فەرەیدوون سامان:
پێوەرێک نییە بۆ پێناسەی شیعر جگە لەوەی کە سیحری نووسینی شیعر جیاوازە لە ژانرەکانی تری ئەدەب.

دواندنی: بەڵێن ئەحمەد

لەساڵانى نەوەتەکانی سەدەى رابردوودا لەچایخانەى مچکۆى پیرە هەولێرد،ا فەرەیدوون سامانی شاعیرم ناسی ، شاعیرێکى بێ دەنگ... بەلاًم بێ دەنگییەکى پِر لەپرسیار، کەلەسەر شیعر دەدوا هێدى هێدى وشەکانى ناو سینەى دەخستە بەردەم ونەبادا بەشێوەیەک بدوێ وشەى ناسکى شیعر خۆی بریندارکا ، فەرەیدون سامان شیعرەکانى بە جگەرگۆشەی هەست و هزرى خۆی دادەنێت ، مەرگ وئەوین بەدیوەکەى تردا عیشق وفەنا بوون ئامادەیی هەمیشەییان لە شیعرەکانى فەرەیدوون سامان دا هەیە.

بەڵێن ئەحمەد : فەرەیدون با لە و پرسیارەوە دەست پێبکەین، کە شیعر بەجگەر گۆشەى خۆت دادەنێی، هەڵبەتە دەبێت پێناسەیەکت بۆى هەبێت ئەو پێناسەیەى شیعر لەلاى فەرەیدوون سامان چیە؟

فەرەیدوون سامان /بەدرێژایی مێژووى ئەدەبیات بەتایبەتى شیعرچەندین پێناسەو رەهەندو واتاى شیعریى هەیە ،بەڵام بۆچوونى تایبەتى خۆم لەسەر شیعر کە من پێم وایە پێوەرێک نییە بۆ پێناسەی شیعر ،رەنگ بێ شیعر سیحرێک بێ لەرووى نوسینەوە لەهەموو ژانرەکانى تری دەقی ئەدەبی جیاوازتر و پەیوەندى بە ئەندێشەو خەیاڵ وروحى مرۆڤەوە هەیە ، راستە لە شیعردا دەکرێت پشت ببەستیت بە مەسائیلى فکرى وفەلسەفى و لایەنەکانى ترى ئێستاتیکی ومەعریفی ، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لە بونیاتی داڕشتنی شیعردا حاڵەتێکە جیاواز لەو چەمک و پێوەرانەو پەیوەستە بە لایەنى روحى شاعیرو ئاوێتەیە بە ورووژانەکان ی نەست هەژموون کردنیەتی بەسەر هەستی دەربڕینی شیعردا.

بەڵێن ئەحمەد : وەک لە پێشەکى بەرنامەکەیشدا ئاماژەم پێکرد مەسەلەى مەرگ وئەوین ئامادەییان هەیە لە شیعرەکانى فەرەیدون دا ، تۆ وەک خودى شاعیر لەکامیان نزیکتری لە ئەوین یان لەمەرگ؟

فەرەیدوون سامان / هەڵبەت دەکرێت بڵێین لەهەردووکیان ، چونکە ئێمە پەروەردەى ژینگەیەکى تایبەتین ، پربووە لە تراژیدیاو نسکۆو مەرگ ، هەمووشتەکان لە یادەوەرییەکانی ئێمە هەرشێوازە جۆراوجۆرەکانی مەرگ بوون سەرەراى ، ئەوەش چەکى رووبوونەوەى مەرگ کە دەبێت لە دژیدا بەکاری بێنین ئەویش ئەوینە ، کەدەکرێت کەسێک بەکارى بێنێت بۆبەردەوامبوون لە ژیان وجوانکردنى ژیان و ئەو شتەى کەمرۆڤ دەیەوێت بەمەرگى خۆی لە پێناوی عیشقێکى جاویدانە دای برێژِێت ، رەنگە مەبەستم نەبووبێت دانیشم ئەو زاراوانە بەکار بێنم ، بەڵام لاشعوری لەشیعرەکانمدا مەرگ و ئەوین لە پەنا وێنە شیعرییەکاندا بەرجەستە بوونە.

بەڵێن ئەحمەد : کاک فەرەیدون سامان بیرمە لەساڵانى نەوەدەکاندا چەند جارێک یەکتریمان بینیوەو گفتوگۆمان کردووە وباسی مەسەلە فەرهەنگیەکانمان کردووە ، تۆبەردەوام گلەییت لە بوارى فەرهەنگى کوردی هەبووە، لەیادمە کەوا دەتوت رەخنە بوونێکى راستە قینەى نیە لەنێو ئەدەب و رۆشنبیرى کوردیدا ، ئێستاکە دەمەوێت بەهەمان شێوە هەمان پرسیار بکەمەوە رەخنە چەند کاریگەرى هەبووە لە سەرداهێنانی شیعری فەرەیدون سامان بۆئەوەى کەوا هەنگاوە شیعرییەکانى خۆی بە هەنگاوێکى تۆکمە بنێت؟

فەرەیدوون سامان / مەسەلەى رەخنە یان ژانرى رەخنە و هاتنى بۆنێو ئەدەبیاتى کوردى ئاشکرایە هێشتا رێ کردنەکەی تازەیە و ساڵانێکە لەرێگەى ئەدەبیاتى رۆژئاوا وئەدەبیاتی عەرەبی و فارسییەوە هاتۆتە نێو ئەدەبیاتى کوردى، ئەگەر بەراورد ی میتۆدو ریبازو شیوازەکانی رەخنە بکەین لەکەڵ ئەزموونی شیعردا، ئەو نووسینە رەخنەییانەى کەوا لەو چەند ساڵانەى رابردوو، لەساڵانىشەستەکان و هەفتاکان هەشتاکان زێتر رەخنەیەکى ئایدۆلۆژی و وکۆمەڵایەتى بووە، رەخنەیەک نەبووە ئەکادیمیانە یان شرۆڤەکارانە بووبێت لەدەقە شیعرییەکە بدوێت وشیکاری موفرەداتی شیعرەکە بکات وەک زمانە هونەرییەکەو بەگەڕخستنی سیمبۆل و وێنەی شیعری و تەکنیک و بونیادی دەقەکەو لایەنە هونەرییەکانی تری دەقەکە شی بکاتەوە ، بۆیە مخابن زۆر شاعیرى راستە قینە وداهێنەر لەپەراوێز نران لە بەرامبەر ئەوەش شاعیری ناداهینەر بایەخی پێدرا ، ئێستاکە هەوڵێکی جدی رەخنەییانە لە ئارادایە لای هەندێ رەخنەگری بەتوانا خۆشبەختانە لێکۆلینەوەی رەخنەیی جوانیان پێشکەش کردووە ، لەوانەش هەندێک نامەى ماستەر ودکتۆرا هەیە وەک رەخنەى ئەکادیمیانە ، بەڵام زیاتر ئەو مامۆستایانە پەنایان بردۆتە بەر شاعیرانی کلاسیک و کەمتر خۆیان لە قەرەی شیعرى نوێ داوە، لە کاتیکدا ئێستاکە لەم ساڵانەى دوایدا رەوتێکى شیعرى نوێخوازانەی زۆر بەگور هەیە ، بە رای من ئەوئەزموونە شیعرییانە شایانی بەسەر کردنەوەن ، کەرەنگە رەخنە ببێتە پردێکی ئاشتەوایی لەنێوان شیعر وخوێنەراندا.

بەڵێن ئەحمەد : کەباس لە دەقێک یان شیعرێک یان تێکستێکى داهێنەرانە دەکەیت، مەبەستت لەوەیە کەوا شیعرێک کە بەنەمرى بمێنێتەوە یان نا؟

فەرەیدوون سامان / هەڵبەت دەقى داهێنراو یان هەر دەقێکى نەمر ئەو دەقەیە دەبێت لەرووى ئێستاتیکاو لەرووى زمان و وینەی شیعری و لایەنە هونەرییەکە چەشەیەک بە خوینەر ببەخشێ و بە زیندوویی لە یادەوەریییەکانی خوێنەراندا بمینێتەوە ، هەروەها بەدەربڕینی زمانێکی هونەری و ناباوو لەرووى تەکنیکەوە کە لایەنى هونەرییە لەرێگەى بە گەڕ خستنى ئەو وێنەو زاراوانەى کەوا لەودەقە شیعرییەدا هەیە ، ئەو شیعرەدا جیاواز بێت لەگەڵ شیعرەکانى دیکە ولەگەڵ ئەزمونى شیعرەکانى رابردووی خۆیدا.

