١\٨\٢٠١١

فەرەیدوون سامان:

ئەوەی من لە شاعیرانی دیکە جودا دەکاتەوە ئەوەیە کە من خۆمم...

دیمانە: پەڕەمووچ

* تۆ لە نێوان نەوەى هەشتاکانى شیعرى هەولێر و شاعیرە لاوەکانى دواى راپەڕیندا هەبوویت ، روانینت بۆ بەرهەمى ئەو دوو نەوەیە چییە ؟ خۆت لە کێى ئەم هاوکێشەیەدا دەبینیەوە ؟
فەرەیدوون سامان: ئەزموونی شیعری من لەگەلڕ نەوەی هاوسەردەمی خۆم لە هەشتاکاندا تا ئەندازەیەک ئەوەندە جیاواز نەبوو ، لە رووی نووسینەوە منیش لە ژێر کاریگەری ئەدەبی بەرەنگاری و سیاسیدا بووم و شیعرەکانم بۆ کێشەو ئازارەکانی نەتەوەکەم تەرخانکردبوو،کە ئەمەشیان تارادەیەک لەسەر حسابی لایەنی هونەری و تەکنیکی و ئەفراندنی تێکستەکانم بوون، دیارە رەوشەکە لەرووە سیاسی و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیرییەکە ئەو ستایلە شیعرەی دەویست کە رەنگدانەوەی خەون و خواست ئازارەکانی خەڵک بێت، هەڵبەت بۆ ئێمە مانان وابوو ،من زۆربەتوندی لە ژێرکاریگەری رەوشە سیاسیەکە بووم تنانەت بە توندی داوودەزگاچاپەمەنی و رۆشنبیرییە کوردییەکانی سەر بە بەعسم رەتدەکردوە ، بێگومان ئەمەش سەرەنجام زیانی بە ئەزموونی شیعری ورۆشنبیری من گەیاند ، چونکە زۆر لەو شاعیرو نووسەرانەی ئەمڕۆ کە خۆشبەختانە بۆ خۆیان ناوێکی دیارو قەڵەمێکی باشن بە پێچەوانەی من تا رادەیەکی باش سوودیان لەو کەناڵانە وەرگرتبوو ، ئەمڕۆکەش بە هەمان شێوە سودمەندن و لەپێشی پێَشەوەی فێستیڤاڵ و میهرەجانەکانن و... پێم وایە ئێستاش ئەم ستایلە (شیعری جەماوەری و سیاسی و بەرگری ...)لەنووسینی شیعردا بۆ ئێمەی پڕ کێشەی چارەسەر نەبوو زۆر پێویستە ، چونکە دیسان دنیایەک کێشەی نەتەوەیی و نیشتمانیمان ماوە کە دەکرێت لە رێی داهێنانی ئەو شێوازەشیعرییەوە دەرببڕدرێن ، بەڵام بۆ من جیاوازییەکەی لەوەدا بوو،کە بەناوی خوازراو و لە چاپەمەنییەکانی شاخیش بڵاوم دەکردەوە ئەوەش بێگومان زیانی بە ناساندنی من گەیاند، من زۆربەی شیعرەکانم بەناوی جیاواز لە شاخ بەناوی خوازراو بڵاودەکردەوە، بۆ نموونە دوای راپەرین کە سەردانی ئارشیفی گۆڤاری بیری نوێی ئەو حیزبەم کرد (حشع)کە زۆربەی شیعرەکانی منی تێدا بڵاو کرابۆوە مخابن نەیانمابوو.

به‌لێ بۆ قوناغی دوای راپەڕین مەسەلەکان زۆر جیاوازتر هاتنە پێش، بۆ نموونە هەبوونی ئەو هەموو رۆژنامەو گۆڤارو کەناڵ میدیایانە کاریگەری زۆری هەبوونی لەسەر ناساندنی تواناو داهێنانی ژمارەیەکی بەرچاو لە داهێنانی ئەو شاعیرانەکە بەنەوەی شیعری نەوەدەکان دەژمێردرێن،سەرباری تێبینیم لەسەرئاستی داهێنان و ئەفراندنی هەریەکەیان ، بەڵام بەگشتی رەوشە رۆشنبیریەکە رێک پێچەوانەی ساڵانی بەر لەراپەرین بوون، هەر بۆیەش لە رووی هونەرییەوە پێموایە هەردوو دەیە یان قۆناغ تەواوکەری یەکترین، هەرچەند پێشتریش من لە دیمانەیەکدا ئاماژەم بەو کردبوو کە من خۆم لەدەرەوەی قۆناغە شیعرییەکانم دەبینم ، چونکە نەچوومە نێو هیچ گەمەیەکی سیاسی و گرووپێکی ئەدەبییەوە بروابکە هەر بڕواشم بە گلرووپ و گرووپکاری نەبووە ، هەمیشە پێموابووە ئەدەب بەگشتی وبەتایبەتیش نووسین پرۆسەی ئەفراندێکی خودییە و بەس ...

* هەست بە غەدرى ناوەندى ئەدەیبانى کورد دەکرێ سەبارەت بە ئەزموونى شیعرى تۆ .. ئایا ئەمە راستە ؟ ئەگەر راستە هۆکارەکەى چییە ؟
فەرەیدوون سامان: بێگومان راستەو چاکیشت پێکاوە ، بەڵام خۆشتر بوو کە راو بۆچوونی دووسێ برادەری نووسەری بە ویژدانت لەبارەی منەو وەرگرتبووا کە بۆچی من غەدرم لێکراوە، ئایا ستەمەکەپەیوستە بەئاستی رۆشنبیری و هزری من یان پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان، هۆکاری دیکەی وەکشۆفینیەتی شارچییەتی و ناوچەگەرییەتی هەیە.... هەر بە نموونە بەداخەوە دەیڵێم زۆرنووسەری ناسراو هەیە کە وەکو رەخنەگر خۆیان بە خوێنەران و ناەندە رۆشنبیرییەکە ناساندووە و هەندێک دەسەڵاتێکی سیاسی و وەزیفیان لەبەردەستە بۆمەبەستێکی حیزبی یان سیاسی و شەخسی ئەوەندە بایەخ بە شاعێریکی کەم ئەزموون یان خانمەشاعیرێکی ئاسایی دەدەن بەرامبەر بەوەش ئەزموونی شیعری وەکو ئێمە مانان بە پەراوێز دەخەن، لەوانەش ئەو رۆژنامە نووسە ماستاوچییانەی کە بۆ دەسکەوتی ماددی و وەزیفی برەو زیاتر بەم دیاردەیە نامۆیە دەدەن، بەتایبەتیش بۆ شاعیرانیک کەدەبینن پۆستێکی وەزیفی باڵایان هەیە ....ئەم دیاردەیە تا بە ئەمرۆش دەگات لە نێوەندی ئەدەبی کوردیدا زۆر بەزەقی بەدی دەکرێت و من بەکارەساتیشی دەزانم ، چونکە رێی لەسەرهەڵدانی رەخنەی ئەدەبی راستەقینەی کوردی گرتووە و هەرگیز ناهێلێَت بە سروشتی خۆی رەخنەی کوردی گەشەبکات ، لێرەدا دەتوانم بە نموونەیەک بۆچوونەکاتم بسەلمێنم کە راساتن سەیرکە من کۆشیعری (پڕم لە عیشقی تۆم) کە لەهەولێروسلیمانی دووجار بەچاپ گەیاند ، پێموایە جگە لە نووسینی چەند وتارێک لێرەو لەوێ، رەخنەگرێک نەهات ئەوهەقەی خۆی پێ بدات وەک چۆن تا ئیستا کەزێتر لە نۆ نوسەرو رەخنەگری عەرەب و عیراقی لە سەرکۆشیعرێکی وەرگیردراوم بۆ عەرەبی لەسەر رەگەزە هونەرییەکانی ئەو شیعرانەیان نووسیوە وەک لایەنی زمان و خەیاڵ و بەهای ئیستاتیکی و رەمز و میسۆلۆژیا لەلایەن نووسەران و شاعیرانی وەک (شاکر مەجید سیفۆ و خەلدون جاوید و رحاب حسین الصائغ و فلاح شکرجی و حواس محمود و لوقمان محمود) و هەروەها بەریزان بلال عەزیز و کەمال غەمبارو موکەرەم تاڵەبانی بە زمانی عەرەبی لەسەریان نووسیوە، لێرەدا هست بە جیاوازیەکان دەکرێت ، کە نووسەرە بیانییەکان بە بێ ئیرەیی لەسەرت دەنووسن ونووسەرانی خۆمان مخابن پشتگوێت دەخەن.

* هەن دەڵێن شیعر مەعبەدە و هەندێکیشیان پێیان وایە شیعر فەزایەکى زمانى بێ مۆرالە .. تۆ لەبارەى ماهیەتى شیعرەوە دەڵێى چى؟
فەرەیدوون سامان: چییەتی شیعر لای من وەک ستراکتۆری تێکستەکە کە هەڵگری چەندان خەسڵەت و رەگەزی هونەرییە وەک زمانە ناباوەکەی شیعر ( زمانی هونەری ) کە لە رێی چڕکردنەوەی وشە ، وێنەدا ، واتا بەرجەستە بێت و لەوێوە شاعیر تێکستێکی شیعری هونەریمان پێ دەبەخشێت ، بە واتایەکی دیکە کە وێڕای ئەوەی شیعر هونەری دەربڕینی خەیاڵ و هەستی شاعیرە، هاوکات شوێنی هزر یان بەهۆشیاری هونەراندنی شیعرەکە لەرووی تەکنیکەوە، وەک مامەڵەیەکی هونەری لەگەڵ فیگەرەکانی ئەو تێکستە شیعرییە ، شوێنێک بۆ هۆش یان هزری شاعیر دەمێنێتەوە ، لە هەمان کاتیشدا بۆ خوێنەرکە گەرەکە ئەرکی رەخنەگر یان چێژ وەرگر ببینێ لەسەریەتی تاوتوێی ئەو تێکستە بکات کە شیعرێکی زیندووە یان مردوو ، دیارە ئەمڕۆ لە نێو کتێبخانەو سەر رووپەری رۆژنامە و گۆڤارەکان ، لەو هەموو کۆشیعرو چامەشیعرو مەسیجە شیعرو پۆستەرو پۆستاڵە شیعرەی رۆژانە فرێ دەدرێنە بەر چاوی خوێنەران ، خوێنەری کورد چۆن دەتوانێ چێژ لە دەقی شیعرێک وەربگرێت و سەرەنجامیش لە یادەوەری یان لە نەستیدا بە نەمری بمێنێتەوە.
کەواتە وەک خوێنەر چۆن دەکارین رێز لە بەها جوانناسییەکانی خوێندنەوە بگرین و متمانە بۆ خوێنەرایەتی خۆمان بگەڕێنینەوە کە بۆ هەمیشە شیعر ژانرێکی زیندووەو بە جاویدانی دەمێنێتەوە.ئەو زۆری و بۆری و بی سەروبەریەش کەبێ فلتەرهەموو جۆرە دەقێک بەناوی شیعرەوە بڵاو دەکرێنەوە ، پێموایەلەسر حسێبی ئەفراندنی شاعیرە داهێنەرەکانە ، ئاخر لەم جەنجالی عەولەمەو تەکنەلۆجیاو شۆرشی زانیاری و بازاری رەشی ئابووری و بێ بەهایی مافەکانی مرۆڤ و گاڵتەجاری دیموکراسییە، شیعر دەتوانێت وەک بوارەکانی دیکەی هزرو فەلسەفە پرسیار لای خوێنەرانی ئێمە دروست بکات ، ئەدی ئەگەر وایە کوا رووبەری داهێنانی راستەقینەی شیعری کوردی لەنێو جوگرافیای شاعیرانی وڵاتانی دەوروبەرو جیهاندا ، ، باشە چەمک و خەسڵەتەکانی داهێنانی شیعری لای شاعێرێکی داهێنەرلەگەڵ ناداهێنەردا چۆن بەرجەستە دەبێ ؟ ئامادەبوون یان نەبوونی رەخنەی جددیش لەئاست داهێنانی شاعیرێکدا بەرای من خراپ کەوتۆتەوە ، تۆ وەرە هەر لەسەرئاستی رەخنە ئەکادیمییەکانەوە بگرە کە ئەویش لە ژێرکاریگەری مەزاجی شەخسی و ناوەگەرێتی دایە تادەگاتە رەخنە رۆژنامەوانییەکان ، ئەو کێشانە چین رووبەرووی رەخنەگرانی ئێمە دەبنەوە وەک لە جیاکردنەوەی رەگەزی ( نووسین لە سەر شاعیرە ژنەکان) ، ناوچەگەرێتی ، پەیوەندییە کەسێتیەکان. ئایا ئێمە تا ئەو رادەیە خوێنەری جددیمان هەیە تا بە روانینێکی رەخنەگرانە و ئێستاتیکیانە دەقێکی شیعری هونەری لەدەقێکی ناهونەری جوێ بکاتەوە، سەرەنجامیش پەیوەندی نێوان شیعر خوێنەرو رەخنە لە ئەدەبیاتی کوردیدا ئاسایی بکاتەوە.

* لەناو هەراو زەناى شەڕى بەناو ( نەوەکان ) و نوێگەرى و تازەگەرى شیعرى و تاد .. تۆ لە دیدى خۆتەوە ، چى لەوانەى ترت جودا دەکاتەوە؟
فەرەیدوون سامان: ئەوەی من لەوانی دیکە جودا دەکاتەو خۆمم، خوێندنەوەی بەردەوامی من بەهەر سێ زمانەکانی کوردی و عەرەبی و فارسی و متابەعەکردنی بەردەوامی تەڤگەری ئەدەبی وشیعری ئەو شاعیرە داهێنەرانە و هەڵبەت ئێمە کە قسە لەسەرتازەگەری و نوێگەریش دەکەین مانای ئەوە نیە پشت لەداهێنانەکانی شاعیرانی کلاسیک بکەین ، چونکە بە دڵنیایی ئەمان سەرچاوەی سەرەکی و بنەرەتی رۆشنبیری ئێمەن.
 

* زۆر بە کەمى لە شیعرەکانتدا دەردەکەوێ کە کاریگەرى شاعیرانى دیکەى کوردت بەسەرەوە بێت ، ئەمە لە چییەوە دروست بووە ؟ ئایا دەکرێ شاعیر یادەوەری شیعرى لەوانەى پێش خۆى بەتاڵ بکاتەوە ؟ یان تۆ سەرچاوەى رۆشەنبیری دیکەت هەیە بێجگە لە ئەدەبیاتى کوردى؟
فەرەیدوون سامان: پرسیارێکی جوانە...سەرەتای ئاشنابوونی من هەر لە رێی خوێندنەوەی دیوانی شاعیرە هاوزمانەکانم بووە و سەرەتای دەسپێکیشم هەستم کرد زۆر لە ژێر کاریگەری شیعرەکانی پەشێو و شێرکۆ و هەلمەت و تەنانەت رەفیق سلبیریش دەنووسم ، بەڵام دواتر کە دەروازەی رۆشنبیری دیکەم بە روودا کرایەوە لەوانەش زمانەکانی عەرەبی و فارسی ، ها... باش بوو وەبیرت هێنامەوە ، دەزانی من لەکاتی خۆیدا بێ مامۆستا و بێ خوولی فێربوونی زمانی فارسی، عاشقانە و بێوچان خۆم فێری زمانی فارسی کرد ، هەر لە رێگای ئەدەبیاتی ئەو زمانەشەوە بە دنیای ئەفراندنی شاعیرانی وەک نیما یوشیج و ئەحمەد شاملوو و سوهراب سپەهری و فەرەیدوون موشیری و مەهدی ئیخوان سالس و فرووغی فرخزاد بوو ، هەر بۆیەش خوێنەر هەست دەکات تا رادیەک ستایلی نووسینی شیعرەکانی من لە شیعری فارسییەوە نزیکە نەک عەرەبی، ئەگەرچی نکۆلی لەوەش ناکەم کە ئەزموونی داهێنانی شیعری عەرەبی چ کلاسیک و چ هاوچەرخ زۆر دەوڵەمەندە، بەڵام من چێژی زیاترم لە شیعری فارسی وەرگرتوە و هەوڵمداوە ئەزموونی شاعیرە فارسەکان بە زمانی خۆیان بخوێنمەوە نەک لە رێی وەرگێرانێکی وشک و بێ گیانەوە ، دواجاریش سەرەنجامی شۆپاندنی زۆرم بۆ شاعیرانی کورد و بیانی ئەو باوەرەم لا درووست بوو کە گەرەکە شاعیر سەربەخۆیی ستایلی خۆی هەبێت و کۆپی ئەزموونی شیعری هیچ شاعیرێکی دیکە نەکات و هەمیشە تێکستە شیعرییەکانی خۆی لە فلتەر بداتەوە نەبادا کاریگەری شاعیرانی دیکەی بەسەرەوە بێت.
* لە شیعرى گەنجەکاندا کێ دەخوێنیتەوە و بە دڵتە ؟ دواتر لە ئاراستەى شیعریى گەنجەکاندا چیت بە دڵ نییە؟
فەرەیدوون سامان: دەزانی من هەر بڵاوکراوەیەکم بێتە بەردەست سەرەتا شیعرەکان دەخوێنمەوە، لەراستیشدا ئەمرۆکە تەڤگەرێکی جوانی شیعری لای شاعیرە لاوەکان بەرێوەیە و چ لێرە لای خۆمان لەباشووری کوردستان وچ لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا، سەرباری هەندێک تێبییم لەسەر هەوڵیهەندێکلەو شاعیرە لاوانە کە ئەزموونی شاعیرانی بەر لەخۆیان رەتدەکەنەوە ولەهەمان کاتیشدا هێشتا هەر لە ژێرکاریگەری شاعیرانی بەر لە خۆیانن ، بمبورە ئەگەرنەتوانم ئاماژە بەناوەکان بکەم نەبادا یادەوەریم خیانەتم لێ بکات ، بەڵام دەنگی داهێنەرانەی جوان بەرێوەیە.

* بوونت ئەو هەموو ساڵە لەناوەندى ئەدەبیاتى کوردیدا ، تیایدا چى لە هەموو شتێک زیاتر بێ تاقەتت دەکا ؟ چیش دڵخۆشت دەکا؟
- لە ناوەندی رۆشنبیریکوردیدا ئەوەی ساڵه‌هایە بێ تاقەتی کردووم ئەو داوودەزگا رۆشنبیریانەیە (چ حکوومی و چ ناحکوومی) کە کەسانی نارۆشنبیر و کادیری تەمبەلی حیزبی بەرێوەی دەبەن و مخابن دەسەڵاتیان بەدەستە و بەمەزاجی شەخسی خۆیان و رێنمایی کادانی حیزبەکەیان مامەڵە لەگەڵ ئەدەب و رۆشنبیری و ئەدیبانی کورد دەکەن هەڵبەت، ئەوەی زۆریش دڵخۆشم دەکات هەبوونی کەناڵی دیکەی بڵاوکردنەوە راگەیاندنی دیکەیە هەروەها من بۆ خۆم تۆرێکی پەیوەندی کۆمەڵایەتی و رۆشنبیریم لەگەڵ رۆشنبیرانی بەشەکانی دیکەی کوردستان و هەندەران هەیە و نووسین و بەرهەمەکانی یەکتر دەشۆپێنین.

_____________________________________
فەرەیدون سامان: شاعیر و نووسەر.
- لە دایک بووی هەولێر
- بەکالۆریۆس لە کۆلیژی ئابوری و بەرێوبردن زانکۆی بەغدا.
-ئێستاو رابردو سەرپەرشتی چەندین لاپەڕەو فایلی ئەدەبی و رۆشنبیری رۆژنامەو گۆڤارە کوردییەکانی کردووە لەوانەش : 1- بەرپرسی دۆسیەی ئەدەب و هونەر، پاشان دۆسیەی وتارو هەڤپەیڤین لە گۆڤاری کاروان، ماوەیەک لە 2005جێگری سەرنووسەری هەفتەنامەی رزگاری بووە ، بەرپرسی لاپەڕەی کولتوورلە هەفتەنامەی ئاڵای ئازادی.
- ئەندامی یەکیتی نووسەرانی کورد لقی هەولێر.
- ئەندامی کارای سندیکای رۆژنامەنووسان.
- مەحکومی سیاسی(15 ساڵ) لە ابوغریب - احکام خاێە- 1987-1988
بەرهەمە چاپکراوەکانی ؛
- هۆنراوە یاخییەکان - کۆ شیعر - 1991
- نزیکترین لە ئەوین، دوورتر لە مەرگ - کۆ شیعر- 1999
- پرم لە عەشقى تۆ- کۆ شیعر( چ 1 2006).دەزگای ئاراس لە هەولێر
- پرم لە عیشقی تۆ ( چ 2 2008) چاپەمەنی و بڵاوکردنەوەی سلێمانى
- رەنگوشە - رەخنە لەبارەى هونەری شێوەکارى 2006 - هەولێر
- رۆژنامەڤان (کۆمەلێک بابەتی رۆژنامەوانی) 2005 لە سلێمانى
- یاسای بازرگانى - وەرگێران لە عەرەبییەوە 2004 - دهۆک
- کارگێرى کۆگاکان - وەرگێران لە عەرەبییەوە 2005 - دهۆک
- پیرەژنى جادوکەر .وەرگێران لە فارسییەوە 2005 - دزگای سەردەم سلیمانی
- امتلیْ عشقا منک - قێائد و دراسات نقدیە مترجمە 2009 . هەولێر
- ستایشەکانی عیشق - چامە - ئاکادەیە بۆ چاپ
- کۆ وتار- 45 وتاری رەخنەیی ئامادەیە بۆ چاپ
- زمانەکانی کوردی و عەرەبی و فارسی بە قسە ونووسین وخوێندن دەزانێ.

ماڵپه‌ڕی فه‌ره‌یدوون سامان