|
٢٤\١\٢٠١١
هاوڵاتیبوون
یان ملکه‌چیبوون، بەراوردێک لە نێوان دوو
نەوەدا.
شوان عوسمان
دیاره مه‌سه‌لەی هاوڵاتیبوون، وەکو مه‌سه‌له‌یه‌کی راستەقینەی هاوڵاتی
لە هەناوی کۆمەڵایەتی هەڵقوڵاوەو بەگوێرەی دەرکەوتنی کەسێتی و
کارای رۆلەکانی لە ناو ئەو کۆمەڵگایە دەرئەکەوێ، هەرگیز ئەوەش
راست نیە، لە بن چاویلکەو پێوەرو پێودانگەو روانگەی ده‌سه‌ڵات بێین و
ناسنامە و پێناسەیەکی رەسمی هاوڵاتی
دابڕێژین ورۆڵی راستەقینەی بە گوێرەی عەقلیەتی ئەوان و
شوێنگەی بەرژەوەندیەکانیان دیاری بکرێت، ئا ئەگەر بەو شێوەیە
بێت قەت خۆی وەکو خۆی کە هەیە پێی ناخرێتەروو...
هەر لەژێر رۆشنایی ئەو روانینەشەوە، نابێت قەوارەو کیان و
قاوغی هاوڵاتیبوون لە یەک چوارچێوەشدا قەتیس بکەین، کە کێ
هاوڵاتییەو کامەش بە هاوڵاتی باش ئەژمێردرێت یان نا، به‌ڵکو
هاوڵاتیبوون ئه‌و پابه‌ند بوون وپه‌یوه‌ست (التزام)
بوون وهاوبەند‌ی بوونەی هاوڵاتییه به وڵات وخاکه‌کەو کۆمەڵگاکە‌ی،
رادەی هاوڵاتیبوونیش بە گوێرەی ئاست ورادەی ئەو پابەندبوون وپەیوەست
بوونەی ئەو کەسە بە خاک ووڵاتەکەی دیاری دەکرێت.....
چه‌ند ئه‌و پابوونه‌ش چڕتر وتوندترو رەگ داکوتاوتر بێت وباشتریش، بە
ناو هەناوی پەوەندیی وبەرژەوەندی وپلانە نەتەوەیی ونیشتمانیەکانی وڵات
شۆڕ بوو ببێتەوە، ئەوا هاوڵاتی لە بەرامبەر ئەرک وماف وبوون
وداخوازیەکانی گەرمتر و بە گوڕتر دەبێت ودێتە بەرچاو، هەروەها لە
جێبەجێ کردنی کارو بەرنامەو پەیامەکانیش، رۆلی باش وکارای پڕ کاریگەرو
چالاکی بە گوڕیشی دەبێت بەمەش زیاترئیشەکانی خۆی دەزانێت ومکوڕتریش
وباشتریش بۆ دابین کردن وپیادە کردنیان پێ داده‌گرێت....
چه‌مکی هاوڵاتیبوون، چه‌مکێکه له هه‌موو ده‌ورو زه‌مانێک له سه‌ر
شێوه‌یەکی مەییو نامێنێتەوەو له شوێنی خۆیشی چه‌ق نابه‌ستێت، ئه‌گه‌ر
ئه‌ویش نه‌گۆڕێت ئەوا ئەویش ده‌بێته شتێکی ده‌قکراوو ناوه‌رۆکی چه‌مکەکه
ده‌بێته ناوه‌رۆکی چه‌مک وشتێکی ئاسایی ورۆتینی، به‌ڵام ئه‌وه‌ی
گرنگه له به‌رامبه‌ر ئه‌و چه‌مکه‌ی هاوڵاتیبوون چه‌مکی ئه‌رک وچه‌مکی
به‌رپرسیاریه که ده‌بێت هاوڵاتی خۆی له هه‌موو ده‌ورو زه‌مانێکدا
خۆی له قه‌ره بدات کار بۆ جێ به‌جێ کردنی بکات، ئه‌گه‌ر نا به پێچه‌وانه
هاوڵاتیبوون، ئه‌بێته ملکه‌چیبوون.....
