١٤\٢\٢٠٢٢

سەبارەت بە پەروەردە و میدیا.

ئەرسەلان مەحمود    

پەروەردەی بگۆڕ و بەرهەمهێنەر.

كێشەو ئاریشەكانی پەروەردە زۆرن، بەڵام رەگی هیچكامیان لەكەم و زۆری مامۆستای مێر و نێر و جێندەریدا نییە، بگۆكردنی "یەكێك لەقوڕ بەسەریەكانی كەرتی پەروەردە، ئەوەیە: ٪٦٠ی مامۆستایان ژنن" بەرهەم و بەرئەنجامی عەقڵیەتێكە ئەركی ژن تەنها لە ماڵداری و منداڵنانەوەدا دەبینێت، بەڵكە ناتەواوی فكر و فەلسەفە و نەبوونی سیستمێكە ڕوون و هاوچەرخ، دواجار تێكڕای مامۆستایانی مێریش دەرچووی هەمان ئەو پەیمانگە و زانكۆیانەن مامۆستا نێرەكانی دەرچوواندوە، مرۆڤەكان مێربن یان نێر، سەرئەنجام لە ژیریدا هاوبەش و هاوتان.

ناهاوسەنگییەكە ژینگەییە هەوایی و پەروەردەیی و كارگێڕی و زانستییەكە، پەیوەندی بەنەبوونی دامەزراوەی تەندروست و كەرەستەی پێویست و نەبوونی ئامرازە زانستییەكانەوە هەیە، سەرچاوەی هەرە گەورەو بنەڕەتی ئەم بۆشاییە پەروەردەیی و فەلسەفی و كارگێڕیەیش بەدڵنیاییەوە حكومەت و سەرداری ئەم عەقڵیەتە پەتییە بۆماوەییخوازەیە، وزەو هێزی ساغكردنەوەو یەكلاكردنەوەی ڕوشەكەی تیادا نییەو نایەوێ‌ ئەم نەوەیە، نەوەی ئامادە كراوی سەردەمەكەی خۆی بێت، هەر جۆرە كۆمەڵگەو دەسەڵاتێكیش لەخەمی بوونیادنانی ئێستای نەوەكانی خۆیدا نەبوو، سەردەمەكە و ئایندەیانی بەلاوە گرینگ نییە.

بڕوانە میدیا، نەك هەر بەلای بنكۆڵكاری ئاریشە یان كەش و هەوای بوارە پەروەردەییەكەدا ناڕوا، تەنانەت ئەو ڕاستیانەی نەك هەر خۆی هەمووانیش دەیبینن، ناگوازێتەوە، ئەركە بنەڕەتییەكەی بووە بەوروژاندن، بەشینەوەی ڕواڵەتگەرایی، هەڵداو پێدای سیاسەت، جوانكاری حزب و حكومڕان و ئەستێرەكان، ئەم خولانەوەیەی میدیا بەدەوری بازنە داخراوەكاندا، لەنائاگایی و تێنەگەیشتنەوە نایەت، سەرچاوەكەی ڕوونە، لەهزرینێكەوە دێ‌ پەتیار، ئەو ڕوانینەی ڕەگەكەی لەكەم بەبەها بینین و بەهەند وەرنەگرتنی پرۆسەی پەروەردەو خوێندندایە!

لەلایەكی ترەوە، ئایا خودی خەڵك و توێژەكانی مامۆستایان و خوێندكاران لەناویدا، لەدۆخێكدان ئاسایی، ئایا هەمووان لەژێر باری پەستانە جیاوازە ژیانی و ژیاری و سایكۆلۆژییەكەدا ناڵە نادەن، ئایا ئەم خۆشییەوەكەو ترشییەوەكەیەی بەبیانوی جیاواز لەخوێندنگەكاندا دەگوزەرێ‌، مامۆستایان و خوێندكارانی بەتەواوەتی نەخستووەتە دڵڕاوكێ‌ و ناچار بەلادان و بادان و پاشەكشەی نەكردون لەبوارەكەدا، ئایا لەبری فڕێدانی ئەم لێدوانە ساردو سڕو بكوژانە، ئایا ئەم ناوەندگەراییە وشك و تاقەت پڕوكێنە كارگێڕییە شیردا بۆداپیردایە پەروەردەییە، بەئامانجی دۆزینەوەی هاوسەنگی لەناو ناوەندەكانی خوێندن و تەواوی یەكە كارگێڕییەكانی بوارەكەدا، كاتی ئەوەی نەهاتووە توڕ هەڵدرێ‌ و لەجێگەیدا جۆرە خۆبەڕێوەبەرییەكیان بدرێتێ‌، كوا یەكەی هاوبەش و هەماهەنگ لەنێوان خێزان و ناوەندەكانی خوێندن؟!!

