١٥\١١\٢٠١٤
ژن و جیاوازیی.
تاڤگە سابیر
- بەشی
دووەم -
لێرەوە هەستدەکەم لە ژینگەیەکدا ، کە هێشتا
ژن خۆی تیاییدا نەکەوتۆتە قسە و ئەگەری ئەوەی بۆ نەرەخساوە لە دەرەوەی
گوتاری پیاوان لە خۆی بدوێت باسکردنی ژنان و هەوڵدان بۆ دەستنیشانکردنی
خەسڵەت و سیماکانیان ، جگە لە نوکتیەکی تاڵی پیاوان ، کە بەندیجانەێکی
بەناوی شوناسەوە بۆ ژن دروستکردووە هیچی دی نییە،بەڵام ئایا ئەمە
بەمانای ئەوەی واز لە ناسینی ژن بێنین؟ ئایا دەبێت باسی ژنان نەکەین و
لە گرفتەکانیان نەکۆڵینەوە؟ ئایا بەشێك لە گرفتی ژنان ناگەڕێتەوە بۆ
نەبوونی هوشیاری مرۆڤەکان بەرامبەر بە شوناس و ماف و کێشەکانی ژن؟ ئایا
بەشێکی گرنگ لەستراتیژی هەموو بزوتنەوەیەکی ژنان بریتی نییە لە
پرۆسەیەکی رۆشنگەری بۆ ناساندنی زیاتری ژن و کێشەکانی؟ ئیدی چۆن دەبێت
باسی ژن و گرفتەکانی نەکەین؟
گومانی تیانییە زانین و تێگەیشتن لە مافەکانی ژن هەنگاوی یەکەم و
پێشزەمینەی راستەقینەی هەموو بزوتنەوەیەکی ژنان ، بەڵام چ زانینێك
بەڕاستی مەبەستم لە زانین چیە و چ کاتێك بەکەسێك دەڵێن دەزانێت ؟ بۆ
وەڵامی ئەم پرسیارە لێردا دوو جۆر لە زانین لە یەك جیا دەکەمەوە.
١- زانینی وەهمی ئەمجۆرە زانینە بریتیە لە پرۆسەی کۆ کردنەوە و
لەبەرکردنی چەند زانیاری و دەقێك و وتنەوەی ... بەبێ ئەوەی ئەم
لەبەرکردن و وتنەوەیە بوو بێت بەشێك لە کارەکتەری مرۆڤەکان بەشێوەیەك ،
کە ئیلتیزامێکی ئەخلاقی و ویژدانیان لەبەرامبەر ئەو زانینەدا بۆ
دروستبکات ئەمجۆرە زانینە مرۆڤەکان ناگۆڕێت ، بەڵکو دەمامیکان بۆ دروست
دەکات هوشیاریان فراوان ناکات ، بەڵکو زەخرەفەی دەکات ئەمجۆرە زانینە
شێوازێکی خۆ جوان کردن و زەخرەفەکردنە نێ ئەوەی هیچ بەرپرسیاریك یان
ئیلتیزامێك یان حەزی گەڕان بە دوای زانینی زیاتردا دروست بکات
...نمونەی ئەمجۆرە مرۆڤانە ئەو کەسانەن هەموو لەهەموو بۆنەیەکدا خۆیان
وەك پارێزەر و داکۆکیکەر لر ژن و مافەکانی پیشاندەدەن و بەڵام لەژیانی
واقعی خۆیاندا بچوکترین مافی ژنان پێشێلدەکەن.
٢- زانینی راستەقینە: ئەمجۆرە زانینە بریتیە لە ئیلتزامێکی ئەخلاقی
کەسایەتییەکان بەو شتانەوە ، کە دەیزانن و دەبێت بە بەشێك لە
کارەکتەریان .... شێوازێك لە زانین ، کە لەگەڵ خۆیدا خولیاییەکی
بەردەوام بۆ زانینی زیاتر و بەردەوامبوون لە پشکنیندا دروست دەکات ،
ئەمجۆرە لە زانین ئەو دۆخە تراژیدیەیە ، کە هەمیشە هوشیاری هاندەدات
لەو دنیایە بپرسێکە لەناویدا دەژی.
