٢\١٠\٢٠٢٢

ئێران لە لێواری رووخان.

حەمەی کاکەعەبە     

ئێران کە یەکێکە لە پێنج وڵاتە بەھێز و گرنگەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، ئێستاکە لە بەرەی رووسیا و چین جێگیر بووە، ئەوەش بە ھۆی ئەو گوشارانەی کە لە رێگەی حووسیەکانی یەمەنەوە دەتوانێ لە سعودیە و ئیمارات بیکا و لە لایەکی دیکەش قەتەر رابکێشێتە ژێر باڵی خۆی، هەروا کاریگەرییەکانی لە کۆی کایەکانی ئێراق و رۆڵی بەهێزی لە دەستتێوەردانی لە سوریا و لوبنان، ئەوانە هەمووی هێزێکی گەورە دەدەن بە ڕووسیا لە وەدەستهێنانی بەرژەوەندییەکانی لە بەرانبەر رۆژئاوا، واتە بە شێوەیەکی گشتیی هاوکار و هاوپشتێکی گوێڕایەڵی رووسیا و ئەو هاوپەیمانییە ستراتیژییەیە کە لەگەڵ چین لە هەموو بوارە ئابووریی  و ڕامیارییەکان لە ناوچەکە هەیانە و تورکیاشی تێدا بەکاردەهێنن. هاوکاتی ئەوەش لە پێناو بەرفراوانکردنی باڵادەستیی خۆی وەک دوژمن و نیمچە دۆستێک کار لەگەڵ ئەمەریکا و وڵاتانی ئەوروپاش دەکا.

بەو پێیە ئێران رۆڵێکی کاریگەری هەیە بۆ باڵادەستیی و بەرفراوانبوونی قەڵەمڕەوی رووسیا و چین، لە چەند مانگی ربردوودا بینیمان کە رووسیا چۆن وڵاتانی ناوچەکەی بۆ کرێملین پەلکێش کرد و ناچاریکردن کە هیچ هەماهەنگییەک لەگەڵ وڵاتانی ناتۆ نەکەن و زۆربەشیانی بە ئێران و هێزە میلیشیاییەکانی ترساندوە، ساڵانێکە ئێران بە پڕسوڕای رووسیا و بە پێی بەرژەوەندییەکانی دژایەتیی هێزە رۆژئاواییەکان دەکا و زۆر جاریش پەرێشانی کردوون، هەر بە پشتگیریی رووسیاش هەژموونی خۆی لە یەمەن و سوریا و ئێراق و ئەفغانستان سەپاندووە تەنانەت توانیویەتی لە ئازەربایجان و پاکستانیش کاریگەریی خۆی هەبێ.

ئەمانە ھەمووی لە لایەک و رێکنەکەوتنی لەگەڵ ئەمەریکییەکان لە وتووێژە ناوەکییەکان لە سەرەتای جەنگی ئۆکرانیا بۆ کەمکردنەوەی ئابلۆقە لەسەری هەروا نەخستنەبازاڕی نەوت و گاز، لە لایەکی دیکەشەوە پێدانی درۆن بە رووسیا بۆ شەڕی ئۆکرانیا. ئەو سیاسەت و ھاوپەیمانییەی رووسیا بووەتە ھەڕەشەیەکی زۆر راشکاوانە لەسەر پێداویستی وزە و ئاسایشی نێوخۆی وڵاتانی ناتۆ بە گشتیی، هەروا هۆکارێکی زۆر گەورەشە بۆ خۆدانەدەستی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا تەنانەت ئەڵمانیا و فەرەنسا و ئیتالیاش. لێرەوە دەتوانین بڵێین وڵاتانی رۆژئاوا پێش شەڕی ئۆکرانیا نەیانویستوە ئێران بڕووخێنن یان وڵاتانی ناتۆ یەک را نەبوونە لەسەری، بەڵام ئێستا هاوسەنگیی رامیاریی و بەرژەوەندییەکان گۆڕاون و ناچارن بڕیاری رووخاندنی ئێران بدەن جا باج و قوربانییەکانی هەر چییەک دەبن با ببن.

من پێموایە هۆکاری ئەو دواخستنەی رووخاندنی ئێرانیش هەر ئەوە بووە کە بە نەمانی ئێران پرسی کورد وەک بزووتنەوە مێژووییەکەی کە فەرهەنگێکی پێشکەوتنخوازانەی هەیە گەشە دەکا و ئەو پرسەش کاریگەرە رامیاریی و مۆدێلە خۆرسکییەکەی لەگەڵ ئامانج و بنەمایە خۆسەپێنەکانی وڵاتانی رۆژئاوا نایەتەوە، هەڵبەتە ئێمە دوو مۆدێلی کوردییمان کە یەکێکیان نوێنەرایەتیی فەرهەنگی سامی رۆمانی دەکا کە نوێنەرایەتییەکەی لە هەولێرە و ئەویدیکەش نوێنەرایەتیی فەرهەنگی زاگرۆسی و پەیڕەوی بنەمایە رەسەنە کوردییەکە دەکا کە نابێ بەلووچەکانیش لەو نێوەدا بێ کاریگەر ببیندرێن، بەڵام ئێستا وڵاتانی ناتۆ یان روونتر بڵێین ماسۆنیەتی قووڵ لە ژێر هەڕەشەی زۆر گەورەدان لە لایەن رووسیا و چین لە لایەک و هیندستان لە لایەکی دیکە، بۆیە زیانی کەوتنی ئێران هەرچییەک بێ ناکاتە ئەوەی خۆیان بکەنە قوربانی کە ئێستا چەقۆیەکە لەسەر ملی خۆیانە، ئیدی بەقوربانییکردنی ئێران پێویستە نەک بەرژەوەندیی.

دیارە ئەو باسوخواسانە زۆر خراونەتەڕوو کە چۆن وڵاتانی رۆژئاوا قاجاریی و پەهلەوییەکانیان بەڕێوەدەبردن و چۆنیش خۆمەینیان هێنا و بەسەر ئێرانیان داسەپاند، هەروا چۆن خاوەنی شۆڕشی گەڵانی ئێرانیان - کە کورد و چەپەکانی ئێران بوون - کۆمەڵکوژ و بێ کاریگەر کرد، بەڵام لەبەرئەوەی ئێستا ئاخوندەکان زۆر راشکاوانە بوونەتە هەڕەشەیەکی گەورە لەسەر وەزە و ئاسایش و سەروەریی ئەوروپا لە ژێر گوشاری رووسیا بارودۆخەکە گۆڕدراوە و دەبێ ئەو مۆدێلەی کە خۆیان هاوردبوویان ئێستا هەر خۆیان بە ناچاریی لایبدەن بەوەش سعودیە و وڵاتانی کەنداو و ناوچەکە لە ژێر گوشاری ئێران و ڕووسیا رزگاردەکەن و دەتوانن پێداویستییەکانی گاز و نەوت وەدەستبهێننەوە.

m1976ahmad@outlook.co