کهرکوک بهرهو کوێ.
سهردار پشدهری
له کوردهواری قسهیهک ههیهو دهڵێ: دیاری بووک ئهگهر لهگهڵ بووک نههات، لهگهڵ بهربووک بهتهمای مهبه، دیاری بهربووک وهک پاش ئاوی لافاوهو بهکهڵک نایهت، ههڵهی سهرکردایهتی ئهو حیزبه کوردیانهش لهوهدایه کێشهی کهرکوک و خاکه داگیرکراوهکان دهخهنه پاڵ دیاری بهربووکهوه.
کهرکوک چۆن بهرهو لهدهست چوون چوو ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
ههر له سهرهتای دروستبوونی حیزبایهتی و سیاسهت له عێراق و ئهو بهشهی کوردستاندا، سیاسهتمهدارانی کورد چهپ و حیزبه نیوه ناشیۆنالیستهکان و ناودارانی ئاینی ئهوهندهی بایهخیان به برایهتی کوردو عهرهب و کوردو تورکمان داوه، ئهوهنده بایهخیان به برایهتی کوردو کورد نهداوه، عهرهب و تورکمانهکان به پێجهوانهی کوردهکان ههڵسوکهوتیان کردوه.
ئهگهر زۆر نهچینه قوڵایی مێژوشهوه، لهسهردهمی دروست کردنی بهنداوهکانی دهربهندیخان و دوکاندا، که دهوڵهتی عێراقی بهناوی بهرهوپێش بردنی کهرتی کشتوکاڵهوه پیلانی دانا بۆ هێنانی ملوێنێک عهرهب بۆ دهورو بهری کهرکوک و شارهبان، بێجگه له داگیرکردنی بهشێک له ههندێک شارو دیهاته کوردیهکان، دهیان شارو گوندی وهک حهویجهو بهعقوبهیان دروست کردو تاکه سیاسهتمادارێکی کورد ههستی بهو پیلانه نهکرد که ئهوه بۆ داگیرکردنی کهرکوک و خاکی کوردستانه، بگره سیاسهتمهدارانی کوردی ئهو سهردهمه پشتگیری پڕۆژهکهیان دهکرد لهژێر پهردهی یهکسانی و برایهتی کوردو عهرهبدا بهتایبهتی سهرانی پارتی دیموکرات و سهرانی حیزبی شوعی لهو سهردهمهدا، ئهو ملوێن عهرهبهی ئهو سهردهمه ئێستا بۆته سێ ملوێن و ههر له مهخمورهوه تاکو تاکو مهندهلی پشتێندهیهکی عهرهبیان پێ دروست کرد.
ههڵگیرساندنی شۆڕشیش له ساڵی 1961 ئهوهندهی تر بههانهی بۆ دهوڵهتی عێراق دروست کرد بۆ چهسپاندن و جێگیر کردنی ئهو عهرهبانهو بگره عهرهبهکان لهو کاتهوه تاکو ئهمڕۆ قۆناغێکی تازه تریشیان هێنایهکایه بۆ به عهرهبکردنی ناوچهکه، دهبێ بڵین بهداخهوه زۆربهی سیاسهتمهدارهکانی سهرکردایهتی شۆڕشیش لهو کهسانه بوون که خۆیان بهبرای عهرهب دهزانی، ههندێ هۆکاری ئاینی و دۆستایهتی لهگهڵ عهرهبهکاندا بارزانیشی خستبۆ ناو ههڵپهرکێی برایهتی کوردو عهرهب، ئهوهش کارێکی وای کرد که عهرهبه هاوردهکان به بێ ترس لهسهر خاکی کوردستان دابنیشن.
یهکێک له ههڵهکانی شۆڕشی بارزانی و ههردوک شۆڕشهکهی دوای ئهویش له ژیر سهرکردایهتی مام جالال و کاک مهسعود دا ئهوه بوو که به هیچ شێوهیهک شهڕی عهرهبه هاوردهکانیان نهدهکردو تاکو ئهمڕۆش ههر ئهوانهن پاساو بۆ جێگیر بوونی ئهو عهرهبانه دههێننهوه.
