٢٠\٦\٢٠١١

بەرهەمی ئیکۆلۆژی یان جینتەکنەلۆژی؟!

سەلام عەبدوڵا   

راستە تەماتەکە بێ تامە؟!

بلانکی وتی: (کێ ئاسنی هەبێت، نانیشی دەبێت). ئێمە بەزیادەوە ئاسن و نانمان هەیە، بەڵام ئاسنەکەمان زۆر بۆ پیشەسازی چەک بەکاردێت و نانەکەمان ژەهراوی دەکرێ، بۆیە بۆچوونەکەی(کارڵ لیبنشت)سوارترە: (زانست دەسەڵاتە، دەسەڵاتیش زانست). لێرەشدا زانستمان لەبارەی مەترسی بواری جینتەکنەلۆژی و ماددەی لەناوبردنی گژوگیاو مەلومورە زیانبەخشەکان وکارتێکردنەکانیان لەسەر خۆراک و تەندرووستی و ژینگە زۆر نزمە، بۆیە بەبێ دەسەڵاتی لەبەردەمیان راوەستاوین و ئەوەی لەم بارودۆخە قازانج دەکات، کۆمەڵێ دەڵڵاڵ، نەوکەر، جانباو و کۆمپانیا بانناسیونالەکانت.

هەموومان وەک هاوڵاتی وا راهاتووین ئەوەی لە بازاڕ هەیە دەیکڕین و دەیخۆین بەبێ ئەوەی بزانین خۆراکەکان چۆن بەرهەمهاتوون و چیان تێدایە و چ مادەیەکی کیمیاوی و ژەهرێک لەکاتی رواندن بۆ لەناوبردنی گژوگیا مەلوموری زیانبەخش بەکارهاتووە. ئێمە هێشتا پرسیاری خۆراکی جینات گۆڕاو و کارتێکردنی بەسەر تەندرووستیمان نەکردووە. بەڵام لە هەمان کاتدا گوێمان لە چەندین نەخۆشی ترسناک دەبێ. ئێستا پرسیاری: ئەزانی تەماتەکە بێ تامە...ئەزانی ماسی هاوردە و ماسی حەوزەکان تامی ماسی رووباری ئەڵوەن نادەن!

Jaques Diouf(سەرۆکی رێکخراوی خۆراکی جیهانی)وەک هاوپشتییەک لەگەل یەک ملیارد مرۆڤی برسی و هەژار بۆ ماوەی رۆژێک لە خواردن نایگرت و 500زانای کشتوکال لە لووتکەی جیهانی رێکخراوی ناوبراو دژ بە جینتەکنەلۆژی وەک چارەسەرێک پێشنیاری(گەشەپێکردنی کشوکاڵی بیولۆژی)یان کرد. دوا هەواڵەکان لە(سایتی ئینفۆ ئەمازۆنس) رۆژی 9/6/2011رایگەیاند کە پەرلەمانی وڵاتی پیرۆ بڕیاری دا رێگەدان بە کشتوکاڵی جینتەکنەلۆژی بۆ ماوەی 10ساڵ دواخست.

سەدان رێکخراوی جیهانی دژ بە بەروبوومی جینگۆڕاو ناڕەزایەتی دەردەبڕن.

لەلایەکی ترەوە سەدان رێکخراوی جیهانی دژ بە جینتەکنەلۆژی راگەیاندنێکی12 خاڵیان بڵاوکردووە و لە خاڵی یەکەم پێیان وایە خۆراک مافێکە لە مافە جیهانییەکانی مرۆڤ و خۆراردن تەنها کاڵا نییە، لە خاڵی7 داوای زامنکردنی کشتوکاڵی ئازاد دەکەن لە جینتەکنەلۆژی و لە خاڵی 9 داوای شەفافییەت دەکەن لە جۆری خۆراک و مافی هاوڵاتیان لەزانیاری لەبارەی ناوەڕۆکەکەیان و لە خاڵی12 داوای بەرهەمهێنانی خۆراکی تەندرووست دەکەن بۆ منداڵان:

