سیناریۆ یان
هەڵبژاردن؟!
کاروان نەجمەدین
سەرەڕاى خۆداسەپاندنى هەردوو حزبى دەسەڵاتدار بەسەر سەرى خەڵکى
کوردستانەوە ماوەى 18 ساڵە جگە لە سەرکوت و خەفەقان و بە بارمتەگرتنى
نان و سەرچاوەى بژێوى خەڵک ،ئەو دووحیزبە بە هەرجۆرێک بۆیانکرابێت بۆ
شەرعیەتدان بە دەسەلاتى خۆیان هەمیشە خەریکى سیناریۆ سازى و
چاوبەستکردن بون لەو خەڵکەى کە پۆنگى ناڕەزایەتیەکانیان لە ڕاوڕوت و
تاڵانى و کۆنەپەرستى ئەم دەسەڵاتدارانە خەریکە گەرویان دەتەقێنێت ،
سیاناریۆى ئەمجارەیان ئەو پرۆسەیەیە کە ئێستا سایەیان پێداوە
لەکوردستان و جارێکى تر خەریکن بە هەرجۆرێکە لەڕێگەى شینکردنى پەنجەى
خەڵکەوە قەوانى سواوى "شەرعیەتمان لە خەڵک وەرگرتوە " دەمەزەرد بکەنەوە
، لەم ڕاستایەدا جگە لە دوو حزبى دەسەڵاتدار وردە ئەحزابى مشەخۆر و
دەستەمۆى سەر بە هەمان خێڵ بە ئیسلامى و بەحسابى خۆیان عەلمانى بە
مەبەستى بچڕینى بەشە بەڕەى خۆیان بە پێى پەتى وەک پیشەى هەمیشەیان
کەوتونەتە سەما بە دەهۆڵى دەرهێنەرانى سیناریۆکە ، لەلایەکى ترەوە
ڕۆشنبیرانى بێ ئاسۆ و خۆشخەیاڵ عەینەکە سیحراویەکانیان لە چاوکردوە و
خەریکى حۆڵکردنە چاوى خەڵکن ، لە کاتێکدا گەر بۆ یەک چرکە بیریان لاى
ئەم تەپوتۆزى ڕمبازێنەى ئەحزابى کوردى نەمێنێت دەمیان بکەرەوە دەکەونە
باسى ستانداربون و " پێوەرە دیموکرت و سەردەمیەکان "ى جۆرى دەستاو دەست
پێکردنى دەسەڵات ، بەڵام ئێستا کە لە جەرگەى مەهزەلەیەکدا بە ئیرادەى
خەڵک سێبەرەکانى خۆشیان نابینن خۆیان لە مەحەکى کۆنەپەرستى دەدەن و
دیموکراسیەت بوەتە قوربانى سەربڕاوى بەرپێى (" ئەزمونە ساواکەى
ناسیۆنالزمى کورد ") .
ئەوەى لەم نێوەدا لەڕوانگەى بەرژەوەندیەکانى خەڵکەوە بە بەرچاو ڕۆشنى
شتێکى جاواز دەڵێت و خەریکى هەڵماڵینى دەمامکى ڕزیو ى سیاناریۆ یەکە ،
کۆمۆنیستەکان و بیزاد کۆمۆنیزمى کرێکاریە کە وەک هەمیشە جیا لە باڵە
دواکەوتوەکانى کۆمەڵگە و ئاڵودەبوانى ئاوازى ناسیۆنالزمى کورد خەریکى
بەیانکردنى پوچى و بێبنەمایى پرۆسەیەکە کە لە کوردستان ناویاناوە
هەڵبژاردن ، نا لەبەر ئەوەى خۆى لەو پرۆسەیە بشدارى ناکات ، نا
لەبەرئەوەى باوەڕى بە هەڵبژاردنى پەرلەمانى نیە ،بەڵکو ئەمە
لەکاتێکدایە کە ئێمە وەک نوێنەرى چینى کرێکار و ئازادیخوازان و یەکسانى
خوازانى کۆمەڵگا چینى کرێکار بە ڕادیکاڵترین و ئازادیخوازترین دەزانین
و وە ئەو چینە دەتوانێت ئینتیخابات بە یەکێک لە پلیکانەکانى دیکەى
گرتنى دەسەڵاتدارێتى چینى کرێکار بزانێت ، بەڵام ئەوەى جێگەى مەبەستە
هەڵبژاردنە بە ماناى ووشەکە ، وە بەپى ستاندارە مۆدێرن و
نێودەوڵەتیەکان ، نەک پرۆسەیەک کە هیچ بنەما و پێوەرى هەڵبژاردنى تێدا
نیە و ناویان ناوە هەڵبژاردن ، کە ئەگەر قەراربێت لە هەر جیگایەکى دنیا
هەڵبژاردنێک بکرێت دەبێت لانى کەم ئەم مەرجانەى تێدا بێت :
1-( ئازادى بێ قەیدو شەرتى سیاسى) . ئەمە مەرجێکى سەرەکیە کە
ئوتۆماتیکى خۆى هەڵبژاردن دێنێتە ئاراوە ، بەڵام لە کوردستان ئەم مەرجە
نەک بونى نیە بەڵکو هەمیشە ئەحزابى دەسەلاتدار لەکوردستان خەریکى
سەرکوت و خەفەقانى هەر حزب و گروپ و ڕێخراوێک بون کە لە گوڵ کاڵتر
خۆیان و سیاسەت و کردەوە و سەرکردەکانیان ناوبردبێت ، وە جگە لە دۆخێکى
خێڵەکى و سەپێنراوى دەسەڵاتدارێتى هیچ جۆرە دۆخێکى سیاسیانەى تەندروست
لە کوردستان وجودى نەبووە و نیشە ، لەوەها فەزایەکدا هەڵبژاردن چى
مانایەکى هەیە جگەلەوەى پەلکێشکردنى خەڵک بێت بۆسەر سندوق بە مەبەستى
وەرگرتنى دەنگەکانیان بە ئەحزابى دەسەڵاتدار یان بەوانەى ئەوان بۆ
پەردەپۆشکردنى بێمانایى هەڵبژاردن ڕێگەى بەشداریان پێداون و بە ناوى
بونى ئازادى سیاسى ئەى فرۆشن .
2- ( شەفافیەتى سەروەت و سامانى کۆمەڵگە و مافى یەکسانى لەسەر بنەماى
هاوڵاتى بون ) . ئەمە لەکاتێکدا کە بە درێژایى 18ساڵى ڕابوردوو مەعلوم
نیە سەروەت و سامانى ئەم کۆمەڵگیە لەکوێیە و بۆ کوێ ئەچێت ، ئەوە
مەعلومە ئەوەیە کەکراوەتە خەزێنەى دوحزبەوە و لەخزمەتى تۆکمەکردنى
دەسەڵاتیان و هێزە سەرکوتگەرەکانى ئەوان و کەیفوسەفاى ڕابەرەکانیان و
قایمکردنى جێگەو ڕێگەى سیاسیان ، کە دەرەنجامەکەى برسى کردنى خەڵک و
هێنانە خوارەوەى ئاستى تەوەقوعاتیان و ناچارکردنیان بۆ چاوبڕینە دەستى
ئەوان نە خەڵک و نە هیچ هێزێکى سیاسى موخالیف بەوان نەک بەهرەمەند
نەبوە لێى بەڵکو وەسیلەى سەرکوتەکانیشیان لەو سامانەى خەڵک دابین کراوە
، وە مێژوو شاهیدە کە هاوڵاتى نەک بەهرەمەند نەبوە لە مافى یەکسان لە
کایەکانى کۆمەڵگەدا ، بەڵکو ئەوە ئەو دوو حیزبە بون دیارینکردوە کێ
مافى سودمەندبونى بوە لە کۆمەڵگاکەى خۆى ، وە هەر لە خودى پرۆسەکەدا بە
شانازیەوە خەریکى زەوتکردنى مافى هاوڵاتى بونن و ئەم مافە بەپێى
لەبەرچاوگرتنى قەوم و تایەفەو دین بەشدەکرێت ئەویش بە بەشکردنى ئەو
بەرماوەیەى دواى تێربونیان لە کورسیەکانى پەرلەمان بەسەر قەوم و
دینەکانى تردا دابەش دەکرێت .
3- ( بێ خەوشى کۆمەڵگا لە بونى هەر جۆرە دەزگایەکى سەرو خەڵکى و
تۆقێنەرى سەر بە ئەحزاب) ، کە لەکوردستان جگەلەوەى هەتا دەزگاکانى
پۆلیس و ئاسایش ڕاستەوخۆ بەدەست دوو حیزبى دەسەڵاتدارەوەبوە و هەیە کە
زیاتر وەسیلەى سەرکوتکردنى نەیارانى سیاسى و خەڵکى ناڕازى و
ئازادیخوازبوە لەسەرو ئەمەشەوە دەزگا تۆقێنەر و ڕفێنەرەکانى لەچەشنى
زانیارى و پاراستن بەجۆرێک دەورى کارایان هەبوە و هەیە لە جێبەجێکردنى
ئەرکەکانیاندا جێگاى مەترسیدارترین دەزگا و ئۆرگانیان لە زهنى خەڵکدا
پڕکردۆتەوە لەڕیزى ئەمەنەشدا هێزێکى میلشیا کە لە دوو ڕێخستنى جیادا
هەویرێکن بەدەست هەردوو حزبەکەوە بۆ بەکارهێنانیان لە هەرکاتێکدا ،
ئەمە بەشێک لە عەلەنیەکان ، کە ئیمکانى بونى چەن گروپى لەچەن بەرگى
تردا هەیە .
4- ( بونى ئازادى بەیان و خۆپیشاندان ، و ڕیخراوبون ) لەکوردستان نەک
ئەمە وجودى نیا هەر لە سەرکوتى ڕادەربڕینەوە تا خوێناوى کردنى
خۆپیشاندەران و ..... هەمو ئەو تاوانانەى لەم مەیدانەدا لە ژماردن
نیایەت هەر ئینسانێکى بە ئینساف لە کوردستان ژیابێت یان ئاگادارى ڕەوشى
کوردستان بێت ئتوانێت شاهیدى زنجیرەیەک لەو ڕاستیەنە بێت .
5-( جیایى دین لە دەوڵەت) ئەمەیان یەکێک لە مەرجە گرنگەکانى هەلبژاردنە
لە هەر جێیەکى دنیا چونکە لە هەر جێگەیەک یەکێک لەدینەکان وەک دینى
ڕەسمى لە کۆمەڵگادا ڕاگەیەندراو و یاسایى بێت ڕاستەوخۆ ئەبێتە یەکێک لە
پێوەرەکانى بەشداریکردن لە هەڵبژاردندا بۆ ئەو لایەنانەى ئەیەنەوێت
بەشدارببن ، لە ئەگەرێکدا کە ئامانجى بەشداریکردنەکەى کۆتاییهێنان بێت
بە نەهامەتیەکانى دین لە کۆمەڵگادا یان جیاکردنەوەى بێت لە دەوڵت و
پەروەردەوفێرکردن ، ئەو لایەنە نەک ڕێگە پێدراو نابێت کە لە
بانگەشەکردندا پشت بە ڕەخنەکانى لە دین بەبەستێت ، بەڵکو ڕاستەوخۆ
یاساخ دەکرێت ، لەکوردستان گەرچى تا ئێستا ئەو دەستورە نەسەپێوە کە ئەم
کۆتە دەهێنێتە ئاراوە ، بەڵام چ یاساى ئەحزابو چ مەرجەکانى بەشداربون
ئەوەیان سەلماندوە وە یاساکان سەرچاوەگرتوى دەستورەکۆن و تازەکانى
عێراقین کە پارێزەرى دینى ڕەسمى دەوڵتن .
6- ( دەستڕاگەیشتنى هەمو لایەنە بەشدار بوەکان بە بوجەى تایبەت و
وەسایلەکانى بانگەشەکردن بەبێ جیاوازى ) ، ئەمە لەم فەزایەى کوردستاندا
نەک ئیمکانى نیەو نەک ئەو کەناڵ و دەزگایانەى بەناو حکومین لەلایەن
دوحزبى دەسەڵاتدارەوە کۆنترۆڵ کراوە بەڵکو تەواوى دامودەزگا و دەوائیر
و سەرتاپاى سەروەت و سامانى کۆمەڵگا دەست بەسەراگیراون .
ئەکرێت ئەمانە ئەو خاڵە سەرەتایانەبن ئە ئیمکانى فەراهەمکردنى
فەرزایەکى ئیتیخاباتى بێنێتە ئاراوە ، نەبونى هیچ یەکێک لە مەرجە
سەرەتایانە ئەکرێت سەرەتایەم بێت بۆ گەیشتن بەو ڕاستیەى کە لە کوردستان
نەک شتێک نیە بەنلوى هەڵبژاردنى ئازادەوە ، بەڵکو پرۆسەیەکى دیکەى
ئەحزابى دەسەڵاتدارە لەکوردستان بۆ دەمامک کردنى ڕاستیەکان و قۆستنەوەى
ئەو هەلو مەرجە نالەبارەى لەکوردستان خولقاندویانە تا لەم ڕێگەیوە
سەپاندنى بەزۆرى دەسەڵاتیان ڕوکەش بکەن و لەئاست ناڕەزایەتیەکانى
خەڵکدا ئەمجارەیان بە گاڵتەجاڕى هەڵبژاردن ئەو شەرعیەتە بێبنەمایەى
خۆیان ناویان ناوە شەرعیەت دەورەیەکى تر زوتى بکەنەوە .
|