ئەوەی ساڵانە لەشێوەی كۆبوونەوەی دایكان و باوكان و ناردن بەشوێنیاندا دوجارو جار جارێك دەكرێ‌، ئایا توانیویەتی پرۆسەكە بەرەو سەربەرێ‌، پرۆسەی پەروەردەو خوێندن لەدونیای ئەمڕۆدا، لەهەر وڵاتێكدا یەك سیستم و ئاڕاستەیە، بەڵام بەبێ‌ سەندنەوەی تایبەتمەندی، ڕەنگە دڵمان بەوە خۆش بكەین، خوێندكاری زۆرمان هەیەو بەخۆمان بڵێین نەوەیەكی نوێ‌ بەڕێگەوەیە، بەڵام ئایا تواناو توانستە زانستیەكانی خوێندكارەكانمان لەكوێی ئەم هیوایەماندایە، ئەگەر وڵاتەكەمان خۆشدەوێ‌ و لەخەمی بونیادنانی نەوەیەكی سەلارو سەردارداین، كاتی ئەوەیە سەرنجێكی قووڵ بخەینە سەر پەروەردە كردن و فێركردن و پێگەیاندن لەسەر بنەمای هاوسەنگ.

ئەرێ‌ ئەركی توێژەران و مامۆستایانی ڕابەر لەناوەندەكانی خوێندن و خوێندنگەكاندا، چاودێری و چاوەڕوانییەكە ڕووت، یان زەمینە سازی و ڕاهێنان و ئامادە كردنی خوێندكار، نەبوونی توانست و هەست نەكردنی مامۆستایان بەلێپرسراوێتی، هەر مامۆستایانی ژنن، یا ئەگەر بابەتەكە گشتییە، زادەی چییە، ئەركی وەزارەتخانەو دامەزراوە پەروەردییەكان پێویستە بدۆزنەوەی ڕێگە چارەو ئامادە كردنی ئەم جۆرایەتییە لەمامۆستایە، نەك بەجۆری تر چواندنی كێشەو ئاریشەكان، یەكێك لەبوارەكانی بایەخدان بەهۆشیاری و ڕۆشنبیری، تێگەیشتنە، كەچی هەموو تێگەیشتنەكانی ئێمە، بووە بەوەی چاوو چاوەڕوانیەكانمان لەئاست یەكتردا كەم بێت، مامۆستا بەرامبەر بەخوێندكارو، خوێندكار بەرامبەر بەمامۆستاو، هەردولاش بەرامبەر بەیەكتر لەخۆدا، جا كێ‌ هەیە لەم وڵاتەدا، لەئاست و توانستی ئەویترو ڕازی بێت، هەمووان لەو باوەڕەدان ئەویتر ناتەواوەو پڕیەتی لەكەموو كوڕی، ئەم جۆرە بیركردنەوەیە، فەرهەنگێكی بەرهەمهێناوە بێداد، ئاخر مامۆستاو خوێندكاری ئێمە، جگە لەسەلامەتی لەناوەندەكانی خوێندا، چجۆرە دادێكی تر لەنێوان و لەناویاندا هەیە، خوێندكار خوێندنی تەواو كردوە بەڵام فێرە دیالۆگ نەبووە، دەبێتەوە بەمامۆستاش دیالۆگ ناكا، كەمپەكانی ساڵانەی دیدەوانی تەنها بوون بەوەرزش، بێگومان جۆرە وەزشێك سنوردار، نەك هەر وانەكانی وەرزش و هونەر، مامۆستاكانی ئەم بوارەنەیش لەناوەندەكانی خوێندندا، لەپەراوێزدان، كەش و هەوای ناوەندەكانی خوێندن بەتەواوی بووە بەصینوصاد، نەوەیەكی پاسیڤ و نا پیشەگەری لێكەوتۆتەوە.

