٣\٤\٢٠١٣

دوای دە ساڵ شەڕ و داگیرکاریی ئەمەریکا، ئایا رژێمێکی دیموکراتی لە عێراق دامەزراوە!

موزەفەر عەبدوڵا   

دە ساڵ لەمەوبەر ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی، بە سەرکردەیی بۆش و بلێر، بە بیانووی بوونی چەکی کیمیایی و کۆمەڵکوژ و پەیوەندیی و هاوکاری سەدام حوسین و ڕژێمی بەعس بە ڕێکخراوی قاعدەی تیرۆریسته‌وه‌، هاوکات مەترسیی سەدام بۆ سەر ئاسایشی جیهان و پێویستی ڕووخانی و گۆڕینی بە ڕژێمێکی دیموکراسی بۆ خەڵکی عێراق، جەنگیکی ویرانکارانەیان لە ٢٠/٣/٢٠١٣دا به‌رپاکرد و عێراقیان داگیرکرد و رژێمی فاشی بەعسیان لە ٩/٤دا رووخاند و ئاهەنگی سەرکه‌وتنیان گێڕا. پروپاگەندەی ئەوەیان دەکرد کە گوایە عێراق دەکەنە نموونەی وڵات و ڕژێمێکی دیموکراتی و سەرقافڵەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گەورە. بێگومان ئه‌م جەنگه‌ بە بێ وەرگرتنی مۆڵەت لە ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتوەکان به‌ڕێخست هەر بۆیەش به‌ بڕیارێک به‌ جەنگێکی داگیرکاریی ناوزه‌دکرا و بەرپرسیارێتی سەپاند بەسەر داگیرکەراندا.

بەڵام گەر دوای دە ساڵ لە شەڕ و داگیرکاری و ئاکامە کارەساتبارەکانی چاوێک بخشێنین بەسەر بارودۆخی ئێستای عێراق و دەسەلاتە سیاسییەکه‌ی بەراوردی بکەین لەگەڵ بنەما سەرەکیەکانی سیستەمێکی بە واقعی دیموکراسی، سەرەڕای هەر ڕەخنە و سەرنجێکم لەسەر باشترین سیستەمە دیموکراسیەکانی ڕۆژئاواش، ئەوە بۆمان دەردەکەوێ کە بەڵین و بانگشە و دروشمەکانی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی و دەستە کۆنەپەرستەکانی عێراق هەموویان تەنها بیانوو بوون بۆ شەڕ و داگیرکاریی لە ڕوانگەی بەرژەوەندییە سیاسیی و ئابوورییە‌کانی خۆیانەوە.

بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە و دەرخستنی ناوەرۆکی ئەو دەسەڵاتەی کە دایانمەزراند و ئیستا لەسەر کارە بە بەراود لەگەڵ پایەکانی سیستەمێکی دیموکراتی واقعی وا پێویست دەکا چاوێکی خێرا بخشێنین بەسەر بارودۆخی سیاسیی و ئابووریی و کۆمەڵایەتی عێراقدا.

سەرەتا پێویستە با ئەو ئامارانەی کە لە ڕاپۆرتە جوداجوداکانی ڕێکخراوە چاودێرەکاندا هاتوە، بخه‌ینه ‌به‌رچاو. بە پێی ڕاپۆرتی چاودێران تا کشانەوەی سوپای ئەمەریکا لە عێراقدا لە کۆتایی دیسەمبەری ٢٠١١ زیاتر لە ٥ هەزار سەرباز کوژراوە و نزیک بە ٣٢ هەزار سەربازیش لە هەموو هێزەکانی هاوپەیمانی بریندار و پەککەوتە بوون. لەم دە ساڵەدا نزیک بە ٥ تریلیون دۆلار لەم جەنگەدا خەرجکراوە. ئەمە سەرەڕای کوشتنی زیاتر لە یەک ملیۆن کەس لە هاولاتیانی عێراق و بێ باوک بوونی زیاتر لە ٤ ملیۆن منداڵ و بێ هاوسەر بوونی زیاتر لە یەک ملیۆن ژن و ئاوارە و پەنابەربوونی نزیک بە ٦ ملیۆن کەس. یانی لەهەر ٦ کەس کەسێک لە دانیشتوانی عێراق کەسێک تووشی پەنابەری و ئاوارەیی و دەربەدەریی بوون لە ناوخۆ و دەرەوەی عێراقدا. لەم دە ساڵە دا ژێرخانی ئابووریی عێراق چ لە ئاکامی ڕاستەوخۆی بۆمبارانی شەڕەکەوە و چ لە سایەی دەسەڵاتی دەستە و تیرەی دینیی و خێلەکیی و ناسیونالیستیی عێراق لە هەموو ڕوویەکەوە بە یەکێک لە وێرانترین وڵات دادەنرێ. ڕێژەی بێکاریی لە ٥٠٪یە و لە ٢٣٪ی خەڵک لەژێر هێڵی سفری هەژاریی دان. لە ٨٠٪ی خەڵک بە دەست بێ داودەرمانی و تەندروستیی خراپەوە دەناڵێنن. داهاتی رۆژانەی تاک لە ٢٣ ملیۆن کەس ٢ دۆلار و نیوە. لە ٣٠٪ی منداڵان بە هۆی نەبوونی و ئاسایشی ژیانیان ناتوانن قۆناغی سەرەتایی قوتابخانە تەواوکەن. داهاتی ساڵانەی عێراق لە ڕووی بەرهەمهێنانی نەوتەوە، ئەمڕۆ بە سێیەم ولات دادەنرێ. بەلام بە هۆی گەندەڵیی و دزیی سەرانی ئەم دەسەلاتەوە تا ئیستا خەڵکی عێراق بێبەشن لە کارەبا و ئاو و خزمەتگوزاریی گشتیی و بەشێکی زۆر کەم لەم داهاتە زۆرە خەرج دەکرێ بۆ خزمەتگوزاریی. لەم بارەیەوە بە پێی لێکۆڵینەوەکان، عێراق لە گەندەڵیی و دزییدا بە شەشەم وڵاتی جیهان دادەنرێ. لە بارەی سەرکوت و پێشێڵکردنی ماف و ئازادییە سیاسییەکانەوە عێراق لە ڕێزی پێشەوەی ولاتە پێشێلکارەکانی مافەکانی مرۆڤە. بۆ نموونە بەردەوام ٤٠ - ٥٠ هەراز کەس لە زیندان دان. هەر لەم ساڵدا نزیک بە ٣٠٠ کەس لەسێدارە دراون. سکانداڵەکانی سەربازان و ئەفسەرانی سوپای ئەمەریکا و سوپای عێراق لە زیندانیکردن و ئەشکەنجەدان و کوشتنی هاولاتیانی بێتاوانی عیراق لە چەشنی سکانداڵی ئەشکەنجەی زیندانیانی (ئەبو غریب) نەک هەر ڕووڕەشی دەسەڵاتە دیموکراسییەکەی عێراق بەڵکو خودی ئەمەریکاشی دەرخست.

بە پێی ڕاپۆرتەکان ساڵانە دەیان رۆژنامەنووس دەکوژرێ و سەدان ڕۆشنبیر و نووسەر زیندانیی دەکرێن. جیاوازیی دەستەگەریی و دینیی و ناسیونالیستیی و خێڵەکیی بۆتە دیاردەیەکی سیاسیی و کۆمەلایەتی زۆر بەرچاو. فڕاندن و کوشتن و ئەتککردن لەسەر بنەمای دینیی و دەستەگەریی و ناسیونالیستیی شیعە و سوننە و ئیسلام و مەسیحی و کورد و عەرەب دیاردە و تاوانی ڕۆژانەن. چەوسانەوە و سەرکوت و پێشێلکاریی مافەکان و کوشتنی ژنان بۆتە دیاردەیەکی زەق لە سایەی ئەو سیستەمە دیموکراسییەی کە ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی بۆ خەڵکی عێراق پێکیان هێنا. بەپێی دەستوور و یاسا نیوەی خەڵکی عێراق کە ژنانن کۆیلە و بەندەی سپیی ئەم سەردەمەی عێراقی دیموکراسی ئیسلامی دەستەگەریی و ناسیونالیستیی - خێڵەکیین.

بۆیە دوای دەساڵ هەر کەسێک لەڕوانگەی بەرژەوەندییە مرۆیی و ئازادیخوازییەکانی خەڵکی عێراقەوە بڕوانێتە ئاکامە سیاسی و کۆمەلایەتی و ئابووریی و کەلتوورییەکانی ئەم جەنگە ئەوا بۆی دەردەکەوێ کە خەڵکی عێراق بە کوردستانیشەوە هیچ ئاسۆیەکی ڕۆشن بۆ جێگیری ئاسایشی سیاسی و کۆمەڵایەتی بەدی ناکەن و هەمیشە لە مەترسیی و دڵەڕاوکێ و چاوەڕوانیندان.

جا گەر دەسەڵات و ڕژێمی دیموکراسی بە واتای دەسەڵاتێکی سکولار و مۆدێرن - جودایی ئایین و نەتەوە لە دەولەت - و پاراستنی مافەکانی هاوڵاتیبوون، لە مافە تاکەکەسیی و مەدەنی و ئازادییە سیاسییەکان، تا دەگاتە دابینکردنی ژیانیکی پارێزراو بێ، ئەوە دوای دە ساڵی ڕەبەق بە تاقیکردنەوەی کردەیی دەرکەوت کە جەماوەری عێراق لەو بەڵێنانەی کە ئەمەریکا و هاوپایمانەکانی لە دەرەوە و ناوەوە دابووی بۆ دامەزراندنی سیستەمێکی دیموکراسی، خەڵک جگە لە سەرکەوتو کوشتار و بێکاریی هەژاریی و بێ داوودەرمانیی و ئاوارەیی و جوداکاریی و دەیان مەینەتی تر لە سایەی دەسەڵاتی کۆمەڵی دز و جەردە و مرۆکوژی ئیسلامی دەستەگەریی و ناسیونالیستیی - خێڵەکیی زیاتر شتێکی تریان دەست نەکەوتوە. بۆیە لە ڕاستییدا ئەم جەنگ و داگیرکارییەی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکانی بە پێچەوانەی بەڵین و بیانووەکانیانەوە تەنها بە مەبەستی باڵادەستی سیاسیی و ئابوورییانەوە بوو بەسەر دەوڵەتە دژەکانیان لە ئاستی ناوچەکە و جیهاندا و دابەشکردنەوەی جیهان بە پێی بەرژەوەندیی زلهێزەکان بوو. وە ئەم ڕاستییانە لە قسەکانی ئەمساڵی بەشێک لە سەرانی ئەمەریکا و وڵاتانی هاوپەیمان و جاودێران زیاتر دانی پیانرا. لەوانە خودی ئۆبامای سەرۆکی ئەمەریکا کە دەڵی جەنگی ئەمەریکا لە عێراقدا جەنگێکی بێ واتا و هەڵەیەکی دڕندانە بوو. یاخود قسەکەی هانس بلیکس، سەرۆکی تیمی پشکنینی نەتەوە یەکگرتوەکان لە عێراق کەدەڵی ئەمەریکا و هاوپەیمانەکان شەڕیان لە دژی عێراق بە بیانووی بوونی چەکی کیمیایی و کۆکوژییەوە بەرپاکرد، بەڵام دوای دە ساڵ لە کۆتایی شەڕ و گەڕان تا ئیستا هیچ بەڵگەیەک نەدۆزرایەوە بۆ بوونی ئەو چەکانە. هەروەها زۆریک لە سەرانی ئەمەریکا دانیان بەوەدا ناوە کە ئەوان سەدامیان رووخاند و رادەستی ئێران و گرووپە تیرۆریستییەکانی قاعیدەیان کرد.

بۆیە گەر ئەمڕۆ دوای دە ساڵ لەم جەنگە پڕ تاوانە هێشتا هەندێ لایەنی سیاسیی دان نانین بەو تاوانە گەورەیەدا و پێیان وایە جەنگ لە قازانجی خەڵکی ستەمدیدەی عێراقدا بووە و لە ئاکامی شەڕو داگیرکارییدا ڕژێمێکی دیموکراسی دامەزراوە ئەوە بێگومان بەرژەوەندییەکانیان لەگەڵ بەرژەوەندییە هەمەلایەنەکانی جەماوەری ئازادییخوازدا نایاتەوه‌، بەڵکو هاوچارەنووسن لەگەڵ ئەم دەستە و تیرە ئیسلامیی و دەستەگەریی و ناسیونالیستییە دژە مرۆییانەی ئەمڕۆی دەسەڵاتداران لە عێراقدا و بەشدارن لەم تاوانی بە کۆمەڵکوژییەی تا ئێستا لە عێراقدا درێژەی هەیە و هیچ ئاسۆیەکی ڕوون نییە بۆ کۆتاییهێنانی.

گەرچی ئێستا دوای دە ساڵ لە شەڕ و داگیرکاریی و ئاکامە مەینەتبارەکانی ئەم شەڕە ڕاستییەکانی زیاتر بۆ جەماوەر ڕۆشن بۆتەوە بەڵام ئەوەی زیاتر پێویست و گرنگە بۆ خەڵکی ئازادییخوازی عێراق ڕێگای کۆتایهێنانە بەم بارودۆخەی ئیستای عێراق و هەموو مەینەتیەکانیان. لەم بارەیەوە بێ گومان تەنها ڕێگا خۆڕێکخستنی جەماوەری کریکاران و توێژە ستەمدیدەکان و خەڵکی ئازادییخوازە بە جێگرەوەی رۆشنی سیاسییەوە و سەرخستنی ناڕەزایەتیەکانیانە بەرەو ڕاپەڕین و شۆڕش و رووخان و کۆتاییهێنانی دەسەڵاتی دژەمرۆیی ئەو دەستە و گرووپانە و دامەزراندنی دەسەڵاتی راستەوخۆی هەڵبژێردراوی جەماوەریی و دەستەبەرکردنی ئازادیی و یەکسانییە.

ماڵپه‌ڕی موزه‌فه‌ر عه‌بدوڵا