Europe
• European Coordination Via Campesina www.eurovia.org
• Friends of the Earth Europe www.foeeurope.org
• European Attac Network www.attac.org
• Africa Europe Faith & Justice Network www.aefjn.org
• MIJARC Europe www.mijarc.org
• Seattle to Brussels Network www.s2bnetwork.org
• Food and Water Europe www.foodandwaterwatch.org
• Greenpeace Europe Unit http://www.greenpeace.org
• Eurogroup for animals www.eurogroupforanimals.org
• European Public Health and Agriculture Consortium www.healthyagriculture.eu
• IFOAM EU group www.ifoam-eu.org
• European Beekeeping Coordination
International: FIAN International، Transnational Institute، Action Aid International
Austria:ÖBV-Via Campesina Austria، Global 2000، Südwind، Dreikönigsaktion، Attac Austria
Slow Food Linz، SOL – Menschen für Solidarität، Ökologie und Lebensstil، Agrarbündnis، FIAN Austria، Gewerkschaft PRO-Gem ARGE Schöpfungsverantwortung، WWOOF Österreich، ARCHE NOAH
Belgium:FUGEA، Movement d‌Action Paysanne (MAP)، Vredeseilanden، vzw 't Uilekot، Wervel
VODO، Netwerk Bewust Verbruiken، Attac Vlaanderen، Broederlijk Delen، EVA vzw، Friends of the Earth Vlaanderen en Brussel، Velt، Ecolife، Missionarissen van Steyl (Commissie Gerechtigheid، Vrede en Heelheid van de Schepping)، Bioforum Vlaanderen، Attac Bruxelles-Wallonie، Bevrijde Wereld
Bulgaria: Agrolink
Czech Republic:Hnuti Duha - FOE CZ
Denmark: Frie Boender، Attac Denmark
Finland: Attac Finland
France: Confédération Paysanne. ATTAC France، CFSI، Peuples Solidaires en association avec ActionAid، Bretagne Vivante – SEPNB، Nature & Progrès، GRAPPE (GRoupement des Associations Porteuses de Projets en Environnement)، MINGA
Germany: Buko Agrarkoordination (D)، Bund für Umwelt- und Naturschutz Deutschland (BUND)، Agrarbündnis، Bestes Bio - Fair für Alle e.V.، Naturland، Biofair، Demeter، Saatgut Aktionsnetzwerk، Gentechnikfreies Europa e.V.
Greece: NEAK، Hungary، Alliance for Food Sovereignty، Hungary
Italy: Italian Committee for Food Sovereignty (273 members)، Associazione Michele Mancino، Associazione Rurale Italiana، ATTAC، AUCI، Centro Internazionale Croceviam CESTAS
Fair، FOCSIV - Volontari nel mondo، Fondazione Diritti Genetici، Mani Tese، Movimento Lotta Fame nel Mondo، Movimento Sviluppo e Pace، Slow Food Italia، Terra Nuova، WILPF، Italy
Luxemburg: SOS Faim Luxembourg
Netherlands
• A SEED Europe www.aseed.net
• Afrika-Europa Netwerk
• XminY Solidariteitsfonds
• Vereniging Milieudefensie
• Boerengroep Wageningen
Norway
• Norske bonde-og Smabrukarlag (Norwegian Farmers‌ and Smallholders‌ Union)
Poland: Attac Poland
Portugal
• CNA
• Plataforma Transgénicos Fora
• MARP - Associação Das Mulheres Agricultoras e Rurais Portuguesas
• ARP - Aliança para Defesa do Mundo Rural Português
• ACOP - Associação de Consumidores de Portugal
Romania
• "Rencontres du Patrimoine Europe-Roumanie" - RPER
• "Centrul Independent pentru Dezvoltarea Resurselor de Mediu" CIDRM
• "Centrul de Informare asupra Organismelor Modificate Genetic" InfOMG
• "Eco Ruralis - in sprijinul taranilor ecologici si traditionali"
• Slow Food Turda + Slow Food Cluj Transylvania
• Asociatia ARIN
• Asociatia AGORA" - Grup de Lucru pentru Dezvoltare Durabila
• Fundatia Eco Civica
• Asociatia Mai Bine" / The Association for the Better
• Asociatia Fermierul Cozia
• Asociatia Gib Bio Grup
• Fundatia Speranta Sfantul Stefan
• Asociatia Valea Soarelui
• Asociatia Fair Trade Efectul Fluture
• Asociatia Sighisoara Durabila
• BIO COOP - Cooperativa de gospodari bio
• Asociatia Eco Assist
• Microregiunea Poganyhavas
• Asociatia Hosman Durabil
• Cooperativa Escar Prod
• Clubul Ecologic Transilvania
• WWOOF Romania
• Asociatia Prietenii Pamantului Galati
• Asociatia Zdreanta
• Asociatia Focus Eco Center
• Asociatia Re.Generation
• Centrul de Resurse pentru Initiative Etice si Solidare” CRIES
• Asociatia pentru Sustinerea Agriculturii Taranesti” ASAT
• Asociatia pentru Mediu si Turism Ulmul Cerasului
• TERRA Mileniul III
• Asociatia Turda Fest
• Asociatia Ecologica Turismverde
• Asociatia Bio Romania
• Asociatia ALMA-RO
• Reteaua de Actiune pentru Clima Romania
• Fundatia KESARION - pentru o viata romaneasca traditionala
• Asociatia Alburnus Maior - Rosia Montana
Slovakia: CEPTA – Centre for Sustainable Alternatives
Slovenia: Drustvo za razvoj slovenskega podezelja (Slovenian Rural Development Network)
Spain
• Sindicato de obreros del campo، Andalucía
• Sindicato Labrego Galego
• Federación Estatal de Pastores
• Attac Spain
• Plataforma Rural / Alianzas pour un mundo rural vivo
• Amigos de la Tierra España
Sweden: Attac Sweden
Switzerland: L‌autre Syndicat، Plateforme pour une agriculture socialement durable، Swissaid
Turkey
• CIFTCI-SEN- Farmers‌ Union Confederation: “Union of Tea”، “Union of Hazelnut”، “Union of Olive”، “Union of Grape”، “Union of Tobacco”، “Union of Sunflower”، “Union of Grain”، Union of Animal Breeders)
• TARIM OR KAM- SEN / Union of Public Employees in the Agriculture and Forestry Branch
• Initiative for Rural Development (38 organisations)
• No To GMOs Platform (75 organisations)
• KECI - Urban Initiative in solidarity with Farmers
• Ecological Farmers‌ Association
• IMECE Eco-village، Natural Life and Ecological Solutions Association
• Turkish Agricultural Economics Association
• Bogatepe Environmental Life Association
• Bogatepe Development Co-operative
• Kuyucuk Village Development Co-operative
• Kuyucuk Village Bird Sanctuary Protection and Tourism Development Association
• Buyukcatma Natural Food Producers‌ Association
• Yolboyu Village Development Co-operative
• Bogazkoy Development Co-operative
• Slow Food Adapazari Convivium،Slow Food Alacati-Cesme Convivium،Slow Food Ankara Convivium،Slow Food Fikir Sahibi Damaklar Convivium،Slow Food Gaziantep Convivium،Slow Food Igdir Convivium،Slow Food Izmir Bardacik Convivium،Slow Food Kars Convivium،Slow Food Samsun Convivium،Slow Food Tire Convivium،Slow Food Urla Convivium،Slow Food Yagmur Boregi Convivium، Slow Food Alacati-Cesme Convivium
United Kingdom: War on Want، UK Platform for Food Sovereignty، Scottish Crofting Federation، One Planet Food Scotland، Munlochy Vigil، World Family، Soil Association