بە کورتی ئەو زانینەی کەسایەتییەکان وا لێناکات زانین بکەن بەشێك لە
هوشیاری خۆیان و کارناکەتە سەر پەیوەندیان بەدنیا و دەوروبەرەوە زانین
نییە ، بەڵکو دەمامکێکی هەڵخەڵەتێنەرە ، کە سیمای کۆنخوازی
دەشارێتەوە... زانین کۆکردنەوە و وتنەوەی کۆمەڵێك زانیاری نییە کە
توتیوار بیڵێینەوە بێ ئەوەی هیچ لەریتمی ژیان و بیرکردنەوەمان بگۆڕێت ،
بەڵکو ئەو دۆخەی هۆشیاریە کە مرۆ ناچار بەرەخنەگرتن و پرسیارکردن لەو
جیهانە دەکات ، کە ناهێڵێت زانین تەرجومە بێت بۆ واقع و ببێت بە
فاکتێکی هەستپێکراو ... ببێت بە بەشێك لە هوشیاری گروپە
کۆمەڵایەتییەکان و دواجار نایەوێت ببێ بەهێزێکی مادی ، کە هەڕەشە
لەدوخی پێش زانین دەکات ... زانین دۆخی ئەو کەسەیە ، کە سوکراتی
فەیلەسوف لە هەموو کەسێك وردتر پێناسی دەکرد " ئەو کەسەیە تەنها شتێك ،
کە دەیزانێت کە نازانێت" بەم مانایەش زانین و ناسینی ژن و کێشەکانی
بریتی نییە لە کۆمەڵێك زانیاری دەربارەی ژن و کێشەکانی بریتی نییە لە
زانیاری دەربارەی ئەو هۆکارەی یاسایی و کۆمەڵایەتیانەی دژی ژنن، بریتی
نییە لە دەستنیشانکردنی مافەکانی ژن بە چەند خاڵێك ، بەڵکو زانین ئەو
پرۆسەیەی هۆشیاریەیە ، کە ناچار بە بیرکردنەوە و رەخنەکردنی ئەم
جیهانەمان دەکات ، کە ئەمڕۆ لەهەموو کاتێك زیاتر دڕندانەیە بەرامبەر بە
ژن .... زانین بوونی زانیاری نییە بەتەنها، بەڵکو بوونی زانیاری
ئەوکاتەی بۆتە بەشێك لە کارەکتەری تاکەکەسەکان و بۆتە بەشێك لە
رێکخستنی پەیوەندی مرۆڤاکان بە دوروبەر و جیهانەوە.
ئەوە هەڵوێستی من بەرامبەر دینا و دەوربەرە رادە و پلەی زانیمان ئاشکرا
دەکات نەك چەندایەتی ئەو زانیاریانەی هەمانە سەردەمێك " مارکس گوتبووی
" فەیلەسوفەکان جیهانیان پێناسەی جیاوازی بۆ کراوە ئێستا لە روانگەیەکی
ترەوە بۆمان ئاشکرا دەبێت : مەسەلەکە تەنها زانین و پێناسە کردن نییە ،
بەڵکو هەڵوێستی مرۆڤەکانە بەرامبەر بە دنیا .... ئامانج پێناسە نییە ،
بەڵکو پێناسە ئەوکاتەی بیر لەگۆڕینی دنیا دەکاتەوە ئەوکاتەی بەر جیهانی
دەوروەبەری دەکەوێت ، مەسەلەکە بۆ مارکس بێنرخکردنی پێناسە کردنی دنیا
نییە ، بەڵکو بێنرخ کردنی ئەو جۆرە لە سەیرکرن و پێناسە ، کە ناکەوێتە
رەهەندێکی رەخنەییەوە بەرامبەر بەدنیا.
پەیوەندیەکی جەوهەری لە نێوان زانین و هەڵوێستی ئێمەدا هەیە بەرامبەر
بەدنیا ، کە یەکێکیان دەبێتە هۆی ئەوەی دیان .... ئاکرێ لە مەسەلەی ژن
تێگەیشتبین ، بەڵام هەڵوێستمان بەرامبەر بەدنیا و دەروربەرمان وەك
ئەوکاتە بێت ، کە تێنەگەیشتبووین ... زانینی راستەقینە کەسایەتیەکان
دەگۆڕیت و وایان لێدەکات بەجۆرێکی دی بڕواننە ئەو واقعەی لەناویدا
دەژین ... زانینی راستەقینە چرکەیەکی سەرەکی جوڵەیە بەرەو گۆڕانکاری و
بیرکردنەوە لە دۆخێکی باڵاتر و باشتر، ئەم مەسەلەیەش لەهیچ شتێکدا
هێندەی باسکردن لە مەسەلەی ژن ئاشکرا نییە .. ناتوانین باسی ژن و
کێشەکانی بکەین ئەگەر بەر ئەو جیهان و واقعە نەکەوین ، کە ژنی لە ناودا
دەژی ... باسکردنی ژن پەیوەندیەکی راستەوخۆی بە باسکردنی واقعێکەوە
هەیە ، کە دەبێ بگۆرێت و وەك خۆی نەمێنێتەوە ... لایەنگری ژن و
کێشەکانی لایەنگرێکی زارەکی مافەکانی ژن نییە ، بەڵکو دەستنیشانکردنی
هەڵوێستێکی رەخنەگرانەیە بەرامبەر بە دنیا و کارکردن بۆ گۆڕانی ...
