١٧\٧\٢٠٢٢

 بۆ شاری سەردەشت كیمیاباران كرا؟

عەلی مەحمود محەمەد  

دوای ٢٢ ڕۆژ لە كیمیابارانكردنی گوندەكانی بالیسان و شێخ وەسانان لە باشووری كوردستان بەهۆی بوونی بارەگای پاسدار لە گوندەكەیان، لە رێكەوتی ١٦-٤-١٩٨٧لە باشووری كوردستان، شارێكی دیكە كوردستان كەوتە بەر شاڵاوی كیمیابارانكردن ٢٨-٦-١٩٨٧ لە لایەن فڕۆكە جەنگیەكانی حكومەتی ئێراقەوە، ئەویش شاری سەردەشت بوو لە رۆژهەلاتی كوردستان، بەمەش شاری سەردەشت بووە یەكەم شار كیمیاباران بكرێت لە جیهاندا، وە سێیەم شار دوای هێرۆشیماو ناكازاكی بەر چەكی كۆكوژ بدرێت و خەڵكەكەی كۆمەڵكوژ بكرێت.


بۆ حكومەتی عێراقی شاری سەردەشتی هەڵبژارد لەو كات و ساتەدا؟.

بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە دەبێت لە روداوەكانی چەند رۆژ پێشووتری ئەو ناوچەیە بڕوانین، دەستنیشانی روداوەكان و جوڵە سەربازییەكانی بەرەی بەرامبەرعێراق بكەین ئەوانەی گوزەراون، بۆ هۆكاری كیمیابارانكردنی ئەمەش سەرەتا با لە زمانی شایەد حاڵەكانی خەڵكی شارەكەوە بزانین شاری سەردەشت لەو چركە ساتەدا بۆچوونی ئەوان لەو بارەیەوە چی بووە؟، بۆچی عێراق شاری سەردەشت و خەڵكە سڤیلەكەی كردە نیشانەی خۆی لەو كات و ساتەدا؟؟، بزانین لەم بارەیەوە لە لایەن خڵكی شارەكەوە چی وتراوە: (( لە پاش روودانی ئەو كارەساتە و رۆژێك دواتر لە نێو خەڵكی شاردا بڵاوبۆوە، كە بەرەی كوردستانی (باشووری كوردستان) لە شوێنێكی شاری سەردەشت كۆبوونەوەیان كردووە و رێژیمی عێراق لەو كۆبوونەوەیە ئاگادار بوون. بە واتایەكی دیكە، ئەوكات باسی ئەوە دەكرا، كە كەسانی ئاگادار و تەنانەت بەشدار لە كۆبوونەوەی بەرەی كوردستانی، وەك سیخوڕ بەرپرسانی عێڕاقیان لە شوێن و كاتی كۆبوونەوە ئاگادار كردۆتەوە. شایانی باسە، كە هیچ كام لە بەرپرسی حیزب و رێكخراوە سیاسییەكانی باشووری كوردستان باسیان لە دروستی و ناڕاستی ئەو هەواڵە نەكردۆتەوە و تەنانەت لە راگەیاندنی فەرمی خۆیاندا زۆر بە كەمی باسی ئەو كارەساتە دەكەن.- ٢٢ ساڵەی یادی كارەساتی بۆمبارانكرانی شاری سەردەشت بە بۆمبی شیمیایی -ئا: عەزیز شێخانی )). دیارە لە راستیدا لەو كاتەدا بەرەی كوردستانی دانەمەزرابوو، بگرە بیرۆكەی دامەزراندنیشی هێشتا نەهاتبووە ئاراوە، بۆ زانیاریتان لە ٧ی ئایاری ١٩٨٨ بەرەی كوردستانی راگەیەنراوە، وە لە كۆی ٧ پارتی بەرەی كوردستانی چواریان "شیوعی، پاسۆك، گەل، زەحمەتكێشان" بەشداری هیچ جەنگێكی هاوبەشی پێشمەرگە -ئێرانی نەكردووە.

لێ لێكۆڵەری بە ناو بانگی هۆڵەندی یۆست هلتەرمان لە بارەی كیمیابارانكردنی شاری سەردەشت و هۆكارەكەی دەڵێت: ((سەردەشت كە شارۆچكەیەكی كورد نشینی سەر سنوور و نزیكی بەرەبوو (مەبەست بەرەی شەڕی عێراق ئێرانە)، بوو بووە داڵدە و پەناگای گوندنشینە ئاوارەكان و سەربازگەی هێزەكانی ئێران، كە وەك ناوچەیەكی پشتی بەرە بەكاریان دەهێنا، پێشتر سەردەشت گەلێ جار بە فڕۆكە بۆردمان كرابوو چەند ڕۆژێك پێش هیرشە كیمیاویەكەش، هێزەكانی ئێران و عێراق كەوتبوونە شەڕەوە لە نزیك چیای مامەندە و پاشان لە هێڵەكانی بەرەدا، یەكەمجار ئێرانییەكان بە یارمەتی پێشمەرگەكانی ینك، بەر لە هێرشێكی عێراق بگرن و بیانشكێنن، بەڵام وەك حەمەی حەمە سەعید، كە بەشداربوویەكی ینك بوو لەو شەڕانەدا (چاوپێكەوتنێكی ساڵی٢٠٠٢دا) دەیگێڕێتەوە كە هێزەكانی عێراق خۆیان كۆكردەوە و جارێكیتر هێرشیان كردەوە و كۆنترۆڵی تەواوی ناوچەكەیان كرد، ئا لەم كاتەدا بوو كە عێراق بە كیمیاوی پەلاماری شارۆچكەكەیدا.

گەلێ شایەتحاڵ لە سەردەشتدا دەگێڕنەوە كە فڕۆكەكانی عێراق چەندین بۆمبی كیمیاییان خستووەتە خوارەوە و پاشان بۆ ماوەی بیست دەقیقە بە ئاسمانی ناوچەكەدا سوڕاونەتەوە، پێش ئەوەی لە ئاسۆدا لە چاو ونبن - كارێكی ژەهراوی-یۆست هلتەرمان، وەرگێڕانی محەمەد حەمە ساڵەح تۆفیق-كۆمپانیای ئاوێنە- ل١١٢)).

ئۆپەراسیۆنەكانی نەسری ٤ و ٥.

ئەو جەنگە هاوبەشە كە كاك حەمەی حەمە سەعید باسی كردووە، ئێران ناوی ناوە ئۆپەراسیۆنی نەسری ٥، ئەم ئۆپەراسیۆنە لە رێكەوتی ٢١-٦-١٩٨٧ قاسم سلێمانی فەرماندەیی كردووە، بووە هۆی دەیان هەزار كوژراو بریندار، یەكێكە لەو جەنگانەی قاسم سلێمانی سەركردایەتی كردووەو شكستی تێدا هێناوە.

ئۆپەراسیۆنی نەسری پێنج لە كاتژمێر ٠:١٥ شەوی ٢٢-٦-١٩٨٧بە دروشمی یا زەهرا لە بەرزاییەكانی فەرفەرە لە باشووری خۆرئاوای شاری سەردەشت دەستی پێكرد، ئامانجی سەرەكیش لێی رێگا گرتن بوو لە هاتوچۆی پێشمەرگەی رۆژهەلات بۆ دەشتی بۆجار لەناوچەی سەردەشت.

ئەم ئۆپەراسیۆنە بە دوای ئۆپەراسیۆنی كەربەلا ١٠ لە رێكەوتی ١٤-٤-١٩٨٧ بۆ ٢٥-٤-١٩٨٧ لە ناوچەی سەردەشت--بانە لە رۆژهەڵات و ناوچەی ماوەت بەرەو سوركێو لە باشووری كوردستان بە بەشداری پێشمەرگەی یەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەنجام درا، تیایدا ٢٥٠ كم چوارگۆشە خاكی عێراق لە لایەن رژێمی ئێرانەوە داگیر كرا، لەم ئۆپەراسیۆنە فەرماندەی تۆپخانەی هێزی زەمینی سوپای پاسداران حەسەن شەفیزادە و چەند فەرماندەیەكی دیكە كوژران.

هاوكات لە گەڵ ئۆپەراسیۆنی نەسری پێنج ، رۆژی پێشتر ئۆپەراسیۆنی نەسری چوار لە رێكەوتی ٢١-٦-١٩٨٧ بۆ رۆژی هەینی ٢٦-٦-١٩٨٧ لە میحوەری سەردەشت - بانە بە هاوكاری پێشمەرگەكانی ینك ئەنجامدرا، تیایدا شارۆچكەی ماوەت داگیر كرا وە ٦٠٠٠ كەس لە هێزەكانی عێراق كوژرا وە ٥٥٧ كەسیش دیل كران بە وتەی كۆماری ئیسلامی ئێران.

ئەدی ئامارەكانی حكومەتی عێراقی چی دەڵێن؟

رژێمی عێراقی لە رێگای نامەیەكەوە كە بە واژۆی عەمیدی روكن بەڕێوەبەری ناوچەی رۆژهەڵاتی هەواڵگری سەربازی نووسراوەو ئاراستەی بەڕێوەبەری هەواڵگری سەربازی یەكەی پێنج كراوە وەك زانیاری، لە رێكەوتی ٤ی ئۆگستۆسی ١٩٨٧ ، بە ژمارە ش١-ق١-٨١-ق ص-١٦٥٤.

سەبارەت بە زیانەكانی مانگی نیسان كە ئۆپەراسیۆنی كەربەلای ١٠، شەڕێكی هاوبەشە لە نێوان كۆماری ئیسلامی و هێزەكانی ینك وەك ئاماژەمان پێدا، لە ناوچەی سەردەشت -بانە، سەرجەم ١٨٠٠٠ كوژراو ٢٤٠٠٠ بریندار هەبووە، لێ بە پێی حكومەتی عێراقی زیانەكانی ئێران لە ئۆپەراسیۆنەكانی مانگی یۆنی كە هەردوو ئۆپەراسیۆنی نەسری ٤ و ٥ ە، لە هەردوو دیوی باكورو باشووری ماوەت" ١٢٠٠٠ كوژراو، ١٤٧٠٠ بریندار،٨٥٠٠ دیل ،٤٦٠٠ كوژراو بەهۆی لێدانی چەكی تایبەت"كیمیاوی" ەوە"، وە ١٥٥ شەهید و ٤٦٠٠ بریندار لە شاری سەردەشت بە چەكی كیمیاوی.

