|
٢٩\٦\٢٠١٩
ئه‌فیونی
رۆشنفكران!
كاوه كه‌ریم
به‌شێك له رۆشنفكران كه خۆیان به فه‌یله‌سووفی تازه‌گه‌ری له
كوردستان له قەڵه‌م ده‌دن لێره‌و له‌وێ و ماوه ماوه ده‌كه‌ونه
گازنده هه‌ڵڕشتن و شیكاری بۆ رووداوه‌كان و گۆرانكاریه‌كان و به‌ركه‌وته
سیاسی و كومه‌لایه‌تیه‌كانی ناو كوردستان ده‌كه‌ن. ئه‌مانه ده‌سته‌یه‌كن
كه خۆیان له سه‌رووی ته‌واوی خه‌لك و هه‌تا توێژی سیاسی ناو خه‌لك ده‌بینینه‌وه،
كاتێك ده‌نووسن یان قسه ده‌كه‌ن ده‌یانه‌وێت ڕه‌وتی سیاسی و كومه‌لایه‌تی
كۆمه‌ڵگا به خه‌تی ئه‌واندا بڕوات، خۆیان وه‌كو مورشیدی ده‌نگی
گۆرانكاری له كوردستان پێناسه ده‌كه‌ن.
ئه‌م كۆمه‌ڵه كه فه‌لسه‌فه‌ی نیولیبرالیزم به په‌یامی خۆیان
ده‌زانن، له ڕاستیدا نه له ڕیزی ئه‌و فه‌یله‌سوفانه‌ن كه تەفسیری
كۆمه‌ڵگا ده‌كه‌ن نه له ڕیزی ئه‌و فه‌یله‌سوفانه‌شن كه ده‌یانه‌وی
كۆمه‌ڵگا بگۆڕن. ئه‌مانه ده‌سته‌یه‌كن له ئۆپۆرتۆنیسته ناسیونال
رفیفۆرمسته‌كان كه ئه‌ركیان نزیكردنه‌وه‌یه له نێوان بالاده‌سته‌كان
و قوربانیانی بالاده‌سته‌كاندا. ئه‌مانه له‌لایه‌كه‌وه ڕه‌خنه له
ده‌سلات و سیسته‌مه‌كه‌یان ده‌گرن و له‌هه‌مان كاتدا پێداویستی مه‌رجه‌كانی
دابین ده‌كه‌ن بۆ مانه‌وه‌ی. ئه‌مانه كاتێك ڕه‌خنه ده‌گرن و شیكردنه‌وه
ده‌كه‌ن له درگاكه‌كه‌وه ده‌چنه ده‌وه‌وه و له په‌نجه‌ره‌ی پشته‌وه
خۆیانی پێدا ده‌كه‌نه‌وه.
ئه‌م ڕه‌وته به‌ناو رۆشنفكریه نیگه‌رانی ژیانی خه‌لكی كوردستان نین
چۆن ده‌ژین، ئه‌مانه كێشه‌یان نییه له هه‌ژاربوون و بێكاری خه‌ڵك،
یان زیاتربوونی پاروه نانێك بۆ سفرەی به‌تاڵیان، ئه‌مانه چاویان
داخستوه له‌به‌رانبه‌ر برسی بوونی زۆرینه‌ی خه‌ڵك و به ملێونێربوونی
به‌شێكی تر. له ڕاستییدا ئه‌مانه گله‌ییان له ده‌سلاتداران هه‌یه،
یان نیگه‌رانن له‌وه‌ی بۆ كاری په‌رله‌مانی له كوردستان وای لێهات!
بۆ په‌رله‌مان نه‌بووه شوێنی گۆرینی ده‌سلات؟ بۆ په‌رله‌مانی كوردستان
نه‌یتوانی لاسایی سیسته‌می په‌رله‌مانی لیبرالی و رۆژئاوایی بكاته‌وه؟
ئه‌مه و سه‌دان هیوایی ئه‌م ڕه‌وته كه به سیسته‌میی په‌رله‌مانیه‌وه
گرێیان دابوو.