ئەم چەند سەرنجانەم، بەشینەوەی بێهیواوی ڕەخنەیەك نینە تەنها لەپێناو ڕەخنەو قسەكردنێكدا، بەرپرسیارێتییە، هەمیشەش باوەڕم بەوە هەیە، بەر لەهەر شتێك پێویستمان بەچاكسازی ڕیشەیی پەروەردەو فێركردن هەیە، بگۆڕو بەرهەمهێنەر، نەك كاوێژو وێناكەرەوەی ڕابردو، لەبەرگ و چەفییەو عەگگال و شێوازی تری ناخوددا.
 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ئەو كاتەی رەوشت لە میدیا و سیاسەتدا ونە!!

رەوشت وەك چەمك، وەك ماناو مەغزا و تێگەیشتن، چییەو چۆنە، ئەمە بابەتێكی هزری و فەلسەفییە، ئەوەی لەم وتارو باسەدا دەتوانم جێگەی بكەمەوە، ماناو واتاو پێناسە تایبەتی و گشتییەكەی رەوشت نییە لەڕاستیدا، لێكدانەوەو شرۆڤە كردنیەتی لەبوارە میدیایی سیاسیەكەیدا، باقیەكەی ئەگەر تەمەن باقی بوو، لەوتارێکی تایبەتمەند تردا دەهێنمە بەرباس.

ئەوەی بەمیدیای كوردی و عیراقی ناس دەكرێ‌، تایبەت لەم دۆخ و واقیعە چەقبەستووەدا، دونیا دەزانێ‌ بەردەوام پڕیەتی لەهەواڵی ساردو گەرم و دەنگوباسی تڵخ و توون و قوڕاوی یان شرۆڤەكاری ئەو ناكۆكی و ڕوداوە جیاوازانەی دەبنە پێشهات و هەندێجار سەردێڕو بەناوەرۆكیش سەرنجڕاكێش دەردەكەون، ئەمە بەجۆرێك هەر هاونیشتمانی و خەڵكانی ئاسایی نا، چاودێرانیش وەك ئەوەی پێویستە، فریان لێكدانەوەو هەڵسەنگاندنی لێكەوتەو تێكەوتەكانی ناكەون!!

لەوانە، وێڕایی هەبوونی بۆشایی و لەدایكبوونی عیراق و دەوڵەتی عیراقی بەمانا سروشتییەكەی خۆی، جگە لەپێكدادانی چەكداری و تیرۆری جەستەیی و هزری، بەدەر لەململانێی كوێرانەی پێكهاتە عیراقییەكان لەسەر بەیەكەوە گونجان و هەڵكردنێكی هاوسەنگ لەدەسەڵاتدا، بابەتی نەرێت و مەزهەبگەرایی، نمونەی نادیاری قەبیلەو ناكۆكی تایفگەرایی، ڕای ڕوون و نەبوونی فەرهەنگی دیموكراسییەت، رەوشتی نیشتمانی میدیاییە!!

بێگومان لەگەڵیدا هەیشن واوێناو بگۆ دەكەن نا نەخێر عێراق قۆناغی زۆر باش و تایبەت و بابەتی بەرەو سەر لەبوارەكانی سەقامگیری و خۆشگوزەرانی و هێنانە ئاراوەی میدیای نیشتمانی و خاوەن ئیتیك و هەستانەوە سەر پێیەكانی خۆی تێپەڕاندوەو بەنۆرەشبێ‌ ئیتر نۆرەی ئەوەیە وڵاتەكە لەلایەن خودی عیراقی و سەركردە بەناو عیراقیەكان خۆیانەوە سەركردایەتی بكرێ‌ لەبەڕێوەبردن و ئاڕاستە كردندا!!

