|
١\٧\٢٠٢٥
چەند بابەتێک
لەسەر جەنگی ئیسرائیل و ئێران.
ئەرسەلان مەحمود
کاتێک بۆمبەکان
دەبنە ئایدیۆلۆژیای ئاشتی.
ئەمڕۆ ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥، دوای ١٢ ڕۆژ لە پێکدادانە خوێناوییە
مەترسیدارەکانی نێوان "ئێران - ئیسرائیل" و "ئێران-ئەمریکا" خۆرهەڵاتی
ناوەڕاست و جیهان بەگشتی، دەڵەمەی یەکێک لە سەیرترین ئاگربەستەکانی
مێژووی هاوچەرخ بە خۆیانەوە دەبینن. دۆناڵد ترامپ ڕوو قایمانە لە
کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا خۆی وەک "پاڵەوانی ئاشتی" ئەو مەهزەلەیە
ناساند.
ئەم دیمەنە - سەرۆکێک لەسەر خوێنی کوژراوەکان وەستاوە و باسی ئاشتی
دەکات - ئەمە وێنەیەکی تەواوی پارادۆکسە سیاسییەکانی سەردەمی ئێمەیە.
چۆن دەکرێت هەمان ئەو کەسەی فەرمانی بە B-2 کرد بۆ بەشداری لە
جەنگەکەدا، ئێستا وەک "دروستکەری ئاشتی و ئاشتیخواز" دەرکەوێت؟
ئێوە دەزانن، کە ڕووداوەکان لە ١٣ی حوزەیرانەوە دەستیان پێکرد، کاتێک
ئیسرائیل بە بیانووی "نزیکبوونەوەی ئێران لە دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمی"
هێرشێکی سەرسوڕهێنەری کردە سەر ئێران. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە
ئەوەیە کە ڕێک ڕۆژێک پێش ئەم هێرشە، ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتۆمی
(IAEA) ڕاپۆرتێکی بڵاوکردبووەوە کە تێیدا جەختی دەکردەوە "هیچ بەڵگەیەک
نییە کە ئێران بەرەو دروستکردنی چەکی ناوەکی دەڕوات." ئەمە دەمانباتەوە
بۆ پرسیارێکی قووڵ: ئایا لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، ڕاستی هیچ بایەخێکی
ماوە؟ یان وەک چۆن فەیلەسوفی فەرەنسی ژاک لاکان دەڵێت، ئێمە لە
جیهانێکدا دەژین کە "ڕاستییەکان بوونەتە کاڵا" و دەکرێت بکڕدرێن و
بفرۆشرێن بەپێی بەرژەوەندییە سیاسییەکان؟
بۆ نۆ ڕۆژی تەواو، جیهان شایەتحاڵی پێکدادانێکی خوێناوی بوو کە تێیدا
دەیان گەورە بەرپرس و فەرماندەی باڵای ئێرانی و سەدان هاوڵاتی کوژران،
بنکە سەربازییەکان وێران کران و ملیارەها دۆلار زیانی ئابووری لە
هەردوو لا تۆمار کرا. ئیسرائیل و ئێران بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ شەڕیان
دەکرد، لە کاتێکدا جیهان بە نیگەرانییەوە چاوەڕێی ئەوە بوو کە ئایا ئەم
شەڕە دەبێتە هۆی جەنگێکی گەورەتری ناوچەیی.
لەناکاو، لە ڕۆژی نۆیەمی شەڕدا، ئەمریکا وەک "پاڵەوانێک" دەرکەوت.
فڕۆکە B-2 ـەکان - کە هەر یەکێکیان بە نرخی ٢.٢ ملیار دۆلارن - بەرەو
ئاسمانی ئێران فڕین، هەڵگری بۆمبی "بانکەر باستەر" کە دەتوانن تا
٨٠-٩٠مەتر بچنە ژێر زەوییەوە. مەبەستەکەی ڕوون بوو: لەناوبردنی بەرنامە
ئەتۆمییەکەی ئێران. بەڵام لێرەدا پرسیارێکی گرنگتر دێتە ئاراوە: بۆچی
ئەمریکا تا ڕۆژی نۆیەم چاوەڕی کرد؟ ئایا ئەمە ستراتیژییەکی وردی حساب
بۆ کراو بوو بۆ ئەوەی ئێران و ئیسرائیل یەکتر لاواز بکەن، پاشان
ئەمریکا وەک "چارەسەرکەر" یان یەکلاکەرەوە دەرکەوێت؟
یەکێک لە لایەنە نادیارەکانی ئەم ئاگربەستە، ڕۆڵی قەتەر بوو وەک
نێوەندگیر. سەرچاوە دیپلۆماسییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە قەتەر بۆ
چەندین ڕۆژ میوانداری نوێنەرانی نهێنیی ئێران و ئەمریکای کردووە. ئەمە
دیاردەیەکی نوێیە لە دیپلۆماسیی ناوچەکە: "دیپلۆماسی بە پرۆکسی
دیپلۆماتیک" - کاتێک دوو دوژمن ناتوانن ڕاستەوخۆ قسە بکەن، بەڵام لە
ڕێگەی لایەنی سێیەمەوە پەیوەندی دەکەن. لەوانەیە سەیرترین لایەنی ئەم
ڕووداوانە، ڕەخنەی توندی هاوڕێ نزیکەکانی ترامپ بێت. ستیڤ بانن،
ڕاوێژکاری پێشووی ترامپ، لە پۆدکاستەکەیدا گوتی: "ئەمە هەمان هەڵەیە کە
بووش کردی. ئێمە نابێت لە جەنگەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تێوەگلێین."
تاکەر کارلسۆن، پێشکەشکاری ناسراوی میدیای ڕاستڕەو، گوتی: "ترامپ هەموو
شتێکی بە لۆبی جەنگ گۆڕییەوە و فرۆشتەوە." ئەم ڕەخنانە نیشاندەری
دابەشبوونە قووڵەکانی ناو بزووتنەوەی کۆنسەرڤاتیڤی ئەمریکاین. ئەوانەی
باوەڕیان بە "ئەمریکا هەیە، لە لایەک "دژی تێوەگلانی سەربازین. لە
لایەکی تر، ئەوانەی پێیان وایە ئەمریکا دەبێت وەک یەکەم "هێزی جیهانی"
بمێنێتەوە.