له رێک کهوتنی یازدهی ئازاری 1971 دا، سهرکردایهتی شۆڕشی ئهیلول به ئاشکرا دهستی له شارو ناوچهکانی تکریت، موسڵ، سامهراو بهعقوبه ههڵگرت، کێشهی کهرکوک و سنجارو تهلهعفهرو و خانهقین و مهندهلیشی خسته ناو دیاری بهربووکهوه، بهمانای له دویدا قسهی لێدهکهین، دهوڵهتی عێراقی به ئاشکرا فێڵی له سهرکردایهتی پارتی کردو چاوی بهست، لهبهندی ههشتی رێکهوتن نامهکهدا دهڵێ ههر شوێنێک ژێر خاکهکهی کانزای مهعدهنی تێدابوو ئهوه دهبێ بۆ بهرژهوهندی عێراق بهکار بهێنرێ و دهوڵهت مافی ههیه دانیشتوانی ئهو ناوچهیه بگوازێتهوهو سود له کانگاکان وهربگرێ، ههمووشمان دهزانین که ههموو بستێکی خاکی کوردستان ژێرهکهی کانزایهکی تێدایه، دهوڵتی عێراقی بهو بهنده یاسایه کۆمهڵێک گوندی لهناوچهی کهرکوک وێران کردو دانیشتوانی پاڵ پێوهنان بۆ سهروو، دوای چهند ساڵێک خانوی تازهی لێ دروست کردو عهرهبی هێنا لهو ناوچانهی نیشتهجێ کردن، دهوڵهتی عێراقی دوای ئهوهی که خۆی بههێز کردهوه نهخشهیهکی تازهی هێنایه کایه لهگهڵ کڵێشهیهکی بهرێوهبردن بهناوی ئۆتۆنۆمی، لهنهخشهکهی دهوڵهت دا، سنوری کوردستان هێنرایه کفری و کهلار و چهمچهماڵ و ههولێر و دهۆک، بارزانیش بهوه رازی نهبوو و له ساڵی 1974 شهڕ ههڵگیرسایهوهو ئهنجامهکهشی بوو به ههرهسی شۆڕش.
دهوڵهتی عێراقیش به پشتیوانی حیزبی شوعی و ههندێک له دارو دهستهکهی مهجلیس تهشریعیهکی کوردی پێکهێنا بۆ وهرگرتنی ئهو نهخشهو ئهو نیمچه ئۆتۆنۆمیهی که بۆخۆی دایڕشتبوو.
گفتوگۆکهی مام جهلالیش له ساڵی 1984 لهگهڵ دهوڵهتی عێراقی لهسهر ههمان بنهمای ئهو نهخشهو ئۆتۆنۆمیه بوو که دهوڵهتی عێراق بۆخۆی دایڕشتبوو و مام جهلال ئهوهشی قبوڵ بوو بهڵام رژێمی عێراقی ئهوهشی پێ رهوا نهبینی و ووتی دهبێ بێیته ناو ئهو مهجلیس تهشریعیهی که سهدام دروستی کردبوو، مام جهلالیش بهوه رازی نهبوو و شهڕ ههڵگیرسایهوهو ئهنجامهکهشی بوو به ئهنفال و وێرانی گهرمیان و کیمیا باران و وێران کردنی پێنج ههزار گوندو یانزه شار.
گفتووگۆی ساڵی 1991 یش که بهرهی کوردستانی به تێکڕای بهشدار بوو، لهسهر ههمان بنهمای نهخشهو کڵێشهی ئهو ئوتۆنۆمیه بوو که پێشتر سهدام دایڕشتبوو، سهدام بهئاشکرا پێی ووتبوون نهخشهی ئۆتۆنۆمی و مهجلیسی تهشریعی ههیه، وهرنه ناوی و به ههموو لایهکتان بهڕێوهی بهرن، ماچ و موچهکهی سهرکردایهتی بهرهی کوردستانی بۆ وهرگرتنی ئهو ئۆتۆنۆمیه بوو، دوای ئهوهی که پارهیهکی زۆریان له بهغدا وهرگرت، لهسهر دهسهڵاتی سهرهکی بهرهی کوردستانی بوو به دوو بهش، چونکه سهدام زیاتر رێزی بۆ کاک مهسعود بارزانی دادهناو دهیویست دهسهڵات بداته ئهو، مام جهلال ورده ورده خۆی له گفتوگۆکه دهدزیهوه، لێرهوه جارێکی تر درز کهوتهوه نێوان ئهو دوو دهسهڵاتهوه.
