٢٩\٨\٢٠٢١

ئەفغانستان و شکستەکانی ئەمەریکا!

عوسمان مارف     

سەردەمانێک لە دەرکەوتنی “باڵا دەستی ئەمەریکا” بەسەر جیهاندا، کە پێناسەی ڕۆڵ و پێگەی ئەمەریکای پێ دەکرا، وێنای ئەو واقعیەتەی دنیای سەرمایەداریی بوو کە بەدوای داڕمانی شورەویدا پێکهات، واتە پاش شکستی سەرمایەداریی دەوڵەتی یان بلۆکی ڕۆژهەڵات، ناساندنی جیهانی سەرمایەداریی بوو بە کۆتایی جیهانی دوو جەمسەری. هەر لەم پێناسەیەوە پڕۆسەی کردەیی بەجێگەیاندنی ئەو باڵادەستیەی ئەمەریکا بەسەر تەواوی وڵاتانی سەرمایەداریی جیهاندا بووە مانای قۆستنەوەی، ئەو دەرفەتانەی کە ئەمەریکا بیانووی هەڵگیرسانی جەنگی بۆ دەهێنایەوە، تا لەڕێگەی ئەو جەنگانەوە باڵادەستیەکەی لە باری کردەییەوە بەسەر جیهاندا بسەلمێنێت، لە نموونەی جەنگی کەنداوی یەکەم بە بیانووی دەرکردنی هێزەکانی عێراق لە کوەیت، یا هێرشکردنە سەر ئەفغانستان بەدوای کارەساتی یانزەی سێپتەمبەر، بە بیانوی دژی تیرۆر شەڕی دژ بە ئەفغانستانی هەڵگیرسان.

سەردەمانی دوای کۆتاییهاتنی جەمسەرگەری نێوان شورەویی و ئەمەریکا نەخشەی سیاسی جیهانی سەرمایەداریی کەوتە بەردەم ئاڵوگۆڕێک، کە دەوڵەتی ئەمەریکا بەرنامەڕێژی بۆ کۆنترۆڵی دنیا دەکردو وەک بەربەستێک دەوەستایەوە کە نەک هەوڵی ئەوەی ئەدا ڕێگە بە دەرکەوتەی تر لە وڵاتانی سەرمایەداریی بگرێت تا وەک جەمسەرێک لەبەرامبەریدا دەرکەونەوە، بەڵکو لە هەوڵی ئەوەشدا بوو بەناوی هاوپەیمانیەتیەوە تەواوی وڵاتانی زلهێزی تری دنیا بخاتە ژێر رکێف و پاشکۆی ئەو نەخشەو سیاسەتانەی لە شەڕوداگیرکاری وڵاتانی تردا کردەیی دەکردەوە، هەر بەو ئاراستەیەش بە کۆنترۆڵکردن و ڕابەریکردنی هێزەکانی سەربازی ئەو هاوپەیمانیە، شەڕی عێراق و ئەفغانستانی بەڕێخست و ئەنجامیدا.

پرۆسەی ئەو هەنگاوە جەنگیانەی دەوڵەتی ئەمەریکا بەتایبەتی بەدوای هێرشکردنە سەر ئەفغانستان و کۆتایهێنان بەدەسەڵاتی تاڵیبان، دواتر جەنگی کەنداوی دووەم بە کۆتایهێنانی دەسەڵاتی حکومەتی بەعس لە عێراقدا، بەردەوامی نەخشەی دەوڵەتی ئەمەریکا بە ئاشکرا هەوڵدان و ئامادەسازی بوو بۆئەوەی هەمان هێرش بۆ سەر کۆریا و سوریا و ئێرانیش بە ڕێبخات، بەڵام توانای ئەنجامدانی ئەو شەڕەی نەبوو.

بێتوانایی ئەمەریکا لە درێژەدان بە جەنگەکانی بۆ هێرشکردنە سەر کۆریا و سوریا و ئێران نیشانەی سەرەتای پاشەکشەی پێگەو هاوسەنگی هێزی ئەمەریکا بوو لەبەرامبەر ئەو ئامانجەی بتوانێ ببێتە تەنها وڵاتێکی ئیمپریالستی باڵا دەست بەسەر جیهاندا.

لەم نێوەدا بەگشتی دوو تێگەیشتنی جیاواز لەبەرامبەر هەلومەرجی سیاسی جیهان و دەورو مەوقعیەتی ئەمەریکا بۆ هێرشکردنە سەر ئەو وڵاتانە لە ئارادابون. بۆچونی یەکەمیان ئەوەی ڕادەگەیاند کە هەوڵە جەنگیەکانی دەوڵەتی ئەمەریکا پیشڕەوایەتیە بە مەبەستی ڕزگارکردنی ئەو وڵاتانەی داگیریان دەکات لەپێناو کۆتاییهێنانە بەدەسەڵاتی سەرکوتگەرو هەوڵدانە بۆ دامەزراندنی دیموکراتیەت لەو وڵاتانەی کە رزگاریان دەکات، یان لەژێر ناوی پەرەدان بە نەزمی نوێی جیهان پێویستە دژایەتی تیرۆریستان بکات، ئەم بۆچونە مایەی وەهم و خۆشباوەڕی و ئومێدێک بون کە لایەنەکان و خاوەنەکانی ئەو بۆچونەو لایەنگرانی ئەمەریکای وابەستە دەکرد بە هەر کردارێ کە ئەمەریکا لە نەخشەکانیدا بەوپەڕی دڕندانەوە جێبەجێی دەکردن، نمونەی بۆمبابارانی چرو قورسی خەڵکی مەدەنی و دارمان و وێرانکردنی ڕیشەیی ئابووری ئەو وڵاتانەی کە داگیری دەکردن. بۆچونی دووەمیان ئەو لێکدانەوەیەی کردە بنەمای بۆچونەکانی، پێی وابو کە بەدوای کۆتایهاتنی جیهانی دوو جەمسەری لە نیوان شورەویی و ئەمەریکادا، لە ئاکامی داڕمانی بلۆکی سەرمایەداریی دەوڵەتی، دەوڵەتی ئەمەریکا لە ڕاستای پیادەکرنی باڵادەستی خۆی بەسەر جیهاندا لەسەر پێداگرتنی ئەو جەنگانە دەگیرسایەوەو داگیرکاری دەکرد، تا لەو ڕێگەیەوە مەوقعیەتی باڵادەستیەکەی بەسەر جیهاندا بسەلمێنێت، هەر ئەم بۆچونەی دووەم ئەمەریکای وەک تیرۆریزمێکی دەوڵەتی پێناسە کردو ناساندو کارەسات و مەترسیەکانی جەنگەکانی لەسەر ئایندەو چارەنوسێکی نارۆشن نادیار بۆ سەر ژیانی خەڵک لێکدایەوە.

واقعیەتی ڕوداوەکان بەگشتی لە پرۆسەیەکی دیاریکراودا و چۆنیەتی هیرشی دڕندانەی ئەمەریکا بۆ سەر ئەو ناوچانەی نەخشە سیاسیەکانی تیا بەجێ دەگەیاند، ئەوەی یەکلایی کردەوەو سەلماندی کە دەوڵەتی ئەمەریکا هیچ نەخشەو سیاسەتێکی دیموکراتیزەکردنی بۆ سەر هیچ وڵاتێک نەبوە و هیچ کاتیش دژی سەرکوتگەران و تیرۆرستان نەجەنگاوە. هەر پاش ماوەیەک نەزمی نوێی جیهانیەکەشی درۆو پوچەڵیەکەی خۆی نیشانداین. لێرەدا ئەوەی سەلماند کە ئەمەریکا تەنها لە هەوڵدانی باڵادەستی خۆی بووە بەسەر تەواوی ڕەقیبەکانی تری وڵاتانی سەرمایەداریی لە ئاستی جیهاندا.

بەدوای جەنگی خەلیجی دووەم و کۆتایهێنان بەدەسەڵاتی حکومەتی بەعس بەدەورو نەخشی سەربازی دەوڵەتی ئەمەریکا و هاوپەیمانانی، گەورەترین هەلومەرجی نالەبارو گێژاوی سیاسی لە عێراق و ناوچەکەدا بەدیهات، کە تا ئێستاش ئایندەی ئارام بونەوەو سەقامگیری سیاسی چارەنوسێکی نادیار و بێ کۆتاییە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و عێراق بە تایبەتی.

شەڕ لە ناو شارەکانی سوریا و دواتر لە شاری موسڵ بۆ دەرپەڕاندنی داعش و دەوری روسیا لەو شەڕانەدا هاوسەنگی هێزی ئەمەریکای وەها دابەزاند کە ئەمەریکای ناچار بەسازش و پاشەکشەی گەوەرە کرد لە بەرامبەر ڕەقیبەکانیدا. لە هەمانکاتدا جگە لەوەی بە هەموو ئەو دەورەی کۆماری ئیسلامی لەناوچەکەدا دەیگێرێت، تائێستا ئەمەریکا نەیتوانی کێشەکانی لە گەڵ ئێراندا یەکلایی کاتەوە، هەر بۆیە ئەو ئایندەیەش پێشبینی دەکرێت کە ئەمەریکا ناچار بە سازشە لەگەڵ ئێرانیشدا.

شەڕی ئەفغانستان و پاشەکەشەی هێزەکانی تاڵیبان بۆ چیاکانی تۆرابۆرا لە ٦ی دیسەمبەری ٢٠٠١ و خۆجێخستن و مانەوەیان وەک هێزێکی بەرگری لەبەرامبەر ئەمەریکاو دەسەڵاتی سیاسی ئەفغانستاندا، هەروەها ئەو دەسەڵاتەش ئەمەریکا لە ئەفغانستان پێکی هێنا، نمونەی بەرجەستەی ناپەیگیرو گەندەڵی و جەردەیی نیشاندا. لەهەمانکاتدا ئەو ئاڵوگۆڕانەی دەرگای بۆ فراوانبونی زیاتری ئەو گێژاوەی ناوچەی ڕۆژهەڵات کردەوەو بووە گەورەترین گۆرەپانی شەڕو کێشمەکێشی وڵاتانی زلهێزی دنیا، کە نیشاندانی کۆتاییهێنان بە هاوپەیمانی بۆ ئەمەریکای هەڵگەڕاندەوە بە ململانێ و وەستانەوە لەبەرامبەر ئەمەریکادا. لەلایەکی ترەوە ئەو قەیرانی ئابوریەی لە ساڵی ٢٠٠٨ یەخەی بە تەواوی سیستەمی سەرمایەداریی گرت و تا ئێستا بەردەوامە، هەروەها هەڵکەوتنی جەمسەری تر لە وڵاتانی سەرمایەداریی و سەنگەرگرتنیان لەبەرامبەر ئەمەریکا بە تایبەتی نمونەی چین و ڕوسیا…، کاریگەری جدیان لەسەر پاشەکشەی دەورو نەخشەو سیاسەتەکانی دەوڵەتی ئەمەریکا دانا. بەمانەیەک ئەو ئامانج و نەخشانەی ئەمەریکا خەوی سەرکەوتنی هەمیشەیی پیوە دەبینی بۆ باڵادەستی بەسەر جیهاندا، کێشمەکێشی بەرامبەرەکانی لە جیهاندا و شەڕی بەردەوام لەو وڵاتانەی داگیری کردبون، مایەی شکستهێنان بون بە نەخشە و سیاسەتەکانی ئەمەریکا لەو ناوچانەی هێزی سەربازی تیا بڵاوکردۆتەوەو دواتر ناچاربو بە کشانەوەی هیزەکانی .

لە کۆتایدا پێویستە بڵێین بەگشتی ئەوە نیشانەکانی ئاکامی شکستی ئەمەریکایە لە ئاستی جیهاندا لەبەرامبەر جەمسەرە ڕەقیبەکانیدا، لەهەمانکاتدا بێتوانایی و بنبەستی ئەمەریکا لە فەراهەم هێنانی سەقامگیری و جێگیری سیاسی لەو وڵاتانەی داگیری کردون، هۆکاری ناچاری ئەمەریکا بو بە رێکەوتن و سازشێکی تەواو شەرمهێنەر و ریسوا لەگەڵ کۆنەپەرسترین و درندەترین هێزی میلیشیا لە ئەفغانستاندا، هەروەها بە پلانێکی دارێژراوی پێشوەخت دەسەڵاتی سیاسی ڕادەستی تاڵیبان دەکاتەوەو دەسەڵاتەکەی قەبوڵ بکات، کەئەمەش بۆ خۆی جارێکی تر نیشاندانی شکستێکی تر لە شکستەکانی ئەمەریکایە، ئاکامەکەشی لەلایەک چەند بارەبونەوەی قوربانی دوای قوربانی وەک جینۆسایدێک بەسەر خەڵکی نەدارو هەژارو زەحمەتکیش دەهێنێت، لەلایەکی تریشەوە ئاوابونی تەواوی نەخشەو سیاسەتی بالادەستیەکەی ئەمەریکایە بەسەر جیهاندا، لەهەمانکاتدا سەرهەڵدانەوەو گەرانەوەی کێشمەکێش و بەرامبەرکێی باڵای نێوان جەمسەرە ئیمپریالستەکانە.

osman_maruf@yahoo.com