|
٢٨\١١\٢٠١٢
هەرزەکاران و
ئاڵۆزییە دەروونییەکان.
تریفە ئەحمەد*
سەرەتا، هەموومان دەزانین کە هەرزەکاران ئەو توێژە هەستیارەی کۆمەڵن کە
ئەگەر هاتو ژیانیان لەسەر ئاستێکی رۆشنبیریی و زانستیی بنیات نەنرا،
ئەوە ناتوانن گەشەیەکی تەواوی لەشولار و هەروەها گەشەی بیر و هۆش
پێکەوە بکەن، و رووبەڕووی چەندین گرفت و ئاڵۆزیی دەروونی دەبنەوە، کە
راستەوخۆ کاریگەریی نەرێنییان دەبێ لەسەر پاشەرۆژیان.
لێرەدا، دەمەوێ تیشک بخەمە سەر چەند راستییەک دەربارەی ئەم بابەتە.
منداڵان و هەرزەکاران رۆژانە لە ناو ئێمەدا دەژین و راستەوخۆ هەڵسوکەوت
دەکەن لەگەڵمان بۆیە، باسکردنی کێشەکانی ناو خێزان بە تایبەت کێشەی
ئابووریی و نەبوونی و کەمیی پارە و پول و دابین نەکردنی پێویستییەکان،
دەبنە مایەی تێکچوونی باری دەروونییان و بە جۆرێک بەردەوام وا هەست
دەکەن کە ئیتر ناتوانن لە چوارچێوەی خێزانێکی ئاسوودە و بەختەوەردا بن،
بەمەش باوەڕیان بە خۆیان و دەوروبەر کەم دەبێتەوە و بە شێوەی بێدەنگیی
و لاوازیی و پشتکردنە وانەکان تێیاندا دەردەکەوێ.
بۆیە دەبێ ئەم کێشانە لە بەردەمیاندا باسی لێوە نەکرێ و دایکان و
باوکان ئەو کاتانە هەڵبژێرن کە ئەوان لە ماڵ نین.
باسکردن لە شتی ئەفسانە و ئەو دیاردە دزێوانەی کۆمەڵگە و ترساندنیان بە
ئاگر و زیندووبوونەوە و گۆڕ و دووپشک و مار و هەڵواسین و... هتد وایان
لێدەکا بەردەوام هەست بە نائارامیی و دڵەراوکێ و بە جۆریک هەندێکیان
شەوان لە خەو رادەچڵەکن یان هەوڵدەدەن بە دەم خەوەوە بڕۆن و جێگەکانیان
جێبیڵن.
جگە لەمەش هەڵەی زۆریک لە گەورەکان کە باس لە جنۆکە و دەستوەشاندن و
نوشتە و دوعاکردن و بردنیان بۆ لای کەسانی نەزان و جادووگەر بە مەبەستی
چارەسەر ئەوەندەیتر بارەکە ئاڵۆز و پەشێو دەکا، زۆر جار بەرەو ئاقاری
شێتبوونیان دەبا.
لە کۆمەڵگەیەکدا کە بڕێکی کەم لە سایکۆلۆژیست و دەروونناسی تێدا بێ و
ئەمەش بارودۆخی کۆمەڵگە بێ ئەم هەرزەکارانە بەرەو رٶژگارێکی ناڕۆشن
دەبا.
نەخوێندنی وانە بایۆلۆژییەکان کە باس لە پێکهاتەی جەستەیان و لە
ئەندامی زاوزێی نێر و مێ دەکا.. ئەو پەڕانەی کە تایبەتن بەو باسانە لە
لایەن هەندێک مامۆستاوە دەق دەکرێن و ئەو راستییە زانستییانەیان لێ
دەشارنەوە، ئەمەش وایان لێدەکا زۆر کەم شارەزا بن لە بارەی گۆڕانکارییە
جەستەییەکانیان و زۆر پرسیاری بێ وەڵام لە مێشکیاندا دێ و دەچێ بە
تایبەت کچان کاتێک گۆڕانە هۆرمۆنیی و بایۆلۆژییەکان لە جەستەیاندا
روودەدا، بە شتیکی نامۆ و نەخوازراوی سەیر دەکەن و هەمیشە بەرانبەر
وەڵامی ئەو پرسیارانە گۆشەگیر و دەستەوەستان خۆیان دەبینن، ئەمەش
هۆکارێکی ترە کە هەڕەشە لە باری دەروونیان دەکا.
گوێنەگرتن لە مێردمنداڵان و لاوان کە ژێر تەمەنی بیست ساڵن کاتیک
دەیانەوێ دەربارەی کێشەیەک بدوێن، زۆر جار سەرزەنشت دەکرێن و بە
هەرزەکار ناوزەند دەکرێن، ئەمەش زەنگێکی ترسناکە لەسەر دروستبوونی
کەسایەتییان لە دوارۆژدا.
ئەرکی هەر ئێستای دەسەڵاتە، کە یارمەتیی خێزان بدا بە کردنەوەی چەندین
خولی رۆشنبیریی و هۆشیارکردنەوە کە تێیاندا دایکان و باوکان لە سەر
ئاستێکی زانستیی کۆرسی تایبەتیان وەک وانە لەسەر بابەتی سایکۆلۆژیی پێ
بگوترێتەوە.
ئامادەکردنی بابەتی زانستیی لە پرۆگرامی تەلەفزیۆن و رادیۆ هەروەها
دەرکردنی گۆڤار و نامیلکە لە پەیوەست بەم باسانەوە.
مایەوە بڵیم، بۆ هێنانەدی کۆمەڵگەیەکی تەندروست و پێشکەوتوو دەبێ خێزان
لە زانست و رۆشنبیریی بەهرەمەند بێ، تا ئێمەش وەک گەلانیتری دونیا لە
نەزانین و کۆلەواریی رزگار ببین.
________________________________
*
تریفە ئەحمەد /
بایۆلۆژیست.
trefa.ahmad@ymail.com
|