پهنا بردن بۆ ههڵبژاردنهکهی ساڵی 1991 خۆی له خۆیدا قبوڵ کردنی ئهو نهخشهو ئۆتۆنۆمیه بوو که سهدام دایڕشتبوو، چونکه لهشکری سهدام لهو شوێنانه مابوو که نهخشهکهی بۆ کردبوو، سهرکردایهتی بهرهی کوردستانی چاوی کوردی بهست و راستیهکانی بۆ ئاشکرا نهکرد، ئهو ههڵبژاردنه تهنها بۆ بهدهستهێنانی دهسهڵات و شهرعی کردنی ئهو نهخشهیهو ئۆتۆنۆمیهوه بوو که سهدام دایڕشتبوو چونکه ههموو لایهکیان ژێر بهژێر پهیوهندیان به سهدامهوه ههبوو و ههر یهکهیان به سهدامی دهوت تۆ من بناسهو من ئهو نهخشهو ئۆتۆنۆمیهم قبوڵه، له کوردستانیش به شێوهیهکی تر پڕۆپاگندهیان دهکردو یهکیان دهیوت کهرکوک قودسی کوردستانهو ئهوی تریان دهیوت کهرکوک دڵی کوردستانه.
له یهکهم دانیشتنی بهرهی کوردستانیدا لهگهڵ ئۆپۆزسیۆنی عێراقی له سهلاحهدین، ئهو ئۆپۆزسیۆنهی که ئێستا لهسهر حوکمه، لهسهر ئهوه رێک کهوتبوون که که موسڵ شارێکی عهرهبیهو کهرکوکیش له دوا رۆژدا قسهی لهسهر دهکرێ، قسهکانی ئهو ئۆپۆزسیۆنهش ئێستا دهرکهوت که ئهوان ئاماده نین له ههمان نهخشهو کڵێشه ئۆتۆنۆمیهکهی سهدام زیاتر بدهن به کورد.
له ساڵی 2003 شدا، بهری کوردستانی بۆ پارستنی دهسهڵاتداریهتی خۆیان چاویان داخست له بهدهستهێنانهوهی کهرکوک خاکه داگیر کراوهکان، لهبهر مل به ملهی دهسهڵات زۆر به نزمی لهگهڵ برا عهرهبهکانیان و ئهمهریکایهکان چوونه پێشهوهو ئهوهتا ئێستا دهبێ کورد باجی ههڵهو کاره ناڕهوایهکانی ئهو سهرکردایهتیانه بدات.
بهشداریان له دروست کردنهوهی عێراق و پێکهێنانی مهجلیسی حوکم، خۆی له خۆیدا دهست ههڵگرتن بوو له خاکه داگیر کراوهکان، لهکاتێکدا بهرهی کوردستانی دهسهڵات لهدهست ئهمهریکیهکان دهر دههێنێ و دهیداتهوه دهست عهرهبهکان، دهبێ چاوهڕوانی ئهوش بین که عهرهبهکان لهوه زیاترمان پێ ڕهوا نابینن، ئهگهر به ورردی سهرنجی ئهو پهیمانه بدهی که مام جهلال لهگهڵ پۆڵ بریمهری مۆر کردوه بۆ دهسهڵات دهرهێنان لهدهست ئهمهریکاو هێنانهوه سهرکاری عهرهبهکان، تاکه وشهیهکی کوردو خاکه داگیرکراوهکانی تێدا بهدی ناکهی.
ئهوهی من له سیاسهت بزانم، تاکو سهرکردایهتی ئهو بهرهی کوردستانیه قسهکهرو پێشڕهوی کورد بن، کورد نابێتهوه خاوهن کهرکوک و خاکه داگیرکراوهکان و هیچ دهستکهوتێکی سیاسیش له رێگای ئهوانهوه دهست کورد ناکهوێت.
