|
|
|
هەڕەشەیەک کە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بڕیاری 140دا هەیە، هەڕەشەیە لەخەڵکی کوردستان و ئاینندە سیاسیەکەی.
عه‌بدوڵا مەحمود
لەکەس شاراوە نییە، لەدوای کەوتنی بەعس لە دەسەڵاتدا. ئەمریکا بەپشت بەستن بەحزب و هێزەسیاسیەکانی عێراق، لەهەوڵی ئەوەدایە عیراق لەسەر بنەمای فدراڵی بنیات بنێتەوە.
سەرجەم هێزو لایەنە سیاسیەکانی عێراقیش بەمەبەستی سەهمی زۆرتر لە دەسەڵاتدا، چەندین ئیئتلاف و بەرەیان پێکهێنا. پێکهاتەی ئەم بەرەو ئیئتلافانەش مەبناکەی، قەمچێتی، مەزهەبی، تایفی بوو.
دیارە ئەم بەرەو ئیئتلافانە لەکاتی کەوتنی بەعسەوە تا ئێستا، ئاڵوگۆڕیان بەسەردا هاتووە، هاوسەنگی هێزیان گۆڕاوە، هێزی تری پێ زیادبووە. هەموو ئەم ئاڵوگۆڕانەو زیادبوونی هێزی تر پێی ئاڵوگۆڕی بەسەر تەرکیبی هاوپەیمانیەتیەکانیدا هێناوە.
ئێمە لە عێراقدا لەگەڵ سێ بەرەی سەرەکی بەرەو ڕووبووین، بەرەی ئیسلامی سیاسی" شیعە" کە ئێران لەپشتیانە، بەرەی هاوپەیمانیەتی کوردستان کە زۆرتر یەکێتی و پارتین، بەرەی ئیسلامی سیاسی"سوننە" کە ئەمەیان هاوکات پاشماوەکانی بەعسیش دەگرێتەوە، ولاتانی عەرەب بەگشتی لەگەڵیانە. دووبەرەی ئیسلامی سیاسی شیعی و ناسیونالیزمی کورد، لەسەرەتای کەوتنی بەعسەوە تا راپۆرتی بیکەر هاملتۆنیش دووبەرەی بەهێز و کارا بوون، بەڵام ناکامی ئەمریکاو ئەم دووبەرەیە لە پێکهێنانەوەی عێراقدا، ئەمریکای خستە بەردەم چاوپێداخشاندنەوەیەکی نوێ، راپۆرتی بیکەر هاملتۆن ئەم ڕوانینە و بەرهەمی ئەو چاوپێداخشاندنەوەیە بوو. لەوکاتە بەدواوە بە پێچەوانەی فریوکاری هەندی لایەن و نووسەرو سیاسی گەمژە، ڕاپۆرتی بیکەر هاملتۆن بووە مەبنای سیاسەتی ئەمریکا. جێگادان بەنەخشی وڵاتانی ناوچەکە، کارئاسانیکردن بۆ گێرانەوەی بەعسیەکان و هاوکاریکردنی ناسیونالیزمی سونە بە ئیسلامی و قەومیەکەیەوە، و پاشان پێکهێنانی هێزەکانی سەحووە، هەڵپەساردن و دواخستنی کێشەی کەرکوک... هەموویان لە راپۆرتی بیکەر هاملتۆندا بە ڕۆشنی هاتوون.
ئەم ئاڵوگۆڕە لە نەخشەی ئەمریکادا و بەدەستەوەگرتنی راپۆرتی بیکەر هاملتۆن، مەبنای تێکچوون یان ئاڵوگۆری لە بەرەو هاوپەیمانیەتیەکاندا پێکهێنا.
زۆرێک لە بەرەو ئیئتلافەکان شێوان، توشی پارچەپارچەبوون بوون، هەڵوێستیان گۆڕا. بەمەش باڵانسی هەر سێ بەرە سەرەکیەکەی عێراق ئاڵوگۆڕی بەسەردا هات.
