درۆکردن گەورەترین پانتایی لە ژیانماندا داگیرکردووە .!

حەمەى ئەحمەد رەسوڵ*

درۆ ، دژ و پێچەوانەى راستییە ، دیوە ناشرین و قێزەوەن و نالەبارەکەى دیکەى راستگۆییە .. درۆ ئەو وشەیەیە کە لە راستى و واقیعەوە دوورە ، درۆ ئەو رستەیەیە کە لەبەر خاترى مەیسەرکردنى بەرژەوەندییەک بە کاردەهێنرێت ! درۆ بۆیە دەکرێت تا بتوانێت راستى بشیۆێنى و تێکوپێکى بدات و خۆى بچێتە شوێنى و بەزۆردارەکى بە رووداوەوە دەلکێنرێت و کەسى بەرامبەرى پێ لەخشتە دەبرێت ..!

درۆ ئاسانە و وەکو دەڵێن بۆیە هەیە بۆ ئەوەى کە بکرێت .. رەنگە هەموومان لە هەندێک کاتدا درۆ بکەین و بەگۆڕینى شێوە و شێوازى راستییەکە هەوڵ دەدەین درۆکانمان ئاراستە بکەین و بیانووى زل زلیشى بۆ دەهێنینەوە کەجێى گومان و دڕدونگى نەبێت ..!

بەشێوەیەکى گشتى ، درۆ خوویەکى زۆر خراپە و یەکەمین هەنگاوە بۆ لادان و لاڕێى مرۆڤ بەرە و هەڵدێر و تێکچوونى ستراکتۆرى کەسێتى و ئەخلاقى مرۆڤ .. درۆ دوچارى کەسانێک دەبێتەوە کە لاوازە و بێباوەڕە ، کەسێک کە ترسنۆک و بودەڵ و بێئیرادە و بێمتمانەن بە خۆیان و بە خێزان و بە کۆمەڵگەکەیان .. درۆزن کەسێکە ناتوانێت بە ئازایى و جەربەزەیى و بوێرییەوە رووبەڕووى ئاکامەکانى راستگۆیى ببێتەوە ...!

لێرەدا ەکرێت بپرسین ، کە ئایا بۆچى جار نا جارێک ئێمەى مرۆڤ هانا بۆ درۆکردن دەبەین .؟! لە مبارەیەوە زۆرێک لە زانایانى دەروونناسى و کۆمەڵناسى کۆکن لەسەر ئەوەى کە درۆ وەکو چارەسەرێکى خێر و ئاسان و گونجاو بە کاردێت کە رەنگە لە وتنى راستگۆییدا سەریەشەو کێشەى کۆمەڵایەتى دروست بکات ..! یان پێدەچێت بۆ ئەوە بێت کەسێک بەدرۆکردن خۆى لە مەترسییەک بپارێزێ ، یان بۆ ئەوە بێت پارێزگارى لە بەرژەوەندییەکى گرنگى خۆى بکات .. یاخود زۆرکەس پێیان شەرمە لە زۆر کات و زەماندا ، لە زۆر جێگە و شوێندا خۆیان تەریق بکەنەوە و خۆیان بشکێنن ، لە نوشوستى یان دۆڕان یان ئاشکرا بوونى نهێنییەک کە متمانە بە دەرەنجام و ئاکامە خراپەکانى ناکرێت .!

دوو جۆرە درۆ لە نێو خەڵکیدا بڵاوو باوە ، یەکەمیان درۆیەکى سادە و بێ زیانە کە پێى دەڵێن : درۆى سپى و دووەمیان درۆیەکى مەبەستدار و زیانبەخش و وێرانکەرە کە پێى دەڵێن درۆى رەش .!

رێژەى درۆکردن و بەکارهێنانى جۆرەکانى درۆ لە کەسێکەوە بۆ کەسێکى یکە ، یان لە کۆمەڵگایەکەوە بۆ کۆمەڵگایەکى دیکە گۆڕانکارى بەسەردا دێت و جیاوازییان هەیە .. بەڵام گرنگترین فاکتەر و هۆکارى درۆکردن مرۆڤ لەگەڵ خۆى و لەتەک ئەوانیدیکەدا ، دوو هۆکارى سەرەکین : یەکەمیان : ژینگە و دەوروبەر ، کە وەکو هاوکێشەیەکى پێکەوەیى وایە و خێزان کە یەکەمین خانەى کۆمەڵگایە و پەروەردەکردنى باوان بۆ منداڵەکانیان سەنگى محەکە لە راستگوتن یان درۆکردنى تاکە کەساندا ، دیارە جیاوازى ستراکتۆرى خێزان ئافەریدەکارى ئەم دیاردەیەیە بۆ وێنە ، ماڵى پڕ لە ئاژاوە و توندوتیژى و لێدان و جنێو و بێسەروبەرەیى و بێبەرنامەیى لە پەروەردەى خێزانیدا ، زەمینە خۆشکەرە بۆ دروست کردنى کەسێکى شێواو و لادەر و درۆزن ..!

بەڵام لەو خێزانەدا کە دینداریى و خودا پەرستى بۆتە میتۆد بۆ پەروەردەى کۆمەڵایەتى کەسێکى راستگۆ و سەرکەوتووتر بەرهەم دێنێت لە خێزانێک کە مەى خواردنەوە و قومارکردن خەسڵەتى زاڵ و رکێف بێت تیایدا ..!

هەروەها لەو خێزانانەدا کە رۆشنبیرن و ئاسوودەن ، متمانە و باوەڕ بەخۆبوون بە منداڵەکانیان دەبەخشن و فەراهەم دەکەن .. ئەتمۆسفیر و کە شوهەوایەک بەرکەماڵ دەبێت تیایدا کە سوز و میهرەبانى و پەیوەندى کۆمەڵایەتى دروست و نەرمونیان پەخش دەکاتەوە بەسەر ئەندامەکانیدا ، دواجار تاکەکانیش هان و پەنا بۆ درۆکردن نابەن و بەجەربەزەییەوە راستى هەڵدەبژێرن ..! شایانى وتنە ، چەندە باوان گفت و پەیمانى درۆ بە منداڵەکانیان بدەن ، دەئەوەندەش رۆڵەکانیان فێرى درۆکردن دەبن و بەگووتنێکى ئاسایى دەزانن و لە راستگۆییەوە دوور دەبن ..!
دووەم هۆکار بۆ درۆکردنى مرۆڤ : بارى دەروونى -ژیریى- بایۆلۆژیى کەسێتى مرۆڤە ، ئەو کەسەى کە درۆکردن وەکو چەکێک بە کاردێنێ دیارە کەسێکى لاواز و ترسنۆک و نەخۆش و شکستە ، خۆپەرست و هەلپەرستە ، ناوێرێت ئازایانە بە راستگۆیى هەڵوێست و پەیوەندى و بەرژەوەندى خۆیان بەڕێوەبەرن .!

بەڵام ئایا چارەسەر چییە ؟ چۆن رێژەى درۆکردن لە مێشک و گووتە و گفت و بیرکردنەوەى مرۆڤدا کەمتر دەکرێتەوە ؟ لە راستیدا چارەسەرکردنى منداڵێکى درۆزن ئاسانترە وەک لە کەسێکى گەورە و تەواو ، هەروەها چاککردن و باشکردنى فاکتەر و پاڵنەرەکانى دیاردەى درۆکردن لەخێزان و لە کۆڵان و لەکۆمەڵگادا یەکەمین هەنگاوى سیستماتیکین بۆ پاککردنەوە و کەمترکردنەوەى رێژەى درۆ لەنێوانمادا ، بەو واتایەى کە لەنێوان خێزاندا هێمنى و نەرمونیانى لە پەروەردەکردندا بە کاربێت ، نەک توندوتیژى ، کە ترس و دڵەڕاوکێ بەرهەمدێنێ و تاکەکان ترسنۆک دەبن لە گووتنى راستیدا ..! هەروەها سەقامگیریى ناو خێزان بە رێز و خۆشەویستى دابینبکرێت و تاکەکان گوێ لە یەکتر بگرن و دیالۆک و گفتوگۆ لە نێوانیاندا هەبێت و راستەوخۆ روبەڕوى یەکتر ، هەست و نەستەکان پێکەوە بە نەرمونیانى دوور لە لێدان و توندوتیژى باس بکەن .. هەروەها گرنگە رێگە بە کەسى درۆزن نەدرێت و بوارى نەدرێت بەردەوام بێت ، گوێى لێنەگیرێت و پێى بووترێت کە خەیاڵ و درۆ لە راستى و لە حەقیقەت جیابکاتەوە .. پێویستە خێزان متمانە و بڕوا بەخۆ بوون بە تاکەکانى خۆى ببەخشێ .. رێز و حورمەت بەئەندامەکانى ببەخشێ و مافى بەمرۆڤبوونى پێببەخشێ ، نەک سووک و ریسو و پەراوێزیان بکات .. پێویستە پەروەردەکردنى خێزانى میتۆدى زانستى و مۆدێرن بەکاربێنێ بۆ ئەوەى منداڵ ئاز و بوێر پەروەردە بکات و پەنا بۆ درۆکردن نەبات و لە یەکەم درکاندنى درۆدا سزاى بدات و نەیەڵێ دووبارى بکاتەوە .. دایک و باوکان پێویست ناکات پەیمانى درۆ بەمنداڵەکانیان بدەن .. درۆى سپى بەکار نەیەنن و بەئاسایى نەکەن ، چونکە منداڵیش بە درۆى سپى دەست پێدەکات و فێردەبێت و ناتوانێت وازى لێ بێنێ زەمینە خۆش بکات رۆڵەکانى متمانە بەخۆیان بکەن و ئاز و ئازادبن و روبەڕوى ئاکامەکانى هەقبێژى و راستگۆیى بینەوە ، بەڵام گرفتى سەرەکى لە کۆمەڵگاى کوردى هاوچەرخدا ، دەسەڵاتەکەیەتى دەسەڵاتى کوردى بەشێوەیەکى ناراستەوخۆ تاوانبارە بەرامبەر دروست کردنى قەیران و گەندەڵى و پێشکەش نەکردنى خزمەتگوزارى و پشتگوێ خستنى کۆمەڵگ و دیاردە کۆمەڵایەتییە قێزەونەکان .. بەرامبەر بە دز و درۆزن و گەندەڵ و تاونبار زۆر خەمساردە .. بە پێچەوانەوە خۆى رۆژانە پەیمان و گفتى درۆمان پێدەدات و راستییەکانمان لێ دەشارێتەوە ..چى دەگوزەرێ و راستەقینەیە شاردراوەتەوە و بەدرۆى سپى و رەش پینەى دەکەن و بە ئارایشتێکى زەقەوە ، ئەو خۆڵەمان دەکەنە چاو کە گوایە راستیان گوتووە ، بۆیە ئێمەش لەوانەوە فێرى درۆى زەق زەق بووین و بەخۆمان نەزانیووە ژیانمان بارگاوى کردووە بە درۆى سپى و بە درۆى رەش .. ئەى ئەوە نییە ژیانمان ناوجەرگى رەش بۆتەوە ...!؟

* توێژەرى کۆمەڵایەتى