لهندهن 24 - 7 - 2008
Agreement on Political Process
استعادة
العراق
لسيادته
بحلول
الثلاثين
من
شهر
حزيران/يونيو
المقبل واشنطن، 18 تشرين الثاني/نوفمبر- اتفق مجلس الحكم العراقي وسلطة التحالف المؤقتة في العراق في الخامس عشر من شهر تشرين الثاني/نوفمبر على عملية تسليم السلطة لحكومة مؤقتة في العراق خلال فترة لا تتجاوز شهر تموز/يوليو 2004. وتتضمن "اتفاقية العملية السياسية" التي وقعها الحاكم المدني الأعلى لسلطة التحالف المؤقتة، بول بريمر، وجلال طالباني نيابة عن مجلس الحكم، تسلسلاً زمنياً لخطوات سيتخذها الكيانان السياسيان لوضع "قانون أساسي" للبلد، وإعداد ترتيبات أمنية، وتشكيل جمعية وطنية انتقالية. وتنص الاتفاقية على أن يتم انتخاب المجلس بحلول نهاية شهر أيار/مايو 2004، وعلى حلّ مجلس الحكم لدى تشكّله. كما أن سلطة التحالف المؤقتة ستنحل بحلول الثلاثين من حزيران/يونيو، 2004، وهو التاريخ المحدد لتسلم المجلس "سلطات السيادة الكاملة لحكم العراق." كما تشترط الاتفاقية قيام الشعب العراقي بانتخاب مندوبين إلى مؤتمر دستوري بحلول الخامس عشر من آذار/مارس، 2005. وجاء في الاتفاقية أن المرحلة الانتقالية ستنتهي عند إجراء استفتاء شعبي للتصديق على الدستور الجديد وانتخاب حكومة عراقية جديدة بحلول نهاية شهر كانون الأول/ديسمبر، 2005. وفي ما يلي نص "اتفاقية العملية السياسية" التي وقعتها سلطة التحالف المؤقتة ومجلس الحكم العراقي: (بداية النص) اتفاقية العملية السياسية 1-"القانون الأساسي"· يتولى وضع صيغته مجلس الحكم، بالتشاور بشكل وثيق مع سلطة التحالف المؤقتة. وسيوافق عليه كل من مجلس الحكم وسلطة التحالف المؤقتة، وسيقوم رسمياً بتبيين أهداف وهيكلية الإدارة العراقية الانتقالية ذات السيادة. *عناصر "القانون الأساسي": · ميثاق حقوق، يتضمن حرية الكلام والتشريع والدين؛ وبيان بتمتع جميع العراقيين بالمساواة بغض النظر عن الجنس أو الإثنية أو المذهب الديني؛ وضمان تطبيق قواعد الإجراءات القانونية ومبدأ المحاكمات المشروعة. · إقامة نظام فدرالي للعراق، على أن يتضمن ذلك محافظات، والفصل بين السلطات التي سيمارسها الكيان المركزي والكيانات المحلية، وتحديد سلطات كل منهما. · بيان باستقلالية القضاء، وآلية للمراجعة القضائية. · بيان بالسيطرة المدنية السياسية على الجيش العراقي وأجهزة الأمن العراقية. · بيان بأنه لا يمكن تعديل القانون الأساسي. · تاريخ يحدد انتهاء العمل بالقانون الأساسي. · جدول زمني يحدد موعد قيام كيان ينتخبه الشعب العراقي بشكل مباشر لصياغة دستور عراقي دائم؛ وإقرار الدستور الدائم؛ وإجراء انتخابات عامة وفقاً لأحكام الدستور الجديد. *سينتهي العمل على صياغة وإقرار "القانون الأساسي" بحلول الثامن والعشرين من شباط/فبراير، 2004. 2-اتفاقيات مع التحالف حول الأمن· يتم الاتفاق حولها بين سلطة التحالف المؤقتة ومجلس الحكم. · ستشمل الاتفاقيات الأمنية وضع قوات التحالف القانوني في العراق، موفرة حرية كبيرة في العمل لتأمين سلامة وأمن الشعب العراقي. · الانتهاء من الموافقة على الاتفاقات الثنائية بحلول نهاية شهر آذار/مارس من عام 2004. 3-اختيار أعضاء الجمعية الوطنية الانتقالية· سيحدد القانون الأساسي كيانات البنية القومية، وسيوضح في نهاية الأمر بشكل لا لبس فيه العملية التي سيتم انتخاب الأشخاص عن طريقها لعضوية هذه الكيانات. إلا أنه يتعين الاتفاق حول خطوط عامة محددة سلفا. · لن تكون الجمعية الوطنية توسعة لمجلس الحكم. ولن يكون لمجلس الحكم أي دور رسمي في اختيار أعضاء الجمعية ، وسينحل مجلس الحكم بمجرد تشكيل الإدارة الانتقالية والاعتراف بها. إلا أن أعضاء مجلس الحكم سيكونون مؤهلين، بصفتهم الفردية، للخدمة في الجمعية الوطنية الانتقالية ، في حال انتخابهم لعضويته من خلال العملية الانتخابية المنصوص عليها لاحقا. · يتم انتخاب أعضاء الجمعية الوطنية الانتقالية عن طريق عملية ديمقراطية شفافة مفتوحة أمام المشاركة من خلال مؤتمرات في كل محافظة من محافظات العراق الثماني عشرة. · ستشرف سلطة التحالف المؤقتة في كل محافظة على