ئاراستەکانى دواى هەڵبژاردن.

مافپەروەر: ئارێز سمکۆ (دهام)

لەم سەدەیە کە تێیدا دەژین هەموو پێشکەوتنەکان لە لوتکەیە و بە جۆرێک هۆشمەندى مرۆڤ بە تەواوەتى جیایە لە مرۆڤى چاخەکانى تر، ئەگەرچى باڵایەکى تەواو نییە بەڵام بەرەو باڵابوون دەچێت. بۆیە مرۆڤ ئێستا بۆ بەرێوەبردنى کارەکانى پەنا دەباتە بەر شێوازێکى مۆدێرن کە هەڵبژاردنە، دیارە ئەگەرچى لە دێر زەمانەوە شتێک هەبوە بە ناوى هەڵبژاردن بەڵام بەم شێوازەى ئێستا نەبووە، بۆیە هەڵبژاردن لەم چاخەدا وەک سادەترین ئامرازى دیموکراسى پەناى بۆ دەبرێت. هەرێمى کوردستان لە نێو وڵاتێکى نغرۆبوو بە ئاریشەى سیاسیى وکۆمەڵایەتى و ئابوورى و ئاسایشى وەک عێراق، جگە لەمەش کە هەرێمى کوردستان وەک دڵى ڕۆژهەڵاتى ناڤین لە هەموو دونیا چاودێرى دەکرێت و بە وردى لێکدانەوە بۆ هەموو جومگەیەک و رابوونێکى دەکرێ، ئەنجام دانى پرۆسەى هەڵبژاردنى پەرلەمان و سەرۆکایەتى هەرێمى کوردستانیش لە چەند رۆژى رابردوو نیشانەى ئاسۆکانى دواڕۆژى ئەم وڵاتەى گۆڕى و، ئاراستەکانیشى لەگەڵ خۆیدا هاوپێچ کردەوە و نیشانیدا کە ئەم هەرێمە بەرەو ژیانێک و دۆخێکى ترى باشتر هەنگاو دەنێت.