ئەگەر بە وردی لە لێدوانەکانی هەر سێ لایەن بڕوانین، دیاردەیەکی سەیر
دەبینین: هەموویان خۆیان وەک قوربانی پێناسە دەکەن. ئیسرائیل دەڵێت:
"ئێمە بەرگری لە بوونمان دەکەین دژی هەڕەشەی لەناوچوونی ناوەکی." ئێران
دەڵێت: "ئێمە قوربانیی پیلانگێڕیی ئیمپریالیستین بۆ لەناوبردنی
سەربەخۆییمان." ئەمریکا دەڵێت: "ئێمە ناچار بووین دەستێوەردان بکەین بۆ
پاراستنی ئاشتیی جیهانی."
سیگمۆند فرۆید، دەروونناسی ناوداری نەمساوی، بەم دیاردە سەیرە دەڵیت:
"نەرگسیزمی جیاوازییە بچووکەکان" - کاتێک گرووپە جیاوازەکان زۆر لە
یەکتر دەچن، بەڵام هەر یەکێکیان پێداگری لەسەر جیاوازیی خۆی دەکات و
خۆی وەک قوربانیی ئەوانی تر دەبینێت. دوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستەکە،
بازاڕە داراییەکانی جیهان بە شێوەیەکی ئەرێنی کاردانەوەیان نیشاندا.
نرخی نەوت کە گەیشتبووە ١٢٠ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک، دابەزی بۆ ٩٥
دۆلار. بۆرسەکانی نیویۆرک و لەندەن بەرزبوونەوەیەکی بەرچاویان تۆمار
کرد. بەڵام لە گەڕەکە هەژارەکانی تاران و تەلئەبیب و بەیروت، خەڵک
هێشتا لە ترسدا دەژین. دایکێک لە تاران دەڵێت: "نازانم ئەم ئاشتییە
چەند دەخایەنێت. هەمیشە نیگەرانم کە ڕۆژێک لە خەو هەستم و ببینم جەنگ
دەستی پێکردووەتەوە."
گەورگ ڤیڵهێڵم فریدریش هیگڵ، فەیلەسوفی ئەڵمانی، باسی پرۆسەیەک دەکات
کە پێی دەڵێت "دیالەکتیک" - کاتێک دوو دژبەیەک (تێزیس و ئەنتی تێزیس)
دەبنە هۆی دروستبوونی شتێکی نوێ (سینتێزیس). لەم حاڵەتەدا: تێزیس،
ئێران وەک "هەڕەشەی ناوەکی". ئەنتی تێزیس، توندوتیژیی سەربازی بۆ
"چارەسەرکردنی" ئەم هەڕەشەیە. سینتێزیس، ئاشتییەک کە لە دڵی جەنگدا
لەدایک بووە. بەڵام پرسیارەکە ئەوەیە: ئایا ئەم سینتێزیسە ڕاستەقینەیە؟
یان تەنها پشوویەکە پێش دەستپێکردنەوەی چەرخێکی نوێی توندوتیژی؟
سیناریۆکانی ئەم گەمەیە، یان گۆڕانکاری قووڵ لە ساختاری سیاسیی
ناوچەکەدا، کە ئێران پێویستە دان بە مافی بوونی ئیسرائیلدا بنێت و
ئیسرائیل پێویستە دەست لە سیاسەتە دژە ئێرانییەکانی هەڵگرێت و ئەمریکا
ڕۆڵی نێوەندگیرانەی هەبێت نەک لایەنگیرانە. یان ئاگربەست دەپارێزرێت
بەڵام بە شێوەیەکی ناجێگیر. هەر ڕووداوێکی بچووک - تیرۆرکردنی
بەرپرسێک، هێرشێکی سایبەری، پێکدادانێک لە سنوورەکان - دەتوانێت ببێتە
هۆی گەڕانەوەی جەنگ. یانیش ململانێی سەربازیی ڕاستەوخۆ کۆتایی دێت،
بەڵام شەڕەکە بە شێوەی تر درێژەی دەبێت: جەنگی سایبەری، گەمارۆی
ئابووری، پرۆپاگەندەی میدیایی، دەستێوەردان لە کاروباری ناوخۆیی یەکتر،
کە دووەم و سێییەمیان مسۆگەرترن تا خەونی بەدیهاتنی سینارۆی یەکەم.
ڕووداوەکانی ئەم ١٢ ڕۆژە، جارێکی تر ئەوەیان سەلماندوە کە هیچ
میکانیزمی کاریگەر بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان بەبێ توندوتیژی هێشتا
لە ئارادا نییە. ئێمە لە سەردەمێکدا دەژین کە تێیدا پێشکەوتنی
تەکنەلۆژی توانای لەناوبردنی زیاتر کردوە تا گەشەکردن و پێشکەوتنی
ئەخلاقی و سیاسی هێشتا لە ئاستی سەدەکانی ناوەڕاستە. ئاگربەستی ئەمڕۆ،
وەک زۆربەی ئاگربەستەکانی مێژوو، لەوانەیە تەنها کاتکوژییەک بێت.
چارەسەری ڕاستەقینە پێویستی بە گۆڕانێکی بنەڕەتی لە بیرکردنەوەی
سیاسیدا هەیە، گواستنەوە لە لۆژیکی "من یان تۆ" بۆ لۆژیکی "من و تۆ".
تا ئەو کاتەی ئەم گۆڕانکارییە ڕوو نەدات، ئێمە مەحکومین بە ژیان لە
سێبەری جەنگەکاندا، تەنانەت کاتێک باسی ئاشتیش دەکەین. وەک چۆن شاعیری
گەورەی ئینگلیز، ویلیام بلەیک، دەڵێت: "ئێمە ئاشتی دروست ناکەین، ئێمە
تەنها ماندووبوون لە جەنگ ڕادەگەیەنین." ئەمڕۆ، لە ٢٤ی حوزەیرانی
٢٠٢٥دا، جیهان دیسان ماندووە لە جەنگ. بەڵام ئایا ئەمجارە فێری شتێک
دەبین؟ کات وەڵامی ئەم پرسیارە دەداتەوە.
----------------------------------------------------------------------------------------
نمایشەکان لە شەڕی
"سارد و گەرم"دا.
