په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌ئێمهلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

 

 

هەتا نوشتە و جادو وەستابێ ،

کێ بیر لە زانست و عەقڵ دەکاتەوە !؟؟


 حەمەى ئەحمەد ڕەسوڵ*

 


بیروبۆچونی کۆن و سەلەفیی ، لەئەفسانە و چیرۆک و سەرگوزشتەى خەیاڵى و نووشتە و جادوو یاخود خورافە، قسەى بآ سەروبەرە و پڕوپووچ پێکدێت کەوا لە کەسانێکى زۆر ئەکات بڕوایان بە سیحر و جادووگەرى و نوشتە و چوونە سەر گۆڕى شێخ و مەرقەدى پیاوە ئاینیە ناودارەکانى کۆمەڵگا هەبێت کە زیاتر بۆ ڕەوینەوەى دڵەڕاوکآ و خەمۆکى و دڵتەنگى و فشارى دەروونى بەکاردێت... خورافە لەکۆمەڵگاى داخراو و نەریتیدا برەوى هەیە و بەربڵاوە، کەلتور و ئاین لەسەرچاوە گرنگەکانى تۆخکردنەوە و برەوپێدانى خورافە و بیروبۆچونى سەلەفین، دابونەریتى داهێنراو وچەقبەستووى کۆمەڵایەتیش هاندەرێکى گرنگە کەبەپێى نۆرم و دابونەریت و لاساییکردنەوە بەرجەستە ئەبێت و کۆمەڵانى خەڵک ئەتەنێتەوە...!


لە کۆمەڵگاى کوردیدا سەرەک خێلڕ و ئاغا یان باشتر بڵێین سیستمی فیوداڵیزمیی، ئاستەنگ و بەربەستن لە بەردەم کاریگەرییەکانى مۆدێرنە و سکۆلاریزم .. ئاغا و کوێخا و شێخ و پیاوانی ئایینی لە ترسى ئەوەى هەرەس نەهێنن و دەسەڵات و ڕکێفیان لەناو نەچێت ، ڕۆڵى گرنگى ئایین و پیاوە ئاینییەکان و دابونەریتى سواو و کۆنى کۆمەڵایەتى زیندوو ئەکەنەوە و پیادەى ئەکەن... هەروەها دەسەڵاتیش کەمتەرخەمى نەکردووە و ڕێخۆشکەرە بۆ بڵاوبوونەوەى بیروڕاى خورافى و جادووگەرى لە کۆمەڵگادا، لەبەرئەوەى باج و سەرانە لەسەر دەوڵەمەندەکان لا ئەبرێت ئەگەر مزگەوتێکیان درووستکرد، بۆیە ژمارەى مزگەوتەکان لەچاو سەنتەر و مەڵبەندە ڕۆشنبیرییەکاندا (5%) لەسەدا پێنجە و ئەمەش ڕێژەیەکى زۆر بەرزە، مزگەوتیش بە پێچەوانەی سەدەی ڕابردووەوە ڕۆڵی فێرکردن و ڕێنوومایی و ئاراستەکردنی تاکەکانی کۆمەڵگای کوردی نابینێت و کەسانی منەوەر و ڕووناکبیری وەکو نالی و مەحوی و حەمدی ئافەریدە ناکەن و هەرگیز نەبوونەتە بنکە و مینبەرى زانست و مەعریفە و هەروەها کەرەستەکانى بیرى گۆڕان و بەرەوپێشچوون فەراهەم ناکەن...!


لە سەرێکی دیکەوە سیستم و ڕیتمی کۆمەڵگاى کوردی وەهایە کە کۆمەڵناس و دەروونناس و نۆژدار و ڕێکخراوە مرۆییەکان هیچ ڕۆڵێکیان نییە لە ئاسوودەکردنى دەروون و پشوودانێک بۆ ڕۆح و گیان لاى تاکى کورد،جێگا و شوێنێک نییە بۆ حەوانەوە، تەنانەت ئێمە وەکو نەژادى زەردى چینى و ژاپۆنى و کۆرییەکانیش مەشق و وەرزشێکى گرنگى وەک (یۆگا) مان نییە بۆ هێوربــــوونەوە و پشوودانى دەروونى و ڕۆحى و مێشکى کە ڕێگە بە ژن و کچان و کەسانێک نەدەن لە بێزارى و بێتاقەتیاندا هانا بۆ سەر قەبر و مەرقەدى شێخێک یان جادوو و نووشتە و خورافە نەبەن کە دواجار هەستبکەن ئیدى گوناهەکانیان لێ ئەتەکێتەوە و بەوەش پاک ئەبنەوە و بەهەشتی بەرین جێگەی نەمرییانە...!.


بۆیە سەیر نییە لە کۆمەڵگاکەماندا زەمینە بە تەواوەتى خۆشە و هۆکارە خودى و بابەتییەکان ئامادەن بۆ ئەوەى سەلەفیەت لەم دەڤەرەى ئێمەدا رەِگ و ڕیشە دابوکتآ و پرەنسیپەکانى مانەوە لە هەناوی خۆیدا نۆژەن بکاتەوە... لەبەرئەوەى کۆڵەکە بەهێزەکانى کۆنزەرڤاتیڤى و نەرێتخوازى ئامادەگییان هەیە و مۆدێرنیتە نەیتوانیووە جێگا بە بیری سەلەفی و ئەفسانەگەریی و خورافە و سیحر و جادووگەرى لەق بکەن...!.


ئەو عەقڵییەتەى لەم چرکە ساتەدا ئامادەیە و وا لە پشت میدیاکانەوە وەک ئایدیۆلۆژیا و دۆگمایەک وەهان و بیری تەسکی حیزبایەتییان لە پشتەوە ئامادەیە ، تۆ بڕوانە ئەو چەند کەناڵە تەلەفزیۆنییەی کە هەمانن توانیوویانە ڕۆڵی مینبەرێکی زانستی و مەعریفی و فەرهەنگی ببینن !!؟ نەخێر هەرگیز نەیانتوانیوە و ناشتوانن چونکە ئیفلیجن و مۆدێلێک بەرهەم دێنن کە مەخابن ئامادە نیین گوآ بۆ عەقلانییەت و زانست و مەعریفە بگرن و عەقڵیەتێکى مەدەنى و عەلمانى پیادە ناکەن ، کە ڕۆڵى زانین و مەعریفە و دونیاى مەتریالڕ (لەبەکارهێنانى کۆمپیوتەر و ئینتەرنێتدا لە دامو دەزگا و کارگە و زانکۆکاندا) بەهێزتر و کاراتر بکات...!.کەناڵەکانمان لە کلیپی سەقەت و بەڕەڵایی و پووچگەرایی زیاتر ..لە جەهالەت و نەزانین و خافڵاندنی عەقڵی بەرامبەر زیاتر .. لە هێوورکردنەوەی تووڕەیی خەڵکی لە گەندەڵی ودزی و جەردەیی بەرپرسەکانمان و کەپتکردنەوەی خەڵکی زیاتر چیدیکە بەرهەمناهێنن !


دەسەڵاتی کوردی ڕۆڵى زانست و مەعریفە و ڕۆشنبیرى لە ژمارە سفر نزیک کردۆتەوە، ڕۆشنبیرى پەراوێزحستووە و ناهێڵێت ئاکتیڤ و کارا بێت، بۆیە زانین و ڕۆشنبیرى و مەعریفەش تووشى زەلیلى و ئیفلیجى کردووە ! لەبەرئەوە لە جێگەى زانین و مەعریفەى ڕۆشنبیراندا کەلتوور و دابونەریتى چەقبەستووى کۆمەڵایەتى و بیروباوەڕی دۆگمایی حیزبی ڕۆڵى کاریگەر و کوشندەى خۆیان ئەگێڕن ، کەلتووریش تەنها دابونەریت و ڕۆشنبیرى و فەرهەنگى کۆمەڵگایەک نییە، بەڵکو سیستمێکە و میکانیزمى کارکردنى خۆى هەیە... کەلتوور ئەتوانێت وەکو ڕێنووما و قیبلەنوومایەک لە نێو پانتایى و جوگرافیاى بیرکردنەوە و لە ڕەفتارى تاکەکاندا ئیش بکات و بکەوێتە گەڕ...!.


یەکێک لە فاکتەرە هەرە گرنگەکانى تەشەنەکردن و بڵاوبوونەوەى خورافە و بیری سەلەفی و ئەفسانەگەریی لە کۆمەڵگاکەماندا فشارى بیر و باوەڕى ئاینییە، کە وەکو مەشق و پراکتیکى ئیمانێک لە ژیانى ڕۆژانەدا ئەکەوێتە کار، ئاینیش بریتییە لە گڵۆڵەیەک چیرۆک و سەرگوزشتە و پەخشانگەلێک کە لە پەیوەندى نێوان مرۆڤــــــ و سروشت ئەدوێت و سروشت و هێزە نادیارەکانى وەک بوونەوەرێکى زەبەلاح و قەبە وێنا ئەکات، ئاین سیخناخە لە ئەفسانە و چیرۆکى خورافى و خەیاڵى بآسەروبەرە و باس لە هێزى لە بن نەهاتووى سروشت و کردگار ئەکات بەسەر مرۆڤەوە، دواجاریش مرۆڤـــــ خۆى و هێزە بچووکەکەى بەرامبەر بە گەورەیى و زەبەلاحى سرووشت دەستەوەستان ئەبینێتەوە کەوا لە مرۆڤــــ ئەکات خۆى بە بوونەوەرێکى قەدەرى و بآ ئیرادە و بآ پشتو پەنا و بەدەر لە داهێنان و لە ئیبداع و گۆڕانکار و بزوێن لەقەڵەم بدات و ناچارى دەکات پەنا بۆ هێزە نادیار و نائاشکراکان بەرێت و بڕوا بە جنۆکە و خێو و ڕۆحانییەت و ئەفسانە و جادووگەرى و سیحر و قسەى پڕوپوچ و بێسەروبەرە بهێنێت و پەنا بۆ شتە پڕ سەیر و سەمەرەکان ببات و سەبوورى و ئاسوودەییەکى دەروونى لە لا مەیسەر ببێت، یەکێک لەو پەناگە و خەڵوەتگە ڕۆحیەى مرۆڤـــ بە ئاسانى هاناى بۆ ئەبات : مەخابن لە جێگەی عەقڵ و لێکدانەوەی عاقڵانە بۆ شتەکان و بۆ ڕووداو و کارەساتەکان هانابۆ خورافە و ئەفسانەى پڕوپوچ و سیحر و جادوو ئەبات...!.


کەناڵەکانى وەرگرتن و دەستکەوتنى خورافە لە کۆمەڵگاى کوردیدا زۆر و بێشوومارن و نزیکە دەستن و زۆر بە ئاسانى وەچنگ دەکەون، چیرۆک و سەرگوزشتە سەیرو پڕ پەڕجووەکان کە لە سەردەمى منداڵییەوە (بە تایبەتى و بەداخەوە ژنان و دایکان) بەگوێى مندالانیاندا ئەدەن، یەکەم وانەى خراپ و بێسەروبەرە و چەواشەکارن کە منداڵى کورد دوور ئەخەنەوە لە بیرى زانستى و مەعریفى و ماتریاڵى و مامەڵەکردن لەگەلڕ دونیاى کەرەستە تەکنەلۆژى و تەکنۆترۆنى و ئەلیکترۆنیات و فیزیکیەکاندا... منداڵى کورد لەسەر خورافە و ئەفسانە و حیکایەتە پڕ لە درۆ و دەلەسە و پاڵەوانبازى و تۆڵەکردنەوە و کوشت و بڕ و وێرانکردن و سوتاندن و چەتەیى و دزیکردن و پەلاماردان و داوێن پیسى و دەست پیسى گۆش ئەکرێن و چ وانەیەکى زانستى و لۆژیکى و مەعریفى ئەوتۆ نادرێت بە گوێ و مێشکیاندا و بە ئاوى حیکمەت و فەلسەفە و زانیارى هەمەجۆر و مۆدێرن و پێشکەوتوو تینوێتى کەس ناشکێنرێت...!. ئیرادە و توانست و هێزى تاکەکانى نێو کۆمەڵگاى کوردى بەهێز و وزەیەکى لە بن نەهاتوو ناخەمڵێنرێت لەمێشک و دەروون و کەسایەتى منداڵى کوردا، بۆیە منداڵى کورد بارگاوى کراوە بە خورافە و ئەفسانە و حیکایەتى هیچ و پوچ و پەند وسەرگوزەشتەی پێشینان کە هیچ بایەخێکى گرنگیان نییە لەژیانى ڕۆژانەى مرۆڤى کوردی هاوچەرخدا بێجگە لە دووچاربوونى نوشوستى و پەشیمانى و چۆکدادان و شکاندنەوە بەسەر خۆدا و پاشاگەردانییەکى کوشندە، هەموو ئەمانەش وا ئەکەن کەسایەتى مرۆڤى کورد کەسایەتییەکى لەرزۆک و پەشێو و لاواز و دووفاقى لێ بکەوێتەوە و دواجار کەسێکى سەرنەکەوتووى تەمەڵى بآ مێشکى لێ درووست ببێت کەنەتوانێت کۆسپ و گیروگرفتەکانى خۆى بەدەستى خۆى پآ چارەسەر بکرێت و هەمیشە پەنا بۆ دەوروبەر و بیرى پڕ خورافە و سیحر و جادووگەرى ببات چ جای بتوانێت ڕۆڵی مامۆستا و ڕابەر ببینێت ..!.


کەناڵە گرنگەکەى دیکەش خوێندنگەیە، کە بە داخەوە فاکتەرێکى ئەوتۆ و مینبەرێکى پەروەردەیى گرنگ نییە تا لەوێوە مرۆڤى کورد بتوانێت ئاستە بەرزەکانى ژیان و بیرکردنەوەى خۆى پآ گۆش بکات، میتۆد و بەرنامەى پەروەردەیى لە وڵاتەکەماندا میتۆدێکى کلاسیکی و دواکەوتووە، بارگاویش کراوە بە مەبەست و خواستە گڵاوەکانى ڕژێمى دیکتاتۆرى ـــ فاشى دوێنێ و حیزبە خۆپەرستەکانی ئەمڕۆی دەسەڵاتی کوردی کە لە شکاندن و زەلیلکردن و پەراوێز خستنى مرۆڤی کوردا دەستێکى باڵایان هەبووە و ، لەمێژە و بە دەیان ساڵە هیچ خوێندنگەیەکى ئەم وڵاتە زانا و دانا و نووسەر و هۆشیارێکیان درووست نەکردووە، بە پێچەوانەوە تەڵقینێکى کۆن و سەلەفى و ئەزبەرکردن و گووتنەوەى وانەکان وەکو تووتى و تێنەگەیشتنیان لە ڕووى مەعریفییەوە کارەساتێکى گەورەى لێکــەوتۆتەوە ، نەبوونى تاقیگە و لابۆر و کۆمپیوتەر و میتۆد و مەنهەجی مۆدێرن و مەعریفی لە خوێندنگاکاندا چەشە و خولیای زانیارى و فێربوونی لای خوێندکاران لە ئاستێکى زۆر نزمدا هێشتۆتەوە و بەردى بناغەى بۆ کەسایەتییەکى توندوتۆلڕ و خاوەن بیروڕا و بۆچوونى تایبەت بە خودى خۆى فەراهەمنەکردووە...!.


مەگەر هەوڵى چەند خێزانێکى ڕۆشنبیر و هۆشیار نەبێت کە لە ماڵەوە ڕۆڵى پەروەردەکردن و فێرکردن و پێگەیاندنى ڕۆڵەکانیان بە شێوازێکى مۆدێرن و توندوتۆلڕ و ژیرانە داوە و زیاتر لە خوێندنگاکان و لەمیتۆدە کۆنەکانى پەروەردە ، زەخیرەیەکى ڕۆشنبیرى و فەرهەنگى گەورەیان پێشکەش بە منداڵەکانیان کردووە، بۆیە ڕێژەیەکى کەم لە خەڵکانى کوردستان ڕۆڵەکانیان گەیاندۆتە پلە و پایەیەکى بەرز و ئاستێکى گرنگ لە بوارى زانین و ڕۆشنبیریدا کە زیاتر لە خەڵکە ڕەشۆک و نەزان و نەخوێندەوارەکانى کۆمەڵگاکەمان بیری ئەفسانەگەری و سەلەفی و خورافە و سیحر و جادوویان ڕەتکردۆتەوە و لە ژیان و هەڵوێستى خۆیاندا پیادەیان نەکردووە...!.


بۆیە بە شێوەیەکى گشتى خەڵکە خوێندەوار و خاوەن بڕوانامەکانیش وەکو زۆربەى ژنە نەخوێندەوار و گوندنشینەکان بیریان کردۆتەوە و نەیانتوانیوە پآ بە پێى سەردەمەکەیان گۆڕان لە خۆیان و بیرکردنەوە و هەڵوێستیاندا بەرپا بکەن... نەیانتووانیوە بنچینەیەکى زانستى ئەوتۆ دابڕێژن کە ببێتە قەڵغان و سوپەرێک بۆ ئەوەى بیروڕاى خورافی و کردەوەى جادووگەر و سیحربازان ڕەتبکەنەوە و لەبەردەم تەنگانە و دژواریدا چۆک بۆ خورافە و قسەى پڕوپوچ دانەدەن...!.