ئایا فەرمانی 81 چییە؟

ئەمە ئەو پرسیارەیە کە بەردەوام دەکرێ. بە کورتییەکەی(پاراستی مافی موڵکایەتی هزری و جۆری نوێی رووەک)، واتە مافی مۆنۆپۆڵکردن و پاراستن و روواندنی تۆوی جینتەکنەلۆژی کۆمپانیا زلهێزەکان کە جووتیار دەبێ هەموو ساڵێک لێیان بیکرێت و هاوکات ئەو مادە ژەهراوییانەش بکرێت کە دژ بە گژوگیاو مەلوموری زیانبەخشن!. لەراستیدا ئەو یاسایە زۆر بێوەی دیارە، بەڵام هەر کە بەدوای مانا و کارتێکردن و مەبەستەکەی بگەڕێین دەبینین ماڵوێرانی و نەخۆشی و ژەهراویکردنی مرۆڤ و ژینگە و لەناوبردنی کلتووری کشتوکاڵی هەزاران ساڵەی کوردستان و عیراق لێدەکەوێتەوە!

لەناوبردنی هەژاریی یان هەژارەکان؟!

لەناوبردنی هەژاری بیانووی کۆمپانیا بانناسیونالەکانی تۆو و خۆراکی جین گۆڕاوە، بەڵام لەراستیدا مەبەستیان دەستکرتنە بەسەر بازاڕ و قازانجە لەسەر ئاستی جیهان.
ڤەندانە شیڤا(هەڵگری خەلاتی نۆبڵی ئەڵتەرناتیڤ) لە وڵامی پرسیاری(زویدڤێست پرێس لە 29/8/2007): بۆچی 150000جووتیار لە ماوەی 10ساڵ خۆکوژیان کرد، وتی: خۆکوژی جووتیارەکان لە بازنەی کشتوکاڵی پەموو لە ناوچەی کارناتاکا، ئەدهارا پرادیش، فیدهاربا و پنجابی گرتەوە. روواندنی پەموی جین گۆڕاوی(BT) لەلایەن کۆمپانیای بانناسیونالی کشتوکاڵ(Monsanto)هۆی سەرەکی خۆکوژییەکان بوو. جووتیاران تۆوەکەین لەدەستدا و تووشی قەرزاری و هەژارای بوون و نەیانتوانی لێی رزگارببن.

لە 20/5/2008خانم شیڤا لەگەل پسپۆری کشتوکاڵی کرستینە لویست(دامەزرێنەری رێکخراوی جیهانی-چالاکی سکالاکردنی جین-)راپۆرتێکیان نووسی لەبارەی بارودۆخی کارەساتی پێشێلکردنی مافی مرۆڤی جووتیارەکان هیندستان بۆ لیژنەی مافی مرۆڤ لە نەتەوە یەکگرتووەکان نووسی و سکاڵایان دژ بە حکومەتی هیندستانیان بەرزکردەوە. جووتیارەکان هیچ چارەیەکی تریان لەبەردەم نەمابوو تا خۆیان لە برسێتی و قەرزاری رزگار بکەن.

لە سایەی ئەو سکاڵایە، نەتەوە یەکگرتووەکان داوای لە حکومەتی هیندستان کرد دەستبەجێ پێشێلکارییەکانی رابگرێت. ئەمە یەکەم جاربوو کە بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای جینات لە بواری کشتوکاڵی وەک پێشێلکردنی مافی مرۆڤ ناونووس بکرێت و داواش لە حکومەتێکیش بکرێت رێگا لەبەردەم جووتیارەکانی بکاتەوە بۆ بەکارهێنانی تۆوی باوباپیرانی خۆیان و ئەم مافە بپارێزێت و باڵادەستی کۆمپانیا بانناسیونالەکان لەناوببات.

هەمان ئەم رێکخراوە لە مانگی یەکی/2007سکاڵایان لەسەر(مونسانتۆ) بەرزکردەوە لەبارەی قەدەغەکردنی روواندنی(Mon 810)و لە ئەنجامدا پرۆسەکەیان لە مانگی4/2009بردەوە. کۆمپانیای بانناسیونالی(مۆنسانتۆ) لەکاتی جەنگی ئەمریکا لە ڤێتنام بەدناوی خۆی تۆمارکردووە، واتە بەرهەمهێنانی ماددەی پەرتەقاڵی بۆ سوتاندنی دارەکانی ڤێتنام. قازانجی ساڵی 2010 گەیشتە 10،4ملیارد دۆلار.

کرستیانە لویست لەبارەی(عیراق)ەوە دەنووسێ: بەرێکای فەرمانی 81 جووتیارە عیراقییەکان تەنها بۆیان هەیە تۆوی جین گۆڕاوی کۆمپانیا بانناسیونالەکان بکڕن. لە سەرچاوەیەکی تر(ئەلموتەوست ئۆنلاین)هاتووە: وەکالەتی ئەمریکی بۆ گەشەپێدانی جیهانی(USAID) هەزاران تۆن لە گەنمی ئەمریکی کە بە"جۆری باش و بەرز"وەسفی دەکەن بە خۆڕایی لەسەر جووتیارەکانی عیراق دابەشکرد لە کوردستان 54شوێن بۆ روواندنی گەنمی"موحەسەن" تەرخانکرا کە لە راستیدا جیناتی گۆڕاوە و بە بڕی 107ملیون دۆلار ئیمزاکرا. کشتوکاڵ لە عیراق تەسلیم بە کۆمپانیەکانی(Monsanto، Dow Chemicals، Cargill و Beyer، ، Dupont BASF)کرا.

پێشی سێ ساڵ لە خانەقین گەنم بە خۆڕایی بەسەر جووتیارەکان دابەشکرا، بەڵام لەسەر کیسە ئەو گەنمە نە جۆرەکەی، نە ناوی کۆمپانیا بەرهەمهێنەرەکەی، نە ناوی وڵات و نە هیچ زانیارییەکی تر لەسەریان نووسراوە.