لە قووڵایی ململانێ نێودەوڵەتییە هاوچەرخەکاندا، دیاردەیەک هەیە کە
هەموو پێوەرە کلاسیکییەکانی دوژمنایەتی سەرووژێر کردوە. بیرۆکەکە
سادەیە، بەڵام پێچاوپێچییەکەی سەرسووڕهێنەرە: کاتێک "ئێران-ئیسڕائیل" و
"ئێران-ئەمریکا" - دەیانەوێت دنیا باوەڕ بەوە بکات کە دووانیان مەرگی
سێیەم دەخوازن و سێیەم مەرگی هەردوکیان، بەردەوام پێش هەر هێرشێکی
سەربازی لە ڕێگەی کەناڵە نهێنییەکانەوە یەکتری لە وردەکارییەکان
ئاگادار دەکەنەوە. ئەمە نەک بە شێوەیەکی گشتی، بەڵکو بە وردی: کاتەکە،
شوێنەکە، تەنانەت ئامانجە دیاریکراوەکان دیاری دەکەن. ئەم ڕەفتارە، کە
لە هەموو لۆژیکێکی شەڕ دەردەچێت، ناچارمان دەکات پرسیارێکی ناخۆش
بکەین: ئایا ئەمە ململانێیەکی ڕاستەقینەیە، یان شانۆیەکی گەورەی نمایشی
بۆ بینەرانی گشتی و خەڵکی وڵاتەکانی خۆیان بە دیاریکراوی؟
کاتێک کینتۆرە دەبێتە مامۆستای جیۆپۆلیتیک.
چینتۆرە ڕەخنەگرەکان - بیرمەندانی وەک سلاڤۆ ژیژەک کە بەدوای پەردە
هەڵماڵین لە ڕووی میکانیزمەکانی دەسەڵاتدا دەگەڕێن - ناوێکی تایبەتیان
بۆ ئەم دیاردەیە داناوە: "جیۆپۆلیتیکی نمایشی". بەڵام با لە وشە
گەورەکان نەترسین. ئەوەی ژیژەک دەیڵێت سادەیە: حکومەتەکان فێربوون چۆن
شەڕ بکەن بەبێ ئەوەی شەڕ بکەن، چۆن دوژمن دروست بکەن بەبێ دوژمنایەتی
ڕاستەقینە، چۆن هێز نمایش بکەن بە شێوەیەک کە هەم مەترسیدار بێت هەم بێ
مەترسی. تەماشای ڕووداوەکانی ئەم دوایییە بکەن. ئێران مووشەک دەنێرێت
بۆ ئیسڕائیل، بۆ سەر پێگەکانی ئەمریکا لە قەتەڕ و هەر کوێ، بەڵام پێشتر
ئاگاداریان دەکاتەوە. ئەمریکا و ئیسڕائیل بە هەمان تۆن و سیاق وڵام
دەدەنەوە، تەنانەت سوپاسی یەکتریش دەکەن، هەرسێکیان پێشوەختە دەزانن
کەی و لە کوێ و چۆن بانگەشەی "سەرکەوتنی گەورە" دەکەن. خەڵکی هەرسێک
وڵات هەست بە شانازی نیشتیمانی دەکەن. ڕژێمەکان لە دیدی خەڵکەکانیاندا
پێگەکانیان دەچەسپێننەوە. ئەی لە ئەنجامدا؟ هیچ گۆڕانکارییەکی بنەڕەتی
ڕووینەداوە، جگە لە بەهێزبوونی هەردوو ڕژێم لە چاوی خەڵکەکەی خۆیاندا.
میدیا - هاوبەشی بێدەنگ لە نمایشەکەدا.
لێرەدا، کارەکە زیاتر سەرنجڕاکێش دەبێت. کاتێک سیستەمی میدیای مۆدێرن،
کە گوایە ڕاستەوخۆ ڕۆڵی ئاشکراکردنی ڕاستییەکان دەگێڕێت، بەمەبەست و بێ
مەبەست زۆر سەیر دەبێتە بەشێک لە نمایشەکە. هەڵبەتا نەک پیشەگەرانە،
بەڵکو بە میکانیزمێکی سادە: سووڕی ٢٤ کاتژمێری هەواڵەکان پێویستی بە
درامایە و "شەڕی نمایشی" دراما دابین دەکات بەبێ ئەوەی هیچ ڕووداو یان
کارەساتێکی ڕاستەقینە ڕوویدابێت. بیر بکەرەوە چۆن میدیا ئەم ڕووداوانە
پێشکەش دەکات: گرافیکی بریقەدار، میوزیکی دراماتیک، شیکاری تایبەت،
بەرز و نزمی تۆنی دەنگ و نمایشی بێژەر یان پێشکەشکار، کە هەمووی هەر
هەمان پەیام دووبارە دەکەنەوە - مەترسی هەیە، بەڵام حکومەت کۆنترۆڵی
دۆخەکەی هەیە. ئەمە پڕۆپاگەندا نییە بە مانا کلاسیکییەکەی؛ ئەمە شتێکی
وردترە - هاوکاری بێئاگا لە دروستکردنی واقیعێکی هاوبەشدا کە هەمووان
دەزانن ساختەیە بەڵام کەس نایەوێت دان بەوەدا بنێت.
خەڵک وەک تەماشاکەرانی ئاگادار بەڵام بەشدار.
ئەوەی زۆر سەیرترە ئەوەیە کە خەڵک - بەلایەنی کەمەوە بەشێکی زۆریان -
تێدەگەن لەوەی ڕوودەدات. دڵنیام کە لە چایخانەکانی تاران، کافێکانی
تەلئەبیب و ڕێستۆرانتەکانی واشنتۆن دا، خەڵکی بە گاڵتەوە باسی ئەو
"شانۆی سیاسی"یە دەکەن. بەڵام کاتێک سروودی نیشتیمانی لێدەدرێت، کاتێک
بەلاغە و بەیانەکانی "سەرکەوتن" بڵاودەکرێنەوە، هەمان ئەو خەڵکە بە
گەرمییەوە بەشداری دەکەن. ژیژەک ناو لەمە دەنێت "ناسینی گومانکارانە" -
دۆخێک کە تێیدا ئێمە دەزانین شتێک ڕاست نییە، بەڵام هەڵسوکەوت دەکەین
وەک ئەوەی باوەڕمان پێی هەبێت. ئەمە نە لەبەر ئەوەی گەمژەین، بەڵکو
لەبەر ئەوەی ئەم "درۆیە هاوبەشە" شتێکمان پێدەبەخشێت کە پێویستمانە -
هەستی پێکەوەیی، مانا، پێناسەی کۆمەڵایەتی لە جیهانێکدا کە پارچەپارچە
بووە.
نمایشەکان لە شەڕی "سارد و گەرم"دا.
ئەم مۆدێلە تازە نییە. لە سەردەمی شەڕی ساردیشدا، ئەمریکا و یەکێتی
سۆڤیەت گەمەیەکی هاوشێوەیان دەکرد - هەڕەشەی لەناوبردنی یەکتر،
پێشبڕکێی چەک، بەڵام لە ڕاستیدا هەردووکیان دەیانزانی شەڕی ڕاستەقینە
مانای کۆتایی هەردووکیانە. جیاوازییەکە ئەوەیە کە ئەوکات لەبەر ترسی
ئەتۆم بوو؛ ئەمڕۆ لەبەر شتێکی قووڵترە - تێگەیشتن لەوەی کە "دوژمنی
دەرەکی" پێویستییەکی ناوخۆییە بۆ پاراستنی دەسەڵات. دۆخی هاوچەرخی
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەپێدانێکی ئەم مۆدێلەیە بۆ سەردەمێکی تر. لە
جیهانێکی فرەقوتبیدا، دەسەڵاتە هەرێمییەکان فێربوون چۆن یاری دووانەیی
و سیانەی و گروپکاری بکەن: پیشاندانی سەربەخۆیی بۆ خەڵکی خۆیان، هاوکات
پاراستنی سیستەمێک کە سوودی هەیە بۆ هەموو لایەنەکان.
کاتێک نمایش دەبێتە واقیع.
بەڵام با خۆشمان فریو نەدەین - ئەم سیستەمە مەترسی مەزنیشی لەخۆیدا
هەڵگرتووە. هەر نمایشێک پێویستی بە دراماتیزەکردنی زیاترە بۆ ڕاکێشانی
سەرنج. هەر "شەڕێک" دەبێت گەورەتر بێت لە پێشووتر. هەر هەنگاوێک
بەشداربووەکان نزیکتر دەکاتەوە لە خاڵێک کە لە کۆنترۆڵ دەردەچێت.
تەماشای مێژوو بکە. زۆرێک لە شەڕە گەورەکان بە "ڕووداوی بچووک" دەستیان
پێکردووە و دواتر لە کۆنترۆڵ دەرچووە. جەنگی جیهانی یەکەم لە تەقەیەکی
سەرایڤۆوە دەستیپێکرد. کێ دڵنیایی دەدات کە مووشەکێکی "نمایشی" ڕۆژێک
نابێتە مایەی دەستپێکی شەڕێکی ڕاستەقینەی وێرانکەر؟
ئایندەی شەڕ و نمایش یان کارەسات؟
کاتێک لە ئایندەی ململانێکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانین، دوو ڕێگە
لەبەردەمماندایە. یەکەم، ئەم سیستەمە نمایشییە دەتوانێت درێژە بکێشێت و
ببێتە مۆدێلی باو بۆ "چارەسەرکردنی" ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکان -
جیهانێک کە تێیدا شەڕ دەبێتە سپۆرت، دوژمنایەتی دەبێتە پیشە و خەڵک
دەبنە تەماشاکەرانی ڕازی. دووەم، کە ئەمە ترسناکترینیانە، سیستەمەکە
دەتوانێت بتەقێتەوە. خەڵک دەتوانن ئەوەندە ماندوو بن لە "نمایش" کە
داوای شتێکی "ڕاستەقینە" بکەن. یان ڕابەرێک دەتوانێت سەرهەڵبدات کە
باوەڕی بە نمایشەکە هەبێت و بیەوێت بیکاتە ڕاستی. یان تەنها، ڕۆژێک،
هەڵەیەک ڕووبدات.
پرسیارێک بۆ سەردەمی ئێمە.
دواجار، ئەوەی ڕوودەدا لە نێوان ئێران، ئیسڕائیل و ئەمریکادا گەورەترە
لە کێشەیەکی ناوچەیی. ئەمە پرسیارێکە دەربارەی چۆنیەتی کارکردنی
دەسەڵات لە سەردەمی ئێمەدا، دەربارەی پەیوەندی نێوان حەقیقەت و درۆ،
نێوان نمایش و واقیع. ڕەنگە پرسیارە ڕاستەقینەکە ئەوە نەبێت کە "ئایا
ئەمە شەڕی ڕاستەقینەیە یان نا؟" بەڵکو ئەوە بێت "لە جیهانێکدا کە شەڕی
نمایشی بۆتر واقیع، چۆن جیاوازی بکەین؟ گرنگتر لەوەش، ئایا جیاوازییەکە
گرنگە؟" شانۆکە بەردەوامە. پەردەکە بەرز دێ و دەڕوا. کارەکتەرەکان
ڕۆڵەکانیان دەگێڕن. ئێمەی بینەران لە تاریکی هۆڵەکانەوە تەماشا دەکەین،
لە نێوان باوەڕ و گوماندا، لە نێوان ترس و دڵنیاییدا، چاوەڕوانی ئەوە
دەکەین بزانین ئایا پەردەی کۆتایی دراما دەبێت یان تراژیدیا.
----------------------------------------------------------------------------------------
سیمبۆلیزمی
"ئەتۆم"ی لە سەردەمی نوێدا.
ڕووداوەکانی ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥و ئێستای خۆرهەڵاتی ناوەڕاست، زیاتر لە
هەر کاتێک پەردە لەسەر ڕاستییەکی قووڵ لادەبەن، کە لە ناخی نیزامی
سیمبۆلی سیاسیی جیهانیدا شاردرابۆوە. ئەوەی ڕوودەدات تەنها ململانێیەکی
سیاسی یان سەربازی نین، بەڵکو دەرخەری قەیرانێکی بنەڕەتین لە فەلسەفەی
سیاسیی مۆدێرن و سیستمی سەرمایەداری نیولیبراڵدا.
کاتێک ئەمریکا بەرەبەیانی ٢٢ی حوزەیران ڕاستەوخۆ هاتە ناو ململانێکەوە،
ئاماژەکانی بەکۆتایی هاتنی سەردەمێک و دەستپێکی سەردەمێکی نوێ ڕوونتر
دەرکەوتن. ئەو سیاسەتەی کە پێی دەگوترا "دەوورە پەرێزی" دەرکەوت کە بۆ
پەردەپۆشکردن و شاردنەوەی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکان و زەمینەسازی بۆ
دەستێوەردانە ڕاستەوخۆکان، لێرەوە دەبێ هەمووان تێبگەن کە ئیتر
میکانیزمەکانی کۆنترۆڵی نەرم و دیپلۆماسی چیتر ناتوانن ناکۆکییە
بنەڕەتییەکان بشاردرێنەوە.
بەپێی فەلسەفەی هیگڵ، ناکۆکییەکان هۆکاری سەرەکی گەشەسەندن و
پێشکەوتنەکانن. ئەوەی لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات، نموونەیەکی
زیندووی ئەم تیۆرە نیشاندەدا. ململانێی ئێران – ئیسرائیل فراوانتر لە
ململانێیەکی جوگرافی یان سیاسی دەڕوات، ئەوە ناکۆکییەکە لە نێوان دوو
تێڕوانینی جیاواز بۆ مۆدێرنیتە و ناسنامە.
دوای کۆتایی جەنگی سارد، جیهان خەونی بە سیستمێکەوە دەبینی کە تێیدا
سەرمایەداری نیولیبراڵ دەتوانێت ئاشتی و سەقامگیری بۆ هەموو لایەک
دابین بکات. بەڵام ئەم خەونە لەسەر بنەمای نادروست دامەزرابوو.
توندوتیژی و ناکۆکی هەمیشە ئامادەییان هەبوو، تەنها بە شێوازی جیاواز
دەردەکەوتوون. کۆمپانیا فڕۆکەوانییە نێودەوڵەتییەکان کە گەشتەکانیان
ڕاگرت، ئەمە تەنها لە ترسی هێرشە ڕاستەوخۆکان نەبوو. ئەوان هەستیان بە
گۆڕانکارییەکی قووڵتر دەکرد لە ستراکتۆری جیهانیدا، گۆڕانکارییەک کە
ئاراستەکەی هێشتا نادیارە، یان نەگەیشتووەتە خاڵی سەلامەتی بۆ
سەرمایەگوزاری ئەوان.
یەکێک لە دیاردە سەرنجڕاکێشەکان لەم قەیرانەدا، دووڕوویی ئەخلاقی هێزە
مەزنەکانە. ئەمریکا و یەکێتیی ئەوروپا لەو کاتەی کە بانگەشەی پاراستنی
مافی مرۆڤ دەکەن، هەمان ئەو کاتە پشتیوانی لە کردەوە و سیاسەتێک دەکەن
کە ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دەبێتە هۆی پێشێلکردنی ئەم مافانە. ئەم
دووڕووییە تەنها گرفتێکی ئەخلاقی نییە، بەڵکو نیشانەی ناکۆکییەکی قووڵە
لە ناخی خودی سیستمەکەدا، کە دواجار خۆیشیان لە ناجێگری و نا
سەلامەتیدا دەخواتەوە.
کاتێک باس لە "ئەتۆم" دەکەین، لە چوارچێوەی ئەم قەیرانەدا، مەبەستمان
تەنها چەکی ئەتۆمی نییە. "ئەتۆم" لێرەدا سیمبۆلێکە بۆ هێزێکی
وێرانکەرتر کە دەتوانێت هەموو شتێک بگۆڕێت. ئێمە گەیشتووینەتە خاڵێکی
مەترسیدار، یان دەبێت ڕێگایەکی نوێ بدۆزینەوە بۆ پێکەوەژیان، یان بەرەو
وێرانییەکی گەورە دەچین. ئەوەی ئێستا لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا
ڕوودەدات، هەم کۆتایی و هەم دەستپێکە. کۆتایی سیستمێکە کە لەسەر بنەمای
هێزی سەربازی و هەژموونی سیاسی دامەزرابوو. دەستپێکی قۆناغێکی نوێیە کە
هێشتا شێوە و ناوەڕۆکەکەی دیار نییە.
چارەسەری ڕاستەقینە، لە بەهێزکردنی لایەنێک و لاوازکردنی لایەنەکەی
تردا نییە، هەروەک چۆن دروستکردنی هاوسەنگییەکی نوێی هێزیشە. چارەسەر
دروستکردنی "سپەیسێکی سیاسی نوێ"ـیە. سپەیسێک کە تێیدا هەموو کەس و
گروپێک بتوانێت بەشداری بکات بێ ئەوەی دەستبەرداری ناسنامەی کەلتووری و
ئایینییەکەی خۆی بێت. ئەم سپەیسە نوێیە دەبێت لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە
فرەیی و جیاوازی دابمەزرێت، نەک لەسەر بنەمای سەپاندنی مۆدێلێکی تاک لە
حوکمڕانی یان کەلتووری.
خوێنی ڕژاوی سەد ساڵی ڕابردووی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوەی ئەمڕۆش
دەڕژێت، هەموویان نیشانەی ئەوەن کە چیتر ناتوانین وەک پێشوو بەردەوام
بین. ڕووداوەکان تا دێن، دەبنە زەنگێکی مەترسیدار تری ئاگادارکردنەوە و
هەستیار کردنەوە بۆ هەموومان. تا ئەو کاتەش کە ڕووبەڕووی ئەم ڕاستییە
نەبینەوە، ئەو ڕاستییەی کە سیستمی ئێستای لەسەر بنەمای توندوتیژی
دامەزراندوە و تا ئەو کاتەش کە هەوڵ نەدەین بۆ دروستکردنی
ئەڵتەرناتیڤێکی ڕاستەقینە، ئێمە مەحکومین بە دووبارەبوونەوەی هەمان
تراژیدیا، بێگومان هەر جارە بە شێوازێکی نوێ، بەڵام خراپتر و
وێرانکەرتر. کاتی ئەوە هاتووە هەمووان بیر لە پرسیارە بنەڕەتییەکان
بکەینەوە: چۆن دەتوانین پێکەوە بژین؟ چۆن دەتوانین جیاوازییەکانمان
بکەینە سەرچاوەی هێز، نەک هۆکاری ململانێ؟ ئەمانە پرسیاری سەردەمن و
وەڵامەکانیان داهاتووی ناوچەکە و ڕەنگە تەواوی جیهانیش دیاری بکەن.
----------------------------------------------------------------------------------------
لە تەڵەی ١٩٧٩ەوە
بۆ قەیرانی ٢٠٢٥.
ئەو کاتەی میشێل فوکۆ، کە لە ساڵی ١٩٨٠ دا، قسەی هێنایە سەر خیانەتی
ڕۆشنبیران، ڕەنگە هەرگیز بە خەیاڵیدا نەهات بێت کە دوای ٤٥ ساڵ،
نەوەیەکی نوێ لە ڕۆشنبیران هەمان هەڵە دووبارە بکەنەوە - هەڵەیەک بە
ئاراستەیەکی پێچەوانە. فۆکۆ ئەو کات کە خۆی و هاوڕێکانی فریوی
"ڕۆحانیەتی سیاسی" خومەینی'ـیان خوارد، پێیانوابوو شۆڕشی ئیسلامی
دەتوانێت ئەڵتەرناتیڤێکی باش بێت بۆ ماددیگەرایی ڕۆژئاوا، ئەمڕۆ، لە
سایەی ململانێی نێوان "ئێران - ئیسرائیل" کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥
پێینایە قۆناغی پێکدادان و شەڕی ڕاستەوخۆوە، ڕۆشنبیران و تەنانەت
خەڵکانێکی زۆر هەن لە کاردانەوەدا کەوتوونەتە هەمان هەڵە و تەڵەی
هاوشێوە: لایانوایە هەر شتێک کە دژی کۆماری ئیسلامی بێت، بێگومان دەبێت
باش بێت.
چوارچێوەی تیۆری - تەڵەی بیرکردنەوەی دووانەیی.
