په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٥\١٠\٢٠١٩

حوكم وەك زادەی ترس و لاوازیی.


ئەرسەلان مەحمود  


رەوشت لە كاردا، هەستكردن و درككردنە بەوەی دەبێ‌ هەبێ، نەك وەك ئەوەی دەتەوێ‌ ببێ، لە نائامادەیی وەها هزرینێكدا، هەر جۆرە قۆرغكارییەك، هەر چەشنە پاوانخوازییەك، تایبەت لە دنیای بەڕێوەبردن و سیاسەت و جێبەجێکردندا، ئەم لادان و بادانە تەنانەت ئەگەر لێكەوتەی باشیش بخەنەوە، سەرئەنجامەكەی هەر دەچێتەوە و دەڕژێتەوە خانەومانەی بێ روشتییەوە، خودی بێ رەوشتییش لە کەتواردا، جێكەوتەكەی دیارە بە (زڵزڵە) و زام كۆتایی دێ!

ئەوەی هەڵبژاردنە پاڕلەمانییەكەی "٣٠\٩\٢٠١٨"ی هەرێم، بەدوای خۆیدا هێنای، پاش چاوەڕوانییەكی زۆر، سەرئەنجامەكەی حكومەتێك بوو چەند لایەنە بەپێوەرو بنەمای ڕیزبەندی دەنگ، بەڵام ئەوەی ئێستا بەدیدەكرێت، حكومەت و حوكمێكە نا پابەند لەپڕاكتیزە كردندا، حكومەت و حوكمێكی ترە لەناو حكومەتە هاوبەش و حوكمە پشككراوەكەدا، ئەمە لەكورت ترین و پوختە ترین گوزارشتكردندا، زادەی ترس و لاوازی بنەما ئەخلاقی و ئەقڵانیەكانیشە لەبوارەكانی بەڕێوەبردن و سیاسەتكردندا.

تاكڕەوی و پاوانكاری لەئەداو هزری هەر تاك یا هەر بەڕێوەبەرو تەواوی ئەوانەیش پێیاندەوترێ سەركردە، دەرەنجامەكەی جگە لەڕوخاندنی پایە بنچینەییەكانی ئەخلاق لەكاردا، خودی متمانە لەهزرو زیهنییەتە گشتییەكەیشدا دەكرۆژێ‌ و دەكوژێت، چونكە ئەخلاق و بەڕێوەبردن، ئەخلاق و سیاسەت، نەك هەر پەیوەندییەكیان بەیەكەوە نیە، لەبنەمادا یەكتر تەواو دەكەن، ئەوانەی پێچەوانە بیردەكەنەوەو لایانوایە سیاسەت تەنها بەدەستهێنانی دەسەڵات و سەپاندنی هێزو ئیرادەی تاكڕەهەندگەراییە بەسەر ئەوانی تردا، ڕاستییەكەی سەر بەقوتابخانەی "ماكیاڤیلیـ"ـن.

لەدیدی "ماكیاڤیلی"ـدا، پێویست ناكات "میر" خاوەنی ئەخلاقی باش و پابەندی بەها ئەخلاقییەكان بێت، گرینگ ئەوەیە بەڕواڵەت خۆی وەك مرۆڤێكی پابەندو باش نمایش و نیشانبدات، لەم بڕوایەدایە: پێویست نییە سیاستمدار پابەند بێت بەرەوشتە باش و رێككەوتنەكانەوە، بەڵكە لەپێناو بەدەستهێنانی دەسەڵات و مانەوەی لەدەسەڵاتدا، دەبێ‌ پەنا بەرێتە بەر گرتنە بەری هەر جۆرە نواندن و نمایش و فرت و فێڵ و بەشینەوەی هەر جۆرە درۆو دەلەسەیەك، هزری پەرتكەو زاڵبە بەبنەما دەگرێت.

بەڵام ئەخلاق لەبەڕێوەبردن و لەسیاسەت كردندا، بێگومان بەمانا تەندروستییەكەی، ماناو مەغزاو بوعدێكی تری هەیە، هونەری هەماهەنگ كارو بەیەكەوە كاركردنە بەئامانجی ڕێكخستنەوەی كۆمەڵگە لەفۆڕم و فەزای نوێگەردا، ئامرازی خزمەتكردنی گشتییە بەمانا هاوچەرخییەكەی، نەك هونەری خود سەپاندن و ئامرازی خودگەرایی قازانجویست.

غیابی ئەخلاق و ئەخلاقییەت لەكارو بەڕێوەبردن و سیاسەتكردندا، ئەم ڕستەیەی "تۆماس هۆبز" لەواقیعدا بەمانا دەكات: مرۆڤ لەئاست مرۆڤدا، گورگە! بەڵام ئەمە ئەگەر بەمانا بكرێت لەواقیعدا سەرئەنجامەكەی زۆر مەترسیدارە، لەبری ماف و ئازادی و ئەركدار كردنی یەكتر، ئەم لەسەر ماف و ئەرك و ئازادییەكانی ئەویتر ڕەهاو دەستكراوە دەكا تا بژی و بلەوەڕێت!

كارگەرو بەڕێوەبەرو سەركردەی ڕاستەقینە وەك ئەوەی كانت دەیڵێت: دەبێت خاوەن ئەخلاقی باش و شایستەو ڕۆشن و پابەند بێت، ڕەوایەتی لەكاردا، لەبری زاتییەت، پابەند بوونی بەپرەنسیپ و بەبنەما، پرۆسەی بەڕێوەبردن و بریاردان، ئەمانە هونەرن، هونەری كەڵك وەرگرتنە لەزۆرترین توانستەكان، ئەمەیش بەبێ‌ گەڵاڵە كردن و بەبێ‌ پەیڕەو كردنی پڕۆگرامە هاوبەشەكە نەبێ‌، بەدینایەت.

 

ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود

 

 


 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک