٢٧\٣\٢٠١٧

ئایا ئەردۆغان بۆ تورکیا کەڵکی ماوە؟

هۆشیار ئەوڕەحمان   

تورکیا لەسەردەمی سەلجوقی و عوسمانیەکانیشدا هەرگیز وەکو ئێستا بەسەرخۆیدا دانەخراوە وسیاسەتی بەچەوتی پەیڕەونەکردوە و، ئەوان هەرگیز پێکەوە لەیەک کاتدا شەڕی چەندلایەنێکیان نەکردوە، ئەگەر هێرشی بالکان وئەوروپایان بەدەستەوە بوبێت، ئەوا دەسبەرداری بەرەی ڕۆژهەلات ودونیای ئیسلامی بونە، تەنانەت ،ئەگەر کێشەی ناوخۆیی وخێزانی حەرەمی سوڵتانیشیان هەبوبێت دوای دامرکاندنەوەی دەستیان بەپەلکێشیەکانیان کردۆتەوە . بۆیە هەرگیز لەرابوردودا تورکیا وەکو ئێستای سەردەمی دەسەڵاتی ئەردۆغانی بەسەرنەهاتوە وهەرگیز گێژاو و گێژەنگی وەکو ئێستای بەخۆیەوە نەبینیوە. جگە لەوە شکستی سیاسەتی دەرەوەی ئەردۆغان لەئەوروپادا گەیشتۆتە ئەوپەڕی بنبەست وبەجۆرێک ئەردۆغان هەڕەشەیەکی کردوە لەکۆمەڵگا ئەوروپیەکان، کەلەسەر تورک وتورکیاو داهاتوی ئەو وڵاتەش دەکەوێت...،کە ئەمەش لە ئاراستەکردنی سیاسەتی دەرەوە وناوەوەی ئاکەپەدا دەگەڕێتەوە بۆ وەدەرنانی پیاوە عاقڵەکان ودەستەی دامەزرێنەری ئاکەپە*لە ئێستادا سەرلێشێواویەک بە حکومەتەکەی ئەردۆگانەوە دەرکەوتوە، بەڕادەیەک بێدەنگیان بەسودترە لە لێدوانەکانیان. بەتایبەتی خودی ئەردۆغان خۆی ووەزیری دەرەوەی تورکیا مەولود چاوش ئۆغڵو ، کە تەنها قسەکانی ئەو لێپرسراوەی ئاکپارتی بەسە بۆ ئەوەی کۆتایی بهێنرێ بە مۆدیلی دەسەڵاتەکەیان لە تورکیادا!

لێرەدا دەمەوێ هەندێک لە هەڵە کوشندەکانی ئەردۆگان لە سیاسەتی ناوەوە و دەرەوەیدا بکەمە دەسپێکی نووسینەکەم:

یەکەم: کاری تورکیا چیە لە ناو خاکی سوریادا؟
دوەەم: روخاندنی ڕژێمی ئەسەد بۆچی؟
سێیەم: پاڵپشتی گروپە توندڕەوەکان بۆچی؟
چوارەم: دژایەتی کردنی کورد لەباکور ودۆستایەتیکردنی لەباشور چۆن دەبێ؟
پێنجەم: دابەشکردنی خەڵکی تورکیا بەسەر یار ونەیاردا بۆچی؟
شەسەم: کۆدەتاکەی ١٥ ی تەموز بۆ کرا وکێ کردی وکێ دایمرکانەوە؟
حەوتەم: هەڵوەشاندنەوەی کۆمیتەی پیاوە ژیرەکان بۆچی؟
هەشتەم: بادانەوە بەرەو ڕۆژهەڵات؟

یەکەم: کە بەهاری عەرەبی، کە لەتونسەوە دەستیپێکرد و لەلیبیا ومیسرەوە ئاگرەکەی گەیشتە سوریا و لەوسەروبەرەشدا تورکیاش دەمێک ساڵ بو،کە لەپشتی سەرجەم گروپەتیرۆرستیەکانی ئەو وڵاتانەوە بو بەو ئامانجەی مۆدیلەکەی مورسی لەو وڵاتانە سەرکەوێ و سوریاش ببێتە دراوسێەکی ئیخوانی وئەردۆگانیش ببێتە خەلیفەی ئیخوانیەکانی ناوچەکەو هاوکات یەکیتی دەوڵەتە ئیخوانیەکان ببێتە ئەلتەرناتیڤێک بۆ یەکێتی ئەوروپا ... ئەم ئامانجەی تورکیا نەهاتەدی وتورکیاش کەوتە نێو گێژەنگی شەڕێکی خێناوی لەسوریادا، کە تا ئێستا یەک ملیۆن کەسی تێدا کوژراوە و ٤ملیۆنیش ئاوارەشی پەراگەندەی وڵاتان ودەوروبەربوە.

دووەم: ڕوخاندنی ڕژێمی ئەسەد بۆچی؟ ئەردۆغان هەمو توانائابوریەکانی خۆی لە گۆڕینی ئەو ڕژێمەدا بەهەدەردا بێ ئەوەی لێکدانەوەیەکی لۆژیکانە بۆ کاریگەری دۆستەکانی ئەو ڕژێمە بکات، لەکاتێکدا سوریا تاکە بنەکەیەکی سەرەکی زلهێزیکی وەکو ڕوسیا ودۆستێکی ستراتیژی ولاتێکی گەورەی وەکو ئێرانە، کە هەردوکیان دەستبەرداری روخاندنی ڕژێمەکەی ئەسەد نابن. ئەمە جگە لەوەی ،کە یەکێتی ئەوروپا وئەمەریکاش ڕێگەنادەن، کە تورکیا لەناوچەکەدا ببێتە هێزێکی کاریگەر وئاسایشی ئیسرائیل بخاتە مەترسیەوە و ببێتە حاکمی یەکەمی سەرچاوەکانی (وزە) ی رۆژهەڵاتی نزیک .

سێیەم: تورکیا هەر لە رۆژەکانی یەکەمی بەهاری عەرەبیەوە ئەستانبوڵی کردە (کاروانسەرا) ی کۆکردنەوەی گروپەتیرۆرستەکانی ئاسیای ناوەراست وولاتانی عەرەبی تا ئاڵۆگۆرکێی پاشماوەکانی (القاعدة) بەبەرەی نوسرەو احرار الشام و داهێنانی (داعش)، کە سیمای تورکیای لەبەرچاو ولاتانی دونیا وەکو (دایکەدزانە) ی تیرۆر هێنایەناساندن وهەڕەشەکانی ئەم رۆژانەی ئەردۆگان ووەزیرەکانیشی بونە بەڵگەی سەلماندنی تێکەڵبونی تورکیا بەگروپەتیرۆرستیەکان و بەکارهێنانیان بەرانبەر بەئاسایشی دەولەتانی ئەوروپی.جگە لەوە گومانی تێدانیە ، کە تورکیا تەنها رۆژێکیش شەڕی داعشی نەکردوە،تەنها ئەوەنەبێ،کەلەهەندێ شوێن شوێنگۆڕکێ پێکردون بۆ هێزەدەسەندەخۆرەکانی خۆی لەباکوری سوریا وحەلەب.

