|
١٥\١١\٢٠١٢
چینە کۆمەلایەتییەکان
پێویستن و پێویست نین.*
فرێدریک ئەنگلز
وەرگێرانی لە ئینگلیزیەوە: سالار حەمەسەعید
ئەو پرسیارە زۆرجار کراوە کە تاچ ڕادەیەک
چینە جیاجیاکانی کۆمەڵگا بەسوودن یا هەتتا پێویستن؟ وەڵامەکەشی ئەڵبەتە،
بۆ هەر سەردەمێکی مێژوویی کە ڕەچاوبکرێ، جیاوازە. بێگومان ڕۆژگارێک
بووە کە ئەریستۆکراسی ناوچەیی پێکهاتەیەکی حەتمی و پێویستی کۆمەڵگا
بووە. ئەگەرچی ئەوە زۆر زۆر لەمەوبەر بووە. ئینجا سەردەمانێک بووە کە
چینی مام ناوەندی (سەرمایەدار)، هەروەک فەرەنسیەکان پێیدەڵێن، بۆرژوازی،
سەری هەڵداوە، بەئەندازەیەک وەک پێداویستیەکی(زەروورەتێکی) حەتمی
تێکۆشاوە دژ بە ئەریستۆکراسی ناوچەیی و دەسەڵاتی سیاسی ئەوی تێکشکاندوە
و بەنۆرەی خۆی لەڕووی ئابووری و سیاسیەوە بۆتە حوکم فەرما. بەڵام
لەوکاتەوە کە چینەکان سەریان هەڵداوە، هیچ ڕۆژگارێک نەبووە کە کۆمەڵگا
توانیبێتی بێ چینی کرێکار بێ. ناو و باری (حاڵەتی) کۆمەڵایەتی ئەوچینە
گۆڕانی بەسەراهاتووە ، ڕەعیەت جێگەی کۆیلەی گرتۆتەوە ئینجا بەنۆرەی خۆی
مرۆڤی کرێکاری ئازاد دووبارە ژیاوەتەوە ،کە لە کۆیلایەتی ئازاد بووە ،هەروەها
جگە لە هێزی کاری خۆی خاوەندارێتی شمەکی ماددی نەبووە. بەڵام ئەوە
ڕوونە کە کۆمەڵگا بەبێ چینی بەرهەم هێنەر نەیتوانیوە گوزەران بکات ،
سەرەڕای هەر گۆڕانکاریەک کە ڕوویداوە لە ڕیزەکانی سەرەوەدا، لە چینە
بەرهەم نەهێنەکانی کۆمەڵگادا. ئینجا ئەم چینە لە هەموو باروزرووفێکدا
پێویستە، گەرچی دەبێت ڕۆژگارێک هەر بێت کە چیتر هیچ چینێک نەمێنێ کە
تەواوی کۆمەڵگا پێک بێنێ.
ئێستا، چ پێویستیەک هەیە لە باری ئێستادا بۆ
بوون و هەبوونی هەر
یەک لەم سێ چینە؟
ئەریستۆکراسی زەوی و زار، بەلانی کەمەوە ئەوە بڵێین، کە لە ڕووی
ئابووریەوە بێ کەڵکە لە ئینگلتەرە دا، لە کاتێکدا لە ئێرلەندە
وسکۆتلەندەدا بە هۆی ڕەوتە وێرانکاریە کانیەوە بۆتە مایەی ڕەنج و
ئەزیەتێکی واقیعی. ناردنی خەڵک بۆ ئەوبەری ئۆقیانووسەکان یاخود برسی
کردنیان وە ئاڵووگۆرکردنیان بە مەروماڵات و حەیوانە کێوی، ئەمە هەموو
ئەو شایستەگی و لیاقەتەیە کە خاوەن زەوی و زارە ئیرلەندی و
سکۆتلەندیەکان دەتوانن ئیدعای بکەن.
دەبا کێبەرکێ ی سەوزەواتی(سەوزەی) ئەمریکی و خۆراکی حەیوانی کەمێکی تر
گەشەبکات، ئینجا ئەریستۆکراسی زەوی و زاری ئینگلیزی بە هەمان کار
هەڵدەستێت ، بەلانی کەمەوە ئەوانەی کە دەتوانن بینای گەورەی نیشتەجێ
بوونی نێو شار یان هەبێت تا پەنای بۆبەرن.هەرزوو کێ بەرکێ ی خۆراکی
ئەمریکی لەوانی ترئازادماندەکەن. ڕزگاربوونیکی بەکەڵک بۆ کاری سیاسی
خۆیان، هەم لە ئەنجومەنی عمومی خەڵک (مجلس العموم)وهەم لە ئەنجومەنی
لۆردەکان (مجلس اللوردات) کەئەوپەڕی بێزاری وهەراسانکردنێکی سەراسەری
میللییە.
بەلام ئەی دەربارەی چینی مام ناوەندی (سەرمایەدار) چی؟ ئەوچینە ڕۆشن و
لیبرالە کە دامەزرێنەری ئیمپراتۆری ئیمپریالیستی بەریتانیەو ئازادی
بەریتانی سەقامگیرکردوە؟ ئەو چینەی کەلەساڵی ١٨٣١دا ریفۆرمی کردووە لە
پەرلەماندا، ئایا یاسای دانەوێڵەی ڕەتکردەوە و بەردەوام باج (زەریبە)
بەدوای باجی کەمکردۆتەوە؟ ئەوچینەی کە کارگە(مانیفاکتۆرە) ی زەبەلاحی
دروستکرد و هێشتا ڕێبەریان دەکات، هەروەها کەشتی بازرگانی و سیستەمی
بەربڵاوی هێڵی شەمەندەفەری ئینگلتەرە، بەدڵنیاییەوە، ئەو چینە بەلانی
کەمەوە دەبێ وەک چینی کرێکار پێویست و زەرووربێ کە ڕێنمایی دەکات و
ڕابەراتی دەکات لە پێشکەوتنێکەوە بۆ پێشکەوتنێکی تر.
ئێستا کارکردی ئابووری چینی مام ناوەندی سەرمایەدار لەڕاستیدا بریتی
بووە لەدروستکردنی سیستەمی نوێی کارگەی
هەڵمی و گواستنەوەی هەڵمی و تێکشکاندنی هەر بەربەستێکی ئابووری و سیاسی
کە بووبێتە هۆی دواخستن یا ڕێگری کردن لەبەردەم گەشەکردنی ئەو سیستەمە.
گومانی تێدانیە، تا ئەو کاتەی چینی مام ناوەندی سەرمایەدار ئەم
کارکردەی ئەنجام دابێ ،لەژێر سایەی ئەو هەل و مەرجانەدا، چینێکی پێویست
و زەرووربووە. بەڵام ئایا هێشتا وایە؟ ئایا بەردەوام دەبێ لە
ئەنجامدانی کارکردی زۆرگرنگی خۆی وەک بەرێوەبەر و پان و پۆڕکەرەوەی
بەرهەمی کۆمەڵایەتی لە قازانجی کۆمەڵگادا بە گشتی ؟ با ببینین.
دەست پی بکەین بە هۆکانی گواستنەوە (پەیوەندیەکان). بۆمان دەردەکەوێ کە
تەلەگراف لەژێر دەستی حکومەت دایە. هێڵەکانی شەمەندەفەر و بەشێکی زۆری
کەشتی هەڵمی دەریایی خاوەنەکانیان تاکە سەرمایەدارەکان نین کە کەسب و
کاری خۆیان بەڕێوەدەبەن، بەڵکو لەلایەن کۆمپانیای هاوبەش (شرکات
مساهمە)خاوەندارێتی دەکرێن کە لەلایەن کارمەندانی معاش خۆرەوە
بەڕێوەدەبرێت.
____________________________________________
*
لە ١
و ٢ی مانگی ئابی ساڵی ١٨٨١ دا نووسراوە.
لە ٦ی ئابی ١٨٨١ لە (لەیبەر ستاندارد)دا لە لەندەن
بڵاوکراوەتەوە.
ماڵپەڕی سالار حەمەسەعید
|
