٣١\١٠\٢٠٢٥

ئـازادی و ژیـان یـەکن.

رەزا سـاڵح       

ئـازادی بە واتا ژیـان، ژیـان و ئـازادی یەکـن. گـیانێک لە دوو جەستەدان. ژیـان بەبێ ئـازادی هـیچ نـرخـێکی نـییە. بـۆیـە نـرخی ئـازادی گـرانە. ئـازادی چـەمکـێکە، کە بە درێـژایی مـێـژوو، چـەنـدیـن سەدەیـە، بووەتـە جـێی مـشـتومـڕ و گـفـتـوگـۆیەکی زۆر.

چەندین پێناسە و لـێکـدانەوە بۆ ئازادی کراون. ئازادی تەنها چەمکێکی دەرەکی نییە، بەڵکو خواستێکی رەگـداکوتـراوی قـووڵە، لە ناخی دەروونی ئازادیخوازانـدا لـێدەدات. مـرۆڤـایەتی ئازارێکی زۆری لە ئەنجـامی نەبـوونی ئازادیـدا چـێـشـتووە. بە هـەزاران کەس لە پـێناوی بەدەستهـێـنانی ئازادیـدا، گیانیان بەخـشـین. زۆر ئەستەمە لە هەموو جیهـانـدا، کەسـێک بـدۆزینـەوە، کە چـێـژ لە کـۆت و کـۆیـلەبـوون وەربگـرێـت.

هـەموومان حەزدەکـەیـن، بـڕیـار لە سەربـەخـۆیی و لە چارەنـووسی خۆمان بـدەیـن. هـەرگـیز بـە ویـست و بە ئـارەزووی خـۆمـان، دەسـتـمـان لە ئـازادی هـەڵـنەگـرتـووە.

وشەی ئازادی لە زمانی ئینگـلیزیـدا "فـریـدۆم"ە، واتـای (ئـازادی، هـێزی هەڵـبژاردن، ئیرادەی ئازاد، بڕیاری چارەنووس، رزگاری، رزگاربوون لە کویلایەتی و ستەمکاری) دەگەیـەنێـت.

مـرۆڤ بە ئازادی لەدایک دەبێـت. ئـازادی مافـێکی سروشتی و رەمەکـییە لە مافـەکانی مـرۆڤ. ئازادی مافی ئەوەمان پێدەبەخـشێت، کە لەگەڵ ناسنامەی راستەقینەی خۆماندا بـژیـن. ئـازادی هـەناسە و ئـۆکـسجـینی گیانمانە. ئـازادی شـادی و بەخـتەوەریـمـانە.

زۆر جـار پـێـناسەکـردنی چەمکی ئـازادی قـورسـە، بەڵکـو بەدیهـێـنانـیشی قـورسـترە.

ئـازادی بـریتییە، لە تـوانـای بـڕیـاردانی خۆمـان. ئـێـمە ئـازادیـن لە بیـرکـردنەوە و لە رادەربـڕین و لە بۆچوونەکانمان، لە هەڵـبژاردنی رەوتی ژیانمان. وەک ئەوەی خۆمان دەمانەوێـت، بە بێ بەربەسـت و ئاستەنـگی و کـۆنتـرۆڵکـردن. یەکـێک لە گـرنگـتریـن لایەنەکانی ئازادی، بیرۆکەی سەربەخـۆیی کەسییە. ئەمەش بەو واتایەیە، کە تاکەکان مـافی خۆیانە، بـڕیار لەسەر ژیانی تایبەتی خۆیان بـدەن و بەدواداچـوون بۆ ئامانج و بەرژەوەنـدییەکانی خـۆیان بکەن. بە مەرجـێک زیـان بە کەسانی دیکە نەگەیەنـن یان مافـەکانیان پـێشـێل نەکەن. هـەر کەسێکیش ئـازادە، کە پەیـوەنـدیی کۆمەڵایەتی لەگەڵ هـەر کەسـێکـدا بـکات، کە خـۆی هـەڵـیـبژێـرێـت. ئـازادن لـە بەشـداریکـردن لـە هـەر پـیـشەیەکی دڵخـوازی خۆیـان یان چـالاکـیـیەکی سیاسی بـکەن.

ئازادی یەکـێکە لە گرنگـترین شتەکانی جیهـان. جیهـان بە بێ ئـازادی تاریک و تەنگە.

ئـازادی و رزگـاری، دوو چـەمکی پەیـوەنـدیـدارن، بـەڵام جیـاوازن.

سەرەڕای جۆرەکانی لێکـدانەوە و بەکارهـێنانی ئازادی، گرنگە کە ئاماژە بەوە بکەیـن، کە ئـازادیی رەهـا نیـیە. ئەوە ناگەیـەنێـت سـنوور ببـەزێـنـین و ئـازادی کەسـانی دیـکە پـێـشێـل بکەیـن و قـسەی ناشـیریـن و هـەست بـرینـدارکردن بە کەسانی دیکە بـڵـێـیـن.

ئازادییەکی هاوسەنگی ناسکیش، لە نێوان ئازادیی کەسی و نۆرمەکانی کۆمەڵگادا هەیە.

لە سـەردەمی مـۆدێـرنـدا، چەمـکی ئـازادی، رۆڵـێکی سـەرەکـیی هـەیە، لـە داڕشـتـنی سیستەمی سیاسی و ئابـووری و کۆمەڵایەتیدا. هەروەهـا بەهرەبەخشە بۆ بزووتنەوە بـێـشومارەکـانی گـۆڕانکاری و چاکـسازی. فـاکـتەرێـکی سـەرەکـيـشە لـە داڕشـتـن و گەشـەکـردنی دیـمـوکـراسی مـۆدێـرن.

بە گـشتی ئـازادی، چەمکـێکی ئاڵـۆز و فـرەلایـەنە. بنەڕەتـییە بۆ بەڕێوەچـوونی هەر کۆمەڵگایەکی دیموکراسی. بناغەی ماف و ئازادییەکانی تاکەکانە، بۆ دڵنیابوون لەوەی کە خـەڵکی بـە شکـۆمەنـدی بـژیـن و رێـز لـە بەهـایەکـانیـان و باوەڕەکـانیان بگـیرێـن.

ناپلیۆن دەڵێت: "نەتەوەیەک ئاڵای ئازادی و یەکێتی بشەکێتەوە.. هیچ کات نانەوێت".

ئـازادی رادەربـڕیـن، یەکـێکە لە کـۆڵـەکە بنەڕەتـیـیەکانی ئـازادی، کە پـشتگـیری لە پـرۆسەی دیمـوکراسی دەکات. ئـازادی پێویـستە بۆ ئەوەی پێکەوە بە ئاشتی بـژیـن. بێگـومان لە کـۆمەڵگایـەکی ئـازاد و دیمـوکـراسیـدا، هـیچ شـتـێک نییە، کە رێگـری لە گـوێگـرتـن و لە رادەربـڕیـن و لە رەخـنەگـرتـنی تاکـەکان بکـات.

تـوخـمێکی گـرنگی تری ئـازادی، بـریتـییە لە چەمکی ئـازادیی سـیاسی، کە ئاماژەیە بـۆ مـافی تاکـەکـان، بـۆ بەشـداریکـردن لە بەڕێـوەبـردنی کـۆمـەڵـگا و وڵاتـەکانیـان.

لایەنێکی گرنگی تـری ئازادی، کە زۆرجار چاوپـۆشی لـێـدەکـرێـت، چەمکی ئـازادیی کـۆمـەڵایەتـییە. کە ئامـاژەیە بـۆ تـوانای تاکەکـان بـۆ ژیـانی خـۆیان، بـە بێ جیـاوازی لە نێـوان رەگـەز و رەچـەڵەک و تـوێـژە کـۆمەڵایـەتـییەکان. یان تایبەتمەنـدیی کەسی. وەک مافی ئازادیی هـاوسەرگیری و پـێکهـێنانی خـێزان، دەستڕاگەیـشتن بە خوێنـدن، چاودێـریی تەنـدروستی، بەشـداریکردنی تەواو لە ژیـانی کـۆمـەڵایـەتی و کولتـووری دەگـرێتـەوە.

ئازادیـش ئەگەرچی مافـە و بەخـشیـن نییە. لەگەڵ ئەوەشدا بە بێ هەوڵـدان نایەتەدی.

(جەیـمـس باڵـدویـن) دەڵـێـت: "ئازادی شتێک نییە بە هـیچ کەسێک بدرێـت، بەڵکو شـتـێکە مـرۆڤـەکـان وەریـدەگـرن، ئەوانـیش ئـەوەنـدەی دەیـانەوێـت ئـازادن".
___________________________________________
● تا رادەیـەک سـوودم لە چەنـد ماڵـپەڕێکی ئـینگلـیزی وەرگرتـووە.

ماڵپه‌ڕی ره‌زا ساڵح