بەڵێن ئەحمەد: بۆبەزیندومانەوەى دەقێکى شیعرى بۆئەوەى ببێتە دەقێکی نەمر چەندێک فەرەیدون سامان دەگەرێتەوە بۆسەردەمى منداڵى خۆی وئەو منداڵیە بەکاردێنێ لەو شیعرەیدا؟

فەرەیدوون سامان /رەنگە هەموو مرۆڤێک بەتایبەتیش شاعیرو نووسەرلە وەزعێکدا ژیابێت کە زێترگەڕانەوەیە بۆ سۆزى رابردوو یان نۆستالیژى،خەونی مندای من زوو تێکشکینرا، قۆناغى منداڵیم ئەو کاتە بوو کە ماڵمان لە یەکێک لە گەرەکە هەژارنشینەکانى شارى هەولێر لەبنارى قەڵات بوو، کەچەندان توێژی کۆمەڵایەتى جیاواز لەوێ دەژیان، بوونى گرفتی سیاسی و کۆمەڵایتى وئابوری لە کۆتایی ساڵى شەستەکان ، کە ئەو سەردەمە شەڕو شۆرش هەبوو ، تەمەنی من شەش حەوت ساڵى دەبوو ، لەبەر چاوى من خەڵکى ئاسایی دەکوژرا، وپێشمەرگە وجاش و ،سەرباز دەکوژرا ن ، لەگەرەکێک دەژیاین بەراستى لە حەکایەتی ئەفسانەیی و فیلمی سینەماکان دەچوو،منداڵییەکی پڕ لە خەون و خۆزگە و خەیاڵ ... لەگەورەبوونیشمان هەربەو قۆناغانە تاڵانە تێپەرین کەسەرەتای نسکۆی شۆرش بوو، ئیدی وەک هەرزەکارێک کە دونیایەک خەونی گەورەبوونی هەبوو، سەرەنجام کابوسێک هاتە ناو ژیا نمان، ئێستاش ئەو یادە تاڵانە لە هزروناخى مندا ماونەتەوە و هەرئەوەشە واى کردووە کە ئەو خەمە قووڵە لە شیعرەکا نمدا رەنگ بدەنەوە، زۆر جار ئەو نۆستالیژیایە لەشیعرەکانماندا گەڕانەوەن بۆرابردووی پڕ لە کۆژان و خەونی هەڵوەریو، وەک بۆدلێر کەباس لەرامبۆی شاعیر دەکاو دەلێ : بلیمەتى گەڕانەوەیەکى بەمەبەستە بۆمنداڵیی، بەڵام مخابن نە لە رابردوو نە لە ئێستاش ژینگەی ئێمە نە بلیمەت دەئافرێنێ ، نە شاعیری گەورەو داهێنەر.

بەڵێن ئەحمەد : کەباس لە نەوەى ئێستاکە دەکەین ئەوەم بەبیر دادێت نەوەى نوێ یان شاعیرانى نەوەى نوێ ئەوانەى کەوا نەوەى دواى فەریدون سامان وهاورێکانى فەریدون سامانن گلەییان لێ دەکرێت ،ـ شیعرییان تێکداوەو مەسەلەى شیعرییان ناوازە کردووە، تاچەند لەگەڵ ئەو رایەدایت؟

