|
٨\٣\٢٠١٢
ب نڤیسکار سەرکان
برووسک رە:
''د وەرگەرێ دە پرسگرێکێن کوردی''.
ھەڤپەیڤین: ب. وەلاتەڤین
 ستۆکھۆلم
- ئەم وەرگەر و نڤیسکارێ کورد سەرکان برووسک ژ دەنگێ وییێ د گەلەک
بەلگەواریێن کو د کانالێن کوردییێن وەکە مەدیا تڤ، رۆژ تڤ و ھەری داوی
ژ ئەکرانێن نەورۆز تڤیێ ناس دکن. نڤیسکار سەرکار برووسک کو ل سوێدێ
دژی، ژ سالێن ٩٠ان ڤە گەلەک پرتووک ژ زمانێن بیانی وەرگەراندیە کورد.
برووسک پرسگرێکێن وەرگەرا کوردان وھا دنرخینە؛ ”نەبوونا پەروەردەیەکە
زمانی، فەرھەنگێن زاراڤایان، فەرھەنگێن بوێژانیێن زاراڤایێن جودا،
بێپاربوون و سوودوەرنەگرتنا ژ وێژەیا زاراڤایان، نەبوونا ژیانەکە
وێژەیی و ھونەرییا د ئاستا سەردەمێ دە، بازارەکە ھەڤبەشا پرتووکێن
کوردی و ھوک. دکن کو وەرگەرا کوردی قەلس بە و د ئاستا زاراڤایەکی دە ب
سینۆر بمینە.”.
نڤیسکار سەرکان برووسک کو ب سالانە ب وەرگەرێ ڤە مژوول دبە، د ھەمان
دەمێ دە ژی بەرھەمێن ب خوە ژی ھەنە. برووسک بال دکشینە سەر دەولەمەندیا
زارگۆرتنا کوردی و دبێژە؛ ” میناکا یاشار کەمال بالکێشە. کەمال ژ
زارگۆتنا کوردی گەلەک سوودوەرگرت و پێ وێژەیەکە نووژەن ژ ترکی رە ئاڤا
کر. چیرۆک و سەرپێھاتیێن کوردان د وارێ فۆرم و ڤەبێژیا زمانی دە
دەرفەتێن جودایێن ب ھێز دان کەمال. دیسا یلماز گونەی ئەو دیمەنێن
خورتێن د زارگۆتن و بوێژێن کوردی دە ھەنە، ل سەر پەردەیا سینەمێ وەک
کارەکتەر ب رووھ کرن..”.
* ب راستی مەراق دکم، د ناڤا دەریایا پرتووکێن
ھەلبەتسڤانێن سوێد دە، چما تە ژ بۆ وەرگەرێ ب تایبەتی پەر لاگەرکڤیست و
بەرھەما وییا ئافتۆنلاندەت ھلبژارت؟
* وەک ھەلبەستڤان و نڤیسکار،
دەما من بەرھەمێن پەر خوەندن، کێفا من ژ وان رە ھات. من بەری ڤێ
پرتووکێ گەلەک پرتووکێن وێژەیییێن پەخشانییێن زارۆک، جوان و مەزنان ژ
سوێدی وەرگەراندبوون زمانێ کوردی، پرانیا وان بەرھەمان وەک پرتووک ژی
چاپ بوونە، ژ بلی رۆمانا قاد کو دڤیابوو وەشانخانەیا لیسێ، ژ زوو دە
ئەو چاپ کربوویا. ئیجا، ھەما بێژە ھەموو پرتووکێن کو من وەرگەراندنە، ل
سەر داخوازا وەشانخانەیان پێک ھاتنە و لۆما ژی، ت پرسگرێکێن وانێن
چاپکرنێ دەرنەکەتن و چاپ بوون.
من بەری نھا گەلەک ھەلبەست ژ زمانێ تورکی و سوێدی ژ بۆ خوە
وەرگەراندبوون. لێ ئەڤ جارا پێشی بوو کو من پتووکەک ھەلبەستان،
ھلبژارتبوو و بێ کو ئەز ل سەر چاپا وێ بفکریبووم، من ئەو ژ بۆ خوە
وەرگەراندبوو. لۆما ژی، من وارێ ئێڤارێ ب بێھنفرەھی و ھەزمکری
وەرگەراند.
چما نە پەر! د وارێ بکارانینا زمانێ وێژەیی دە پەر خوەدی دەولەمەندیەکە
ھێژایە. د وارێ ئافراندنا ھونەرا ھەلبەستێ دە من دەولەمەندیەک مەزن د
بەرھەمێن پەر دا دیت. ھەلبەستێن وی د وارێ بکارانینا زمان، ریتیم،
ھووناندن و ئافراندنا وێژەیی دە تێر و تژە نە. خوەسەریا وییا پەخشانی و
ھەلوەستی پر زەلالە.
پەر ژ وی گوندکێ خوە، ب گاڤێن خوەیێن بچووک ددە پەی شڤا ترێنێ و د ناڤا
دوومانا وێ دە وندا دبە، لێ ھەر جارێ ژی، ئەو روویێ وییێ ژ نەدیاریان
زەوری د ناڤا دوومانا زەلالا خەون و خەیالێن سرمەند دە خویا دکە. ل سەر
شۆپا نەپەندیان، نە خوە و نە ژی، پێنووسا خوە وندا دکە. ئەو دیمەنان
پێشکەش دکە، پەند و شیرەتان ناکە. بپرسان دکۆلە، پێشی ل پرسان ڤەدکە و
ل بەر دەرییێ واتەیان پشتا خوە ددە مە.
”مالخوری و میراسا وی، ترس و گومانن”
ھەبوون و نەبوون، خوەدا و ژیانا د مرنێ دە ڤەشارتی. ”ئێڤار” د ناڤبەرا
شەڤ و رۆژێ دە، وەرەکی نەدیارە. گەرا ل سەر سینۆرێ ژییان و مرنێیە،
وارێ ئێڤارێ.
* چما ئەڤ بەرھەم، گەلەک بەرھەمێن پەرێن دن ژی
ھەنە. تایبەتیا وێ چیە؟
* کا ئەم بالا خوە بدن ڤێ
ھەلبەستێ. و ھەول بدن ھنەک بازن و خەلەکێن ھوونەرییێن پەر و وارێ
ئێڤارێ زەفت بکن..
……………..
ھەموویان کۆچ کرن، ھەموو ھەڤالێن من.
بایێ ھاڤینێ، گەیایێ ب خوناڤێ سبەھێ،
بێھنا دارستانێیا پشتی بارانێ،
ئەز ب تەنا سەرێ خوە مە.
ھەموو ئەڤ چاڤکانییێن ژیانی
بێدەنگ بوون.
بشووندەھشتن، بشووندەھشتن…..
مرن و ژیان (کۆچ و بێھنا پشتی بارانێ)، بشووندەماینا ژیێن کۆچکری...
بێندەگیا چاڤکانیێن ژیانێ.
ئەڤ بەرھەم د وارێ ھونەرا ھەلبەستێ دە گھایییە. ھوونەرا ھلبژارتنا
پەیڤان، ب جیھکرنا وان، ل ھەڤدووانینا وان، و داینا دەنگ، رەنگ و
واتەیێن نوویا پەیڤان گەلەک سەرکەتیە..
ھەرچەندی پرتووک ژ گەلەک ھەلبەستێن ب ناڤێن جودا پێکتێ ژی، یەکمژاری لێ
پربەرییە. لۆما ژی، خوەندنەکە پر ئالی و فکرلێکری دخوازە…
د وارێ ناسکرنا ئاڤاھیا ھەلبەستا نووژەن دە میناکەکە سەرکەفتییە. لەوما
من خوەست بزانبم کا زمانێ منێ وێژەیی و ھەلبەستی چقاس دکارە ڤێ پرتووکێ
ب کوردی ژ نوو ڤە بنڤیسە..
خوەدێناسەکە ئاتایست!
* تایبەتییێن کو پەر د وێژە و ھەلبەستا سوێد دە
ئافراندیە چ نن؟
* پەر وەک نڤیسکار و بەردەڤکێ
ستیلا ھونەرا پەیڤ و رسمێ تێ ناسکرن، ب پەیڤێن ناسکری و سادە دیمەنێن
ھەلبەستی ئافراندیە. د ڤێ ھونەرێ دە تەسیرەکە مەزن ژ ھونەرا کوبیزما
فرانسزان وەرگەرتیە. ژخوە ل فرانسایێ گەلەک مایە.
نڤیسکارەکی پر ئالییە، پەر. خوەدێناسەکی ئاتایست، ئانتیفاشیست و
پۆلیتیک، خزانی دیتیە، گەریایە و سەرێ خوە ب پرسێن گەردوونی ئێشاندیە.
ھەما بێژە د ھەموو وارێن ھونەرا نڤیساندنێ دە خوەدی بەرھەمە. ھەلبەست،
چیرۆک، رۆمان و شانۆ نڤیساندیە…
زەھمەتیێن د وەرگەرا ھەلبەستان دە
* دەما تە ھەلبەستێن پەر وەردگەراندن زەھمەتیێن
چاوا دەردکەتن پێشیا تە؟
* وەرگەرا ھەلبەستێ، یان، ژ نوو
ڤە نڤیساندنا ھەلبەستێ؟ زەھمەتی ھەما ژ ڤر دەستپێ دکە. ھەلبەست دونیایا
ڤەشارتییا نڤیسکار، داخواز، خەون، خوەسەری و فەلسەفەیا وی/وێ ب
ئاوایەکی ھەستی، ب فۆرمەکە تایبەتا نڤیساندنەکە ئازاد ڤەدبێژە. واتەیێن
کو نڤیسکار د ھەلبەستێ دە ل پەیڤێ باردکە، د جیھ و فۆرمێن جودا دە
بکارانینا پەیڤان، ژ ھەڤدووخستنا زمان و ژ نوو ڤە ئاڤاکرنا زمانێ خوە.
ھوونەرا ڤەبێژیا واتەکوورا ب پەیڤێن کێمە…
لۆما ژی، دڤێ ھەلبەست وەک ھەلبەست بێ خوەندن، دکارە وەرە فێمکرن و
دکارە ژی، نەیێ فێمکرن…
ئەڤ خوەسەری و تایبەتمەندی ھەموو د بەرھەما وارێ ئێڤارێ دە ھاتن پێشیا
من. کووربوونا واتەیی، شێوازێ بکارانینا پەیڤانا نڤیسکار، ھونەرا وییا
خوەسەر، رامانێن وییێن ئۆلی، فەلسەفی، رەوشا ناکۆکا داروونیا نڤیسکار،
ئاستا ھوونەرییا کو پەر د وارێ ئێڤارێ دە گھابوویێ، ھەموو ل ئالیەکی،
ئاستا فێربوونا من و ب گشتی تێگەھەشتنا منا زمانێ سوێدی ژی زێدەبوونا ل
سەر کەزەبوو بوو، ئەڤ و ھێ گەلەک زەھمەتیێن دن ھەبوون.
بێگومان ئاستا زمانێ کوردییا کو ئەز ب کار تینم، فەرھەنگ و زەھمەتیێن
ھود ژی ھەبوون.. وەک مناک ئەز ب زمانێ کوردی پەروەردە نەبوومە.
زەھمەتیێن وەرگەرا بۆ کوردی
* ھەتا نھا تە گەلەک بەرھەمێن دنێن وێژەیی وەک
رۆمان، چیرۆک و ھەلبەست وەرگەراندنە زمانێ کوردی، ب گشتی زەھمەتیێن
وەرگەرێ چ نە؟
* ھەگەر ئەز ببێژم من د وارێ
وەرگەرێ دە کەدەکە باش دایە و من خوە گەلەکی ئێشاندیە، ئەز باوەر دکم،
وێ نە گۆتنەکە ڤالا بە. قەنج خەراب ئەز ژ نیڤەکا سالێن ٩٠ی ھەتا نھا
کارێ وەرگەرێ دکم. من ب فیلم و بەلگەسەلان دەست پێ کر، و ھەتا نھا ژی،
بێ ناڤبەر ب وەرگەرا بەرھەمێن وێژەیی بەردەوام دکم.
ئیجا ب گشتی زەھمەتیێن وەرگەرێیێن من ل ژۆر رێز کرن، ژ بۆ وەرگەرا
ھەموو بەشێن وێژەیێ دەرباس دبن. بێ گومان خوەسەریا ھەلبەستێیا وەرگەرێ
ھەیە.
زمان ب ھەژمارەک قایدە و قانوونێن خوەسەرێن رێزمانی ژ ھەڤ دو جوودا
دبن. دڤێ وەرگێر ھەتا رادەیەکێ ھای ژ ڤان قایدەیان ھەبە. وەکی دن ژی،
ھەموو زمان خوەدی بوێژ، گۆتنێن پێشیان، مەتەلۆکێن ب واتەیێن تایبەتن.
ئەڤ ھەموو بارێ وەرگێر و وەرگەرێ زەھمەت دکن. وەک میناک، ”کەچلەری
کاچرمش” وەک ”بزن رەڤاندیە” وەرگەرینی نابە، ”ئۆرتام سولاندرما”یێ وەک
”رەوشێ ب ئاڤ نەکە” قەت و قەت نابە، وەک ئالتەرناتیف ”جڤاتێ نەھەرمینە،
جڤاتا مە خەرا نەکە، تاما جڤاتێ نەبە”، ”ھاڤادان سودان کۆنشیورز”ێ وەک
”ئەم ژ ئاڤ و ھەوایێ داخڤن” وەرگەرینی وێ دایکا من فێم نەکە بێ تو
دخوازی چ بێژی، لێ گەر تو ببێژی، ئەم ژ ئاش و باش داخڤن، وێدەمێ وێ
دایکا من بێژە، مالا منێ دونیایا سەرۆبنۆ بوویە ھوون ژ ئاش و باش
داخڤن…
وەک میناک وەرگەرا رۆمانا ھەڕی مارتتینسۆن گەلەک دژوار بوو. مژارا
رۆمانێ، ئاوایێ نڤیساندنا وێ، ھوورگلیێن د رۆمانێ دە ھەنە و ژ بەر کو
رۆمان ل سەر سەربۆریا ب ژانا نڤیسکارا زارۆکتیێ ئاڤا بوویە، زمان وەک
زمانێ ھەلبەستێ خوەسەرە. من گەلەک جاران بریار دا کو ئەز دەست ژێ
بەردم.
لێ ھەبوونا فەرھەنگا سوێدی-کوردی، ئنتەرنەت و دەردۆرەکە سوێدی گەلەک
ئالیکاریا من کرن کو ئەز بەرھەمێ وەرگەرینم.
زمانێ کوردی و وەرگەر.
* باشە، ژ بۆ وەرگەرێ رەوشا زمانێ کوردی چاوایە؟
* د وارێ وەرگەرێ دە من خوە ب
سینۆر نەکر. ژ پرتووکێن زارۆکان بگرە، ھەتا فیلمێن کەرتۆنێن زارۆکان، ژ
رۆمان و چیرۆکان بگرە ھەتا فیلمێن کلاسیک و بەلگەسەلان، ژ گۆتارێن
سیاسی ھەتایێن ئەدەبی و رامانی، من وەرگەر کرن. ب ڤی ئاوایی بووم خوەدی
دەرفەت کو ئەز ب رێیا وەرگەرێ گەلەک فۆرمێن جودایێن نڤیساندنێ ل زمانێ
کوردی وەرگەرینم. بێگومان د دەما وەرگەرێ دە مرۆڤ باشتر ب زێداھی و
کێمانیا زمان دھەسە.
دڤێ ئەم ژ بیرا نەکن کو زمانێ کوردی ژ زاراڤایێن د ئاستا زمانێن جودا
دە پێکتێ. ئیجا ھەگەر ئەم بکارانینا تیپێن جودا و قوتبوونا د ئاستا
جڤاتێ دە ژی، لێ زێدە بکن، وێنەیەکە زەلالا دیوارێن د ناڤا زاراڤایێن
کوردی و جڤاتا وێ دە دیار دبە.
نەبوونا پەروەردەیەکە زمانی، فەرھەنگێن زاراڤایان، فەرھەنگێن بوێژانیێن
زاراڤایێن جودا، بێپاربوون و سوودوەرنەگرتنا ژ وێژەیا زاراڤایان،
نەبوونا ژیانەکە وێژەیی و ھونەرییا د ئاستا سەردەمێ دە، بازارەکە
ھەڤبەشا پرتووکێن کوردی و ھوک. دکن کو وەرگەرا کوردی قەلس بە و د ئاستا
زاراڤایەکی دە ب سینۆر بمینە…
ژ بەر کو زمانێ کوردی خوەدی دیرۆک و دەرباسبوونەکە پر ب کۆکە، تەڤی
ھەموو ئێشکەنجە و ئێریشان ژی، زمانەکی زندی و ل سەر خوەیە. بەلێ د
گەلەک وارێن ژیانا نووژەن دە ھێ زارۆکە لێ زارۆکەک خوەدیپێشەرۆژەکە ب
رۆنییە.
یاشار کەمال ژ زارگۆتنا کوردی سوود وەرگرتیە.
لێ ئیرۆ، ھێزا وێ ل سەر زاراڤایێن کوردی بەلاڤ بوویە. ژ بلی کو زمانێ
کوردی د سەردەمێن بەرێ دە زمانێ شارستانیێ بوو، ھەر وھا زمانێ کوردی
زمانەک خوەزایی و جڤاکییێ ب ھێزە. زمانێ کوردی زمانەکی خوەجی و رەسەنە.
ژ رۆژا کو کوردان خوەدیتنە ئەو ل سەر ئاخا ژیانە. لۆما زمانێ وان ب
نەخشەیا وان و خوەزایا وانا ل سەر دژین رە بوویەک. بالا خوە بدەنێ،
ھەما بێژە ناڤێ ھەموو جورە گەیا، فێکی، سەبزە، دار، ئاژال، فۆرمێن
خاکێ؛ چیا، گر، گەلی، دۆل، زنار، دەشت و ھوک ب دەولەمەندی د زمانێ
کوردی دە ھەنە..
دسا د وارێ فۆرمێن جودایێن ڤەبێژیا ئۆلی، چیرۆک و چیرڤانۆکان،
سترانبێژی و گۆتنێن پێشیان دە زمانێ کوردی دەریایەکە بێبنییە. میناکا
یاشار کەمال بالکێشە. کەمال ژ زارگۆتنا کوردی گەلەک سوودوەرگرت و پێ
وێژەیەکە نووژەن ژ ترکی رە ئاڤا کر. چیرۆک و سەرپێھاتیێن کوردان د وارێ
فۆرم و ڤەبێژیا زمانی دە دەرفەتێن جودایێن ب ھێز دان کەمال. دیسا یلماز
گونەی ئەو دیمەنێن خورتێن د زارگۆتن و بوێژێن کوردی دە ھەنە، ل سەر
پەردەیا سینەمێ وەک کارەکتەر ب رووھ کرن..
زمانێ کوردی د ئاستا زاراڤایەن دە بە ژی، د پرۆسەسەکە دیرۆکییا زمانی
دە ھاتیە گڤاشتن، ل قالب کەتیە و بوویە خوەدی سیستەمەکە رێزمانی ویا
ڤەبێژیا زارگۆتنی. ئیجا ھەگەر د وارێ وێژەیا نووژەن دە پرس و پرسگرێکێن
زمانێ کوردی ھەبن ژی، تێنە فێمکرن.
ل ئالیەکی دن ژی، رۆلا وەرگێر ب خوە گەلەک گرینگە. ھایا کەسێ/ا وەرگەرێ
دکە، چقاس ژ ڤان دەولەمەندیێن زمان ھەیە. گەر وەرگێر نە خوەدی
تێگەھەشتنەکە بەرفرەھا زامانی، وێژەیی و خوەزایا بەرھەما وەردگەرینە
باش ناسنەکە، وێ ھەم زرارێ بدە بەرھەما رەسەن و ھەم ژی،یا وەرگەراندی.
د وەرگەرێ دە باشزانینا زمانێ بەرھەم لێ تێ وەرگەراندن ئەساسە.
* چما؟
* وەرگەر ھەتا جیەکی ژ نوو ڤە
نڤیساندنە. گەر تو ب زمانێ بەرھەم لێ تێ وەرگەراندن باش نزانبی، دێ
وەرگەرەک مەکانیک، ھشک و ھەڤدوونەگرتی دەرکەڤە ھۆلێ. وێرگەر دێ د بن
تەسیرا زمانێ یەکەمین دە بمینە. وێ خوەندەڤان نەکشینا ناڤا خوە و ل بەر
خوە نابە. دڤێ نڤیسکار ھەردو زمانان باش ژ ھەڤدو جودا بکە. نەھێلێ
ھەڤدو خەرا بکن. ب تایبەتی دڤێ نڤیسکار دەستوورێ نەدە زمانێ کو بەرھەم
پێ ھاتیە نڤیساندن زمانێ بەرھەم لێ تێ وەرگەراندن، د بن خوە دە
بپەرچقینە. کیمیایا وێ خەرا بکە. زانەبوون و ناسکرنەکە خورتا زمانێ
بەرھەم لێ تێ وەرگەراندن، پێشی ل ئێریشکاریا زمانێ یەکەمین دگرە.
گەر ئەم ل پرتووکا وارێ ئێڤارێ ڤەگەرن. نڤیسکارێ ھێژا لاگەرکڤست ب
تەجرووبەیێن خوەیێن سالان، ب زمانێ خوەیێ خوەسەر، ب فەلسەفە و رامانێن
خوە ب رێیا ھوونەرا پەیڤێ بەرھەمەک وێژەیی ئافراندیە. پەیڤێن گەلەک
تایبەت ب کار ئانی نە. نە دڤێ خوەندەڤان خوەسەریا پەر د چارچۆڤەیا
کوردی دە د پرتووکا وارێ ئێڤارێ دە ببینە. دژواری ژ ڤر دەستپێدکە.
سەداقەت و پیڤانێن ئەخلاقییێن وێژەیی، رێزگرتنا ژ کەدکاریا وێژەیی و
نڤیسکار رە. ب ڤان مەترسیان من ھەول دا ھوونەر و دەولەمەندیا زمانێ
پەر، ھەتا رادەیا من کاری، ب خوەسەریا زمانێ کوردی پێشکێش بکم.
* د ناڤبەرا وەرگەرا تەیا یەکەمین ویا داوی دە چ
جووداھی تە ھیس کر ئان ژی تە دیتن؟
* د سەر وەرگەرا منا پێشی ویا
داوی رە گەلەک دەم دەرباس بوونە. د ڤێ ناڤبەرێ دە من ب خوە گەلەک
بەرھەمێن وێژەیی نڤیساندن و چاپ کرن. د وارێ نڤیسکاریێ دە پێشکەتنێن
گرینگ ل جەم من چێبوون. ب سایا ڤان پێشکەتنان، من جەسارەت کر، کو ئەز
پرتووکێن وەک وارێ ئێڤارێ و گولڤەدانا گەزگەزکێ و گەلەک بەرھەمێن دن
وەرگەرینم کوردی.
د وارێ پێشکەتنا ھونەرا نڤیساندن و وەرگەرێ دە، پێشکەتنەکە دیار ھەیە.
ئەز ئیرۆ زمانێ کوردی باشتر ناس دکم، و ب زمانێ سوێدی باشتر زانم. لێ
ھەیەجانا کو ئەز بەرھەمەکێ وەردگەرینم زمانێ کوردی ھەمان ھەیەجانا
دەستپێکییە. دەما ئەز بەرھەمەکێ وەردگەرینم کوردی وەک کو من ئەو بەرھەم
ب خوە نڤیساندبە وسا کێفخوەش دبم. خوە وسا ھیس دکم.
د دەستپێکێ دە زانەبوونا منا ل سەر وەرگەرێ ب خوە کێم بوو، لێ نھا
دزانم، وەرگەرەکە سەرکەتی ب باشناسکرنا نڤیسکار و بەرھەمێن وی/وێ
مومکونە.
من خوەست کو ئەز نەھەقیەکێ ل نڤیسکار نەکم. ژ بەر ڤێ سەدەمێ من گەلەک
بەرھەمێن وی خوەندن. دەما من وەرگەر قەداند، و من ب کوردی خوەند، من
وسا ھیس کر کو من ئەڤ ھەلبەست ب کوردی بەری نھا خوەندیە. ب من وسا ھات.
لێ وێ کێماسی دیسا ژی ھەبن…
ژ بۆ کورمانجی رەوشا رۆژاڤایێ کوردستانێ گرینگە.
* رەوشا زمانێ کوردی، زاراڤایا کورمانجی چیە و
شەرتێن ستاندارتیزەکرنا زاراڤایەکی ھەیە؟
* پێشکەتنەکە بەرب چاڤ، د ھەر
واری دە د زمانێ کوردی دە ھەیە. زمانێ کوردی ب ھەموو زاراڤایێن خوە
پرالی تێ ب کار ئانین. ب پربوونا کانالێن تڤنی رە، سەھەیا ئاخافتن و
گوھدارکرنا ل زاراڤایێن کوردی پر زێدەبوویە.
گەر ئەم ب تایبەتی بەھسا زاراڤایێ کورمانجی بکن، رەوشا رۆژاڤایێ
کوردستانێ ھەر چەندی نھا نە دیارە، لێ ھەگەر ھات و زاراڤایێ کورمانجی ب
تیپێن لاتینێ وەک زمانێ فەرمی ھاتە قەبوولکرن، ئەڤێ دەریێن نوو ل پێشیا
کورمانجی ڤەکە. کورمانجی ل ڤی باشی پاقژە و ل سەر بنگەھا میر جەلادەت
بەدیرخان کۆک گرتیە.
د کوردی دە رۆلا وێژەڤانێن کوردێن ل سۆڤیەتێ.
ل رووسیا د زەمانێ سۆڤیەتێ دە دەڤۆکا سەرھەدێیا کورمانجی دەرفەتێن
ھێژایێن پێشکەتنێ ژ خوە رە دیت. گەلەک نڤیسکار دەرکەتن، کورمانجی ب
ئاوایەکی خورت د ھەر وارێ ژیانێ دە ھاتە بکارانین. نڤیسکارێن وەک
ئەرەبێ شەمۆ، قانادێ کوردۆ، ھەجیێ جندی، شاکرێ خودۆ، فێرکێ ئوسف و
گەلەکێن دن د قادا نڤیساندنێ بەرھەمێن ھێژا دان. کو گەلەک بەرھەمێن وان
نھا ژی، ب زەوق تێنە خوەندن، و سەردەمی نە. لێ ئیرۆ د چ رەوشێ دەیە؟
زێدە ھایا مە ژێ تونە.
د وارێ لھەڤدونێزیکبوونا دەڤۆکان دە پێشکەتنێن ھێژا ھەنە. ھەر دچە
کورمانجی د ناڤا خوە دە ستانداردیزە دبە. زمانێ نڤیساندنێ ستابیل دبە.
ئەڤ پێشکەتنەکە گەلەک خوەشە.
ھەروھا دەرفەتێن پێشکەتنەکە خورت ل ھەرێما بەھدینان ل پێشیا زاراڤا
کورمانجی ھەیە. ھەبوونا دەستھلاتداریا کوردی، نێزیکبوونا وێیا ل باکور،
رۆژھلات و رۆژاڤا، بەرھەمێن کلاسیک و زارگۆتنا دەولەمەندا بۆتان، ھەموو
دەرفەتێن باشن ژ بۆ پێشکەتنا دەڤۆکا ھەرێما بەھدینان. لێ تێگەھەشتنا
تەنگا رەوشەنبیر و سیاسەتمەدارێن سۆرانیاخاڤ کو د ناڤا دەستھلاتداریا
باشوور دە خوەدی گۆتنن، د بن ناڤێ زمانێ ستاندارت دە کو مەبەستا وان
زاراڤایێ سۆرانییە، ھەولد ددن ھەموو زاراڤایێن دنێن ل باشوور ئاستەنگ
بکن. ئەڤێ ئەنجامێن نە باش ب خوە رە بینە.
د مەسەلەیا ھێزا زاراڤایان و بێ چما ئەم دڤێ زۆرێ نھا نەدن زمانەکی
فەرمی و ستاندارت دە ژی، ئەز دخوازم ب کورتی ڤێ بێژم، نەبوونا
دەستھلاتداریەکە ناڤەندی، بکارانینا ئالفابەیێن جودا، سەرھەژماریا
زێدەیا ب زاراڤایێن جودا داخڤن. وەک میناک بەھسا ٦-٧ ملیۆن کەسێن ب
کەلھۆری داخڤن تێ کرن، لێ ڤێ دەردۆرێ سۆرانیاخێڤ، زێدەیی ٢٠ ملیۆن
کورمانج و چەند ملیۆنەک ھەورامان و زازا ھەنە. لۆمایە کو دڤێ ئەم
بھێلن، ھەموو زاراڤا د ناڤا ھەڤ دە و ب ھەڤدو رە بەرب ژھەڤدوفێمکرنەکە
د ئاستا جڤاتی دە بچن…
پرسگرێکێن زاراڤایان.
ل رۆژھلاتێ کوردستانێ زاراڤایێن کورمانجی، کەلھۆری، ھەورامی و سۆرانی ب
گشتی تێنە بکارانین. لێ ژ بەر ھەبوونا سینۆران، ئاستەنگیێن دەولەتێ،
ئالفابەیێن جودا وەک پێوست ئەم-یێن ل پەرچەیێن دن- نکارن ژ ھێزا گشتییا
کوردی سوودێ وەربگرن. تو ژ کیژان ئالی دە بنەری قوتبوون و پەرچەبوون
ھەیە. ئەڤ ژی دکە کو ھەر زاراڤا ب سەرێ خوە و دەرفەتێن خوە شەرێ ماینا
ل ژیانێ بدن.
ل باکورێ کوردستانێ کو خوەدی دو زاراڤایێن وەک کورمانجی و زازاکییە،
پێشکەتن ھەیە. لێ ژ بەر کو زمانێ کوردی ھێ ژی، فەرمی نەبوویە، مرۆڤ
نکارە بەھسا پێشکەتنەکە شۆرەشی و مایندە بکە. لێ وەشانگەری و نڤیسکاریا
کوردی ژ ئەورووپا (ژ سوێد) دەرباسی باکور بوویە، ئەڤ باشە. گەلێ کورد
بێ ترس، د سازیێن شارەداری و بازاران دە زمانێ خوە بکارتینە. گەلەک
سیاسەتمەدارێن باکور ئێدی ب کوردی د ئاخڤن. ژ خوە دەولەتێ ژی، ب
ئاوایەکی کۆرسان و ب ئارمانجێن خەرابێن پۆلیتیک بە ژی، دەست ئاڤێتیە
مەسەلێ!؟ و ھەژمارا زێدەیا کورمانجیاخێڤان دکە کو زارێ کورمانجی د ھەر
واری دە پێش بکەڤە.
پشتی قەدەخەیا ٩٠ سالی، پۆلیتیکایێن قرکرنا زمانی، پشافتن و کۆچبەریا
باژارێن مەزن ژی، نڤیسکاریا ب کوردی ب پێش دکەڤە و گەش دبە. د وارێ
وێژە، شانۆ، سینەما، رۆژنامەگەریێ و وەشانگەریێ دە بەرھەم تێنە
وەشاندن. چاپکرنا بەرھەمێن ژ زارگۆتنا کورمانجی بەرھەڤکری. تەڤی ڤان
ھەولدانان ژی، پێشکەتن د ئاستا کۆمەکە بژارتە دە دمینە. زمانێ خوەندن و
نڤیساندنێ ھێ وەک پێوست د ناڤا گەل دە بەلاڤ نەبوویە. زارۆک و جوان ژ
پەروەردەیا کوردی بێپارن. دەما مرۆڤ گوھەرتنا شێوازێ ژیانا جڤاتییا
کوردانا ژ گوندان بەرب باژێر دە ژی لێ زێدە بکە، خەتەر و دژواریێن ل
پێشیا زمانێ کوردی باشتر زەلال دبە. لۆما ژی، پێوستیا مە ب زمانەکی
سەردەمی کو ژ بەرھەمێن مە ب خوە ویێن ئەم ل زمانێ مە تێنە وەرگەراندن
ھەیە.
چما وەرگەر؟
* گەلۆ چما پێوستی ب وەرگەرێ ھەیە؟
* ژ رۆژا کو زمان ژ ھەڤدو جودا
بوون، وەرگەر پەیدا بوو. ژ بۆ ژ ھەڤدوو فێمکرن و ھەڤدوو ناسینا چاندێن
جودا وەرگەر پێوستە. ب رێیا وەرگەرێ تێکلیا چاندێن جودا ب ھەڤدو رە
بەردەوام دبە. گەر ئەز ببێژم وەرگەر دەریێ د ناڤبەرا مرۆڤ، چاند و
نژادێن جودا دەیە، وێ نە شاش بە. و زمان ژی مفتەیا ڤی دەرییە. وەرگەرا
دەڤکی و نڤیساندی د ناڤبەرا مرۆڤاھیێ دە تەڤنەکە پر خورتا ھەڤدو فێمکرن
و ناسکرنێ ئاڤا دکە. ب رێیا وەرگەرێ کەسەکی کورد کو قەت رێیا وی ب
سوێدێ نەکەتیە و ناڤێ پەر نەبھستیە، ل سەر بیر، باوەری، ھونەر و ژیانا
وی دبە خوەدی فکر. ژ ئاستا پێشکەتنا وییا زمانی و ھونەری سوودێ
وەردگرە.
یەک ژ رێیێن ھەری خورتا دەولەمەندکرن و پێشخستنا زمانان ژی، وەرگەرە.