دەتوانین بڵێین لەم هەڵبژادنەدا ئەمە بۆ جارى یەکەمە تاکى کوردى هەستى بەوە کردبێت ئەوە خۆیەتى بڕیار لە چارەنووسى خۆى و نەوەکانى و ئایندەى وڵاتەکەى دەدات نەک چەک و شۆڕش و کودەتا، ئەگەر هەڵبژادنەکانى تر بە نموونە وەربگرین دەبینین کە تاکى کوردى بۆ مانەوەى نەتەوەکەى بەرەو سندوقى دەنگدادن چووە، کەچى لەم هەڵبژادنەدا هاوڵاتى کوردستان بۆ ژیانێکى ئاسودەتر و نەوەیەکى خۆشگوزەرانتر ئاواتەکانى لە سندوفەکانى دەنگداندا جێهێشت و چاوەڕێى بەدیهێنانیەتى لە لیستەکاندا. لەلایەکى ترەوە ئەم هەڵبژاردنە سەربارى ئەو هەموو تێبینیە زۆرانەى کە لەلایەن چاودێرانى قەوارە سیاسیەکان و چاودێرە نێودەوڵەتیەکان و چاڵاکوانى کۆمەڵى مەدەنى، سەبارەت بەوەى کە لەلایەن هەندێ قەوارەى سیاسیەوە خروقات و کارى ساختەکارى و گزى کردنیان ئەنجامدا، بەجۆرێک کە گشت لایەنەکان سکاڵایان لاى کۆمسیۆنە باڵاى سەربەخۆى هەڵبژاردنەکانەوە تۆمار کردووەکە ئەمەش بەڵگەى بوونى ساختەکارییە لە هەڵبژاردنەکەدا، لێ هێشتا جێگاى ئومێدە و بە دڵنیاییەوە بۆ هەڵبژاردنەکانى داهاتوو زیاتر لەوە تاکى کورد هەست بە پێگەى خۆى دەکات و رێگر دەبێت لە بەردەم ساختەکارى و، لەوە دڵنیا دەبێ کە زۆر ئاساییە مافە سیاسیەکانى خۆى بە بێ سانسۆر بەکاربهێنێت. بە بڕوایەکى زۆرەوە دەتوانم بڵێم لەم ساتەوە تاکى کوردە هەست دەکات چیتر هێزى چەکدارى ناتوانێت بەر لە راى ئەو بگرێت و شکۆى پێشەڵ بکات، بەشداریکردنى هاوڵاتیانى هەرێمى کوردستان بەم رێژە بەرزەش بەڵگیە بۆ ئەم رایەمان . بە بۆچوونى من ئەم هەڵبژاردنە هیچ شتێکى نەکردبێت دڵنیایەکى گەڕاندەوە بۆ ئەم هەرێمە کە دەشێ هەموو شتێکى تێدا تاقبکەیتەوە و، لەوە دڵنیا بیت کە چیتر دیموکراسى تەنیا وشەیەکى یۆنانى نییە و دەشێ لەم هەرێمەى ئێمەش کرداریانە بەگەڕى بخەیت، ئەم ئومێدەم فانتازیە نییە ئەمە ریالیستێکى روتەو لە شکۆى هاوڵاتیانى ئەم هەرێمە هەستم پێى کردووە، لەوەش دڵخۆشتر کە دەبێ هەموومان شانازى پێوە بکەین قبوڵکردنى فرە رەنگی و دەنگیە، لە هەموو شتێک ناشرینترین شت ئەوەیە کە هەموومان وەک یەک بیر بکەینەوە، یەک ڕایبوون لەسەر بەرێوەبردنى ئەم وڵاتە سادەترینە ئامرازە بۆ بە دیکتاتۆر بوونى کۆمەڵگا و جەهالەت بوونى تاکەکانى، ئاخر جێگاى پرسیار دەبێ کە هەموو کاربەدەستانى ئەم وڵاتە بەرگرى لەم سیستەمە بکەن و، تا سەر ئێسقانیش لەولاوە هاوڵاتیان گلیان هەبێت. شێرکۆ بێکەس لەم ماوەیەدا راستى وت: خەرەندێک کەوتۆتە نێوان دەسەڵاتدار و هاوڵاتیانەوە.

بۆیەش ئەوەى بەلاى ئێمەوە گرینگە ئەوەیە کە ئاخۆ ئاراستەکانى دواى هەڵبژاردن چین، ئایا هەموو لایەنەکان بە ئەنجامى هەڵبژاردنەکان رازین و قبوڵى دەکەن، ئایا دەسەڵاتداران تەسلیمى ویستى هاوڵاتیان دەبن و حکومدارى پێشکەش بەلایەنەکان دەکەن کە ئەگەر هاتوو براوە بوون لە هەڵبژاردنەکانى تر، ئایا ئەو هێز و لیستانەى کە بەلێنیان دابوو بە هاوڵاتیان تا چەند ئەم بەڵێنانە دەبەنە سەر و، بەجۆرێک دڵنیایەک بۆ هاوڵاتیانى هەرێمى کوردستان دروست بکەن کە دەتوانن لە هەڵبژادنەکانى داهاتوودا لەسەر بنەماى کارى لیستەکان دەنگ بدەن، نەک مێژوو و فیوداڵیزم و چەکدارى و شان و شکۆ، لەلایەکى ترەوە تا چەندیش هێزەکانى تر دەبنە ئۆپۆزسیۆنێکى کارا لە پەرلەمان و هەموو شتە شاراوەکانى ئەم هەرێمە بۆ هاوڵاتیانى ئاشکرا دەکەن، ئایا ئەو هێزانەى وەک ئۆپۆزسیۆن خۆیان نمایش دەکەن، پَییەکیان لەناو حکومەت دەبێ و ئەوەیتریان لە پەرلەمان دەبێ، یان بەراِستى دەبن بە هێزێکى بەرەنگاربوونەوەى راستەقینەو یەکەمجار لە بەرژەوەندیەکانى خۆیان دەدەن و هەوڵ دەدەن کە ئاستى گوزەرانى چینەکانى خوارەوە چاکتر بکەن.