عملية يتم عبرها تشكيل "لجنة تنظيمية" من العراقيين. وستتألف هذه اللجنة التنظيمية من خمسة أشخاص يعينهم مجلس الحكم، وخمسة أشخاص يعينهم المجلس الإقليمي، وشخص واحد يعينه المجلس المحلي في كل واحدة من المدن الخمس الكبرى في المحافظة. · ستكون مهمة اللجنة التنظيمية عقد "مؤتمر اختيار في المحافظة" يشارك فيه الأعيان من جميع أنحاء المحافظة. وللقيام بذلك، ستلتمس اللجنة ترشيحات من الأحزاب السياسية، والمجالس الإقليمية/المحلية، واللجان المهنية والمدنية، والهيئات التدريسية الجامعية، والجماعات القبلية والدينية. وينبغي أن تتوفر في المرشحين المؤهلات التي يشترطها القانون الأساسي. وسيكون على أي مرشح الحصول على موافقة بأغلبية أحد عشر صوتاً من أصل أصوات اللجنة التنظيمية الخمسة عشر ليتم اختياره عضواً في مؤتمرات الاختيار في المحافظات. · سينتخب كل مؤتمر اختيار محافظات ممثلين عنه يقومون بتمثيل المحافظة في المجلس الانتقالي الجديد على أساس نسبة عدد سكان المحافظة من مجموع عدد سكان العراق. · سيتم انتخاب أعضاء الجمعية الوطنية الانتقالية خلال مدة لا تتعدى الحادي والثلاثين من أيار/مايو، 2004. 4-إعادة السيادة العراقية· بعد أن يتم اختيار أعضاء المجلس الانتقالي، سيجتمع لانتخاب سلطة إدارية، ولتعيين وزراء. · بحلول الثلاثين من حزيران/يونيو، 2004، ستكون سلطة التحالف المؤقتة قد اعترفت بالإدارة الانتقالية الجديدة، فتتولى سلطات السيادة الكاملة لحكم العراق. وستنحل سلطة التحالف المؤقتة. 5-عملية تبني الدستور الدائم · ستضاف العملية الدستورية والجدول الزمني في النهاية إلى متن القانون الأساسي، إلا أنه ينبغي الاتفاق مقدماً، على التفاصيل التالية: · سيقوم مؤتمر دستوري يُنتخب مباشرة من قبل الشعب العراقي بإعداد دستور دائم للعراق. · سيتم إجراء الانتخابات للمؤتمر خلال مدة لا تتجاوز الخامس عشر من آذار/مارس، 2005. · سيتم نشر وتوزيع مسودة الدستور كي يعلق الشعب عليها ويناقشها. · سيتم عرض صيغة نهائية للدستور على الشعب، وسيتم إجراء استفتاء شعبي لإقرار الدستور. · ستجرى انتخابات لاختيار حكومة عراقية جديدة خلال مدة لا تتعدى الحادي والثلاثين من كانون الأول/ديسمبر، 2005، وينتهي عند هذا سريان مفعول القانون الأساسي وستتولى السلطة حكومة جديدة. عن مجلس الحكم: جلال طالباني عن سلطة التحالف المؤقتة: ل. بول بريمر، وديفد رتشموند التاريخ: 15 تشرين الثاني/نوفمبر، 2003
Agreement on Political Process
1. The “Fundamental Law” To be drafted by the Governing Council, in close consultation with the CPA. Will be approved by both the GC and CPA, and will formally set forth the scope and structure of the sovereign Iraqi transitional administration. Elements of the “Fundamental Law”: – Bill of rights, to include freedom of speech, legislature, religion; statement of equal rights of all Iraqis, regardless of gender, sect, and ethnicity; and guarantees of due process. – Federal arrangement for Iraq, to include governorates and the separation and specification of powers to be exercised by central and local entities. – Statement of the independence of the judiciary, and a mechanism for judicial review. – Statement of civilian political control over Iraqi armed and security forces. – Statement that Fundamental Law cannot be amended. – An expiration date for Fundamental Law. – Timetable for drafting of Iraq’s permanent constitution by a body directly elected by the Iraqi people; for ratifying the permanent constitution; and for holding elections under the new constitution. Drafting and approval of “Fundamental Law” to be complete by February 28, 2004. 2. Agreements with Coalition on Security To be agreed between the CPA and the GC. Security agreements to cover status of Coalition forces in Iraq, giving wide latitude to provide for the safety and security of the Iraqi people. Approval of bilateral agreements complete by the end of March 2004. 