٢٦\٤\٢٠٢١

بكوژ كێیە و كێ‌ تاوانبارە!

ئەرسەلان مەحمود    

بە گوێرەی ڕاگەیەندراوێكی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی مێینە لە هەرێمی كوردستان، لە ٢٠١٠ - ٢٠٢٠ واتا تەنها لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردودا ١١٠٢ مێینە كوژراون و بوونەتە قوربانی بەندوباوە نەریتییەكان!!

ئەگەرچی قوربانییەكان زۆر لەو ژمارە ڕاگەیەندراوە زیاترن، دەسەڵاتە جڤاكی و سیاسیەكەی ئەم هەرێمە چونكە لەجەوهەردا زادەی هزری ڕەگەز سالارییەو خۆی لەخۆیدا دژە پێگەو جێگەو ڕێگەو بەهای سەربەخۆی تاك و مێینەی سەربەخۆیە، ئەگەر بۆی بكرێ‌ نەك هەر كەمتر لەو ژمارەیەش بڵاودەكاتەوە، دەخوازێ‌ هەر پەردەپۆشیشی بكات، خەڵكانی بەئاگا ورد لەم حەقیقەتە تێدەگەن و بەداتاش دەتوانن گەواهی بدەن، بەنمونە تەنها لەماوەی هەفتەی ڕابردودا ئەوەی ڕاگەیەندراوە (٨) مێینە كوژراون و بوونەتە قوربانی، بەڵام لەواقیع و لەحەقیقەتدا دیسانەوە ئەم ژمارەیە زۆر لەوە زیاترە، ڕەنگە لای ئێوەش بەڵگەو زانیاری وردو زیاتر هەبێت!!

لەدیدی مندا، ئەوەی بكوژە، بكوژ نەك وەك بكەر، وەك سوژە وەك پاڵنەر، فەرهەنگە، ئەوەی تاوانبارە، دەسەڵاتە، دەسەڵات وەك یەكە بڕیار بەدەستەكانی ناو پێكهاتە جڤاكییەكە، وەك سەرۆكایەتی و دەسەڵاتەكانی تری یاسادانان و جێبەجێكردن، ئەمە تێگەیشتن و تۆمەتبار كردنێك نییە، لەهزرینێكەوە هاتبێت بێمروەتانە، یان هەروا سەرپێی و عەفەوی، ئەگەر هەبێ‌ بپرسێت بەڵام دەی ئایا ئەمە چۆن و بۆچی؟ وڵامەكە ڕونە:

یەكەم: فەرهەنگی تاكڕەهەند فەرهەنگێكە هەناسە سوار، كورتبین و نەزۆكە، ناتوانێ‌ نەلەخۆیدا بكەوێتە دیالۆگ لەگەڵ خۆیداو نەبەڕوی دەرەوەی خۆیشیدا بكارێ‌ بكرێتەوە، هەموو جۆرە بەریەككەوتنێك لەخۆیدا یاساغەو لەبەرامبەردا دەبێتە بكوژی هەر جۆرە گەڕانێك بكەوێتە دەرەوەی خۆی، تەنانەت تاكە ئازادو زیتەڵەكانیش سەرئەنجام لەخۆیدا تووشی شۆك و ناچار بەڕوبەڕوبوونەوەی خۆو خودكوژی لەخۆدا دەكات!!

بۆچی؟ چونكە وەها فەرهەنگێك بەبنەماو لەبنەڕەتدا ناتوانێ‌ وەك حەقیقەتێك یان وەك ئەوەی بەسروشت هەیە، بەرگەی ژیان بگرێ‌ و قبوڵی بكات، فەرهەنگی كوردو فەرهەنگ لەكوردەواری و كۆمەڵگە هاوشێوەكانی لەمەڕ كورددا، لەبری ئەوەی ئیزافە بخاتە سەر هەبوونی تاك و فێرە بەرگری و پاسەاوانی كردن لەخۆی بكات، ڕێگری دەكا لەئەزمونكاری و گەشە عەقلانییە مرۆییەكەی تاك و جڤاك، هەر خۆی سەروەرو هەر خۆی سنورو هەر خۆیشی پاسەوانی سنورە، ئەو سنورە دیزاینكراوە خێڵگەراو سوننەتیانەی لەبری عەقڵ، نەقڵ وەك سەوابت كردونی بەجێگرەوەو سەپاندونی.