كەچی ئەوەی ناوترێ‌ و نابیندرێ‌ و نەبووەتە جێگەی باس و بابەت و گرینگیپێدان لەدیدارو دانووستاندن و گفتوگۆو وەشاندن لەجێبەجێکردندا، تەنانەت لەبوارەكانی پەروەردەو خوێندن و كاری ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و سیاسیشدا، بێگومان جگە لەبنەما تیۆریی و میتۆدییەكەی، نمونەی هاوئاهەنگ و هەماهەنگی و هاوتاكاری كارلێك پێكردنی بەها رەوشتییەكانە لەگەڵ جێبەجێكردنی سیاسەت و گوتاری میدیایی لەواقیع و لەگۆڕەپانەكەدا!!

رەنگە ئەمە پرسیارێکی باش بێت، ئەرێ‌ بەڕاست، شوێنگەی ئاوێتەبوونی بەها رەوشتییە میدیایی و سیاسیەكان لەعیراقدا، كەوتووەتە كوێی هاوتاكاری و كۆنتڕۆڵكردن و ڕێنوێنیكردن و ئاڕاستەكاری ژیانكردن و سیاستەكردنەوە؟!

لەڕاستیدا، ئەوەی ئەم وڵاتەی خستووەتە كێشەو ئاریشەو بۆشایی قوڵەوە، غیابی بەها رەوشتییەكانە لەبوارە میدیایی و كارگێڕی و سیاسیەكەدا، ئەم كێشەیە بەر لەوەی كێشەیەكی ماددی و ئاكاری بێت، كێشەو ئاریشەیەكە پتر هزری و فەلسەفی و ئەقڵانی، یانی پێچەوانەی دیبلۆماتكاری ئیتالی میكیاڤێلی، زۆرینەی هەرە زۆری كۆمەڵگەی ڕۆژئاوایی لەجیاكردنەوەی بەها ئاكاری ماددیەكاندا، لەسەر ئەوە كۆكن ئەو بەها رەوشتییانەی بەسەر تاكەكاندا جێبەجێ دەكرێن، مەرج نییە هەمان ئەو بەهایانە بەسەر میدیاو سیاسەتدا جێبەجێ بكرێت.

بەنمونە، ئەگەر درۆكردن و فێڵكردن و پێشبڕكێ، سیفەتی ناڕەواو نائاكاری بۆ تاكی ئاسایی بهێنێت، ئەوا مەرجنییە لەسیاسەت و میدیادا هەمان ئەو چشتە ڕاست بێت، خەسار ناسیەكە لەمیاندا جۆرێك و لەویی تریاندا شتانێكی ترە، سیاسەت و میدیا لەكۆمەڵگەی كوردی و عیراقیدا، بێگومان لەدەرەوەی بەها رەوشتییەكان، جگە لەخۆی خەریك بەهەر شتانێكی ترە مرۆڤ تەوەقوعی نەكات، غیابی رەوشتی بەمانا فكری و فەلسەفییەكەی، هەروەها بەمانا ئیتیكیە میدیایی و سیاسیەكەی گۆبەندێك دەگێڕێ‌، بێوێنە!!

هەر بۆیە مرۆڤی كوردی و عیراقی، لەدۆخێكدا خۆی دەبینێتەوە، توانای جیاكاری و ڕوبەڕوبوونەوەو پێداچوونەوە سەبارەت بەبڵاوبوونەوەی گەندەڵی و بێدادی، هەزار بەهەزار قوڵ لەبۆشاییدا، نەخۆی بۆ دەگیرێتەوەو نەدەكارێ‌ پۆینت و پۆلێنكاری بكات!!