فەرەیدوون سامان / جارێ کە باسی نەوەى نوێ دەکەین، دیارە مەبەستت خوێنەرانى ئێستاکەیە، ئەوەى ئێستاکە تارادەیەک لە ژێر کاریگەری ئەو شۆرشەزانیاریە دایە کەوا ئێستاکە لە جیهاندا بەرپابووە ، لەرێگەى سایت و رۆژنامە ئەلیکترۆنیەکان وسەتەلایت ... وایان کردووە خوێنەر کەمتر بپرژێتە سەر خوێندنەوەى شاکاری ئەدەبی بەتایبەتى شیعروچیرۆک ورۆمان، ئێستاکە لە کوردستان بزاڤێکی چاپەمەنی هەیە لە شارەکان وشارۆچکەکاندا وبچەندین سەنتەرى روناکبیرى و رۆژنامەو گۆڤارهەیە ، رۆژانە مانگانە بەسەدان کتێب چاپ دەکرێن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا خوێنەری جدی نیە ،ئەو خوێنەرە ئارکۆلۆژییەی بدووی دەقی ئیبداعی بگەڕێت ، کەناڵەکانى راگەیاندن کوردیى دەورێکى سلبیان هەیە لە خزمەت نەکردنی کایە ئەدەبییە جۆراوجۆرەکان ، رەخنە دەورێکىکارگەری هەیە و دەتوانێت دەقى ئەدەبی بە خوێنەران بناسێنێت ، دواجار ببێتە هۆی ئاشتەوایی نیوان دەق و خوێنەرو شاعیردا .

 
بەڵێن ئەحمەد : بەڵام لەهەمانکاتیشدا خوێنەریش گلەیی زۆرى لە شاعیران هەیە ، دەڵێن بەمەبەست مەسەلەى تەمو مژ بەکاردێنن ، شیعرەکانیان هێندە ئاڵۆزە ، خوێنەر چەواشە دەکا ت پێت وانیە کە خوێنەریش مافى ئەوەى هبێت کە بەشوێن بابەتیکدا بگەرێت یان دەکەوێتە بەردەستى لەگەڵ هەلو مەرجەکەى ئەودا بگونجێت لەگەڵ بیرکردنەوەى ئەو بگونجێت وخوێندنەوەى هزرى ئەو بێت و باس لە کێشە وئەندێشەکانى ئەو بکات نەک ئاڵۆزکردن یان ئەو بابەتەى بەناوى هێماو هێما کارییەوە کە باسدەکرێت ودەیکاتە جۆرێک لەئاڵۆزى وەک گرێ کوێرەیەک کەوا کردنەوەى گەڵێک سەخت بێت بۆئەو مافەش بەخوێنەر نادەن؟

فەرەیدوون سامان / وەک چۆن پێشتر شاعیر ونووسەرانمان پۆلین کرد ، شیعریش ستایل و یاساو ریسای خۆی هەیە لەهەمان کات خوێنەرى ئاسایی وخوێنەرى نائاسایمان هەیە ، خوێنەرى نائاسایی پێی دەگوترێت رەخنەگر، بەگشتى دەبێت ئەو جۆرو خوینەرە بەدیدێکى ئارکۆلۆژیکستانە بەدواى دەقى داهێنراودا بگەرێت ، لەگەڵ ئەوەى کەهەندێک روخنەگرى خەراپ هەن ،هەندێک شاعیری خەراپیش هەن، زمانێکى تەمومژ، زمانێکی ناهونەری و سادە ، بەڵام بۆجیاکردنەوەى دەقیکی داهینراو لە دەقیکی دیکە پەنا دەبەنە بەر نووسینی تەمو مژ و ئیدیعاى داهینان و نوێ و نوێترخوازیش دەکەن ، من پێم وایە هەموو دەقێکى ئەدەبی دەقێکى هونەرى نایابە شایستەی قسە لە سەر کردنە ، بەلام دەقێکى سادە کەوا زمانى باوی خەڵکە جیاوازى زۆرە لەگەڵ داهێنانێکى ئەدەبی ،کە تەواوکەرى ئەو رەگەزوپێکهاتە ئەدەبیانەیە کەدەبێ وەک دەقێکى بنەرەتى لە دەقێکى ئەدەبیدا هەبێت، مەسەلەى ئێستاتیکا بونیاتی دارشتنی دەقێک یان زمانە هونەرەکەیە گرنگە چۆن شاعیرئەو پیکهاتانە بەگەڕ بخات.

______________________________________
+ دەقی ئەو چاو پێکەوتنە لە بەشی کوردی دەنگی ئەمریکا لە ( بەرنامەی فەرهەنگ و تۆرەی کوردی) پەخشکراوە .