ھەتا ئەزێ ل ڤر ئیدایەکێ بکم و بێژم، مرۆڤ ب رێیا وەرگەرێ دکارە رێ ل
پێشیا ئاسیملاسیۆنا زمانی ژی، بگرە. ھەگەر خوەندەڤانەک ھەموو بەرھەمێن
سەردەمی ب رێیا وەرگەرێ ب زمانێ خوە بخوینە، وێ چ پێوستیا وی/وێ ب
زمانەکی دن ھەبە؟ ھەگەر ژ بەرھەمێن ل سەر فۆتبۆلێ، ھەتایێن ل سەر
ھوقوقێ، ژیێن تپێ ھەتایێن میماری و فەلسەفی، شانۆیی، سینەمەیی و
ئاسترۆنۆمیێ ب زمانێ کوردی، ب وەرگەرەکە باش د وەختێ خوە دە بێن چاپکرن
و بالاڤکرن، وێ چما کوردیاخێڤەک بخوازبە ب زمانەکی دن ڤان بەرھەمان
بخوینە. وەک میناک کەسەکی کو ب ئنگلیزی زانبە، زێدە پێوستیێ ب فێربوونا
زمانێن دن نابینە. ژ بەر زمانەکی دونیایی و پرانیا بەرھەمان لێ تێنە
وەرگەراندن. لێ دیسا ژی فێربوونا گەلەک زمانێن جودا گرینگە و دڤێ ئەم
فێر ژی ببن. ”ھەر لیسانەک ئینسانەکە”. ئەڤ چیرۆکەک و سۆھبەتەکە دنە.
وەک میناک د دەمێن بەرێ دە مەلە و شێخێن کوردان ب ئەرەبی دزانین، ب
رێیا خوەندنا پرتووکێن ب ڤی زمانی جڤاتا کورد ئاگاھدار دکرن. ھەم د
ناڤا جڤاتێ دە دبوون خوەدی دەستھلاتداری و ھەم ژی، بکارانینا وانا
زمانێ کوردی پێشکەتی و جودا بوو. دیسا سوریانی و ئەرمەنیێن کو ل
کوردستانێ ب کوردی داخڤین ھەم د ناڤبەرا گەلان دە دبوون پر و ھەم ژی،
زمانێ کوردی ب چاندا خوە دەولەند دکرن. لۆما ژی، ئەز گەلەک جاران
دبێژم، زمان و چاندا کوردان خوەدی میراسەکە دەولەندا ڤان گەلان ژییە.
ھەرچەندی کێم تێ نقاشکرن لێ وەرگەر ستاتوویێ ددە بەرھەم و نڤیسکاران.
بەرھەم ب رێیا وەرگەرێ دبە خوەدی قادەکە نوو و بەرفرەھتر. وەک میناک
گەلەک جاران وەک پیڤانەکە سەرکەفتنێیا بەرھەمەکێ بەھسا ھەژمارا زمانێن
لێ ھاتیەن وەرگەراندن تێ کرن. ژ بۆ نڤیسکار ژی ھەمان پێڤان دەرباس دبن.
ھەرچەندی ژ بۆ من ئەڤ نە پیڤانەکە دورستە ژی. وەک میناک نڤیسکارێن
خوەدی دەرفەت بەرھەمێن خوە ددن وەرگەراندن…
وەکی دن ژی، ب وەرگەرێ ئینسان ھنەکی دونیایی دبە، تەجرووبەیێن گەلێن
دنێن ل سەر چاند، ئۆل، زانست و تەکنیکێ فێر دبە.
کورت و کورمانجی ھەگەر ئەم ژ ئالیێ زمان و وێژەیێ دە وەرگەرێ بنرخینن،
وەرگەر زمانان دەولەمەند، تێکووز و نووژەن دکە. وەرگەرا باش باندۆرا
باش ل سەر پێشخستنا زمان دکە.
* کو وەرگەر نە باش بە؟
* مالکێ ل بەرھەم و نڤیسکارێ وێ
خەرا دکە. دبە سەدەما کو نڤیسکار نایێ فێمکرن و ھەزکرن. بەرھەمەک خوەدی
پیڤانێن بلندێن وێژەیی وسا ئاسان و ھەر دەم نایێ نڤیساندن. نڤیسکار
ھەتا بەرھەمەکە وسا ھێژا دنڤیسێ خوە گەلەکی دێشینە. تو رادبی و پێل
ھەموو کەدا نڤیسکار دکی. تو بازارەکە خوەندن و کرینێ ل پێشیا بەرھەمێ
دگری. چقاس میناکەکە گونجاوە، ئەز نزام لێ ئەم بێژن د فەستیڤالەکە پر
مەزن دە، کو ب دەھ ھەزاران بلێت ھاتنە فرۆتیە، ئانۆنسا سترانبێژەکی پر
ناڤدارێ د ئاستا جیھانێ دە بێکرن، لێ ل شوونا وی ئەز دەردکەڤم سەر دکێ
و ب ڤی دەنگێ خوەیێ دەتۆنە و ب مەقامێ سترانبێژیا کوردی کو ئەز ژێ
فێمناکم، سترانێن وی ب کوردی بێژم. دەنگێن پرۆتەستۆیییێن بجەھەمە و
ئاڤێتنا پێلاڤ و ھوک… نا گدی…
وەرگەر چ باندۆر ل چاندان دکە.
* ل سەر چاندان وەرگەر چ باندۆرا دکن؟
* وەرگەر د ناڤبەرا چاندێن
جڤاتێن جودا دە پرا ب تەنێیە. ب رێیا وەرگەرێ ئەم ژ ھەڤدو فێم دکن. ئەم
چاند و ژیانا جڤاتێن جودا فێر دبن. ئەم ژ ھەڤدو فێری تشتێن باش ویێن
خەراب دبن. ب رێیا وەرگەرا فیلم، فیلمێن بەلگەیی، شانۆ، رۆمان و
بەرھەمێن دنێن زانستێ تۆرەکە فێربوونێ د ناڤبەرا جڤاتێن جودایێن
مرۆڤاھیێ دە ئاڤا دبە.
مرۆڤ فێری زەھمەتی و شاھیا گەلێن دن دبە، دبە ھەڤپارێ خەم و خوەشیا
وان. ژ چ تەسیرمەند دبن؟ تایبەتمەندیا کارەکتەرێ وان چیە؟ ژیانەکە
چاوایا جڤاکی و مالباتی دژین و بەرێ چاوا ژیانە؟ گوھەرتنێن د ژیانا
گەلان دە پێکتێ. مرۆڤ شێوازێن ژیانییێن چاندێن دن ب رێیا وەرگەرێ گەلەک
باشتر ناسدکە.
وەک میناک، د رۆمانا ھەڕی ماڕتنسۆن گولڤەدانا گەزگەزکێ دە مرۆڤ ژیانا
مالباتی، دان و سەندنێن فەقیر و دەولەمەندان، باندۆرا ئۆلی ل سەر
جڤاتێ، ژ چاندینیا وان، ھەتا تشتێن ئاوایێ وانێن خوارن و ڤەخوارنێ،
تەنێبوونا وانیا جۆگرافیک، چاوا تەسیر ل سەر کەرەکتەرێ سوێدیان کریە
دبینە.
خزانیا د وێ دەمێ دە تەسیرەکە چاوا ل سەر جڤاتا سوێد کریە، مالبات چاوا
پەرچەبوونا، کۆچبەریا بەرب ئەمەریکایێ ڤە، سیستەما د ناڤا مالان دە ب
جیھکرنا زارۆکێن بێکەس تەسیرەک چاوا ل سەر ژیانا زارۆکان کریە؟
* دەما تە ئەڤ بەرھەما گرانبھا، وارێ ئێڤارێ
تەڤا کر تە خوە چاوا ھیس کر؟
* وەک کو من ب خوە پرتووک
نڤیساندبە و بەرھەما من ب خوە بە. ژ بەر ژ ھەرفا وێیا پێشی ھەتایا داوی
من نڤیساند. من کوردیا وێ نڤیساند. من ھەولدا ئەز ئاستا ھونەرا وێ ب
کوردی بدم. من ب کوردی ھونەرا وێیا ھەلبەستێ ژ نوو ڤە ئافراند. لۆما
دەما پرتووک تەڤا بوو ئەز کەتم دەردێ چاپێ. من خوەست ئەز ڤێ ھونەرێ ب
خوەندەڤانێن کورد بدم خوەندن.
لێ بێ گومان دەما من دیت کو زمانێ کوردی د بن ڤی باری دە رابوو. ژ بۆ
من ئەڤ بوو دلخوەشبوونەک مەزن. وەک بەرھەما خوە ئەز پێ سەربلند بووم.
چاپکرنا پرتووکێن کوردی نە ھێسایە. ئنستیتویا کوردی ل ستۆجکھۆلمێ خوەست
ڤێ بەرھەمێ چاپ بکە. و چاپ کر ژی. پرتووکخانەیا کوردی ب وارێ ئێڤارێ
دەولەمەندتر کرن.
ئەز سپاسی ئنستوتییێ دکن.
* گەلەک بەرھەمێن تە ژی ھەنە نە وسا؟
* بەلێ، پرتووکێن
ھەلبەست؛ئاورێن ب ھێڤی، خەم ڤەدخووم ب تاسا سۆر ژ دەمێ، پەیڤێن ئێشمژ،
پرتووکا مەختەل پرتووکەکە جەرباندنییە. د ناڤبەرا ھەلبەست، چیرۆک و
رۆمانێ دە دچە و تێ، خوەدنا وێ زەھمەتە و فێمکرنا وێ ھین زەھمەتترە.
وسا نڤیساندبوو ھەڤالەکی. سێ تەریش رۆمانا منە.
* دەست خوەش برووسکێ ھێژا. بەرھەما پەر، وارێ
ئێڤارێ، تە ب زمانەک ھەلبەستی، سادە و ب کوردیەک وێژەیییا ئافراندنی
وەرگەراندییە کوردی. وسا خوەزایییە کو مرۆڤ دبێ قەی پەر ڤان ھەلبەستان
ب کوردی نڤسییە. د وارێ وەرگەرێ دە سەرکەتن ژی ئەڤە. دبە کو ئەڤ
خوەزایییا وەرگەرێ ژ ھەست و ھەلبەستڤانییا تە ژی وەرە. لێ وەرگەر ب
جێژداری و زمانێ ھەلبەستییا خوە، ب ھەرکاندن و ل جیھبکارانینا پەیڤان
گەلەک سەرکەتییە. دیارە تە سەرێ خوە گەلەک ب بەرھەمێن وییێن دن رە ژی
ئێشاندییە. د سەرکەتنا وەرگەرا تە دە بیا من پارا ڤێ سەرێشاندنا تەیا ب
بەرھەم و ژیانا پەر رە ھەیە. وەرگەرەک نەرم، نازک و ھەستدارە. من
سوێدییا وێ ژی دا بەر وەرگەرا تە. وارێ ئێڤارێیا کوردی نە ژ ئۆرژینالا
خوە دوورە. ئەڤ ژ بۆ من بوو دلخوەشییەک مەزن. و وەک ئەم لجی دبێژن،
دەستێن تە تەر بە.
* ئەز گەلەک سپاس دکم. ئەز ھێڤی
دکم کو ئەڤ بەرھەم و بەرھەمێن منیێن دن،یێن ب زمانێ کوردی دێ ببن
ئالیکارێ زمان و چاندا کوردی. وەرگەر ژی ببن پرەک د ناڤا بەرا گەلان
دە. گەلەک سپاس.
* ئەم گەلەک سپاس دکن. دەستێ تە خوەش بە.
سەرکەفتن.
mesopotamian_news@mesopotamian.eu
|