بیرکردنەوەی دووانەیی، میکانیزمێکی دەروونییە، کە تێیدا مرۆڤ جیهان
دابەشی سەر دوو بەرەی ڕەش و سپیدا دەکات، واتا بێئەوەی جێگەیەک بۆ
ڕەنگە بۆرەکان بهێڵێتەوە. ئەم شێوازە لە فکر و بیرکردنەوە، کە ڕەگی لە
غەریزەی مانەوەی مرۆڤدا هەیە، ئەگەر لە سەردەمی کۆندا یارمەتیدەر بوو
بێت بۆ دەربازبوون لە مەترسییەکان - دۆست یان دوژمن، خۆراک یان ژەهر،
شوێنی سەلامەت یان مەترسیدار، ئەوا لە جیهانی پڕ ئاڵۆزی ئەمڕۆدا، ئەگەر
زۆر بە وریایی و هۆشمەندانە مامەڵەی لەگەڵدا نەکرێت، دەبێتە ئاریشەی
قووڵ و کۆسپ لە بەردەم تێگەیشتنی ڕاستەقینەدا. وەک چۆن دەروونناسی
کۆمەڵایەتی، لیۆن فێستینگەر، لە تیۆری "ناکۆکی مەعریفی"دا ڕوونی
دەکاتەوە، کاتێک مرۆڤ ڕووبەڕووی زانیاری دژبەیەک دەبێتەوە کە لەگەڵ
بیرو باوەڕە پێشینەکانی ناگونجێ، زۆرجار بەجیاتی گۆڕینی
بیروباوەڕەکانی، ئەو زانیارییە نوێیانە ڕەتدەکاتەوە یان تەئویلی دەکات
بە شێوەیەک کە لەگەڵ قەناعەتە پێشینەکانیدا بگونجێت. دیارە ئەم
دیاردەیە بە درێژایی مێژوو خۆی دووبارە کردووەتەوە. لە سەردەمی جەنگی
سارددا، ڕۆشنبیرانی ڕۆژئاوای دابەشی سەر کەمپی "کۆمۆنیست" و
"سەرمایەداری" کرد، ئەمەش بوو بە مایەی ئەوەی کە زۆربەیان نەتوانن وەک
ئەوەی دەبێت ڕەخنە لە هەردوو سیستەمەکە بگرن. لە شەڕی ڤیەتنامدا، یان
پشتیوانیان لە ئەمریکا دەکرد یان لە ڤیەتنامی باکوور - کەم کەسیان
مانەوە بتوانێ بڵێت هەردوولا کوشتار و تاوان دەکەن.
کەیسی ١٩٧٩ - کاتێک ڕۆژئاوا فریوی خومەینی خوارد.
بۆ تێگەیشتن لە قووڵایی کێشەکە، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ ساڵی ١٩٧٩ و
ببینین چۆن گەورەترین مێشکەکانی ڕۆژئاوا فریویانخوارد. ئێران لە ژێر
دەسەڵاتی شادا، دیکتاتۆرییەتێکی سەرکوتکەر بوو کە بە پشتیوانی ئەمریکا
توانیبووی دەست بە مانەوەی خۆیەوە بگرێ. ساواک، پۆلیسی نهێنی شا، ئەوسا
بە یەکێک لە خوێناویترین دەزگا ئەمنییەکانی جیهان دەژمێردرا. لەم
دۆخەدا هەر بزاوتێک دژی شا وەستابایەوە وەک هەناسەیەکی ئازادی دەبینرا.
میشێل فوکۆ، کە بە یەکێک لە گەورەترین فەیلەسوفەکانی سەدەی بیستەم
دادەنرێت، دوو جار سەردانی ئێرانی کرد - یەکەم جار لە ١٦-٢٤ی
سێپتەمبەری ١٩٧٨ و دووەم جار لە ٩-١٥ی نۆڤەمبەری ١٩٧٨. ئەو لە نێوان
پاییزی ١٩٧٨ و بەهاری ١٩٧٩دا، کۆمەڵە وتارێکی لە ڕۆژنامەی ئیتاڵی
"Corriere della Sera"دا، بڵاوکردەوە، کە تێیدا باسی لە "ڕۆحانییەتی
سیاسی" دەکرد و پێیوابوو شۆڕشی ئێران دەتوانێت نموونەیەکی نوێ بێت بۆ
بزووتنەوەیەکی ڕزگاریخواز کە نە کۆمۆنیستە و نە لیبراڵ. دیارە هاوشانی
فوکۆ، سیمۆن دی بۆڤوار لە ٢٢ی مارسی ١٩٧٩ پشتیوانی خۆی بۆ بزافی ژنانی
ئێرانی دەربڕی و پلانی هەبوو کە لەگەڵ "کەیت میلێت" بچێتە تاران و
بەشداری خۆپیشاندان دژی حیجابی زۆرەملێ بکات. بەڵام جێی سەرنجە کە
بۆڤوار گومانی هەبوو سەبارەت بە "مۆدێلی ئیسلامی ڕزگاری ژنان" و ڕەخنەی
لە 'علی شەریعەتی' دەگرت. کەچی ژان پۆڵ سارتەر'ی هاوژینی بۆڤوار،
لەبەرامبەردا سەرسام بوو بە لایەنە شۆڕشگێڕانەییەکەی بیری شەریعەتی.
لە ١ی شوباتی ١٩٧٩، کاتێک خومەینی لە فڕۆکەی 'ئێرئەیر' گەڕایەوە تاران،
دەیان ڕۆژنامەنووسی نێودەوڵەتی هاوەڵییان دەکرد. ئەوان هاتبوون تا "
کاریزمایەک ڕاپۆرت بکەن کە ملیۆنان ئێرانی وەک ڕزگارکەر چاوەڕێیان
دەکرد." بەڵام ئەوەی دوای ئەو ڕۆژە ڕوویدا، بووە وانەیەکی تاڵ لە
مێژوودا. تەنها لە ماوەی چەند مانگێکدا، هەموو هێزە سیاسییە
نا-ئیسلامییەکان، سەرکوت کران. حزبە چەپەکان، لیبراڵەکان،
ناسیۆنالیستەکان - هەمووی یان کوژران یان زیندانی کران یان وڵاتبەدەر و
ناچار بە تەرکە وەتەنی کران. ئایەتوڵڵا مطهری، یەکێک لە دامەزرێنەرانی
کۆماری ئیسلامی، مانگی پێنجی هەمان ئەو ساڵە تیرۆر کرا. ئایەتوڵڵا
بهشتی ساڵی ١٩٨١ لە تەقینەوەیەکدا کوژرا. بنی صدر، ئەگەرچی بوو بە
یەکەم سەرۆکی ئێران، بەڵام ناچار بەرەو فەڕەنسا ڕابکات. فوکۆ خۆی،
دواتر لە وتارێکدا "١١-١٢ی مای ١٩٧٩ - ڕۆژنامەی Le Monde" بە ناوی
"ئایا ڕاپەڕین بێسوودە؟" دانی بەوەدانا کە هەڵەی کردووە، نووسی:
"خەونێک فریودام. خەونی ئەوەی کە دەکرێت شۆڕشێک هەبێت سەرئەنجامەکەی نە
بێتە دیکتاتۆرییەت." ئەم دانپێدانانە، بووە بنەمایەک بۆ لێکۆڵینەوە لە
میکانیزمەکانی فریوخواردنی ڕۆشنبیران.
دۆخی ئێستا - هەمان تەڵە، بەڵام بە ئاراستەی پێچەوانەدا.
ئێستا" ٢٠٢٥"، تایبەت دوای هەڵگرسانی جەنگ و دوا پەرەسەندنە
مەترسیدارەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، کاتێک سەیری میدیا و تۆڕە
کۆمەڵایەتییەکان دەکەین، هەمان میکانیزمی بیرکردنەوەی دووانەیی بە
ڕوونی دەبینیت، ئەوەی جیاوازە ئاراستەیەکەیەتی، دوای دەیان ساڵ لە
سەرکوت و دیکتاتۆرییەتی کۆماری ئیسلامی بەسەر کورد و گەلانی وڵاتەکە،
تایبەت دوای سەرکوتی خوێناویی خەزەڵوەری ١٤٠١، زۆرێک لە ڕۆشنبیران و
چالاکان و خەڵکان کەوتوونەتە هەمان تەڵەی ١٩٧٩، جیاوازییەکە ئەوەیە کە
ئەم جارەیان پێیانوایە هەر شتێک دژی کۆماری ئیسلامی بێ، باشە و دەبێ
پشتیوانی بکرێت. بەپێی ڕاپۆرتە میدیایییە نێودەوڵەتییەکان، لە دەستپێکی
جەنگەکەوە، ڕاستە کە هێرشە مووشەکییەکانی ئێران بوونەتە هۆکاری کوژرانی
٢٤ ئیسرائیلی و برینداربوونی زیاتر لە ٨٠٠ کەس. بەڵام لە بەرامبەردا،
وەزارەتی تەندروستی ئێران دەڵێ کە ژمارەی کوژراوانی ئێرانی لە دەستپێکی
هێرشەکانی ئیسرائیلەوە، گەیشتوونەتە ٢٢٤ کەس و زیاتر لە ١٢٠٠ بریندار،
کە ٩٠٪یان هاوڵاتی مەدەنین.
ئەم دیاردەیە لە ماوەی یەک ساڵی ڕابردوودا، هاودەم لەگەڵ پەرەسەندنی
قەیرانی نێوان ئێران و ئیسرائیل، گەیشتووەتە لووتکە. لە میدیا و
پۆستەکانی فەیسبووک و ئێکس و پلاتفۆڕمەکانی تردا، زۆرێک دەبینین کە لە
هەمان ئەو کەسانەن کە بە درێژایی ساڵان باسی مافی مرۆڤ و دیموکراسییان
دەکرد، ئێستا بێدەنگن بەرامبەر کوشتاری مەدەنییەکان لە غەززە، تەنها
لەبەر ئەوەی حەماس لە لایەن ئێرانەوە پشتیوانی و ئاڕاستە دەکرێت. لە
بەرامبەردا، کەسانی تریش هەن کە بەناوی دژایەتی لەگەڵ سیاسەتەکانی
ئیسرائیل، چاویان لە کردەوە سەرکوتکەرانەکانی کۆماری ئیسلامی دەپۆشن.
کاتێک کە ئازادیخوازانی ئێرانی لە زیندانەکاندا ئەشکەنجە دەدرێن و
ملیان بە پەتدا دەکرێت، ئەم کەسانە بێدەنگن، بۆچی؟ بە حسابی خۆیان
چونکە نایانەوێت "ئاو بکەنە ئاشی دوژمنانی ئێران." نموونەیەکی
بەرچاوتر، کاردانەوەکانن بەرامبەر دەستپێکی جەنگەکە. لە سۆسیال میدیا
پۆستەکان دابەش بوون بۆ دوو کەمپی ڕوون: یان "ئیسرائیل ناچار بوو
پێشدەستی بکات" یان "ئێران قوربانی دەستدرێژییە." کەم کەس پرسیاری ئەوە
دەکات، ئایا هەردوو ڕژێم بۆ بەرژەوەندییە سیاسیەکانی خۆیان خەریکی
یاریکردن نین بە ژیانی خەڵکی ناوچەکەوە؟
میکانیزمەکانی کارکردنی تەڵەکە.
بۆ تێگەیشتن لەوەی چۆن ئەم تەڵەیە کار دەکات، دەبێت سەیری چەند
میکانیزمێکی دەروونی و کۆمەڵایەتی بکەین: یەکەم، "هەڵبژاردنی زانیاری"
کە تێیدا مرۆڤ تەنها ئەو زانیارییانە وەردەگرێت کە لەگەڵ بیروباوەڕە
پێشینەکانیدا دەگونجێن. لە سەردەمی میدیای کۆمەڵایەتیدا، ئەلگۆریتمەکان
ئەم کێشەیە قووڵتر دەکەنەوە، چونکە تەنها ئەو ناوەڕۆکانەمان نیشاندەدەن
کە پێشتر حەزمان لێی کردووە و پێیدەڵێن "حەوزەکانی دەنگدانەوە" کە
تێیدا تەنها دەنگە هاوڕاکان دەبیستین. دووەم، "پەیوەستبوونی عاتفی" بە
دیدگەیەکەوە. کاتێک مرۆڤ ماوەیەکی درێژ باوەڕی بە شتێک هەبێت، ئەو شتە
لەو کەسەدا بەبێ ئەوەی بەخۆی بزانێت، دەبێتە بەشێک لە ناسنامەی هزری
کەسەکە. لێرەدا، هەر ڕەخنەیەک لە دیدگەکەی وەک هێرشێک بۆ سەر کەسایەتی
خۆی دەبینێت. بۆیە کاتێک کە تەنانەت کوێرانەش بەرگری لە دیدگەکەی دەکات
وەک ئەوە دەنوێنێت کە بەرگری لە خۆی دەکات. سێیەم، "فشاری گروپ" ڕۆڵێکی
گەورە دەگێڕێت. لە کۆمەڵگەیەکدا کە بە توندی پۆلارایز بووە، وەرگرتنی
هەڵوێستێکی ناوەند، دەتوانێت ببێتە هۆی ڕەتکردنەوەی لە لایەن هەردوو
لاوە. ئەمەش وا دەکات خەڵکی ناچاربن لایەنێک هەڵبژێرن، تەنانەت ئەگەر
لە ناخی خۆشیاندا ڕەخنەیان لە هەردوولا هەبێت.
چۆن لەم تەڵەیە دەربچین؟
دەربازبوون لە تەڵەی بیرکردنەوەی دووانەیی، کارێکی ئاسان نییە، بەڵام
نامومکینش نییە. لێرەدا چەند ڕێگەیەک دەخەینە ڕوو: لەسەر ئاستی
تاکەکەسی، یەکەم هەنگاو بریتییە لە "خۆئاگایی"، وەک خود دەبێت بتوانین
بناسینەوە کە کەی دەکەوینە ژێر کاریگەری ئەم میکانیزمانەوە. کاتێک
هەستدەکەین زۆر بە توندی دیفاع لە دیدگەیەک دەکەین یان کاتێک هەموو
ئەوانەی دژە ڕامانن بە "دوژمن" دەبینین، ئەوە نیشانەی ئەوەیە کە ڕەنگە
بەبێ ئەوەی ئاگات لە خۆت بێت کەوتوویتە تەڵەکەوە. هەنگاوی دووەم،
"گەڕان بە دوای دەنگە جیاوازەکان"ـە. دەبێت بە ئەنقەست گوێ لە کەسانێک
بگرین کە دیدگەی جیاوازیان هەیە. ئەمە هەرگیز بە مانای قبووڵکردنی
دیدگەکانیان نا، بەڵکو بۆ تێگەیشتن لە لۆژیکی بیرکردنەوەیان. هەنگاوی
سێیەم، "قبووڵکردنی ئاڵۆزی"یە. دەبێت بتوانین بڵێین 'نازانم' یان
'ڕەنگە هەردوولا هەم ڕاست بن هەم هەڵە.'، ئەمەش بە مانا دوفاقییەکە نا،
بەڵکوو دەبێ بتوانین ڕەخنە لە هەردوو لای ململانێکە بگرین، بێئەوەی
هەست بکەین نەخێر ئیللا دەبێت لایەنێکیان هەڵبژێرین. ئەمە بۆ میدیا و
ڕۆژنامەنووانان بەرپرسیارێتیییەکی گەورەترە. دەبێت هەوڵ بدەن دەنگە
جیاوازەکان بگەیەنن، نەک تەنها ئەو دەنگانەی کە لەگەڵ لاینی سیاسی
ڕۆژنامەکە دەگونجێ، دەبێ پرسیارە سەختەکان لە هەردوولا بکەین، نەک
تەنها لە " دژ و دژمن." بۆ کۆمەڵگەی مەدەنی، دەبێ فەزایەک بخوڵقێنن بۆ
گفتوگۆی تەندروست. دەبێت کۆڕ و سیمینار ڕێکبخەن کە تێیدا دەنگە
جیاوازەکان بتوانن بە ئاشتییانە دیالۆگ بکەن. دەبێ نەهێڵن کۆمەڵگە
دابەش بێت بەسەر دوو کەمپی دوژمن.
پرنسیپ لەجیاتی پۆزیشن.
چارەسەری بنەڕەتی بریتییە لە گواستنەوەی "پۆزیشن" بۆ "پرنسیپ." لەجیاتی
پرسیاری "لەگەڵ کێیت، ئێران یان ئیسرائیل؟"، دەبێت بپرسین "چ پرنسیپێک
دەپارێزیت؟" ئەگەر پرنسیپمان مافی مرۆڤە، دەبێت دژی سەرکوتی گەلان بین
لە ئێران، دژی کوشتنی منداڵان بین لە غەززە. هەروەها ئەگەر پرنسیپمان
دیموکراسییە، دەبێت ڕەخنە لە نەبوونی بژاردەی ئازاد لە ئێران بگرین،
ڕەخنە لە سیاسەتە جیاکاریخوازەکانی ئیسرائیل بگرین. ئەگەر پرەنسیپەکە
ئاشتییە، ئەوا دەبێت دژ بەهەموو جۆرەکانی توندوتیژی بین، جا لە هەر
لایەکەوە بێ، دەبێت داوای چارەسەری ئاشتییانە بکەین کە مافی هەموو
لایەک بپارێزێت.
وانە مێژووییەکان بۆ داهاتوو.
خوڵاسەی کەلام، دەبێ لە مێژووەوە فێربین. هەڵەی ١٩٧٩ نابێت دووبارە
بکەینەوە، جا بە هەر ئاراستەیەک بێت. دەبێت بزانین کە ڕیشەکێشکردنی
دیکتاتۆرییەت بە دیکتاتۆرییەت ناکرێت، و توندوتیژی بە توندوتیژی
چارەسەر ناکرێ. میراتی ڕاستەقینەی میشێل فوکۆ ئەوە نەبوو کە هەڵەی کرد
- هەمووان هەڵە دەکەن. میراتەکەی ئەوە بوو کە توانی دان بە هەڵەکەیدا
بنێت و لێی فێربێت. ئەو نووسی: "ڕۆشنبیر ئەو کەسە نییە کە هەرگیز هەڵە
ناکات، بەڵکو ئەو کەسەیە کە لە هەڵەکانی فێر دەبێت." ئەمڕۆ، لە
بەرامبەر جەنگی ئێران-ئیسرائیل و ئەوەی ڕوو دەدات لە ناوچەکەدا، ئێمە
لە هەمان تاقیکردنەوەداین. ئایا دەتوانین لە تەڵەی بیرکردنەوەی
دووانەیی دەربچین؟ ئایا دەتوانین هەم دژی سەرکوتی ناوخۆیی و هەم دژی
کوشتاری دەرەکی بین؟ ئایا دەتوانین داوای ئازادی بۆ هەموو خەڵکی
ناوچەکە بکەین، بەبێ جیاوازی؟ وڵامی ئەم پرسیارانە دیاری دەکات کە ئایا
ئێمە لە مێژوو فێربووین، یان مەحکومین بە دووبارەکردنەوەی. هیوادارم
نەوەی ئەمڕۆ بتوانێت ئەو وانەیە فێربێت کە نەوەکانی پێشوو نەیانتوانی -
ڕاستی هەمیشە ئاڵۆزترە لەوەی لە دوو وشەدا جێیبێتەوە، مرۆڤبوون و
مرۆڤایەتی هەمیشە گرنگترن لە ئایدیۆلۆژیا.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