مادە لەناوبرەکانی مەلومورو گژوگیا زیانبەخشەکان لایەنێکی ترسناکی تری بواری کشتوکاڵییە. سەوسەن عەلی مەجید(وەزیرەی کشتوکاڵی عیراقی) لە دیسەمبەری2007 وتی: ئێمە پێویستیمان بە جووتیاری عیراقی هەیە کە بتوانن کێبرکێی بکەن و بڕیارمان داوە پشتوانی لە مادە لەناوبەرەکان و پەین و تۆوی موحەسەن بکەین).

خۆراکی ژەهراویی.

(Glufosinat)یەکێکە لە کۆی 22مادەی قەدەغەکراو لە بەرکارهێنان بۆ لەناوبردنی گیاو مەلومورە زیانبەخشەکان. لیژنەی ئاسایشی خۆراک لە وڵاتانی ئۆروپا(EFSA) توێژنەوەیەکی بڵاوکردەوە و تێدا دووپاتی دەکەنەوە کە ئەو ماددانە(مەترسییەکی گەورەیان هەیە بۆ ئاژەڵە شیرخۆرەکان و دارودرەختەکانی دارستانەکان و تەنانەت بۆ ئەو بەروبوومانەش کە بەسەریاندا پەخش نەکراوە. روواندنی برنجی(LL 601)بە بەکارهێنانی بڕی زۆری(Glufosinat)دەیروێنن. ئەو جۆرە برنجە لە بازاڕ فرۆشرا بەبێ ئەوەی رێگەیشی پێبدرێ!

رێکخراوی(کۆئۆردیناتسیون دژ بە مەترسییەکانی بایرن)ئەو زانیارییە دژ بە کۆمپانیای بانناسیونالی بایرن بڵاوکردەوە کە دووهەم کۆمپانیایە لە بواری بەرهەمهێنانی تۆوی دەستکارکراو و دەیانەوێ بەرهەمەکانی(پەمو، شەڵغەم، شەکر، پەتاتە و گەنمە شامی)جین گۆڕاوەکانیان لەبازاڕ بفرۆشێ.

هەروا مادەی فسفۆری بۆ لەناوبردنی گژوگیا و مەلوموری زیانبەخش هەیە کە لە ئەمریکا و یەکێتی ئۆروپا قەدەغە کراون وەک(دیمکرون، نماکور، میتاسیساوکس، تمارون، برودوکس، کوتنیون، دیفیبان، فولیمات، لیباسید، درسبان، روجر، ئەنتیو).

لێکۆڵینەوە جیهانییەکان سەلماندوویانە کە ئەو(موبید)انە دەبنە هۆی نەخۆشی شێرپەنجە و کاتێکردنیان هەیە لەسەر ئەنزیمی( ئەسیتیل کولین ستیراز)ی ناو شانەی سوری خوێن هەیە و لەناو پلازما و دەماغ و ئەعێاب و دەبنە هۆی لەرزین خێرا و دووبارەبوو و کێشەی هەناسە و تێکدانی کۆرپە و نەزۆکی و ژەهردارکردنی کۆرپە...وزۆر نەخۆشی ترسناکی تر.

گژوگیا و مەلومورە زیانبەخشە لەناوبەرەکان لە جۆری(neoniecotinoider، Imidaclopride، thiamtoxam، Lothianide) سەرەتا رووەگەکان دەپارێزێت بەڵام پاشان مەترسییەکی گەورەیان هەیە لەسەر هەموو مەلومورەکان و لەوانە سوودبەخشەکانیان. بۆ نموونە هەنگ بەخێوکەرەکان لە فەرەنسا و ئیتالیا ساڵی 2000بۆیان دەرکەوت کە مادەی لەناوبەر(Imidaclopride)، مادەیەکی بکوژە وکاریگەری لەسەر ئەعێابی هەنگ هەیەو وای لێدەکات رێگەی خۆی ونبکات و نەتوانێت بۆ شانەکەی بگەڕێتەوە. هەر لە هەمان ساڵدا توێژینەوەکان سەلماندیان کە مادەی(Chlopyritos) نزیکەی80% لە هەنگ لەناوبردووە.

مەترسی گەورە لەسەر زەمین و خۆراک و ژینگە ئەوەیە کە مەلومورو گژوگیا زیانبەخشەکان لەگەل کاتدا خۆیان لەگەل ئەو مادە ژەهراویانە دەگونجێنن و کاریان تێناکات، بۆیە جووتیارەکان ناچار دەکرێن بڕی زۆرو زیاتریان لێ بەکاربهێنن.

بەهۆی ریکلامی ساختە و درۆزنانە بۆ(Roundup)، کۆمەڵە ژینگەپارێزەکانی فەرەنسا لە ساڵی2001 لە داگا سکاڵایان دژ بە(مونسانتو) تۆمارکرد. لەسەر پاکەتی روند ئاپ نووسراوە کە(هیچ کارتێکردنی لەسەر زەمین نییە و جێی متمانەیە و دۆستی ژینگەیە...ماددەکانی لێکدەترازێن و کاترێکردنیان نامێنێ). پاش ئەم کارە ئابرووچوانەی کۆمپانیای ناوبراو، 233ملیون زیانی لێکەوت. ئێستا کۆمپانیاکە ناچارکرا ریکلام و وەسفی(روند ئاپ)ە ژەهراوییەکەی، بگۆڕێ.

ئایا چی وا دەکات(روند ئاپ) ژەهراوی بێت؟

گۆڤاری زانستی(کلینکەڵ تۆکسۆکۆلۆگی) توێژینەوەی کۆمەڵی زانای جیهانی لەبارەی کارتێکردنەکانی روند ئاپ، بڵاوکردەوە. زاناکان کاریان لەسەر ژەهراویبوونی نزیکەی 600حاڵەت کرد، چونکە روند ئاپ لەپاڵ ماددە ژەهراویە سەرەکییەکەی(گلیفوسات)، ئەم پێکهاتانەشی تێدایە: (Glyphosat، Tallowamin، Propylenglykol، Glyzerin، Natriumsulfit، Natriumbenzoat، Sorbindaeure، Natriumsalz von o-Phenylphenol، leicht aromatische Erdoeldestiiate، Methyl P-HydroxybenzoT، 3-iodo-2- methyl Butylcarbamat، 5-chloro-2-methyl 3(2H)-Isothiazolon ). لە بۆچوونی هەندێ لە زانایان، (تۆکسیتسێت)ی گلیفۆسات بە هەندێ رێگا بە تایبەتی رێژەی(تالۆوامین) بەرزدەکات.