له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به گشتی وله کوردستانیش به تایبه‌تی چه‌مکی
هاوڵاتیبوون، چ وەکو چەمک لاوازە لە راگەیاندن وپێگەیاندن، چ وەکو
هەستیش زۆر کزە، هاوکات خۆیشی له پراکتیکدا لە هاوڵاتیبوون نابینێته‌وه،به‌ڵکو
خۆی له ملکه‌چ بوون ومڵشۆڕی وهاورا بوون وپاشکۆ بوون ومامه حه‌مه‌یی
وسێبەرێکی دروستکراو خۆی ئه‌بینێته‌وه، به تایبه‌تی له‌و شارۆچکانه‌ی
ئاسان نیە لە بەردەم دەروازەی کرانه‌وەی کۆمه‌ڵایه‌تی وسیاسی وئابووری
وئیداری به‌رفراواندا خۆیانیان نەبینیوەتەوە، له‌وانه‌ش شارەکانی (شه‌قڵاوه)،
(رواندوز) و(کۆیه)... لەو شارانەن کە ئەو کێشەیە زۆر جار رووبەروویان
دەبێتەوەو دووبارەش دەبێتەوە، له‌وانه‌یه زۆر شارو شارۆچکه‌ی دیکه‌ش
هه‌بن که جێی باسی من نەبن، بەڵام من ده‌توانم زیاتر ده‌رباره‌ی شاری
(شه‌قڵاوه) قسه بکه‌م.....
بۆ پشت ئەستوور بوون بە قسەکانم، دەمەوێت بەڵگەیەکی مێژوویی کۆن
وشاهێدێکی زیندوو کە خۆی لە رووداوەکەدا بینەرێک بووە، بخەمە روو
وئێوەش دەتوانن رای خۆتان لە سەر هەبێت، من خۆم بۆ ئەو مەسەلەیە پشتم
بە بیرەوەریەک بەستووە کە پێش ماوەیەک (مام قادر) لە یەکێک لە
ماڵپەڕەکانی سەر ئینتەرنێت باسی لێوە کردووە، به گوێره‌ی یاده‌وه‌ری و
یاداشته‌کانی مام (قادر گۆزێ) لە بەرگی یەکەم، تێیدا کە ئاماژەی
به ساڵی 1925 کردووە، کاتێک (سمکۆی شکاک) وه‌کو که‌سایه‌تیه‌کی دیاری
شۆڕشگێڕ بۆ جاری دووه‌م سه‌ردانی ئه‌و شاره‌مان (شه‌قڵاوه) ده‌کات،
هەرچەندە بۆ نان خواردنیشە کە لا ده‌دات وئنجا پێیدا تێپه‌ڕ ده‌بێت، که‌چی
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ئەو کاتە رەزامەندی لە سەر نەبووە وەکو
جاری پێشوو پێشوازیه‌کی گه‌رم لەو کەسایەتیە نیشتمانپەروەرە بکرێ...
هاوڵاتی وخه‌ڵکی ئێمەش بە هەمان هەست وبەرپرسیاری نەتەوەیی ونیشتمانیی
ئەوە دەکەن کە دەسەڵات لێیان دەخوازێت نەک مێژوو وڵات چیان لێ دەوێت،
ئه‌وانیش ئه‌و هه‌سته نه‌ته‌وه‌پارێزی ونیشتمانپارێزییه‌ی خۆیان کپ
دەکەنە‌وه‌و هه‌روه‌ها ئه‌رکه نه‌ته‌وه‌یی ونیشتمانیه‌که‌ی خۆیشیان له
بیر دەکەن، چونکه ده‌سه‌ڵات وایان لێ ده‌خوازێت، لەو لینکە ماڵپەڕەی
خوارەوە دەتوانین ئەوە ببینین :
http://www.shaqlawapost.com/forums/showthread.php?t=13273
لێرەوە دەتوانین کزێتی ولاوازی مه‌سه‌له‌و ئه‌رک وقەوارەی به
هاوڵاتیبوون لەو زەمەنەی ئەوساکەوە بە ئاشکرا ببینین کە چۆن بووەو لە
لای ئێمەش ئەمڕۆکە چۆن ئەو ئەرک وچەمکە پیادە بووە، هەست بە
بەرپرسیارێتی کردن وئەرکی هاوڵاتیبوونیان چەند نامۆو بێ حزووریشە،
کەسەکان وبابوباپیرانمان خۆیان لە بەرامبەر ئەرکێکی نەتەوەیی ونیشتمانی
دەدزنەوەو ناچنە پێشوازی ئەو کەڵەپیاوەی کە بە کەسێتیەکی نیشتمانی
ونەتەوەیی ناسراوەو لە پێناو گەلەکەشی رێگای شۆڕشی گرتووە، لە وەختێک
ئەو دێت وبەو خاک وشارەمان تێپەڕ دەبێت پێویستە رێزی لێ بگرین وشایستەی
ئەوەشە بە بەخێر هێنانێک سوپاسگوزاریی بکەین، بەڵام ئەوان خۆی لە
بەردەمدا گێل دەکەن ووەکو ئەوەی نە بایان دیت بێت ونە باران، ئەویش بە
نامرادی تێدەپەڕێت وکە چاوەڕێی ئەوە نەبوو لەوانەیە بیری لەوە
کردبێتەوە ئەوجارە لە جاری پێشووتر، باشتر خەڵک بەرەو پیری بێن، بەڵام
بە داخەوە هەر هیچی نەدیت...
ئەمەش تەنیا بۆ رازی کردنی دڵی دەسەڵات گەورەترین ئەرک ومافی هاوڵاتی
لە لایەن هاوڵاتیان خۆیان بە دەستی خۆیان ئەو هەقەیان پێشێل دەکەن،
لەوساشەوە دەسەڵات دوای دەسەڵات دێت وسنگی هاووڵاتیانمان دەکەنە
مەتاڵێک وزرێیەک، سنگی خۆیانیان پێ دەپارێزن، ئەم کاریگەریەش تا ئێستا
بۆتە کاراکتەرو کەلتورێکی زەق بە سەر کەسێتی زۆربەی نەوەکان ماوەو
سەپاوەو جێگیر بووە کە ئاسان نیە وەها بە ئاسانی لە کۆڵمان ببێتەوە....
ئەگەر ئێمە خۆمان باب وباپیرانمان وا بن ئەوە شتێکە دەستی ئێمەو
نەوەکانی پاش ئەوانی پێوە نیەو وابزانم نەنگی شورەییش نیە ئەگەر هەر
نەوەیەک بە چاوێکی رەخنەگرانە تەماشای نەوەی پێش خۆی بکات بۆ ئەوەی
داهاتوویەکی باشتر بنەخشێنرێت، هەلوێست ورووداوەکانیش هەروا بە بێ باس
کردن بڕۆن ئەمەش دەبێتە کارەسات ومەهزەلەیەکی تر کە رووبە رووی نەوەی
تازە دەبنەوە، ئێمه لە رابردووی بەر خۆمان ئەو هەست کردن بە کەمی
ولاوازی لە هاوڵاتیبوون لە ناو خۆمان هەر هەبووەو هەر ئەوەشە ئەمڕۆکە
بۆتە که‌لتوور وعه‌قلیه‌تێکیش، نەتوانین بە ئاسانی دەستی لێ هەڵگرین،
بەڵام ئەمڕۆکە بۆ لەو زەمان وزەمینە گۆڕاوانەدا هەست بە هاوڵاتیبوونی
خۆمان نەکەین، بۆ بە هەمان چاویلکە تەماشای سبەی بکەین وهەمان چارەنووس
چاوەڕێمان بکات، ئەگەر وابێت دیارە ئێمە میللەتێکین بەرەو دواوە
دەگەڕێینەوە نەک بەرەو پێشەوە بچین...
ئەو جۆرە هەڵوێستانەش تا ئێستا وەکو خوو ونه‌ریت ودیارده‌یەکی دووبارە
بووەوە به گوێره‌ی قۆناخه‌کانی پێشکه‌وتنی کۆمه‌ڵ وشارستانیه‌ت، به
سه‌ر سه‌ری نه‌وه دوای نه‌وه دەگوازرێتەوەو گشتگیر (تعمیم) بووەو
تێدەپەڕێت و دابه‌ش وکه‌رت که‌رتیش دەبێت، به شێوه‌یه‌ک تا ئێستاش ئه‌و
کاریگه‌رو رۆله خراپه‌ی هه‌ر ماوه که ئه‌مرۆکه نه‌وه‌ی نوێ و
هاوڵاتیانی شاره‌که‌مان به ده‌ستی ده‌ناڵێنن ئه‌وه‌تانێ ئه‌گه‌ر به
خێراو سەرپێیش بێت بتوانین چاوێک به‌و لینکەش بخشێنین، له ده‌ردی دڵی
ئه‌و گه‌نج و هاوڵاتیانه‌ی خۆمان تێ ده‌گه‌ین که شتێک هه‌یه به ناوی
ملکه‌چی ورازی بوون ده‌سته‌ووه‌ستان ومڵشۆڕی نه‌ک هاوڵاتیبوون کە هەر
لە هەمان ماڵپەڕدا بەرچاو دەکەوێت :
http://www.shaqlawapost.com/forums/showthread.php?t=13427
جا بۆیە ئەرکی نەوەی ئێستایە خۆی بە هاوڵاتی بزانێت لە نامۆ بوونی خۆی
بەرامبەر ئەو چەمکە ئازاد بکات وخۆی لە ناو ئەو قاوغ وبۆتە کۆنە
وکەلتوورە سەرلێشێواوە راتەکەێنیت وبە بێ پەرواو بە بێ ترس وشەرم بێتە
مەیدان ولە وڵات وشارەکەی بپرسێت و بەشداری راستەوخۆو بەرچاوی هەبێت
وبکات، لە ئەرک ومافەکانی خۆی بدوێت وچیتر وەکو تەماشاکار لە هەلوێست و
وەرچەرخانەکان بە سادەیی وساویلکەیی نەروانێت، ئەگەرنا هەر وەکو نەوەی
باب وباپیرانمان لێ دێت ومێژووش رەحم بە هیچ کەسێک ونەوەیەک ناکات، تا
ئێمەش هەست بە هاوڵاتیبوونی خۆمان نەکەین کەسێکی بێگانەو دوورەشار
ئاسان نیە ئەو بێت ودان بە هاوڵاتیبوونی تۆ دابنێ ئەمە لە هیچ رێساو
یاسایەک وکون وکەلەبەرێکیش بەو شێوەیەی لای خۆمان هەیە بەرچاو ناکەوێت،
تا خۆمان نەبین خەڵکیش بە شتمان نازانێت...
هەر کاتێکیش خۆت کەلێنێکت بە دەستی خۆت لە ناو ریزەکانی خۆت دروست کرد،
ئەوە بۆ ئەو کەسە زۆر ئاسانە لە دوورەوە بێت وجێگاکەت بگرێتەوە، سەرەتا
ئێمە خۆمان پێویستە خۆمان بناسین تا بناسرێین وبمان ناسن، با گلەیی لە
کەس نەکەین وگلەیش بەرامبەر بەخت وچارەنووسمان رادەستی واقیع ودەوروبەر
نەکەین، بەڵکو گلەیی لە خۆمان بکەین کە سەرراست ودڵسۆز وبە جورئەت نین
وخۆ لە ئەرکەکان نەدزینەوەو خۆمان بە خاوەنی شارەکەو خاکەکە بزانین
ئەگەر نا کە تۆ هەبیت کێ دەتوانیت حاشات لێ بکات، لە بەرامبەر کێشەکان،
رووداوەکان با دەستەوەستان نەوەستین چونکە لە جێگەی خۆمان دەوەستین ولە
بەرەوپێش چوونیش دادەبڕێین...
بۆیە من پێم وا نیە دەسەڵات بێت ولە تۆ بپێچێتەوە کە ئەرکی
هاوڵاتیبوونت بە بیر بخاتەوەو بۆت بخاتە سەر مێزێکی رازاوە، دەسەڵات
هیچ کاتێک ئەو گوڵەت پێ نابەخشێ ئەگەر بە خۆی بۆنەکەی تاقی نەکرد
بێتەوەو وشکیشی نەکرد بێت فڕێ ناداتە بەرپێت، دەبێ تۆ خۆت بە دەنگ
کەمتەرخەمی وکەموکوڕی و بێدەنگیەکان بچیت
ولە بەرامبەرخۆت وشارەکەت ودەوروبەرەکەت بەرپرسیاری وهاوخەمی خۆت بە
کردار بخەیە روو تا دەسەڵاتیش لە ناو ئەجندەو بازاڕی سیاسی خۆی ناچار
بێت ئاورێکت لێ بداتەوەو لە هاتنی سێبەرت تا رادەیەک بڕەوێتەوەو بزانێت
کە کەسانێک بوونیان هەیە چیتر تەماشایان ناکەن کە چی دەلێن بەلکو شتی
بەرچاوو بەرجەستە کراویان دەوێت...
هەموو هاوڵاتیبوونێکی راستەقینەی بەرجەستە و
راستگۆش شار و وڵات بەرەو پێشەوە دەبات و
هاوڵاتیان دەخاتە ئاسودەیی نەک بەرە و دواوە
و گەڕانەوە....
٢٠\١\٢٠١١
- هۆڵەندا - دێلفت
ماڵپه‌ڕی
شوان عوسمان
|