زیانەكانی خەڵكی شاری سەردەشت

ئەوەی شایانی باسە لەم تاوانە دژ بە مرۆڤایەتیەدا كە دەوڵەتی عێراق ئەنجامی دا، بەپێی ئامارە فەرمییەكان، ٨٠٢٥ كەس لە كۆی ١٢٠٠٠ دانیشتووانی شاری سەردەشت شەهید و بریندار بوون، واتا نزیك ٦٧%ی كۆی دانیشتووانی شارەكە، لانی كەم ٤٥٠٠ كەس لەو بریندارانە واتا ٥٦%ی كۆی بریندارەكان پێویستیان بە چارەسەری بەردەوام هەبووە، لەوانە ١٥٠٠ كەسیان لە نەخۆشخانەكان ماونەتەوە لە دەرەوەی شاری سەردەشت، لە چركە ساتی یەكەم ٢٠ كەس بوونەتە قوربانی و دواتر وردە وردە ژمارەی قوربانیان بۆ ١٣٠ كەس بەرزبۆتەوە.

داوای لێبوردن بكەن.

هەفتەی پێش كیمیابارانكردنی شاری سەردەشت، دوو ئۆپەراسیۆنی گەورەی ئێران و پێشمەرگەی ینك لە ناوچەی سەردەشت بەناوەكانی نەسری ٤ و ٥ بەڕێوە چووە، درێژەی ئۆپەراسیۆنی كەربەلای ١٠ بوونە لە هەمان ناوچە، كە ٥٧ رۆژ پێشتر لە هەمان جوگرافیا ئەنجامدراوە، لە هەموو ئۆپەراسیۆنەكاندا سوپای كۆماری ئیسلامی دەستپێشخەر بووە لە هێرشەكەیاندا.

وەك هەموو جارەكان دیكە، نهێنی كیمیابارانەكە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەكانی نەسری ٤ و ٥ ە، قوربانیش بۆ ئەم ئۆپەراسیۆنە هاوبەشانە خەڵكی سڤیلی شاری سەردەشت و رێگاگرتن لە چالاكی پێشمەرگەی رۆژهەڵات بووە لە رێگای رێگاگرتن لە چوونە ناوەوە لە دەروازەی بێجاڕەوە.

واتا شاری سەردەشت بە دەردی دەستەخوشكەكەی هەڵەبجە چوو، گەل كوژەی كورد شەڕی هاوبەش سەرچاوەی دەردە سەرەكییەكەی هەردوو شارەكەو هەشتاكانی گەلی كوردە.

خەڵكی شاری سەردەشت لە كۆڕ و كۆبونەوەكان، نەیان شاردۆتەوە ڕاشكاوانە لێرەو لەوێ ئۆباڵی كیمیابارانكردنی شارەكەیان خستۆتە سەر هاوكاری ئێران-پێشمەرگە لەو ئۆپەراسیۆنانەی ئاماژەمان پێی دا ((جێگای ئاماژەكردنە، كە نە ‌ ئێران و بەرپرسانی رێژیمی تاران لە بیری هەزاران برینداری كارەساتی ٧ ی پووشپەڕدان و نە بەرپرسە كوردەكانی باشووری كوردستان، كە هۆكارێك بوون بۆ ئەو پەلامارە بە هیچ جۆر ئاوڕیان لە قوربانییەكان و ئازاردیتوەكانی ئەو رووداوە ژانهێنەرە نەداوەتەوە -٢٢ ساڵەی یادی كارەساتی بۆمبارانكرانی شاری سەردەشت بە بۆمبی شیمیایی-ئا: عەزیز شێخانی)).

كەواتا ئەركێكی ئەخلاقییە ئەوانەی بڕیاری ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكەیان دا، وە بەشدارییان تێدا كرد، داوای لێبوردن لە خەڵكی شاری سەردەشت و گوندەكانی بكەن، وە پەیمان بدەن ئەم جۆرە ئۆپەراسیۆنانە لە داهاتوودا دوبارە نەكەنەوە لە گەڵ هەر وڵاتێكی دیكە، بە هەر شێوازو جۆرێكی دیكە لە هەموو كات و زەمانێكدا، وە مۆنمێنتی تایبەت بۆ قوربانیانی شاری سەەردەشت دروست بكەن، جێگایەك یان چەندێك بە ناویانەوە بكەنەوە، قەرەبووی مادی قوربانیەكانی تاوانەكە بكەنەوەو بە شەهید و برینداری چەكی كیمیاوی دیارییان بكەن، وەك هێمایەكیش پڕۆژەیەكی ئاوەدانی لە شاری سەردەشت ئاوا بكەنەوە لە خزمەت برینداران و قوربانیانی تاوانەكە.

ماڵپه‌ڕی عه‌‌لی مه‌حمود محه‌مه‌د