لەم بارەیەوە لێکۆڵینەوەیەکی تر لەسەر کارتێکردنی روند ئاپ لەسەر مشک کراوەو تێدا 1000ملغ/کغ گلیفوساتی پێدراوەو سەرئەنجام 50% ی مشکەکان مردوون، واتە ئەم ماددەیە مەترسی پێکدەهێنێ لەسەر ژیانی مرۆڤ و رووەگ و ژینگە.

لە وتارەکەی ئەنیاس سیناوی(لە دەستەی نووسەرانی گۆڤاری Entropia) ئاماژە بۆ بووچوونی لیلیان لو غۆف(ئەندامی لیژنەی کۆمەڵەی فەرەنسای سرووشت و ژینگە)دەکات کە پێی وایە(پیسبوونی زەمین و ئاوی خواردنەوەو باران و کۆی خۆراک بەهۆی بەکارهێنانی ئەنتی بەکتریا، بووە بە کێشەیەکی راستینە لەبواری تەندرووستی گشتی و ئیدارەی فەرەنسی دواکەوتووە لە بایەخپێدانی).

 
کەم نین ئەو شارەزایانە کە تەنها بە مەبەستی خزمەتکردنی مرۆڤایەتی بیروڕا و توێژینەوەی خۆیان رادەگەیەنن و هاواری ئەڵتەرناتیڤی مرۆیی دەکەن. لە وتاری نووسەری بریتانی(جیرمی سمیت) کە لە گۆڤاری(زی ئیکۆلۆجیست، 22/2/2008)بڵاوکراوەتەوە، هاتووە: قسەکەری-Task Forst-وتی"لەپێناو دواڕۆژی کشتوکاڵی لە عیراق، هێزە فەرەڕەگەزەکان لە پارێزگای نەینەوا تۆویان دابەشکرد". و(land and Livestock Post) دەریخست کە"یارمەتییە مرۆییەکان سەرکەوت لە روواندنی 320هەکتار لە- تۆوی بەرهەم باڵا- لە نۆک، جۆ، نژی و گەنم و ئەم تاقیکردنەوەیە لە ساڵی یەکەم گەیشتە30هەزار جووتیار.

هەر لە هەمان وتار ئەم پرسیار دەکرێ: ئەو یارمەتییە مرۆییانە لە کوێوە سەرچاوەیان گرتووە؟

لە وڵامدا جیرمی ئاماژە بە وتارێکی(The Business Jounal of Phoenix) کە تێدا هاتووە: کۆمپانییەکانی تۆژینە کشتوکاڵییەکان لە ئەریزونا(لە ئەمریکا)، گەنم بۆ عیراقییەکان دەنێرێ تا یتوانن بەرهەمهێنانەکەیان زیادبکەن و ئەو کۆمپانیایە ناوی(World Wide Wheat Company)و ئەمەش گرێبەستی لەگەل 3زانکۆی ئەمریکی هەیە و یەکێکیان لە تکساسە. بە گوێرەی سایتی(Seedquest)کە سەرچاوەیە لە بواری پیشەسازی تۆو لە سەر ئاستی جیهان هاتووە کە ئەو کۆمپانیا ئەریزۆنیە لە گەورە دروستکەرانی تۆو و بازرگانی بە تۆویە پارێزراوەکان دەکات و تا ئێستا 6جۆر تۆوی لە عیراق بڵاوکراوەتەوەو سیانیان بۆ درووستکردنی نانە و سێیکەی تر بۆ هەویری برشت...).

لەلایەکی ترەوە توێژەرە ئیتالیایی، وەزارەتی تەندرووستی نەمسا و فەرەنسییەکان سەلماندوویانە کە بەروبوومە جینتەکنەلۆژییەکان بۆ نموونە گەنمەشامی ئیمۆن سیستێم و توانای زاوزێی مشک لاواز دەکات.

ئەی بۆ گا و گاسن بگەڕێینەوە؟!

نا! ئێمە خوازیاری بەکارهێنانی دوا ئامێر و تەکنەلۆژیای دنیای کشتوکاڵی بە بواری زانستی جیناتیشەوە، بەڵام بە تۆوی سرووشتی مرۆڤایەتی کە هەزاران ساڵە لەسەریان دەژێین.

بۆ نموونە پرۆفیسۆر. دکتۆر ئەنتۆنیو ئیناسیو لەبارەی(زانستی جینات)ەوە دەڵێ: من دژی تۆژینەوەی جینات نیم و بە ئاسایی و گرنگیشی دەزانم لەم بوارە سرووشتیەدا تێبگەین و بۆ مرۆڤ و ژیان بەکاری بهێنین نەک تەنها بۆ رووەگ. بەڵام لە هەموو حاڵەتێک من رەخنە لە جینتەکنیکی کشتوکاڵی دەگرم کە چۆن ئێستا لەلایەن چەند کۆمپانیایەکی بانناسیونالەوە پەیڕەو دەکرێت.

لە وڵامی پرسیاری(لێکۆڵیینەکان دەیسلمێنن کە سۆیا و گەنمەشامی جین گۆڕاو بۆ مرۆڤ و ئاژەڵ خراپ نییە)، دەڵێ: من دەڵێم ئەو جۆرە لێکۆلینەوانە نە بەکارهێنانی مادەی(Tallowamin) لەبەرچاو دەگرن کە بە مادەی کوشتنی زیانبەخشەکان تێکەڵ دەکرێ تا باشتر رووچێتە ناو گژوگیا و نە ئەو راستییە کە(Glyphosat) بەری کێڵگە جین نەگۆڕاوەکان لەناودەبات. لە توێژینەوەک لەسەر چەندین جۆر خۆراک لە ئیتالیا و روسیا لەگەل سۆیای جین گۆڕاو وەک لە بازاڕ دەفرۆشرێن، ئەنجامدراوەو زانایان لەگەل مشک بەکاریان هێناوەو دەرکەوتووە کە زیانی لەسەر گورچیلە و جگەر و کێشەی دووبارە بەرهەمهێنان هەیە. هەروا لەوانەیە (تۆکسین)ی ناو (بازیلیوس تورینگیسیس) دەبێتە هۆی خراپکردنی ئیمۆن سیستێمی گیانلەبەران. ئەنتۆنیو ئاماژە دەکات بۆ ئەوەی کە بەکارهێنانی(روندوب) دەچێتە زەوی و لەگەل(گلیفوسات)و ئاو تیکەڵ دەبێت. ئەم تێکەڵە ماددەی نەخۆشی شێرپەنجە لێدەکەوێتەوە. هەروا گژوگیا زیانبەخشەکان بەرگریان زیاد دەبێت لەبەردەم ماددەی(Glyphosat). لە ئەمریکای لاتین 15جۆر گژوگیای زیانبەخش هەیە کە چیتر بە(Roundup) لەناو نابرێن.

بە بڕوای من کارێکی نادیموکراسی ئەنجامدەدرێت کاتێ خاوەن کارەکان دەیانەوێت قازانج بکەن و تێدا کۆمەڵگا زیانی پێددەگات.

لە وڵامی پرسیاری(ئێزو باسی ئەزموونی وەڵاتەکەتان بەرازیل دەکەن لەگەل چاندنی سۆیای جینات گۆڕاو. ئایا ئەوە چ پەوەیندیەکی هەیە لە گەل ئۆروپا؟)، دەڵێ: سۆیا لە بەرازیل و ئەرژنتین بۆ ئۆروپا بەرهەمدەهێنرێت. بەبێ سۆیا بەرهەمهێنانی گۆشتی هەرزان لە ئەڵمانیا و وڵاتانی تری ئۆروپا دەستناکەوێت. جیاواز لەگەل ئەمریکی لاتین، زۆر کەس لە ئۆورپا دەتوانن زانیاریان هەبێت و بەرهەمی جینتەکنەلۆژی لە کشتوکاڵی رەت بکەنەوە 80%ی دانیشتوانی ئۆروپا دژ بە جینتەکنەلۆژین و ئۆروپا دەبێ دووباری هەڵەکانی ئەمریکای لاتین لە ماوەی 10ساڵی رابردوو دووبارە نەکەنەوە.

ئەنتۆنیو خاوەن کتێبی(Die Saat des Boesen)و لە 2008وە لە زانکۆی جۆهانس-کیپلەر لە نەمسا کاردەکات. بە بڕوای ئەم زانایە، قەدەغەکردنی بەرهەمهێنانی جینتەکنەلۆژی، هێمایەکی باشە!

کۆمپانیای بانناسیونال(Monsanto):
لە سوتاندنی دارەکانی ڤێتنامەوە بۆ بنیاتنانەوەی کشتوکاڵ!

ئەم کۆمپانیا بانناسیونالە لە ساڵی1901لەلایەن ف. کیونی دامەزراوەو ئێستا نووسینگەی سەرەکی لە شاری(St. Louis)ی سەر بە ولایەتی(Missouri)ە ولە 61وڵاتدا لقی هەیە. سەرەتا خودی حکومەتی ئەمریکی لە1917بە هۆی گریمانەی مەترسی لە درووستکردنی(Sacccharin)، سکاڵای لەسەری بەرزکردەوەو لە1925 پرۆسەکە بەبێ سەرئەنجام داخرا. پاشان سەربازە ئەمرکییەکان کە بەهۆی ژەهری(پرتەقاڵی) کە ئەمریکا لە جەنگی ڤێتنام بۆ سوتاندنی دارەکان بەکاریدەهێنا، سکاڵایان لەسەر بەرهەمهێنەرەکەی بەرزکردەوەو سەرئەنجام بە بڕی180ملیون دۆلار سزادران. هەروا بەهۆی بەرهەمهێنانی ژەهری(PCB)لەناوچەی ئەنیستون و ئەلەباما، دادگا بەبڕی 700ملیون دۆلار سزای کۆمپانیای ناوبرای دا. لە ساڵی 2005بڕی یەک ملیون دۆلار و نیو ملیونی تر بە چاودێرانی بۆرسە بە دادگای ئەمریکی داوە بەهۆی پێشێلکردنی(Foreign Corrupt Practices Act). لە 2002 مەنیجەرێکی ئەم کۆمپانیا گەندەڵە بڕی 50هەزار دۆلار بە بەرپرسێکی ئەندونیسی داوە تا رێگری بکات لە بڵاوکردنی توێژینەوەیەک لەبارەی پەموی کۆمپانیاکەیان. بەگشتی مۆنسانتۆ بڕی 700هەزار دۆلار بەرتیلی داوە بە بەرپرسانی وڵاتی ئەندونیسیا. لە 2007 بەخێوکەرێکی هەنگ لە شاری ئۆکسبۆرگی ئەڵمانیا سکاڵای لەسەر گەنمەشامی جین دەستکارکراو(Mon810)ی مۆنسانتۆ بەرزکرد و سەرئەنجام بردییەوە.

لە ساڵی 2001 کۆمپانیای ناوبراو 5گفت لەبەرامبەر کڕیاران بەرزکردەوە کە بریتین لە(دیالۆگ، شەفافییەت، رێزگرتن، شەریکی، قازانج)!

ئەم کۆمپانیایە دەست لەناو دەست لەگەل خاوەن بڕیارەکان لەناو کۆنگرسی ئەمریکی کاردەکەن. بۆ نموونە کارێکی سەیر نییە کە کارمەندێکی رابردووی مۆنسانتۆ بەناوی(لیندا فیشەر)وەک بەڕێوبەری کۆمەڵەی ژینگەپارێزی ئەمریکا دامەزراوە!

ئەگەر یەکێک لەناو ساردکەرەوەکەی ماڵی 22جۆر دەرمانی هەبێت، چی پێی دەڵێن؟ ئایا تەندرووستی ئەو مرۆڤە باشە؟!

دەستگاری جیناتی بەربوومەکان و بەکارهێنانی لەناوبەرە کیمیاوی و ژەهراوییەکان مەسەلەیەکی ئاسایی نیەو دەبێ کۆنتڕۆڵی جۆری و پسپۆڕ و زاناکانی ئەم بوارە راستەوخۆ سەرپەرەشتی بکەن. ئاخر چۆن دەبێ گەنمێک بە جووتیاران بدرێت لەسەر کیسەکەی هیچ جۆرە زانیارییەک نەنووسرێت؟ ئەم حاڵەتە بەخۆم بینیم و هەستم کرد ئەو وڵاتانە مامەڵەی ئاژەڵمان لەگەل دەکەن!

دیارە ئەو کارانە بەشێوەی مافیایی رێکدەخرێت و لە دوا زنجیرەکەیدا، بە دەستی رێکخراوە ناحکومییەکان ئەنجامی دەدەن و کەسیش خۆی ناکات بە خاوەنی و هەرهەمووی بە درووشمی کۆمەکی مرۆیی، لەناوبردنی هەژاری و گەشەپێدان ئەنجام دەدرێت!

بە بۆچوونی مارکس(ئازادی بە خەیاڵی سەربەخۆ لە یاسای سرووشت دەستمان ناکەوێت، بەڵکو بە ناسینی ئەو یاسایانەو لەگەیاندا لە فەراهمبوونی هەر هەلێکدا بە بەرنامەوە بۆ ئامانجێکی دیاریکراو بەکاربهێنرێن. بەهەمان شێوە ئەنگلس دەڵێ(رێزنەگرتن لە یاساکانی سرووشت سەرئەنجامێکی وێرانکەری هەیە بۆ مرۆڤایەتی....ئێمە دەبێ لە هەر هەنگاوێک بەبیرمان بهێنینەوە کە ئێمە بەهیچ شێوەیەک نامانەوی دەسەڵاتدارێتیمان بەسەر سرووشت وەک دەسەڵاتدارێتی داگیرکەرێک بێت لەگەل گەلێکی داگیرکراو، وەک یەکێک لەدەرەوەی سرووشت...).

لێرەدا مەبەست ئەوەیە ئێمە دەبێ رەفتارو هەڵویستمان لەگەل سرووشت لە هارمۆنییەکی یەکانگیر بێت، نەک وەک دوو لایەنی جیاواز و بەرامبەر. سەرمایەداری لەپێناو قازانج وەک دڕندە رەفتاردەکات لەگەل مرۆڤ و ژینگە و لەپێناو چەرخاندنی سیستێمەکەی تەنها زمانی جەنگ و وێرانکردنی سرووشت دەزانێ. بۆ نموونە لەپێناو دامەزراندنی کۆمپانیای ئاو یان کۆکا کۆلا) دەست لە لەناوبردنی دارستانەکانی ئەمازۆن ناپارێزێ.

قەیرانی ئیکۆلۆژی(هەر لە توێژی ئۆزۆن تا گەرمبوونی سەرزەمین و زیادبوونی دووهەم ئۆکسیدی کاربۆن، دیاردەی بیابانبوون، کەمی ئاو، لەناوبردنی دارستان، ژەهراوی کردنی زەمین، خۆراک، ئۆقیانۆس، دەریا و رووبارەکان)بەری شێوەی بەرهەمهێنان و ئەقڵ و رەفتار و رۆشنبیری و ئەدبی سەرمایەدارییە: خودای قازانج و پەیام و ئامانجی کەڵەکەکردنی سەرمایە، بوون و ئیدیالی سەرمایەداری و تێگەیشتنیە بۆ ئازادی و سەربەخۆیی تاک(مالتوس، جۆن لۆک، نیتشە، هایدەگەر، سلۆدەردایک تا لیبڕالە گەڕوکول و گەمژە دژ بە کۆمونیستەکانی سلیمانی).

تێگەیشتنی ئەم سیستێمە بۆ پڕکردنی پێداویستییەکان و خۆشگوزەرانیمان نییە، بەڵکو قازانج و درێژەپێدان بە ململانی و جەەنگی پێویست بۆ درێژەدان بە سیستێمە بانکڕۆتەکەیان. ئێستا لە هەموو کاتێک زیاتر هەوڵ بۆ دیکتاتۆرییەتی رەهای ئابووری جیهانگیر دەدەن و لەپێناوەدا روون و ئاشکراتر بەسەر لاشەی مرۆڤ دەڕۆن، رێک وەک چۆن لە سەرەتای دامەزراندنیان ملیونان کرێکار بەرەو نەخۆشی، مرۆڤ، شێتی و جەنگ برد...ئێمە لەبەرامبەریدا پێویستمان بەوەیە جەهل کەم بکەینەوە، تا دەکرێ نەزانی زیندەبەچاڵ بکەین، چونکە ئەوان ژەهرخواردمان دەکەن بەڵام بەناوی"مافی مرۆڤ و سەربەخۆیی و ئازادی"ئەنجامی دەدەن و زۆربەش بڕوادەکەن...ئەوان دێهاتەکان وێران دەکەم، تۆوی هەزاران ساڵەمان لەناو دەبەن، جووتیار خاوەن کەرامەت و بەرهەم، لە زەوییەکانیان دووریاندەخەنەوەو ناڕاستەوخۆ دەیانکەن بە دەستەفرۆش، پاسەوانی شەوانە، کەناس و سواڵکەری شارەکان، کوڕەکانیشیان دەکەن بە پۆلیس و سەرباز بۆ"بەرگری لە نیشتمان"و وەک ویستێکی خودایی"خوا ئەوەندە بەشیانی داوەو دەبێ قانع بن"بە کرێچێتی لە قەراخی شارەکان نیشتەجێیان دەکەن((گەورەترین حەماقەت ئەوەیە جیاوازی نێوان شار و لادێ و رێژەی دانیشتوان شێتانە قووڵتر کراوە. ئاخر مەعقولە دانیشتوانی هەولێر و سلیمانی و دهۆک ببن بە شاری ملیونان نشین و دانیشتوانی دێهاتەکان کەم بکرێنەوە؟!)). چەند شەرمە بۆ حکومەت بە شانازییەوە باسی بەرفراوانبوونی دانیشتوانی شارەکان دەکات. جەواشەکردنی رای گشتی تاوانە! ئاخر کێ ئێرەیی دەبات بە وەزیرە تەکنۆکراتەکانی حکومەت؟!