ئێستا بەرەی شیعەکان زۆر لەچاو ئەوکاتەی کە هەڵبژاردن کرا! و دەستور پەسەندکرا! لاوازترو پەرتەوازەترە. حزبە ئیسلامی و سونیەکان و پاشماوەکانی بەعس لەچاو کاتی کەوتنی بەعسدا لەهێزو توانایەکی بەهێزتر بەهرەمەندن و هێزەکانی سەحوە لەسەراسەری عێراقدا بڵاوبونەتەوەو ئەوا ئێستاش ڕێگە کراوەتەوە بۆ گێڕانەوەی هەزاران پلەدارو ئەفسەری پێشووی بەعس بۆناو سوپای عێراق، بەرەی ناسیونالیزمی کوردیش کە هاوپەیمانی شیعەی سیاسی لەعیراق بوو، بە تێکچوونی ئیئتیلافی شیعە، لەئاستی سەراسەریدا لە پشتیوانییەکی کەمتر بەهرەمەندە، و ئەمەش وایکردوە کە ناسیونالیزمی کورد هەست بە لاوازیەکی زیاتر بکات و دوژمنەکانیشی زیاتر ببن. ئەمە بەجیا لەوەی ناسیونالیزمی کورد یەکێتی و پارتی لەسەر هێزەکانی سەحوە کە ڕوپۆشێکی هێزگرتنەوەی بەعسە، تیڕوانینیان جیاوازە.
تێکچوونی باڵانسی هێزو بەرەو هاوپەیمانیەتیەکان، مەبنای چاوخشاندنەوەیە بەهەموو مەسەلە سیاسیە حەساس وچارەنووسازەکاندا، بەتایبەت لەلایەن ئەم هێزانەوە کە باڵانسی هێز بە قازانجیانە. هەر ئەم فاکتەرە تازەیەشە مەبنای سەهەڵدانی دەیان کێشەو تەنگژەی تازەی یەک لەدوای یەکە.
عێراق مەبنای فدرالیزەکردنی حوکمەکەی بە ئیتفاقە. ئیتیفاق یانی هەموو رۆژە ئەگەری تێکچوونی هەیە. تەنگژەی ئێستای عیراق، بەجیا لە ناکامی ئەمریکا لە عیراق و ناوچەکەدا، هاوکات ئاکامی تێکچوونی ئەم ڕێکەوتنامە ئیتفاقیانەیە. ئەو ئیتفاقانەی کە هێزەکان و بزوتنەوەکان لەگەڵ یەکتر هەیانە زۆرتر لە ئاگربەست دەچێت، تا ڕێکەوتنامەی سیاسی کە پشتی بە تەعوداتی سیاسی بەستبێت.
تەنگژەو ئاڵۆسکاویە سیاسیەکان لەسەر دەستورو هەموارکردنی، دابەشکردنی سامانە سروشتیەکان، یاسای نەوت و غاز، بودجە، پێشمەرگە، فدرالیزم، کێشەی کەرکوک، سنور، پۆست ئیداری و حکومیەکان، هەڵبژاردن و ئامار، ..... ئەو مەسەلانەن کە هەمیشە لەبەردەم هێزو لایەنەکانی عێراق و بەرەو هاوپەیمانیەتیەکان و ئەمریکادان.
بزوتنەوە کۆمەڵایەتیە لەیەک جیاوازەکان، ئەگەر لەسەر هەرکام لەومەسەلانەی سەرەوە بەپێی هێزی ئێستایان رێکەوتنامەیەکیشیان کردبێت، لەبەرامبەر کێشە سەرەکی و بناغەیەکان، کێشە مێژووی و کێشمەکێشە درێژخایەنەکان، بەرامبەر بەیەک وەستاون.
