٢٤\٨\٢٠١١

دەسەڵات و سیاسەت.

ئامادە کردنی: محەمەد حەکیمی

سیاسەتمەدار مرۆڤەکان بە دوو بەشەوە دابەش دەکەن، کەرەسە و دۆژمن، بەو واتەی ئەوان تەنیا چینێک دەناسن کە ئەویش دۆژمنە. نیچە
 

دەسەڵاتی سیاسی، گرنگترین شڕۆڤەی سیاسەتە، بە جۆڕێک کە وەک زێری سیاسەت ناودێر دەکرێت. دەسەڵات بە مانای هێزی کەس یا چەند کەس بە سەر کۆمەڵی خەڵکدا، تەنانەت ئەر بە ویست و داخوازی ئەوانیش نەبێت، لە ڕاستییدا دەسەڵات ماناێکی کۆمەڵناسیە کە هەم دەسەڵاتی فیزیکی و هەم دەسەڵاتی سیاسی لە خۆ دەگرێت و لە دۆخێکی کۆمەڵاتەتییدا دروست دەبێت و دەخۆڵقێت.

دەسەڵاتی سیاسی ئەو جۆرە دەسەڵاتەیە کە کەس یا چەند کەس لە نێو کۆمەڵگەدا بۆ کارێگەری و کونتڕۆڵ کردنی ژیانی خەڵکی‌تر و گرۆپ و تاقم و حزبەکان یان هەبێت. لە حەوزەی سیاسەتدا چەندین رێگە هەیە بۆ وەدیی هێنانی ئەو خەون و ئاواتانەی کە کەسەکان هەیانە.

بەڵام بیر و باوەری خەڵک زۆر جیاوازە لە مەڕ دەسەڵات و زۆربەی ئەوان لە سەر ئەو باوەرەن کە سیاسەت و دەسەڵات دوو تەوەری جیان و جیاوازییان هەیە پێکەوە و بە دەنگێک نابێ شرۆڤە بکرێت، ئەگەر ئەم دوو تزە پێکەوە بکەونە کار بە دڵنیاییەوە هەموو مافەکانی مرۆڤ پێشێڵ دەکات، بە تایبەتی لەم چاخەی کە ئێمەی تێدا دەژین و هەروەها بە سەرنجدان بە پەیوەندیی کۆمەڵایەتی و سیاسی وڵاتانی ئەمڕۆکەی جیهان جیاکردنەوەی ئەم دوو تزە لێک مومکین نیە و ئەگەر لێک جیا بکرێنەوە ئەوا کۆمەڵگەکان تووشی سەرلێشیواوی دەبن و وڵاتەکان لێک دەترازێن و بەرەو لە ناو چوون دەچن.

ئەم پرسەی کە ئەگەر سیاسەتمەداران دەسەڵات وەکوو کەرەسەێک بۆ جێبەجێ کردنی کارەکانی خۆیان بە کات ببەن، ئەمە دەبێتە هۆی گەندەڵی و پێشێڵ کردنی هەموو مافەکانی مرۆڤ لە وەها دۆخێکدا ئەمە دوور لە واقع نیە و بە دڵنیاییەوە ڕوو دەدات، بەڵام پەیوەندی نێوان سیاسەت و دەسەڵات لە ڕوانگەێکی‌تریشەوە شڕۆڤە دەکرێت.

دەسەڵات لە هەر کۆمەڵگەێکدا جیاوازی زۆری هەیە کە گرنگترین ئەوان، بەشی جێبەجێ کردن و سەپاندنی بە سەر کۆمەڵگەدایە. لە کۆمەڵگاکانی پێشوودا دەسەڵات هەمیشە وەک چەکێکی زۆر بە دژی خەڵک و دەنگی نەیار بە کار هێنراوە کە هەمیشە لە لایەن دەسەڵاتەوە خەڵک سەرکوت و کوژراو و دەستبەسەر کراون، لە بەرانبەردا، دەسەڵات تەنیا لە خزمەتی کۆمەڵێک لە دەسەڵاتداراندا بۆە. بەڵام ئەمڕۆکە بە هۆی خویندنەوە و گۆڕانی کۆمەڵگەکان و هەروەها رۆشنبیری ئەم جۆرە لە حوکمرانیە گۆڕدراوە.

بە هۆی پەڕەسەندنی دموکراسی، دەسەڵات لە حەوزەی تایبەتییەوە گۆڕدراوە بە ٶەوزەی گشتی و بۆە بە کەرەسەێک لە دەس خەڵکدا، هەرچەن ئەم پرسە هێشتا لە رۆژهەڵاتی نێوەڕاستجێنەکەوتووە و ئەم بەشە لە جیهان هێشتا حوکمرانیەکەی بە شێوەی چاخە کۆنەکان بەریوە دەچێت و ئەوا بە جوانی ئەوە دەبینین کە خەڵکی وەزاڵە هاتووی ئەم ناوانە بە دژی ئەو دەسەڵاتانە ڕژاونەتە سەر شەقامەکان و داوای دموکراسی و ئازادی دەکەن.

ئەمڕۆکە لە جیهان لە سێبەری پەیوەندی نوێی سیاسی، کۆمەڵایەتیەوە خەڵک ئەم توانایان هەیە کە لێکۆلینەوە بکەن لە سەر هەموو کردەوەکانی دەسەڵات و خوێندنەوەیان ببێت بۆ هەموو ڕووداوە سیاسیەکان.

ئەمڕۆکە دەسەڵات لە نێوان چوار بەشدا دابەش دەکرێت کە بریتین لە سەرۆک کۆماری، دەوڵەت، پارلەمان و قەزایی. ئێستا خەڵ"ک بە ئاسانی لە وڵاتانی ئوروپا و ئەمریکا دەتوانن بە ویستی خۆیان لە نێو دەسەڵاتدا کارێگەری ئەرێنیان هەبێت و بە هەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار و دەوڵەت و نوێنەرانی پارلەمان و .... و چاودێری کردنی کار و هەلس و کەوتی ئەوان، لە دەسەڵاتدا شەریک و کارێگەری ئەرێنیان هەبێت، بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەمە رێک بە پێچەوانەوەیە و دەسەڵات لەم بەشە لە جیهان تەنیا لە رێگەی زۆر و سەرکوت و تۆقاندنەوە بە سەر شاڕۆمەندانی خۆیاندا حکومەت دەکەن.

دەسەڵات دەبێ بە هۆی ئەو کەسانەی کە هەڵدەبژێردڕێن بۆ حکومەت لە خزمەتی خەڵکدا بێت، دەسەڵات ئامانجێکە کە لە کردەوەی حکومەت لە ژێر چاودێری وردی خەڵکدایە و لەم چاخەدا سەرنجێکی تایبەتی لە لای خەڵکەوە پێدەدرێت. بەم پێیە نەخش و گرنگی رێککەوتن لە لە دوو حەوزەی سیاسەت و دەسەڵاتی دەکوەێتە بەر باس و لێکۆلینەوە.

سیاسەت شتێک نیە جێگە لە تێکۆشان بۆ بەدیهێنانی خەون و ویست و ئاواتەکانی خەڵک لە رێگەی کۆمەڵێک لە بیرمەندان کە بە دوای رێگە چارەوەن بۆ دۆزینەوەی رێگە چارەی گۆنجاو هەر وەها بۆ گەیشتن بە مەدینەی فازێلە.

بەڵام لە ڕاستییدا نابێ ئەوە لە یاد بکەین کە هەر دەسەڵاتێک پێویستی بە چاودێری و کونتڕۆڵ هەیە، ئەگەینا ئەگەر بەوشێوە نەبێت ئەوا دەسەڵات گەندەڵ و تووشی فڕ و فێڵ کردن لە هاووڵاتیان دەبێت.
 

ماڵپه‌ڕی محه‌مه‌د حه‌کیمی