداهاتودا لەناوچەى هەورامانیش بەشێوەزارى هەورامى بێ، جا نازانم ئەم بریارە نالۆجیکیە ناوچەکانى لەک و لور و زنگنە و باجەلانیش دەگرێتەوە یان نا؟!1


چونکە ماوەیەک لەوە پێش چەند داواکارییەک هەبووە بۆ خویندن بەشێوە زارەکانی فەیلی و هەورامی تا ئەوانیش بەشێوەزارى خۆیان بخوێنن و بنووسن، بەراستى لەسایەى کەشێکى ئازادى و نیمچە سەربەخۆى هەرێمى کوردستان وهەبوونى چەندین داوودەزگاى روناکبیرى و ئەکادیمى و زانستى و چەندان کەناڵى میدیایی و رۆژنامەوانى، گەیشتن یان بریاردان لەسەر قەناعەتێکى ئاوا رەتکردنەوەی هەستی ئینتماوزمانی نەتەوەییەو کارەساتێکى گەورەیە..


راستە ساڵانێکى زۆرە لەناوەندە رۆشنبیرى و پەروەردەییەکان چ لەهوندر و چ لە هەندەران، لەلایەن ژمارەیەک لە نووسەران و روناکبیران بەناوى شارەزایى و پسپۆرى و زمانناسى کوردییەوە (تەنانەت هەن نەشارەزا و نەخوێنەواریشن) خۆیان لەقەرەى باس کردن لەزمانى ستاندارى کوردى و یەکگرتن و نەگرتن و بوون و نەبوونى و هەروەها بەکام شێوەزار بنووسرێ و بخوێنرێ و کامەیان پەسەندبێ و کام جۆرى (پیتى ئارامى یان لاتینى) هەڵبژێرین بۆ زمانەکەمان، وێراى ئەوانەش باس لە وە دەکرێ کە وشە و زاراوەى ناوچە جیاوازەکان تێکەڵ بەیەکتر بکرێن بۆ ئەوەى هەر هیچ نەبێ لەم قۆناغەدا کە کوردستانى نیشتیمان داگیر و دابەش کراوە و مەسەلەی سنوورە سیاسیەکان و جوگرافیاى سروشتى و سیستەمى سیاسی ئەو رژێمانە کە دان بەبوونمان دانانێن یان رێژەى زۆرى و کەمى دانیشتوانى بەشێکى کوردستان لەچاو ئەویدیکە (نەک رێژەى خوێنەوار و ئاخێوەرانى..)یان هەبوونى چەند زانکۆ و ناوەندیى ئەکادیمى و زانستى بەرامبەر بەوەش نەبوون یان قەدەغەکردنى زمانەکەمان لەبەشێکى دیکەى کوردستاندا، ئەمانە و چەندین باس و خواس دیکەن بوونەتە مشتومر و خەمى خەڵک و خوێنەوار و روناکبیران... هەڵبەت من نەپسپۆرم و نەزمانەوان نەشارەزاییەکى ئەوتۆشم لەبارەى گرامەر و زاراوەسازى شێوەزارە کوردییەکان هەیە، بەڵام وەک مرۆڤێکى کورد کە شانازى بە زمان و کولتور و مێژوو ئایندەى نەتەوەکەم دەکەم، ئەو مافە بەخۆم رەوا دەبینم، بەشدارى ئەو پەیڤینە بکەم و چەند نوختەیەک بخەمە سەر کاغەز و بۆچوونەکانى خۆم دەربرم، ئەگەر هەڵەش بم بەگوناهى نازانم تا خەڵکانى دیکە، کە بۆچوونەکانیان پێچەوانەى بیرکردنەوەى من بێ، بۆیە من پێم وایە زۆرینەى بۆچونەکان لەسەر بەستاندارکردن و نەکردنى زمانى کوردى لەم رەوش و قۆناغەدا بریارێک بێهودەیە ، چونکە زمانەکەمان بەبڕیارێکی سیاسى نایەتەدى تا پارتێک یان دەسەڵاتێکى سیاسى یان دەزگایەکى کولتورى پرۆژەیەکى ئاوا دابرێژێ، پارتێکى یان دەزگایەکى کولتورى، پرۆژەیەکى ئاوا و نووسەران و روناکبیران پەیرەوى ئەم میتۆدە نازانستیە بکەن، بەڵکو ئەمەیان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە بۆچوونێکى باو هەیە پێى وایە لە هەر ناوچەیەک یان بە شێکى کوردستان ئەگەر قەوارەیەکى سیاسى بۆ کوردستان دانى پێدانرا، ئەوا بێگومان ئەم بەشەیان هەرێمە کاریگەرى راستەوخۆى دەبێ بەسەر بەشەکانى دیکەى کوردستان لەپەیرەوکردنى ئەو شێوەزمانە کوردییە کە سەرەنجام دەبێتە زمانى فەرمى و سیاسى و رۆشنبیرى ئەو هەرێمە، بۆچى؟؟ چونکە ئەو قەوارە سیاسە کوردییە بە تۆماتیکى دەبێتە ناوەندى زانستى و سیاسى و ئابوورى و روناکبیرى بۆ هەموو بەش و هەرێمەکانى دیکەى کوردستان، هەڵبەت بە تێپەرینى رۆژگار و مکوم بوونى داوودەزگا ئەکادیمى و روناکبیرى و سیاسیەکان و بوونى هۆکارەکانى گەیاندن و راگەیاندن و خوێندن و نوسین بەو شێوەزمانە فەرمیە (کەلەبنەرەتدا شێوەزمانێکى ناوچەییە) کاریگەرى راستەوخۆ و ئەکتیڤى بەسەر ناوچەکانى دیکە دەبێ، هەروەکو دەیان ساڵە ئەم ئەزموونە لەبەشێکى کوردستانى باشووردا بەدى کراوە، تا ئێستاکەش سەرجەم زمانى سەرکردایەتى سیاسى و ئەکادیمى و روناکبیران بەشێوەزمانى کرمانجى ناوەراست (ناوچەى سۆران) و هەژموونى بەسەر ناوچەکانى دیکەى ئەم هەرێمەدا هەبووە و رەتکردنەوەى ئەم ئەزموونەش لەم قۆناغەدا تەنانەت بۆ داهاتووش ئەگەر کارێکى مەحاڵ نەبێ بەڵام سەخت و ئاستەمە ، هیچ شێوەزمانێکى دیکە ناتوانێ ببیتە ئەلتەرناتیڤى شێوەزمانى کرمانجى ناوەڕاست و (سۆرانی) چ لەم هەرێمە چ لەهەرێم و بەشەکانى دیکەى کوردستان.


بۆچوونێکى دیکە هەیە پێى وایە کە مەرج نییە قەوارەى سیاسى زمانێکى ستاندار و دروست بکات یان شێوەزمانى ناوچەیەک زاڵ بکات بەسەر ئەوانى دیکەدا.


بەڵگەش ئەوەی کە تورکەکانى تورکیا و ئازەربایجان و تورکمانستان و تورکستان و ئۆزبەکستان و قیرغزستان و .... هەر وڵاتە و شێوەزارى لۆکاڵى خۆى هەیە ئەگەرچى ئەم تورکزمانانە خاوەن دەوڵەتى سەربەخۆى نەتەویەی خۆیانن و بەدەیان بگرە بەسەدان مەڵبەندى ئەکادیمى و زانستى و زمانەوانى و روناکبیرییان هەیە بەڵام بەدرێژایى سەدەى رابردوو نەیانتوانیوە زمانێکى ستاندارد بۆ تورک زمانەکان پێکەوەنێن ، بەڵکو هەنووکەش هەر وڵاتە و بەشێوەزمانى خۆیان قسە دەکەن، ئەلفابێتای جیاوازی وەک لاتینی و سلاڤی و ئارامی بەکاردێنن ، لەم رەوشەدا رەنگە ئەزموونى وڵاتى هیند باشترین بەڵگە بووبێ کە خاوەنى چەندین زمان و شێوەزمان و دیالیکتیکى جیاوازن ، بەڵام سەرەنجام هۆشمەندانە بڕیاریاندا زمانى ئینگلیزى بکەن بە زمانى فەرمى وڵاتەکەیان وەک زمانێکى ستاندارد تا هەموو هاوڵاتیانى هیندستان قسەى پێ بکەن و بخوێنن و بنووسن ، لەم بوارەشدا ئەوەندەى قازانجیان کردووە زیانیان پێنەگەییوە، چونکە لەپاڵ ئەم زمانە بیانیەش بایەخیان بەزمان و شێوەزمانە لۆکاڵی وڵاتى خۆیان داوە.


رەنگە ئەم نمونەیە بۆ گەلانى ئەفریقیا و ئەمریکاى لاتین بەسود بووبێ کاتێ بڕیارى ئەوەیان دا زمانەکانى ئیسپانی و فەرەنسى و پورتوگالى و ئینگلیزى بکەنە زمانى فەرمى و ستانداردى خۆیان.


جا ئەگەر واقیع بێ یان خەیاڵ لەداهاتوودا ئەگەر کوردستان یەکى گرتەوە و بوو بە دەوڵەت دەکرێ بۆ چارەسەرکردنى ئەو هەموو شێوەزمان و دیالیکتیکە جیاوازنە، پەنا ببرێتە بەر فەرمى کردنى زمانى ئینگلیزى و لەپاڵ ئەوەشدا بە شێوەزمانە لۆکاڵیەکان بخوێنرێ و بنووسرێ و قسەى پێ بکرێ ئەم هەوڵەش پێموایە هیچ گرفتێکى دەروونى و ناوچەگەرى بۆ دەڤەر و هەرێم و شێوەزارە کوردیەکان دورست ناکات.


وەلێ مخابن ماوەیەکە دەنگێکى نەشاز لێرە و لەوێ پەیدابووە زۆر بە مکوربونەوە داخوازى ئەوە دەکەن کە بەشێوەزمانى لۆکالی خۆیان لەسەر ئاستى فەرمانگە حکومیەکان (بەتایبەتى پەروەردە و فێرکردن) بخوێن و بنوسن، هەڵبەت ئەم داوایە رێ خۆش کردنە بۆ هەندێ دەنگى دیکە کە ئەوانیش بەهەمان ریتم داوا بکەن بەشێوەزارى خۆیان بنووسن و بخوێنن جا بەراى من لەم رەوشە نالەبارەى کوردستان کە دابەش و داگیرکراوە، هێشتا لەلایەن داگیرکەران دان بەبوونى زمان و کولتورى کوردی و ناسنامەى نەتەوەیی کورد نەکراوە نەکراوە، کوردەکانى ئەو بەشانەش خاوەنى داوودەزگاى ئەکادیمى و زانستى و پەروەردەیى و روناکبیرى خۆیان نین ، بۆیە ئەو داواکردنە لەئاسنی سارد کوتین دەچێ، جگە لە زیان گەیاندن بەکورد و زمان و فەرهەنگەکەى شتێکى دیکەى لێ نایەتە بەرهەم ، بەپێچەوانەوە شێوەزمانە فەرمیەى کە کرمانجى ناوەڕاست ناسراوە و خزمەتێکى زۆرى کراوە لەهەمان کاتدا خزمایەتى فرەى بەرەوشی ڕوناکبیرى و زانستى و پەروەردەیى کورد گەیاندووە ئەویش لەبار دەچێ..


دەگەرێمەوە سەر ئەسلى مەبەست لێدوانەکەى بەڕێز وەزیرى پەروەردەى حکومەتى هەرێمى کوردستان ، نازانم لە چ سەرچاوەیەکى زانستى و ئەکادیمیەوە بڕیارى لەسەر داوە ئایا ئەمە بۆچوونى خۆیەتى دەیەوێ بیکات بە بڕیار (کەبرواناکەم) بەسەر داوودەزگاکانى وەزارەتى پەروەردەى بسەپێنێ یان بڕیارى سیاسى سەرکردایەتى سیاسى کوردستانە (کە من قەناعەتم وەهایە کە شتێکى وەها بوونى نیە)، مەحاڵیشە سەرکردایەتى سیاسى کورد بێ پشت بەستن بەتوێژینەوە و لێکۆڵینەوە بەناوەندى ئەکادیمى و زانستى و روناکبیریەان و کەسانى پسپۆر و شارەزاى زمانەوانى، بڕیارێکی ئاوا نامەنتیقى و بەپەلە بدەن.

______________________________________________
* میدیا و زمان ستانداردی کوردی، باسێک بوو لەرێکەوتی رۆژانی 26و 2009/9/27لەشاری ئامەد لە کۆمجڤینی جڤاکا میسۆپۆتامیاپێشکەشم کرد.

 

 

faraydunsaman@yahoo.com