کێشەی کەرکوک و ناوچە دابڕاوەکان، ڕیشەی لەو کێشمەکێشە مێژووی و درێژخایەنەی دووبزوتنەوەی سیاسی جیاوازدایە، بزوتنەوەی ناسیونالیزمی عەرەب بە ئیسلامی کەیەوە، بە شیعەو سونیەوە، لەگەڵ بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد لە لایەکی ترەوە.
کەرکوک سەتنیز و مەیدانی بەیەکدادانی ئەم بزوتنەوانەیە، بۆ کێشمەکێش و برانەوە لەسەر هەرکێشەیەکی تری ئێستای کۆمەڵگای عێراق.
ئەو هێزو لایەنانەی کە پێشتر لەئاکامی کەوتنی بەعسدا، لەوانە بەدیاریکراوی ناسیونالیزمی عەرەبی سونەو بەپشتیوانی وڵاتانی عەرەبی و ناسیونالیزمی عەرەب بەگشتی، لەژێر گوشاردابوون، لاوازو پێنەگرتوو بوون، ئێستا لەفەزاو دۆخی داگیرکاری و دەستێوەردانی وڵاتانی ناوچەکەو مێژوویەک کەهەیانە، سەریان بەرزکردۆتەوە، بەسەر بەرزکردنەوەیان و پێگرتنەوەیان، تابلۆی سیاسی عێراقیان گۆریووە، و هەڕەشەش لەهەر هێزو لایەنێک دەکەن، کە یەکپارچەیی خاکی عێراق!! لەژێر هەر ناوێکدا بە فدرالیزمیشەوە، بخاتە مەترسیەوە.
هەڕەشەیەک کە ئێستا لەژێر ناوی وەستانەوە بە دژی بریاری 140 دا هەیە، هەڕەشەیە لەخەڵکی کوردستان و ئایندە سیاسیەکەی. هەڕەشەی گێڕانەوەی کوردستانە بە عێراقەوە، هەڕەشەی سەندنەوەی مافی خەڵکی کوردستانە بۆ دیاریکردنی ئایندە سیاسی خۆی بەدەستی خۆی.
یەکێتی و پارتی، وەکو بزوتنەوەی قەومی کورد، لەیەکەم ڕۆژی کەوتنی بەعسەوە، و لە چواچێوەی هەوڵەکانی خۆیاندا لەگەڵ بەشێک لە هاوپەیمانە شیعەکانیاندا" ئیسلامی سیاسی شیعە" بۆ فدرالیزەکردنی دەسەلاتی حوکم لەعێراقدا پێیان وابوو، هەرێمی کوردستان وەکو هەرێمێکی فیدرال جێگیر دەکەن و دەسەڵاتی هەمیشەیی خۆیان لەناوچوارچێوەی سیستەمی فیدراڵی عێراقدا درێژە پێدەدەن. ئەمەی ئێستا ڕوودەدات و هەڕەشەیەک کە بەکردەوە دەستی پێکردوەو ڕۆژبەڕۆژیش هێزی بۆکۆدەکرێتەوە، زەنگی ئاشکرای کۆتاییهاتنی مانگی هەنگوینی هاوپەیمانیەتی موزەیەفیان، لێدەدات. ئەم هیوای بە ڕەسمی ناسینی هەرێمی فیدرالی کوردستانە کۆتایی پێدەهێنێ کە یەکێتی و پارتی دڵیان پێی خۆشکردبوو.
واقعیەت ئەوەیە، ئێستا هەڕەشەیەکی واقعی لەسەر خەڵکی کوردستان هەیە، ئەوە کە چەندە یەکێتی و پارتی هۆکارن و بەپرسن لەو واقعیەتە، لەو ڕاستیە کەم ناکاتەوە کە دەبێ خەڵکی کوردستان هوشیار بن، و بانگەوازێکیش بێت بۆ خۆجیاکردنەوەیان لە ئاسۆی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی و گرتنەبەری سیاسەت و ئاسۆو ڕێگاچارەکی تری سوسیالیستی و ئینسانی.