پەتیبوون لەرەوشتی میدیایی و سیاسیدا، پەرتبوونە لەواقیعدا، ئەم بابەتە بەتەواوی داخراوەو پرسیارگەلێك هەڵدەگرن، درەنگ و زوو دەبێ‌ وەڵام بدرێتەوە، بەنمونە: ئایا كۆتایی ئەم بۆشاییە رەوشتییە تاچەند دەتوانێت ڕێگە بەپاساوگەرایی ئامرازەكان بدات لەژیانی گشتیدا؟ ئایا هیچ ئەڵتەرناتیڤێك بۆ ئەم مانا ترسناكانە نییە لەگەڵ بەها رەوشتییەكانی مرۆڤ و بەهاكانی مافی مرۆڤدا بگونجێت لەم دوو مەیدان و گۆڕەپانە جیاوازە هەستیارەدا؟ ئایا ئەگەر ڕژێمێك یان پەرلەمانێك، یاسایەك دەربكاو بچێتە چێوەی شرۆڤەو هەڵسەنگاندن و لێكدانەوە لەڕوداوەكان و لەپێشهاتەكاندا، لەتەكیدا میدیا لەبری ڕو لەسەر هەڵماڵینەكەی ببێتە مایەی ڕوایەتی پێدەر، بەها رەوشتییەكەی هەردوكیان لەچیدایە؟ ئەگەر سیاسەت و سیستمێك میدیایی و دەستوری، كێشەو ئاریشە جڤاكی و سیاسیەكانی لەحكومڕانێتیكردندا، بەرەو هەڵوەشان و داوەشانی كۆمەڵایەتی و نیشتمانی كۆمەڵگەو دامەزراوەیی دەوڵەتی برد، بەهاكەی ئامانجەكەی بایەخەكەی لەچیدایە؟!

پەیوەندی تەواو نادیاری نێوان ڕەوشت و سیاسەت پرسێك نییە میدیاو سیاسەتمەدارێك لێهاتوو یان بێڕكابەرو بلیمەت بێت لەپێشنیاركردنی چارەسەرەو ڕاگەیاندنی باسەكان لەڕێگەی ئاڕاستەو ڕێنماییكارییەوە، میدیاو حوكمڕان ئەگەر ناوەندو كەسێكی نیان و دورە شەڕانگێزو بەرزی رەوشتیش بێت، دەبێت پشت بەوە ببەستێت ئەو ئەرك و فەرمانڕەواێتیە چەندە لەڕاهێنانی دولایەندا ڕەوشت بەرجەستە دەكات.

لەبەر ئەوە، هەر كاتێك رەوشتی میدیاو دەوڵەت لەگرنگی ئاكاری تاكەكاندا هاوتاو بەرجەستەو یەكسان بێت، هەر ئەو كاتەیش دەتواندرێ‌ بگوترێ‌ ئاوێتەبوونی بەهاكان ڕەگ و ڕیشەی لەهۆشیاریی خەڵكدا هەیەو ڕەنگیداوەتەوە!!

چارەسەری كێشەی رەوشت لەمیدیاو لەسیاسەتدا، بەتایبەت لەكۆمەڵگەی لەمەڕ خۆمان و عیراقیدا، بەردی بناغەو یارمەتیدەری هەموو ئەو كێشەو ئاریشە جڤاكی و سیاسیانە دەبێت، تاكی كوردو مرۆڤی عیراقیان لەخۆیدا بێ‌ ئینتیماو بێ‌ متمانەو سەرگەردان كردوە.

رەوشتی پەتی و مەزهەبی، مۆڕاڵی سووننەتی و سەلەفی، ئەم خەڵك و وڵاتە دەربازی سەر شاڕێگەی ژیانێك ناكات شایستە بەهەبوونی خۆی، فەزیلەت لەخۆسەپاندو پەرپا كردنی جەنگی ئیرادەدا نییە بەسەر یەكتردا، هاوسەنگی و ئاكاری هاونیشتمانی بوونە، ئەوانەی حەزی مەزنایەتی و خۆ بەگەورەزانییان هەیە، پێویست نییە میدیاو بەغداو دەوڵەتانی دەرودراوسێ‌ لەیەكتر بگرن، ئەركیانە كێشەو ئاریشە جیددیاكان بەیەكەوە گەمارۆ بدەن.
 

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود