٥\٣\٢٠١١

ئینتما و نامۆبوون.
- خۆپیشاندانەکان وەک نموونە -

فەرەیدوون سامان   

خۆپیشاندانەکانى ئەم دوایەی شاری سلێمانى کە لەلایەن لاوانى توڕەوە سەرکردایەتى کرا، بەڕای من سەرباری رەوایی خواستەکانیان بەڵام جۆرێک لەنامۆبوونی ئەو لاوە یاخیانەى پێوەدیاربوو، هەرچەند لەگەوهەردا هەموو جۆرە نارەزایی و خۆپیشاندانێک مافێکی رەوای چین و توێژەکانى خەڵکە، وەلێ گەرەکە لە هۆکارەکانی ئەم نارەزایەتیە بکۆڵینەوە، دیارە زاراوەى نامۆ بوون لەفەلسەفەى ئەڵمانیدا واتە لای (هیگل و فیورباخ) سەنتەرێک داگیر دەکات کە سەرچاوەکەى ئایینە ـ لای مارکسیش کە وەک کۆمەڵناس و ئابووریزان و بیرمەندێکی ناسراو ، باس لە رەوشی نامۆبوونی کۆمەڵایەتی دەکات، کۆمەڵگەى مرۆڤایەتى بۆ چەند توێژو و چینێک و دەسەڵاتی کەمینە دابەش دەکات و تاکە رێگەیەکیش بۆ رزگاربوون لەو رەوشی نامۆبوونە ، شۆرش کردنە. بەڵام بۆ نامۆ بوونى سیاسی ئەو وێًنەمان نیشان دەدات کەملکەچی تاک بۆ ستەمکار دەگەیەنێ ، تاک وەک ئامرازێکی لێدێ کە هێزێکە لە دەسەڵاتی خۆیدا دوورە .

نامۆبوونی ئابووریش دوورخستنەوەی پرۆسەى بەرهەمهێنانى مرۆڤ و چینى کرێکارانە کە دەبنە ئامرازێک بۆ بەدەست چینى ستەمکارو سەرمایەدارانى داراییەوە. ئالێرەدا مرۆڤ ئەو پەیوەندییە زیندووە لە نێوان خۆی و کارەکەیدا بزر دەکات، ئەوەشیان دەبێتە هۆی دروست بوونى دەرەنجامێکی ئاڵۆزی دەروونى و ماددی دوورخایەن، چارەسەرکردنیشى بە موڵکایەتى بەکۆمەڵی هۆیەکانى بەرهەمهێنان تەواو دەبێ، نامۆبوونی رۆشنبیریی کاتێک زمان ، کەلەپور و ئەدەب و هونەر ، ئایین و ئایینزاکان ، مێژوو، نیشتمان ، ئەمانە هەموویان وەک کۆڵەگەى دروستبوونى نەتەوە ، هەرنەتەوەیەکیش بێبەش لەم بنەماو کۆڵەگانە ناتوانێ قەوارەى نەتەوەیی خۆی چ لە ئێستاو چ لە پاشەرۆژدا بونیات بنێ ، هەبوونی ئەم کۆڵەگانە هۆکاری گرنگن بۆ دروست بوونى قەوارە و دەوڵەتى نەتەوەیی ، ئەگەرچی زۆر نەتەوەش لەسەر رووی ئەم زەوییە قوربانی فاکتی جوگرافیان و(لەوانەش کورد) هێشتا خاوەن دەوڵەتى سەربەخۆی خۆیان نین ، بەڵام بێ گومان تا ئەو بنەماو کۆڵەگانە هەبن، ئەوا حەتمیەیەتی مێژوویی و خەباتى رەوای بزافی رزگاریخوازی ئەم گەلە دەکاتە بڕیار دانى چارەنووسى خۆی لە دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی سەربەخۆدا ، داگیرکەرانی کوردستان بە درێژایی مێژوو هەوڵیان داوە، خەباتی بەردەوام و بێوچانیان کردووە لە پێناو نەهێشتنى هەریەکێک لەو کۆڵەگە نەتەوەییانە بۆ ئەوەى تاکی مرۆڤی کورد و کۆمەڵگەى کوردەواری دووچاری لێکترازان و نامۆبوون بن و سەرەنجامیش جیاوازی بکەوێتە نێوان رۆڵەکانی توێژو چین و ناوچەو دەڤەرە جیاوازەکانى جڤاکی کوردستان.