ئه‌م ده‌سته‌یه و هه‌موو ئه‌و بزووتنه‌وانه‌ی له‌م ڕاستییدا كاریان
ده‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگی گشتی خه‌لك بۆلای خۆیان ڕابكێشن و خه‌لك به‌رنه
به‌رده‌م سندوقی ده‌نگدان. ئه‌مانه‌و هه‌ندێك له ڕه‌وته سیاسیه‌كان
له سه‌رده‌مێكدا و توانیان تاراده‌یه‌ك ئامانجی خۆیان بپێكن، و
توانیان خه‌ڵك به‌ره‌نه به‌رده‌م سندوقی ده‌گدان، له‌مه‌شه‌وه وه تا
ڕاده‌یه‌ك توانیان دنگی ناڕه‌زایه‌تی شه‌قام كه‌مێ كپ بكه‌ن ، ئه و ده‌نگه‌یكه
هاتبوونه مه‌یدان بۆ كۆتایی هێنان به ده‌سلاتی ملیشیایی و مافیایی
ناسیونالستی كوردی. به‌لام پاش دواین هه‌ڵبژاردن كه زۆرینه‌ی خه‌لكی
بایكۆتیان كرد ، ئه‌مانه نیگه‌ران بوون و خه‌م دایگرتن ، به‌لام هه‌ر
له‌سه‌ر فه‌لسەفه‌ی سیاسی خۆیان مانه‌وه‌و به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر
بیروبۆچونه‌كانیان.
به بڕوای من ئه‌م بیروبۆچونانه و فه‌لسەفه‌ی ئه‌م ڕه‌وته رۆشنفكریه
ماده‌یه‌كی بێهۆشكه‌ره كه ده‌درێت به خه‌لكی كوردستان تاكو بێ
ده‌نگیان بكات و ڕازی ببن به ده‌سلاتی كوردایه‌تی هه‌ردوو حیزبی ده‌سلاتداران
و ئه‌وانه‌ی به‌شداری ده‌سلات و پرۆسه‌كایان ده‌كه‌ن. ئه‌مانه به بێ
پێشگر و پاشگر ئه‌ركی گێژو وڕكردنی جه‌ماوه‌رن و بلاوكرنه‌وه‌ی وه‌همێكی
گه‌وره‌ن، به واتایه‌كی تر ئه‌فیون ده‌كه‌نه قورگی كۆمه‌ڵگاوه. به‌لام
بۆچی وایه؟ بۆچی ئه‌فیونه؟
سه‌ره‌تا ده‌مه‌ویت بڵێم له زوربه‌ی زۆری وولاتانی دنیادا په‌رله‌مان
جێگایه‌ك نه‌بووه بۆ گۆرانی ریشه‌یی، له زوربه‌ی زۆری ولاتانی
په‌رله‌مانیدا، په‌رله‌مان بۆ پاراستنی سیسته‌می سیاسی و ئابوریه‌كی
تایبه‌ته، خه‌ریكی رێكخستنی هاولاتیانی له چورارچێوه‌ی سیسته‌مێكی
سیاسی و ئابوری دیاریكراودا، ته‌نها فورمولاسیۆن و داواكاریه‌كی سیاسیه
له چوراچێوه‌ی سیسته‌مێكی دیاریكراو بۆ به‌شداریكردنی تۆێژه كۆمه‌لایه‌تیه‌كان
له پرۆسه‌ی مافگه‌رایی پێكهاتنی ده‌وڵه‌ت و ده‌سلات سیاسی. ئه‌مه
چوارچێوه‌یه‌ك نییه بۆ به‌شداریكردنی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك له كاروباری
ده‌وڵه‌ت و ده‌سلاتی سیاسی، به‌لكو پاكانه و ڕووپۆشێكه بۆ پیاده‌كردنی
ده‌سلاتی چینێك یان كه‌مایه‌تیه‌ك به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگادا. ئه‌مه شێوازێكه
بۆ ڕه‌واپێبه‌خشینی به ده‌سلاتداریه‌تی چینێك. ئه‌مه میكانیزمێكی
ناڕاسته‌وخۆی به‌شداریكردنی جه‌ماوه‌ره، به‌لام نه‌ك خودی خه‌لك به‌ڵكو
كه‌سانێك كه نوێنه‌رایه‌تی ئه‌وان بن، ئه‌مان پابه‌ند نین به ویست و
ئاره‌زووی ئه‌وانه‌ی هه‌ڵیانبژاردون، واته خه‌ڵك نه‌ك به نوێنه‌رایه‌تی
و قسه‌كه‌ری خۆیان به‌ڵكو وه‌كو جێنشینی خۆیان له مه‌سه‌له‌ی ده‌سه‌لاتداریدا
هه‌ڵیانده‌بژێرن. به‌م مانایه پرۆسه‌ی مه‌شروعیه‌ت په‌یداكردن ده‌سلات
نه‌ك ده‌خاله‌تی خه‌لك. ئه‌مه به پێناسه‌یه‌كی گشتی سیسته‌می
په‌رله‌مانی. به‌لام پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه ئایا ته‌نانه‌ت له‌م نموونه‌یه
واته نموونه‌ی شێوه‌ی په‌رله‌مانێكی كه له ولاتانی ئه‌وروپا بوونی
هه‌یه یان نه‌خێر شكلێكی په‌رله‌مان و سسیته‌می په‌رله‌مانی كه له
ولاتانی به‌ناو جیهانی سێیه‌م بوونی هه‌یه قابیلی ئه‌وه‌یه له
كوردستاندا دروست بكرێت و ببێته جێگای ده‌ستگایه‌كی یاسایی و جێگای ده‌ستاوده‌ستكردنی
ده‌سلات؟ له‌مه‌شه‌وه په‌یامی رۆشنفكرانی ناڕازی و ناسیونال
ریفۆرمیسته‌كان به ئامانج بگه‌یه‌نێ.
له كوردستان، نه‌ك ناكرێت پرۆسه‌ی په‌رله‌مان و هه‌ڵبژاردن و سندوقی
ده‌نگدان بكرێته به‌دیلیك بۆ گۆرانكاری ڕیشه‌یی ته‌نانه‌ت ناشتوانی له‌م
رێگایه‌وه سیسته‌مێك دابمه‌زرێنی كه یاسا سه‌روه‌ر بێت و هه‌لبژاردن
ئازاد بێت، په‌رله‌مانێ دروست بكه‌یت كه خه‌لكی كوردستان له‌ژێر سیسته‌مێكی
ئه‌وروپای یان ته‌نانه‌ت هاوشێوه‌ی سیسته‌می ولاتانی تری جیهانی سێیه‌می
رێك بخات؟
كوردستان ولاتێكی سه‌ربەخۆ نییه، له كرداریشدا سه‌ر به عێراق نییه
ته‌نیا به ناو نه‌بێت. به‌لكو جوگرافیایه‌كی دیاریكراوه كه ده‌سلات
و پاراستنی دراوه‌ته ده‌ست دوو حزبی ملیشیایی بنه‌‌ماڵه‌یی. ئه‌و
چوارچێوه جوگرافیایه زیاتر خۆی له‌بازارێكی فه‌وزا ده‌بێنێته‌وه كه
قاچاخچیانی بازار و سیاسیه‌كان له‌ژێر چه‌ند ناوێكدا كاری خۆیان تێدا
ده‌كه‌ن و سه‌رمایه هه‌ڵده‌چنن و هێزێكی به‌هێزی ملیشیاییان له ژێر
چه‌ند ناوێكدا دروست كردوه بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان و
قووتی خه‌ڵكیان خستۆته ژێر چنگی خۆیان، له‌و نێوه‌شدا خه‌لك هه‌وڵده‌دات
كه نان په‌یدا بكات بۆ مانه‌وه‌ی ژیانی خۆی.
ئه‌م قاچاخچیانه خۆیان له‌ژێر هه‌ندێ ناو وه‌كو په‌رله‌مان و هه‌ڵبژاردن
و حكومه‌تدا حه‌شار داوه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڕه‌شه له ده‌سلاته‌كه‌یان
دووربخه‌نه‌وه. نزیكه‌ی سێ ده‌یه‌یه ئه‌م ده‌سه‌لاتدارانه جوره‌ها
له سیناریوی حوكم و ده‌سلات و ئۆپۆزسیۆن و هه‌ڵبژاردنیان نیشان داوه
، له‌ژێر ناوی پرۆسه‌ی په‌رله‌مانیدا شه‌رعیه‌ت ده‌ده‌ن به‌ده‌سلاتی
بنه‌ماڵه‌ی و نه‌وه‌كانه‌كانیان له‌ڕیزداده‌نین بۆ مانه‌وه‌یه‌یان له
سه‌ر كورسی ده‌سلات و هه‌تا نه‌یاره‌كانیشیان به پێشكه‌ش كردنی چه‌ند
پۆستێك دەخەنه ناو ئه‌و پرۆسه قیزه‌ونه‌ی خۆیانه‌وه، له كۆتایشدا
هه‌ر ده‌سلاتی خۆیان درێزه پێده‌ده‌ن و و خه‌لك و چاره‌نووسی ئه‌م
جوگرافیای به نادیار و سه‌رگردانی ده‌هێڵنه‌وه.
ڕاسته ئه‌گه‌ر كوردستان ده‌وڵه‌ت بوایه و له چوارچه‌وه‌ی جوگرافیایه‌كی
به ره‌سمی ناسراودا بوایه، ئه‌وا ده‌كرا و یان ده‌توانرا شكڵێك له
ده‌وڵه‌تی مه‌ده‌نی یان حكومی یاسا و هه‌ندێ ریفورم به ئه‌نجام
بگه‌یه‌نرێ، چونكه جوگرافیای ڕه‌سمی ناسراو خۆی له خۆیدا وه‌لام ده‌ره‌وه‌یه
به هه‌ندێ كێشه‌ی سه‌ره‌كی. به‌لام له نه‌بوونی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆدا
و بوونی ده‌سه‌لاتی ملیشیایدا له‌ناو جوگرافیایه‌كی دیاریكراوكه
قۆرخكردنی سه‌رچاوه‌ی داهات و ئابووری له‌لایه‌ن حزبی بنه‌ماڵه‌و
ملیشیاوه ئومێد به هیچ گۆڕانكاریه‌ك نییه. ته‌نیا رێگاچاره‌یه‌ك كه
له‌به‌رده‌م خه‌ڵك دا مابێ ئه‌ویش هاتنه‌مایدانیانە بۆ وه‌ستانه‌وه
به‌رانبه‌ر ئه‌م ده‌سلاته، ئه‌مه‌ش به رێكخستنی ناره‌زایه‌تی سه‌رتاسه‌ری
خه‌ڵك ئه‌نجام ده‌درێ كه بتوانێ ئه‌و هێزانه له ده‌سلات دووربخاته‌وه
و ملیشیاكانیان چه‌ك بكات و ده‌ست بگرێ به‌سه‌ر سه‌روەت و سامانیان، و
ده‌سلاتی خه‌ڵك دابمه‌زرێنێ. ئه‌مه‌ش تاكه رێگایه كه بتوانێ ئاینده‌ی
كوردستان به‌ره‌و خاڵێكی وه‌رچه‌رخان ببات و ژیانێكی ئاسوده‌یان بۆ ده‌ستبه‌ردار
بكات. ئه‌مه ته‌نها ڕێگا چاره‌یه نه‌ك ئه‌و ئه‌فیونه‌ی به‌شێك له
رۆشنفكران ده‌رخواردی خه‌ڵكی ده‌ده‌ن و هه‌ندێك له بزووتنه‌وه سیاسیه‌كانیش
به‌شوێنیه‌وه‌ن.
karemkawa7@gmail.com
|