چوارەم: سیاسەتی پارادۆکسی ئاکپارتی بەرانبەر بەمەسەلەی کورد. ئاکپارتی تەنها مێژوی ساڵانی ٢٠٠٣ بۆ ٢٠٠٦ وەکو ڕیفۆرم وکرانەوەی دێمۆکراتی بۆ تۆمار دەکرێت، کەلەماوەی ئەو ٣ ساڵەدا ڕیفۆرمیکرد بەئاراستەی چارەسەری ئاشتیانەی مەسەلەی کورد لەباکور ونزیکبونە لەیەکێتی ئەوروپا ومەرجەکانی ئەندامبونی لەفەراهەمکردنی ئازادیەکان وجڵەوگرتنەوەی دامەزراوەی سوپادا سەرکەوتنی بێوێنەی بەدەستهێنا...ئەم دۆخە دریژەی کێشا تا کشانەوەی هیزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی لە خاکی عێراقدا لە ساڵی ٢٠١٠! لەوماوەیەدا ئومیدێکی زۆر هەڵچنرا، کە ئاکپارتی دەتوانێ کێشەی کورد لە پرۆسەیەکی ئاشتیانەدا چارەسەر بکات، بەڵام لەگەڵ ئەوەی لەو سەردەمەدا تورکیا بو بە ژێماڵەیەکی نمونەیی بۆ وەبەرهەمهێنانی سەرمایەی بێگانەو رەخساندنی کوردستانی باشور بەبازاڕێکی گەرم وهەرزان وهەموار بۆ ساغکردنەوە کەلوپەلی تورکی وبەدەستهێنانی نەوت وگازی هەرزان ئینجا کەوتە پاشەکشێ لەپرۆسەی ئاشتی وکرانەوەی دێمۆکراتی لەگەل کوردانی باکوردا وکۆتاییهێنان بەدانوستاندنەکانی لەگەڵ نوێنەرانی هەدەپەدا. سیاسەتی پارادۆکسی حکومەتی ئەردۆگان سەبارەت بەمەسەلەی کورد لەوەدا دەردەکەوێ ، کە تورکیا وحکومەتە یەک لەدوایەکەکانی بەدەر لە ئیران وعیراق وسوریا شێلگیرانەتر داکۆکی لەیەکێتی خاکی ئەو وڵاتانەکردوە ، کە خاکی کوردستانیان بەخۆیانەوە لکاندوە، کەچی ئێستا وای نیشاندەدا،کەلەگەڵ سەربەخۆیی کوردستانی باشورە وباکور ورۆژئاواش سەرکوتدەکا... لەکاتێکدا سێبەشی خەڵکی باشوریش دژی هەر پرۆژەیەکن، کەدەستی تورکیای لەپشتەوە بێت! چونکە پشتگیری کاتی وتاکتیکی تورکیا بۆ سەربەخۆیی باشور هیچ لۆژیکێک نایگرێتەوە، تورکیایەک وڵاتەکەی کردبیتە زیندان بۆ کوردانی بەشێکی گەورەی کوردستان وبچوکترین مافی ئاسایی مرۆڤیان پێ ڕەوانەبینێ و، ئیتر چۆن دەکرێ چاوبنوقێنێ لەسەربەخۆیی وئازادی بەشێکیتری؟ لە ڕابوردودا عوسمانی وسەلجوقیەکانیش کوردیان بۆ ئامانجەکانی سەقامگیری دەسەڵاتەکانیان بەکارهێناوە وسەربەخۆیی ناوچەییان پێ بەخشیون، بەڵام هەرگیز بەم شێوەیەی ئەردۆغان سیاسەتیان نەکردوە... دۆستی لایەک ودژی سێبەشیتر. بۆیە سیاسەتی ئەردۆگان تەنها بریتیە لەچاندنی ژەهری دوبەرەکی ئاژاوەنانەوە.

پێنجەم: دابەشکردنی خەڵکی تورکیا بەسەر دۆست ودوژمندا. ئاکپارتی لەگەڵ بەهیزبونی دەسەلاتەکەیدا صدام ئاسا کۆدەتای بەسەر دۆستە نزیکەکانی خۆیدا کرد سەرەتا لەساڵی ٢٠١٢ دا گروپی ئەردۆغانی کۆدەتایان بەسەر دەستەی دامەزرێنەری حیزبەکەیاندا کرد و، کەلە حسن جەیلان وعبداللە گول وبولەندئارینج و عبداللطیف شەنەرەوە دەستی پێکرد وبەگولەنیەکان کۆتایی هات، لە کاتێکدا ئەردۆغان ودەستوپێوەندەکانی بەپلیکانەی دەرامەت وئابوری بزوتنەوەی خزمەتگوزاری (فتح اللە) گولەندا سەرکەوتن، واتا هەمان ڕێپێڵگەکانی صدامی دوبارەکردۆتەوە لەقەلاچۆکردنی نەیارەکانیدا و کاریزماکەشی دەستکردە لەسەر سەختەکاری ودرۆ خیانەت پێکەوە نراوە...ئەم دیاردەیەش لەرەفتارەکانیدا ڕەنگیداوەتەوە بەتایبەتی لەهەرەشەکانیدا بەرانبەر بەسیاسەتمەدارانی ئەوروپی. واتا دیاردەی نەخۆشی دەرونی (پسکۆپاتۆلۆژی) مەستی کورسی دەسەڵات سەرتاپای ئەندێشەی ئەردۆغانی داگیرکردوە. و هەمو کەس ولایەنێک ،جگە ئەندام هەوادارانی ئاکەپە وەکو دوژمن وێنا دەکات، کە ئەمە قۆناغێکە زۆربەی دێکتاتۆر وسەرکردەتوتالیتێرەکانی جیهانی پێدا تێپەڕیون.

شەشەم: ئەردۆغان تا ئێستا شڵەژاو تەزیوی جرکەساتەکانی کۆدەتاکەی ١٥ ی تەموزە وسەرەداوەکانی بۆ نادۆزرێتەوە وئەندێشەی بەجۆرێک پەرش وبڵاوبۆتەوە ،کەلەیەک کاتدا گومانی لە جەنرالەکانی سوپا و ئەمەریکا و ئەوروپا و گولەنیەکان و دەوڵەتانی دراوسێی هەیە، کۆدەتاکە زەنگێک بو بۆ ئەردۆغان وپاشان دامرکێنرایەوە وخٶشیان کردەوە بەپاڵەوانەکەی! گەڕانەوە لەئەوروپا وگرتنەبەری سیاسەتی توندوتیژی وبەرتەسکردنەوەی ئازادیەکان وزیندانیکردنی رۆژنامەنوسان بەرهەمی ترسی ئەردۆغانە لەکۆدەتایەکی تر بەسەر ڕژێمەکەیدا... ڕیفراندومەکەشی هەر لەپێناوی تێپەڕاندنی دۆخی تەنهایی کەوتنەوەکەیەتی لەسەر ئاستەکانی ناوەوە ودەرەوە. جا لە ١٦ ئەپریلدا راپرسیەکەی ئەردۆغان سەربکەوێ یا ژێربکەوێ ئەردۆگان لەتاکڕەوی وتوندوتیژیەکانی ناگەڕێنێتەوە، چونکە کۆمەڵگای تورکی بەجۆرێک دابەشێ یار ونەیار بەڕژێمەکەی کراوە، کەهەرگیز پەیوەندیەکانیان لەدورمەوداشدا ئاسایی نابێتەوە، چونکە داینەمۆی دابەشبونەکە بیرۆکەی نەژادپەرستی وئیسلامی ڕادیکالە، کەبەرهەمی هەماهەنگی ئاکەپە ومەهەپە یە. لێرەدا هیچ ئومێدێکیش لەسەر ئەلتەرناتیڤێکی وەکو جەهەپەش وەک بەرەیەکی ئەنتی ئەردۆغانی هەڵناچنرێ، چونکە ئەو حیزبە هێشتا بەعەقڵیەتی ساڵانی ١٩٣٠ کان لەکۆمەڵگای تورکی ودێمۆکراتیەت دەروانێ... دەمێنیتەوە سەر کورد ، کەبەتەواوی جیاکراوەتەوە لەکۆمەڵگای تورکی وبەئاگرو ئاسن رەفتاری لەگەڵدا دەکرێ، بۆیە تەنها ڕێگەچارەیەکی لەبەردەمدا دەمێنێتەوە ، کەئەویش جیابونەوەیەتی بەخاکەکەیەوە لە تورکیای ئێستا .

حەوتەم: ئاکپارتی هەرچۆن لەسەرەتای دامەزراندنیدا بەشێوەیەکی عەقلانی حیزبێکی پان وپۆڕی لەکۆی کەسە سیاسەتمەدارانی رەفاە ودۆغری یۆل وئەناپ ومەهەپە وبەبەپە پێکهێناو لەگەڵ راگەیاندنی حیزبەکەیاندا لەهەڵبژاردنێکی پیوەختدا گەیشتنە دەسەڵات... بۆ دریژەدان بەدەسەڵاتەکەیان هەڵسان بە پێکەوەنانی(دەستەی پیاوەژیرەکان) و بۆ ئەومەبەستەش تورکیایان دابەشکرد بەسەر (٧) ناوچەدا و ئەو (٦٣) پیاوەژیرەیان بەسەرئەوناوچانەدا دابەشکرد بەپێی شارەزایی وپسپۆریان... لێرەدا یەکەم توێژینەوەی پیاوە ژیرەکان بەراپۆرتێک رادەستی ئەردۆغان کرا، لەو راپۆرتەدا مەسەلەی چارەسەری کێشەی کورد بو بەیەکەم کێشەی بنچینەیی ومێژویی تورکیا ، کەدەبێ چارەسەر بکرێت، ئەگەینا تورکیا ناتوانێ بێ چارەسەری ئەو کێشەیە دەست بۆ چارەسەری هیج کێشەیەکی تر بەرێت وچارەسەری هەرکێشەیەکیش بەندە بەچارەسەری مەسەلەی یەکەمەوە... هەر لەو ڕاپۆرتەدا هاتوە، ئەگەر تورکیا هەر سیستەمێکی حوکمرانی هەبێت پەڕلەمانی یا سەرۆکایەتی ناتوانی هەناسەیەکی ئازادی هەڵبمژێ ولەناوبازنەیەکی بەتاڵدا دەخولێتەوە. هەروەها دەستەی پیاوەژیرەکان ڕێگەچارەیان بۆ کۆی کێشەکانی تورکیا لەو راپۆرتەدا پێشنیار کردبو، ئەگەر ئەردۆغان ڕچاوی ناوەڕۆکی ڕێگەچارەکانی راپۆرتی دەستەکەی بکردایا لەوانەبو ئێستا تورکیا ئەندامی یەکێتی ئەوروپا بوایا،یان بەلای کەمەوە بەئەندازەی ئەندامەسەرەکیەکانی سودمەند دەبو لەبەرنامەی پرۆژەی ئاوەدانکردنەوەکانی، ئەمە جگە لەوەی نەخشەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی تورکیای لەگەڵ دونیا ودراوسێکانی تێدا دەستنیشان کرابو، وەلی لە کۆتاییدا ئەردۆغان خۆی بەعاقڵتر زانی وگەڕایەوە سەرمەعدەنەکۆنەکەی خۆی وپیاوە ژیرەکانی ناردەوە بۆ سەرکارەکانی خۆیان وهەندێکیان وڵات بەدەرکرد، کە چەند پرۆفیسۆرێکی زانکۆکانی تورکیابون وپێداگرییان لەسەرمەسەلەی چارەسەر ئاشتیانە ودیمۆکراتیانەی کورد وەکو کلیلی چارەسەرەکان گەڵالە کردبو...لە کۆتاییدا بەجاسوس وخائینی گەل ونیشتمان ناوزەدی کردن.

هەشتەم: ئەردۆغان بۆ پەردەپۆشکردنی شکستەکانی لەناوخاکی سوریادا و دڵنیابون،لەوەی کە ناتوانێ ڕژێمی ئەسەد بڕوخێنێ وسیناریۆی جیاکردنەوەی ناوچەیەکیش بۆ هیزەدەسەندەخۆرەکانی لەناو خاکی سوریادا ڕێگەی پێنەدرا،ناچاری چەندبادانەوەیەک بو لەوانە لەسەر کوشتنی سەرنشینانی پاپۆڕی (ماوی مەڕەمەڕە) لەلایەن هێزەپاسەوانیەکانی ئیسرائیلەوە ،کۆڵیداوکڕنوشی برد و لە جیاتی خوێنی تورکە کوژراوەکان پارەی وەرگرت وهاوکات لەگەڵ روسیاشدا لەسەر خستنەخوارەوەی فڕۆکە ڕوسیەکە وکوشتنی فڕۆکەوانەکە کڕنوشی بۆ پوتین برد وپەیوەندیەکانیان بەشێوەیەکی کاتی ئاسایی کرایەوە، بەڵام بەکۆمەڵێک پێشمەرجی روسیاوە سەبارەت بەکشانەوەی لە هەندێک ناوچەی باکوری سوریا... دوای ئەوەش بۆ دابڕان ودورخستنەوەی لەئەوروپا وناتۆ تورکیایان کردە سەرۆکی کۆمەڵەی ٥ دەوڵەتەخاوەن وزەکانی (شەنگای پێنج) کە بریتین لە چین وروسیا وتاجیکستان وکازاخستان وئۆزبەگستان وقرخقیزستان... ئەویش بەمەستی لەقکردنی تەڵاقی تورکیا لەپاکتی ناتۆدا!!! لەدوای ئەوە لەهەمو کۆنفرەنسەکانی جنێڤەکان وئەستانەکان تورکیا کرایە پاشکۆیەکی بەشداری بێکەڵک، تەنها مەرجێکی تورکیا لەگەڵ یوئێن و روسیا وئێراندا بەدیهاتبێ ئەوەیە،کەلەبەرخاتری تورکیا تا ئێستا ڕێگەنەدراوە (پەیەدە) بەشداری فەرمی هەبێت لەو کۆنفرەنسانەدا، بەڵام هەمیشە داواکراوە ، کەدەبێ پەیەدەش وەکو هێزیکی سیاسی کاریگەر بەشداری ئەو کۆبونەوە وکۆنفرەنسانە بێت، کە بۆ چارەسەری کێشەی سوریا ئەنجامدەدرێن.

لەکۆتاییدا دەمێنیتەوە سەر ئەوەی ئاماژەیەک بەپەیوەندیەکانی تورکیا و ئەمەریکا ویەکێتی ئەوروپا بکەین، تورکیا ،کەلەساڵی ١٩٥٣ عەریزەی ئەندامبونی تقدیمی بازاڕی یەکێتی ئەوروپاکردوە نە بەخۆشی ونە بەتورشی وفشارو هەڕەشەی ناردنی ٣ ملیۆن ئاوارەی سوری نەیتوانی دڵی ئەوروپیەکان بۆ خۆی بەدەستبهێنیت... ،چونکە تورکیا لەماوەی ئەو ٦٤ ساڵەدا تەنها ٣ ساڵ بەراستی هەندێک ڕیفۆرمی دیمۆکراتیانەی لەنێوان ساڵەکانی ٢٠٠٣ بۆ ٢٠٠٦ ئەنجامدا، بەڵام لەبەر ئەوەی بەواڕسک دێمۆکراتیەت لەگەڵ سروشتی ئاکپارتی وئەردۆغاندا یەکنایاتەوە، هەر زوو دەستبەداری چاکسازی ریفۆرمەکەبون وگەڕانەوە سەرپلێتە ئەصڵیەکەی خۆیان ولەئاکامدا پەیوەندیەکانی تورکیا لە ئێستادا لەگەڵ ئەوروپا وئەمەریکا و دونیای مەسیحیدا لەژن وپیاوێکی تەڵاق کەوتو بەولاوە هیچ پێناسەیەکی تری بۆ ناکرێت.
 

ماڵپەڕی هۆشیار ئەوڕەحمان