نامۆبوون لە کاتێکدا سەرهەڵدەدات کاتێ داگیرکەران هەمیشە هەوڵى ئەوەیان داوە رۆژێک بەناوی پیرۆزی ئایین و رۆژێکی دیکە بەناوی ئاسلیشی نەتەوەیی خۆیان ، زمان و چاندی رەسەنی کوردی قەدەغە بکەن و لە قوتابخانەو دام و دەزگا رەسمیەکان نەخوێنرێت یان ناوى منداڵ و تەنانەت جل و بەرگ و بۆنە نەتەوەیی و نیشتمانیەکان قەدەغە بکرێن ، بێگەومان ئەم هەموو ئاستەنگانە جگە لە نامۆ کردنى مرۆڤی کورد چی گەیاندووە جگە لەوەی کە تاکی کورد هەست بەوە بکات کە بەرامبەر بە نەتەوەی سەر دەستی داگیرکەردا لاوازو بێ بنەچەو بێ رابردووە، نەتەوەیەکە شایستەى ئازادی و دەوڵەتى سەربەخۆی خۆی نییە، مرۆڤی کورد رۆڵەى کۆمەڵگەیەکی دوا کەتووە دەبێت هەمیشە ژێر دەستە بێ و نابێ خوازیاری ئازادی و دەوڵەتى سەربەخۆ بێ ، هەر بۆیەش داگیرکەران بەشێک لە خاک و زێدی کوردان لە نیشتمانی ڕەسەنی کوردا دادەبڕن ، بۆ کەڵک وەرگرتن لەو نامۆبوونە بە سانایی دەتوانن پلانە شوومەکانیان جێبەجێ بکەن کە لە نامۆ کردنى هەست و هزری مرۆڤی کورد بە زێد و وڵاتەکەی و بە گەل و کۆمەڵگەکەى، بە زمان و ئەدەب و هونەرەکەی ، تەنانەت تا واى لێ دێت کە هەوڵى ئەوەش بدرێ ئەو مرۆڤە نامۆ بووە بکەن بەداردەستى خۆیان و دژی مافە رەوا کانى گەلەکەى خۆی بێتەوە و بچێتە سەنگەری دوژمنایەتى کردنى گەلەکەى خۆی ، نەتەوەى سەردەست هەمیشە خاوەنى ئایدۆلۆژیایەکن بۆ جێبەجێکردنى سیاسەتى تەماعکارانەى خۆیان کە زۆر جار ئەم ئایدلۆژیایە خۆی لە ئاییندا بەرجەستە دەکات، چونکە کۆمەڵگەى مرۆیی هەر نەتەوەیەکی جیاواز لەگەڵ نەتەوەی سەردەستدا ، ئەگەر چی لە سەرەتا بە توندی دژایەتى ئایدلۆژیای ئایینى نەتەوەى سەردەستى داگیرکەران دەکەن، بەڵام دواتر کە ملکەچ بوو کەوتە ژێر دەستى هەژموونى داگیرکەر ، بە شێنەیی و هێًدی هێدی دەسەڵاتە ئایینەکەى بەسەریدا دەسەپێنێت و لە سەرەنجامیشدا دەبێتە هۆی سڕینەوەى شوێنەواری ئاینى نەتەوەی ژێر دەست و گۆڕینی داب و نەریت و کەلتور و کەش و سروتی تایبەتى ئەم نەتەوەیە و لەناو و ناسنامەى نەتەوەیی تایبەت بە خۆی دادەماڵێ و نامۆ بوونەکەی هێندە قوڵ دەبێتەوە تا رادەى (تقمص) کە ڕەنگە زۆر لەوەى تاکی نەتەوەیی ژێر دەستی بن دەسەڵاتی نەتەوەی سەردەستى ئەنجامی دەدات زۆر دەگمەن بێ ، چەندان نمونەى زیندووش هەن کەدەکرێ ئاماژەى پێ بکرێ.

بە هەرحاڵ ئەوەى زێتر بە لای من شیاوی بایەخ پێدانە چۆن مرۆڤی کورد لە سێبەری دەسەڵاتى نیشتمانى خۆیدا هەست بەوە بکا کە ئینتیمای بۆ وڵاتەکەى ، بۆ زمانەکەى بۆ فەرهەنگ و مێژووەکەى ، تەنانەت بۆ دەسەڵاتەکەى خۆی هەیە، ئەگەرچی دەسەڵاتەکەش بە لایەنى کەم نەتوانێ لەو قۆناغە گوزارشت لە خەون و خواست و هیوای مرۆڤی کورد و ئامانجەکانى بکات ، بابڵێین ئەو دەسەڵاتە لە بەرژەوەندی لایەنێک، گروپێک دایە و هەر چی دەستکەوت و ئیمتیازاتێکی هەیە هەر بۆ لایەنگرانی ئەوانە ، بەڵام دیسان ئەوە ناگەیەنێ کە مرۆڤی کورد سەبارەت بە بێبەشی یان بێ کاری دووچاری نامۆ بوون و دابڕان بێتەوە ، بە ناوی خۆپیشاندان و ممارسەکردنی ئازادی داوودەزگاکانی حکومەتەکەی بەردبارا بکات، یان هەوڵی تاڵانکردنی کەل وپەل و پێداویستیەکانی بدات ، بۆیەش گەرەکە تاکی ئەم وڵاتە لەبەشداری کردنی لە پرۆسەى بوژانەوەو گەشە پێدانی رێًرەوی پێشکەوتن وڵاتەکەی شێلگیرانە خەبات بکات بۆ سەقامگیرکردنی پایەکانی قەوارەی ئەزموونەکەی نەک لەناو بردنی . لە قۆناغی پاش راپەرین و دامەزراندنى حکومەتی هەرێمی کوردستان و هەبوونى ئەو هەموو کەناڵ و راگەیاندن و چاپەمەنى و رۆژنامەوانیانە، لەسایەی هەبووونى ئەو پەراوێزە ئازادییەى کە بۆ گەلى کوردستان رەخساوە هەبوونى ڕاو بۆچوون و سەکۆی جیاواز، کە بەراستی ناکرێت لە هیچ روویەکەوە ئەو ئەزموونەی حکومرانی (سەرباری کەموکوڕیەکانی) و بە سیستمی سیاسی و حکومرانی وڵاتانی عەرەبی و رۆژهەڵاتی بەراورد بکرێت ، ئایا دەسەڵاتى کوردی توانای لەوە زێترە ئینتیمای نەتەوەی و نیشتمانى لای تاکی کورد دروستبکات یان بە پێچەوانەوە هەبوونى ئەو هەموو کێشەو گرفت و ململانێ ناڕەوایەى لەسەر دەسەڵات و پارەو بەفیڕۆدانى هێز و توانای لاوانى کورد لەشەری ناڕەواى ناوەخۆدا ، ئایا ئەمانە نەبوونە هۆکاری سەرەکی کۆچی لاوان بۆ هەندەران، ئایا ئەمانە هاندەر نەبوون کە سەدان لاوی کورد لەسەر رێبازی نیشتمانپەروەری لابدەن.

بەڵام ئاخۆ تا چەند دەسەڵاتى کوردی بیری لە پرۆژەى نەتەوەیی کردۆتەوە کە کۆمەڵگەى کوردی بەرەو مەدەنیەت ببەن و تا رادەیەک پەیرەوی سیستەمێکی دیموکراسی بکەن. بایەخ بەڕای گشتى بدەن و رێزلەخواست و خەونی لاوان بگرن ، دیارە ئەمە و چەندان فاکتەری دیکە هۆکاری سەرەکی بوون بۆ لاواز بوونی هەستى ئینتما لای مرۆڤی کورد بە گشتی ، چونکە کە تاکێکی دڵسۆزی ئەم کۆمەڵگای کوردەوارییە کە چەندان ساڵە لە پێناو پاراستنى کەرامەتى خۆی و گەل و نیشتمانەکەى لە سەنگەری داکۆکی کردن بوو، قوربانى بە خوێنى خۆی و خێزانەکەى دابێ، تەماشا دەکات لە سایەى دسەڵاتى کوردیدا، بێ کارە، هەژارە، لە پەراوێزدایە و دەچەوسێتەوە ، روو لە هەر دەزگایەک دەکات بۆ دامەزراندن داواى تەزکیەى حزبی لێ دەکرێ، ئەگەر نا بە چاوى بیانى تەماشای دەکرێ وتەنانەت هیچ مافێکی رەوانى پێ نابینرێت (تەنانەت کوردبوونیش) مەگەر لایەنگری حزبە دەسەڵاتدارەکە بێ، ئیدی چۆن ئەم مرۆڤە دووچاری نامۆ بوون و لێکترازانی کەسایەتى نابێ و لەئامانج و خواستە دێرینەکانى خۆی پاشگەز نابێتەوە، بۆیە بەرای من بەر لەوەى باس لە ئینتیمای مرۆڤی کورد بکەن ، باشە چۆن بیر لە ئینتیماکانى خۆی بکاتەوە بۆ زمان و کەلتور نیشتمان و مێژووەکەى، یان ئینتیما بۆ هەر گروپ و رێکخراو و حزبێکی سیاسی ، گەرەکە لە چەمکی (نامۆبوون)ی بکۆڵێتەوە و بزانێ تاکی کورد تا چەند دووچاری نامۆ بوون بووە، ئەوسا دەزانى تا چەند ئینتیمای بۆ ئەو چەمکە هەیە، مخابن مرۆڤی کورد هەر دوای لە دەستدانى دەسەڵاتى دیرۆکی خۆی (کە رەنگە بۆ سەردەمی ئیمپراتۆیەتى میدیا) بگەڕێتەوە دواتر بە داگیرکردنى کوردستان و دابەش بوونى لەلایەن دراوسێیەکانی ودواتر ئینگلیزەوە تاکی کورد لە نەستى خۆیدا دووچاری نامۆ بوون هاتووە، ئەو نامۆ بوونەى بە واتای بزر بوون کە بزرکردنى گەوهەرو رووخان و پاشکۆیی دەگەیەنێ ، نامۆبوونى مرۆڤی کورد بە واتای دابڕان یان بەحێهیشتنى گەل و نیشتمان یان نکۆڵى کردن بۆ ئینتیما لەسەر ئەو گەل و نیشتمانەو پاشگەزبوونەوە لەبنەچە و رەسەنایەتى و تاک وکۆمەڵە بن ، ئینتیما کردن بۆ نەتەوەى سەر دەست.

حاڵەتێکی کە لاوازی ئینتیما و نامۆبوونى مرۆڤی ژێر دەسەڵاتی داگیرکەرە کە بە یەکێک لەو نامۆبوونە کوشندانە دەناسرێ ، کە تاک و کۆمەڵی مرۆڤایەتى بەرەو خۆکوشتنى بەکۆمەلڕ و هزری بەهرەو رەوشت و بەها کۆمەڵایەتیەکان دەبات، چونکە نامۆبوونى بەکۆمەلڕ ستەمێکە بۆ هەژموونی دەسەڵاتی داگیرکەر و رەفتارە رەگەزپەرستەکانی دەگەرێتەوە ، کە لە بنەڕەتدا دەسەڵاتی نەتەوەى سەردەستە بە سەر نەتەوەى ژێر دەست و ستەملێکراودا ، کە خۆی لە رووخاندنى کەسایەتى و ئازادی و شارستانیەت و مرۆڤایەتى دەنوێنێ ، بەم جۆرە نامۆ بوونەش دەگوترێ نامۆبوونى بەرفرەوان ، جا بۆئەوەى لەوە زێتر مرۆڤی کورد دووچاری قەیرانى نامۆبوون نەیەتەوە ، گەرەکە بە مەبەستى خزمەتکردنى ئاسایشى نەتەوەیى کورد، بیر لە پرۆژەیەکی ئاشتەوایی دیموکراسی بکرێتەوە و ئامانجی سەرەکی ئەوە بێ لە نۆژەن هەستى ئینتیما لای مرۆڤی کورد پەرەپێبدا و گەشەى پێ بکات و هەموو کۆسپ و و ئاستەنگانەی کەلەبەردەم نامۆبوونى تاک و کۆمەڵی کوردەوارین نەهێڵێ ، خەمساردی و نیگەرانی و دڵًە راواکێیەکانی ، چارەسەری هەنوکەیی گرفتە سەرکیەکانی کۆمەڵی کوردەواری بکات.

ماڵپه‌ڕی فه‌ره‌یدون سامان