لە لایەکى دیکەوە کۆمەڵگاى کوردى بە شێوەیەکى سیستماتیکى و عادەتى فێرنەبووە ئاشنایەتى و هۆگرى لەگەلڕ خوێندنەوە و خۆ ڕۆشنبیرکردندا پەیدا بکات و ئەوانەى ئەخوێننەوە و فێربوون و ڕاهاتوون هەر هیچ نەبێت هەفتەى دوو سى جار ڕۆژنامە بکڕن و بیانخوێننەوە ژمارەیان زۆر کەمە و تەنها دەستەبژێر و نوخبەیەکن لە کۆمەڵگاکەماندا، ئەم کارە وەکو پیشەیەک دووبارە ئەبێتەوە و لەم لایەنەوە کاریگەرى لاسایى کردنەوەش هیچ ڕۆڵێکى نییە، هەروەها دەسەڵات و ئیدارەى کوردیش لەو ڕووەوە خەمخۆر و خاوەن بەرنامە نییە و هیچ کردەوەیەکى ئەوتۆى واى نەکردووە کە بە پراکتیکى و کردەیى بیسەلمێنێت کە لە هۆشیار کردنەوە و ڕۆشنبیرکردنى خەڵکى کوردستاندا مامۆستا و فێرکارە و میللەت لە خورافە و نەخوێندەوارى و جەهالەت ڕزگار ئەکات... هەر بۆ وێنە لە هەندەران هەفتەى جارێک ڕۆژنامەیەکى تایبەتى هەیە کەسەر بە شارەوانى شارەکانە و حکومەت ئەو ڕۆژنامەیە بەخۆڕایى بەسەر ماڵەکان و دانیشتواندا دابەش دەکات... لەبەر ئەوە ئاشنایەتى و هۆگرییەک لە نێوان خەڵکى و ڕۆژنامە خوێندنەوەدا پەیدا ئەبێت و وردەوردە خەڵکى فێرئەبن سەیرى ڕۆژنامەکانى دیکە و گۆڤار و کتێبیش بکەن، بەڵام لاى ئێمە هەردوو حیزبەکەی نێو دەسەڵات هیچ هەولڕ و کۆششێکى ئەوتۆیان نەداوە کە لە ساڵێکدا تەنها ڕۆژێک ڕۆژنامەکانیان ( هەرچەندە ڕۆژنامەی زەردن و لە هەواڵی بەرسەرچوو زیاتر هیچی دیکەی تیا بەدیناکرێن ) بە خۆڕایى بەسەر خەڵکیدا دابەش بکەن، لە کاتێکدا هەر پارە و سامانى کوردستانە و بە هەدەر ئەچێت و لووشئەدرێت و هیچیش دیار نییە...!.


لەبەر ئەوە لە کۆمەڵگاى کوردیدا هەموو زەمینەیەک خۆشە بۆ ئەوەى کە بیری سەلەفی و ئەفسانەگەریی و خورافە و نوشتە و جادو هێشتاکە جێگە و پێگەى شیاو و دیارى خۆیان هەبێت و هێشتاکە شێخەکان خەریکى گیرفان بڕین و نوشتە و جادوو دروستکردنن بۆ توێژ و ژمارەیەکى زۆر لە دایکانمان و لە خوشکانمان و هاوسەر و دەستگیرانەکانمان...!. هێشتاکە سەر گۆڕستانەکان و چوونە سەر گۆڕى شێخ و مەرقەد و مەلاکان هەر جمەى دێت و سرووت و مەشقێکى گەرموگوڕن و زۆرى ماوە کۆتاییان پآ بێت... تەنانەت گەنجى ئەمڕۆش بارگاویین بە بیر و ڕاى ئایدیالیستى و کۆن و سەلەفى و بە پێچەوانەوە ڕێژەیەکی کەمیان نەبێت ، ئەوی تریان کوڕى سەردەمى جیهانگیرى و کۆمپیوتەر و ئینتەرنێت نین، کاریگەرى جیهانگیرى و تەکنەلۆژیا بۆ سەر بیرکردنەوەى کۆمەڵایەتى ـــ سەلەفى ـــ ئاینى تاکەکانمان زۆر سست و لاوازە و کەم تا زۆر ئاماژەیەکى خێرامان بە گرنگترینیان دا .
 

* توێژەرى کۆمەڵایەتى
 

hemea.rasoel1961@yahoo.com