3. Selection of Transitional National Assembly Fundamental Law will specify the bodies of the national structure, and will ultimately spell out the process by which individuals will be selected for these bodies. However, certain guidelines must be agreed in advance. The transitional assembly will not be an expansion of the GC. The GC will have no formal role in selecting members of the assembly, and will dissolve upon the establishment and recognition of the transitional administration. Individual members of the GC will, however, be eligible to serve in the transitional assembly, if elected according to the process below. Election of members of the Transitional National Assembly will be conducted through a transparent, participatory, democratic process of caucuses in each of Iraq’s 18 governorates. – In each governorate, the CPA will supervise a process by which an “Organizing Committee” of Iraqis will be formed. This Organizing Committee will include 5 individuals appointed by the Governing Council, 5 individuals appointed by the Provincial Council, and 1 individual appointed by the local council of the five largest cities within the governorate. – The purpose of the Organizing Committee will be to convene a “Governorate Selection Caucus” of notables from around the governorate. To do so, it will solicit nominations from political parties, provincial/local councils, professional and civic associations, university faculties, tribal and religious groups. Nominees must meet the criteria set out for candidates in the Fundamental Law. To be selected as a member of the Governorate Selection Caucus, any nominee will need to be approved by an 11/15 majority of the Organizing Committee. – Each Governorate Selection Caucus will elect representatives to represent the governorate in the new transitional assembly based on the governorate’s percentage of Iraq’s population. The Transitional National Assembly will be elected no later than May 31, 2004. 4. Restoration of Iraq’s Sovereignty Following the selection of members of the transitional assembly, it will meet to elect an executive branch, and to appoint ministers. By June 30, 2004 the new transitional administration will be recognized by the Coalition, and will assume full sovereign powers for governing Iraq. The CPA will dissolve. 5. Process for Adoption of Permanent Constitution The constitutional process and timeline will ultimately be included in the Fundamental Law, but need to be agreed in advance, as detailed below. A permanent constitution for Iraq will be prepared by a constitutional convention directly elected by the Iraqi people. Elections for the convention will be held no later than March 15, 2005. A draft of the constitution will be circulated for public comment and debate. A final draft of the constitution will be presented to the public, and a popular referendum will be held to ratify the constitution. Elections for a new Iraqi government will be held by December 31, 2005, at which point the Fundamental Law will expire and a new government will take power.
For the Governing Council: For the Coalition Provisional Authority:
_____________________ _____________________ Jalal Talabani L. Paul Bremer
_____________________ David Richmond
|