ڕێگاچارەو تابلۆی سیاسی داهاتووی عێراق یەکپارچەیی نییە بە فدرالیزم و بێفدرالیەوە، بەڵکو ئایندەی سیاسی عێراق یان تیکچوونی ئەم یەکپارچەیەو لەواقعیدا بەڕەسمی ناسینی واقعیەتی جیایی ئێستایەتی یان ڕاگرتنیەتی بە یەکپارچەیەیەکی بەزۆرو بێگویدانە ئیرادەی خەڵکەکەی و کێشمەکیش و ململانێی هەمەجۆری سیاسی وهێز.
لەعێراقی ئێستادا، نە حکومەتێکی سکولارو غەیرە قەومی لەسەر کارەو نەئاسۆی هاتەسەرکاری حکومەتێکی واش لە ئارادایە، بەپێچەوانەوە پێکهاتەی بزوتنەوە سیاسی و چینایەتیەکانی عێراق ناتوانێ سیستەمی فیدراڵیش قبوڵ بکات، هەرئەمەش مەبنای ناکامی فیدرالیزەکردنی حوکمی عێراق بوو، کە چەندین ساڵە بانگەشەی بۆدەکرێت.
خەڵکی کوردستان، ئێستا و داهاتوویان لەبەردەم هەڕەشەیەکی واقعیدایە، هەڕەشەی بەزۆر کێشکردنەوەی کوردستان بۆ ناو عێراقێک کە دەیانکاتەوە بە پلە دوو، وە مۆرو ناسنامەی عەرەبی بوون ئەدات لە ناوچاوانی دانیشتوانی عێراق، بەمەش لە ئێستاوە زەمینەکانی هەڵاواردن و ژینگەی بەیەکدادان و کێشمەکێشی هەمەلایەنە، سازدەکات. کە باگراوندێکی مێژوویش لە پشتیەتی و برینە ساڕێژنەبووەکانی تا ئێستا ماون.
بارگرژیەکانی ئێستاو هێزکۆکردنەوەکان لە ناوچەکانی خانەقین و جەلەولاو قەرەتەپەو، هێنانی بڕگەی 24 لە یاسای هەڵبژاردنی نوێنەرانی پارێزگاکان، کە 22 تەموز لە پەرلەمانی عێراق دەنگی پێدرا، ماف دەدات بەهێزە ناسیونالست و ئیسلامیەکان عیراق تا هێزەکانیان بۆ کۆنترۆڵی شاری کەرکوک و ناوچە دابراوەکان دابسەپێنن. ئەمانە هەموویان سەرەتای هەوڵەکانی بزوتنەوەی قەومی و ئیسلامی عەرەبی عیراقین بۆ نیشاندانی هێز و خۆگرتنەوەو ڕاوەستاویان لەبەرامبەر بەخەڵکی کوردستاندا.
تێکچوونی ئیئتلاف و ئاڵۆسکاویە یەک لەدوای یەکەکان، سەرهەڵدانی تەنگژە جۆراوجۆرەکان لەسەر دەیان و سەدان کێشە لە دۆخی عێراقی ئێستادا، بەرهەمی تێکچوونی ئاگربەستێکی دەورەیی هێزە بەناو دروستکەرەوەکانی عێراقە، کە ناوی تەوافقی سیاسیان بەسەردا بریبوو.
لەناو دۆخ و هەلومەرجێکی ئاوادا، و هەڕەشەیەک کە بە بنیاتنانەوەی عێراقی عروبی و ئیسلامی لە دژی خەڵکی کوردستان بەڕێوەیەو دەستی پێکردووە، ڕێگایەکی ترو ئاسۆیەکی سیاسی ترو دەخاتە بەردەم خەڵکی کوردستانەوە، ڕێگای جیابونەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سەربەخۆ.
هەرێمی کوردستان، دەمێک ساڵە هەرێمێکی سەربەخۆیە، سەرباری هەموو هەوڵەکانی ئەمریکاو تەوافوقی هێزە عیراقیەکان و گوشاری وڵاتانی ناوچەکەو مەیل و سیاسەت و نەخشەکانی حزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی، ئەم هەرێمە تا هاتووە بەرەو قەوارەیەکی سەربەخۆ ڕێی بڕیووە، واقعیەتی سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئابوری و ئیداری و پەیوەندی بە دنیای دەرەوە.... جۆرێک بووە کە کەمترین نزیکایەتی بە تێکەڵبوونەوە بە عێراقەوە لە خۆی نیشان نەداوە.
ئەم واقعیەتە هەمیشە بانگەوازێک بووە بۆ بوونی هەرێمی کوردستان بە وڵاتێکی سەربەخۆ، مەیل و خواستی واقیعی خەڵکی کوردستانیش هەر ئەم ئارەزووە بووە.
ئێستا ئیتر کە هەڕەشە لەدژی ئەم خواست و ئارەزوەی خەڵکی کوردستان لەبەردەگایە، گرتنەبەری ڕێگایەک بۆ ڕەسمیەتدانی نێودەوڵەتی بە واقعیەتی جیایی بەکردەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سکولاری غەیرە قەومی، ئەرکێکە دواخستن هەڵناگرێت. هەر ئەمەشە زەمینەی بەیەکەوە ژیانی ئاشتیانەو دانپیانراوی دوو ووڵاتی پاڵ یەکتری زەمانەت دەکات.
جیابوونەوەی کوردستان و پێکهێنانی وڵاتێکی سکولاری غەیرە قەومی یە، کە دەتوانی وەکو دەوڵەتێکی سەربەخۆی مۆدێرن کۆمەک و هاوکاری بە خەڵکی ئازادیخوازی عێراق بکات تا لەچنگ ئەو هێزو حزب و رەوتگەلە دژی ئازادیە ڕیزەکانیان یەکبەخەن.
هاوکات کوردستانێکی سەربەخۆو دانپیانراوی نێودەوڵەتی و مۆدیرن، بە دام و دەزگای حکومی و دەوڵەتی و موئەسەساتییەوە، دەتوانی بۆ چارەسەری باقی ئەو کێشانەی لەگەڵ دەوڵەتی عێراق دەمێنێتەوە، لەسەر سنورو ناوچە جێگا ناکۆکەکان، و کێشە هەڵپەسێردراو یەکلانەکراوەکان، ڕێگای یاسایی و دروست و مامەڵەی حکومەتی و دەوڵەتی بگرێتە بەرو لە پشتیوانی نێودەوڵەتیش بەهرەمەند بێت.
ئەمە ئەو ڕێگا کارسازو لەبەردەستەیە کە پێویستە خەڵکی کوردستان خۆیانی بۆ ساز ئامادەبکەن، بە خۆپیشاندانی ئازادانەو سەراسەری و ملیۆنی، ئەم خواستە بەرهەقەی خۆیان بە دنیای شارستانی سەردەم ڕابگەیەنن و پشتیوانی جیهانی بۆی دەستەبەر بکەن. وە لەو ڕێگا مۆدیرنەوە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ناچار بکەن ملبدات بەخواستی خەڵکی هەرێمێک بۆ پێکهێنانی وڵاتی سەربەخۆی خۆیان کە نزیکەی 18 ساڵە بەکردەوە جیایە لە عێراق. ئەم ڕێگاچارە کارسازە هەموو تاکێکی کۆمەڵگا بانگەواز دەکات، بۆ تێکۆشانێکی ئازادیخوازانەو مۆدیرن و خۆجیاکردنەوە لە سیاسیەت و ڕێگاچارەو نەخشەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی.
13-8-2008 abdulla.mahmud@gmail.com
|