هەر چۆن وەهمی کاڵا و کۆڕینەوەی و پارە وەک راستینە سەیر و پەیڕەو دەکرێ و بەکۆمەکی وەهم بەسەر مرۆڤ سەپێنراوە، ئێمە دەبێ جەخت لەسەر هێزو تواناو بەها شاراوەکانیان بکەین، واتە هێزو کارو کاتی مرۆڤ. لێرەوە مرۆڤ و ژینگەکەی لە بەربەرییەتی دەسەڵاتی دیکتاتۆری رەهای سەرمایەداری جیهانگیری ئیمرۆ رزگار دەکەین. ئێمە دەبێ هەموو رۆژ پرسیاربکەین: سەرمایە و حکومەتەکانی تا چ رادەیەک پێداویستییە رۆژانەکەی مرۆڤ و ژینگە دابیندەکەن بەبێ ئەوەی یەکەمەکەیان وەک ئاژەڵ مامەڵە نەکات و دووهەمەکەیان لەسێدارە نەدا؟!

چارەسەر:

1- ئێمە پێویستیمان بە پەیڕەکردنی شێوەی بەرهەمهێنانی هەرەوەزی، ژینگەپارێز و بیولۆگییەو لەم پێناوەدا ئێمە دەتوانین لە تەمەڵی و خۆلادان لە هەڵویست دەربڕین و خۆ بەزلزانین و کاری بیروکراتی ناو بارەگاکان رزگار بکەین و وەک(حزبی شوعی، پارتی چەپ و پارتی چارەسەری کوردستان پێکەوە لەگەل بزووتنەوەی جووتیارانی کوردستان و پسپۆرە بە ویژدانەکانی کشتوکاڵ)، ئەم بەرنامەیە رێکبخەین و پێکەوە هەنگاو بەرەو دامەزراندنی بزووتنەوەی جەماوەری ئیکۆلۆژی دابنێین. ئەمە توانایەکی ترە بۆ بەرگرتن لە سیاسەتی لیبڕالیزمی نوێ لە بواری کشتوکاڵی و بەروبووم و چەک و سیاسەتی چەتەکانی تری مێژوو...!

وەک یەکەم هەنگاو، ئێمە دەتوانین:
2- چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە هێزو وتوانا و کات و ئیرادەی خاوەن ویژدان و دۆست و پارێزەری ژیان و ژینگەو زەمین وەک سەرچاوەی هەموو سەروەتێک، دەوێت. سەرەتا دەبێ بە زووترین کات هەڵمەتی هۆشیارکردنی هاوڵاتیانی کوردستان دەستپێبکات و رێگری لە لۆبییەکانی بگرین، چونکە بەراستی هوشیاری ژینگەییمان نزمە.

3- 2 شوێن هەیە کە نموونەی تۆی هەزاران ساڵەی جووتیارانی کوردستان و عیراق تێدا پارێزراوە:
ا- Centre for Agricultural Research the Dry Area-CARDA کە لە وڵاتی سوریایە.
ب- سەنتەری توێژینەوەی( on the Global South Focus) لە بانکۆک. دەبێ لایەنە بەرپرسەکان بە فەرمی داوا لە حکومەتی ئەو دوو وڵاتە بکەن بانقی تۆوەکان بۆ خاوەنەکەی بگەڕێننەوە، واتە جووتیارانی کوردستان و عیراق.

3- مافی سەرەتایی هاوڵاتیان ئەوەیە زانیاریان هەبێت لەبارەی پێکهاتی خۆراک و میوەکان. ئەگەر جیناتەکانی گۆڕاوەو ژەهری مەترسیدار لەگەلیاندا بەکارهاتووە، دەبێ لەسەر پاکەتەکانیان بنووسرێت.

4- جووتیاران هیچ جۆرە تۆویەکی جینگۆڕاو نەکڕن و ئەگەر بە خۆڕاییش بێت، وەرینەگرن. درووشمی(گەڕانەوە بۆ کشتوکاڵ سرووشتی خۆماڵ و بوژاندنی دێهاتەکانمان بە نوێترین ئامێرو رێگەوبان و پێداویستییەکانی ژیانی کشتوکاڵی) بکەن بە کاری سەرەکیان.

بێجگە لەوەی کە جووتیاران گەورەترین زیانلێکەوتووی نزیکەی 70ساڵ لە مێژووی کوردستان و قورسترین ئەرکیان لەئەستۆ بووە، ئێستا ئاسایشی تەندرووستی و پاراستنی ژینگەش کەوتۆتە ئەستۆیان، بۆیە دەبێ دێهاتەکان بەشێوەیەکی زۆر تایبەت، خزمەت بکرێن.

ماڵپه‌ڕی سه‌‌لام عه‌بدوڵا