جۆرێکی تازەیە لە بینین و روانگە ، کە رەنگدانەوەی لە سەر رەفتار و
کردار و کۆی ژیانی رۆژانەمان هەیە بەڵگەکانی زانین لە رۆژمێری ژیانی
رۆژانەدا دەدۆزینەوە نەك لە رادە و ئاستی زانیاریدا.
بەراستیش بۆ ئەوەی ئەو دۆخە تراژیدیە ببینین و بزانین ، کە لەناویدا
دەژین دەبێ لەمەسەلەی ژن تێبگەین ، ناسینی ژن لەهەمانکاتدا ناسینی ئەو
واقعە تاڵ و نادادپەروەرەیە ، کە مرۆڤەکان لەناویدا دەژین ، ناسین و
زانین کێشەکانی ژن ئەو بەهەشتە درۆزنانەمان لێدەستێنی ، کە وادەزانین
لەناویدا دەژین و بیری رەنج و ئازار و کێشەکانمان دەخاتەوە.
(بەهەشت و ژن) ئەو دوو چەمکە دێرینەی کە لە چیڕۆکە هەرە دێرینیەکانی
دینەوە بەیەکەوە گرێدراوون ،چیرۆکی دەرکردنی ئادەم و حەوا لە بەهەشت ،
کە لە کتێبە ئاسمانییەکاندا باسکراوە ، چیرۆکی دەستگەیشتنی مرۆڤە
بەزانین ، ئەریك فرۆم و یەکێك لە بیریارە ئیسلامیەکان بەناوی دکتور
"عەلی شەریعەت"ی لە خوێندنەوەیاندا بۆ ئەم چیرۆکە ، جەخت لەوە دەکەن
ئەو درەختەی حەوا هانی ئادەم دەدات بیخوات درەختی زانینە (لە تەوراتدا
بەئاشکرا دەڵێت ، کە درەختەکە ناوی درەختی ، بەڵام لە قورئاندا ناوی
درەختەکە نەهاتووە) واتە ئادەم و حەوا ئەو دەمەی لە درەختی زانین دەخۆن
هوشیاری پەیدا دەکەن و بەم هوشیاریەش ئەو دەروربەرەی ، کە پێشتر
لەناویدا بەبێ هوشیاری دەژیان هەموو ئاشنایەتی و ئارامی خۆی لە
دەستدەدات.
شەریعەت دەڵێت " هاتنە خوارەوەی ئادەم لە بەهەشتەوە بۆ زەمین .... لە
خۆشبەختی و ئاسایشەوە بۆ رەنج و دڵەڕاوکێ هەمان گواستنەوەی مرۆڤە لە
ئارامی نەبوونی هوشیاریەوە بۆ دڵەڕاوکێ و رەنج و تەنیایی سەردەمی
خودهوشیاری " ئەو گوناهەی ئادەم و حەوا بە هاندانی سەرەکی حەوا بە
هاندانی سەرەکی حەوا ئەنجامی دەدەن گوناهی زانین و خود هوشیاریە ...
شەریعەت دەڵێت هەربۆیە کاتێك خودا پاش گوناهەکە بانگی ئادەم دەکات بۆ
یەکەمجار ئادەم خودهوشیار دەبێت بەرووتی جەستەی خۆی و خێرا هەوڵدەدات
رووتی لەشی بشارێتەوە بەم مانەیەش دەبوو حەوا سیمبولی زانین و ئیرادە و
هوشیاری بێت، ئەو سیمبولە بێت کە مرۆڤ بۆ ئیرادەی زانین و ریسککردن
پێویستی پێیەتی ، بەڵام ئەو وێنایەی لە کۆمەڵگای پیاوسالاریدا بۆ ژن
هەیە تەواو پێچەوانەی ئەو ئاماژانەن ، کە تەنانەت لە چیرۆکە
دینیەکانەوە سەرچاوە دەگرن لە کۆمەڵگای پیاوسالاریدا ژن وەك بونەورەێکی
کەم عەقڵ لاواز و بێدەسەڵات وێنا دەکرێت ، کە هەمیشە پێویستی
بەسەرشتیارێکی پیاو هەیە ، کە چاودێری بکات و ئاگای لێبێت ... باوك -
مێرد - برا هەریەك بەجیا و بەشێوەی جیاواز و لەقۆناغی جیاوازدا خۆیان
بەسەرپەرەشتیکەر و چاودێر و ئامۆژگاریکەری ژن دادەنێن ، ئەوان
سنورەکانی رەفتارکردن و نەکردنیان بۆ دەستنیشان دەکەن.
______________________________
بەشی یەکەم:
www.emrro.com/jinuciyawaziy.htm
ماڵپەڕی تاڤگە سابیر
|