دووەم: لەئایدیای دەسەڵاتی گرگن و فەلسەفەی دەسەڵاتی گورگانەدا، مۆڕاڵ بەمانا مرۆیی و مۆدێرنەكەی نەك هەر ونە قەدەغەشە، بنەماو بنچینە لەوەها دەسەڵاتێكدا، هەڵخڕاندن و هەلپارێزییە، دەسەڵاتە جڤاكی و گەلی و تەنفیزییە كوردییەكەی هەرێم، جڤاكگەراو ڕواڵەتییە، شوناس و ناسنامەیەكەی وەك ئەوەی خۆی ئیددیعای دەكات، لەڕاستیدا بەحەوت پشتیش ناچێتەوە سەر دادو دیموكراسیەت، بگرە بەناوی دیموكراسی دژایەتی دیموكراسی دەكا، بەنمونە كەی بیەوێ‌ پارلمان دەداخاو چۆنی بوێ‌ ئاوا لەدەرەوەی یاسا ئەداو ڕەفتار دەكات، ئەم بارەگا دەپێچێتەوەو ئەو بارەگا دەكاتەوە، لەبەر ئەوە عەلمانیە، ئیسلامییە، چەپە، ڕاستە، چییە، لەڕاستیدا دیار نییە، خۆشیان نەبێ‌ نایانەوێ‌ كەس لەمە تێبگات!!

بڕۆن سەیری بنەماو پێكهاتە و فەلسەفەی پەروەردەو خوێندن بكەن، بڕۆن بزانن ئەخلاق و ئەولەوییەت لەزیهنیەت و ناوەوەی ئەم چوار دەسەڵاتەدا چییەو لەژێرەوەو پشتەوەی ڕوداوەكانیشەوە خەریك بەچییەو چدەگوزەرێ‌، ئەم چوار دەسەڵاتە لەپارەو مێینە وەك دوو ڕاگرو دوو چەكی حازر بەدەست دابماڵرێن، باڵۆنی حیكمەت و هەواو هێزی دەسەڵاتگەراییەكەی خاڵی دەبێتەوە لەهەرچی جۆرە بەهایەك!

ئەوە فەلسەفەی ئەخلاقی ئەم دەسەڵاتە خۆیەتی وەك ژمارە لەكەسێتی و تاكێتتی یەكە پێكهێنەرە جڤاكییەكەو مێینە بەتایبەت دەڕوانێت، ئەوە ئەم دەسەڵاتەیە نەیار شكێنی بەمێینەوە دەكاو خۆشی لەتاك كردوە بەپاسەوانی شەرەف!!

ئەوە ئەم دەسەڵاتەیە مێینە وەك كەرەستەی میدیاو پڕوپاگەندە بەكار دەباو بەمەتبەخیشەوە دەیباتە ناو ستۆدیۆو سەر ستەیجەكان، ئەوە ئەم حوكمە درۆزنەیە لەغیابی دەستورو لەنەبوونی فەلسەفەیەكی ڕونی تایبەت بەچاودێری كۆمەڵایەتی، دەست و قاچی جڤاكگەراكانی دڵخوازانە كردوەتەوەو بەریداونە گیانی تاك و كردونی بەمێینە كوژو هەر خۆشیەتی بكوژەكان پەناو حەشار ئەدات، ئەوە ئەم عەقڵیەتە شەعبەویە پوت و پەتییە چونكە خۆی بكوژە سەرەكیەكەیە نەك هەر ناتوانێ‌ تاوانباران بگرێ‌ و بداتە یاسا، ڕێگەی هەڵاتن ودۆزی وەرگرتنی مانەوەی پەناهندەیشیان بۆ دروست دەكات، ئەوە ئەم حوكم و حاكمیەتەیە تەبلیغاتی مینە پارێزی و مرۆ سەلاری دەكات كەچی ڕۆژ تا ئێوارەش لەڕێگەی كەناڵە فەیك و فەرمییەكانییەوە لەشكۆی مێنە هەمەكارەو سیاسیە نەیارەكانی ئەدات، بەڵێ‌ ئەمە دەسەڵاتە تەنها لەسەر وتنی "خۆشمدەوێی" و خەیاڵكردنێك تاكی كورد تەرد و تیرۆر و كۆمەڵگەی كوردی لە خۆی هار و لە كێی بوێ‌ دەمەزەرد دەكاتەوە و... تاد.
 

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود