|
|
|
۴\٥\٢٠١٠ کورد لە دێرزەمانەوە تا ئەمڕۆ ؟؟!
عومەر شاورى
ئەگەر بێینە دواى ئەوەش هەر لەدواى کۆتایى هاتنى جەنگى یەکەمى جیهانى یەوە لەسالى (1918)دا رێکەوتنامەى( سیڤەر) مۆرکرا لەنێوان وڵەتە براوەکانى جەنگدا لەناو ئەو رێکەوتنامەیەش (3)سێ بەندى لە بەرژەوەندى کوردابون (62و63و64و) بەڵام بەداخەوە هەرزو کەمالیزم یەکان لەپێناو بەرژەوەندى تورک وئاسایشى نەتەوەیى خۆیان کەوتنە دژایەتى ئەورێکەوتنامەیە، بۆئەو مەبەستەش هەولێکى زۆریان دا بۆخۆنزیک کردنەوە لەوڵاتانى ئەروپاو ئەمریکا لەهەوڵەکانیشیاندا زۆرسەرکەوتوبون.بەمۆرکردنى ریکەوتنامەى لۆزان کە لەبەرژەوەندى تورکەکاندابوو هەموو هیواوخەونەکانى کوردیان بەبادا.میلەتى کورد روبەروى چەند دەوڵەتێکى بەهێزى ناوچەکە بۆیەوە کەهەمویان ڕێڕەوى کۆنە پەرستانەو کۆلۆنیالیستانەیان پەیڕەوکردوە دژى مەسەلەى کوردو کوردستان..
باشوورى کوردستان بەبریارێکى کۆمەڵەى نەتەوەکان لە 16 ى کانونى یەکەمى 1925 لیکێنرا بە عێراقەوە هەرچەندە بریارى لێکاندنەکە مافى ئەوەى بەکورد دابوو ناوچەکانى کوردستان لەلایەن کوردخۆیەوە بەرێوە ببرێن وزمانى کوردیش لەخویندن و نووسیندا زمانى رەسمی بێت بەڵام دیسان بەداخەوە ئەم خەونەش هەرنەهاتەدى خرا یە پشت گوێ. هەرلەوسالەدا یاساى بنچینەیى عێراق لە21مارس1925 دەرچوو کە لەم یاسایەشدا هەندێک مافى سەرەتاى وەکو خوێندن بەزمانى کوردیى و هەندیک شتى ترى تێدابو بەلام دیسان بەداخەوەئەوانیش پشت گوێخران میلەتى کورد روبەروى دەوڵەتێکى بەهێزى بۆیەوە دواى 85 سال لەمێژوى عیراق کورد تەنهاروبەروى چەوسانەوەو کوشتن وبرین و ویرانکاری و راگواستن و کیمیاباران و ئەنفال و جینۆساید کراوە بەم شێوەیەى ئێستا لەدیرۆکى دیکتاتۆریە دڕندەکانى ئەم سەرزەمینە ڕژێمى بەعسى ڕووخاو لەلایەن زۆربەى وڵاتانى دونیادا بەدڕندەترین ڕژێمى جیهان دادەندرێیت و بەتایبەتى بەرانبەر بە گەلى کورد..
بەڵام ئەوەى جیگاى نیگەرانیە دوا 19 ساڵ لەئازاد کردنى بەشێک لەکوردوستان و هەڵبژاردنى پەرلەمان و پێک هێنانى حکومەتى هەرێمى کوردوستان وە لە دوایشدا روخانى رژێمى بەعسی ولە2003داو نوسینەوەى دەستوریى هەمیشەیى عێراقى فیدراڵ و ئەمانەو زۆرشتى ترو تاکو ئێستاش کورد هەرلەچاوەروانى و دڵەراوکێدایە زۆربەى کێشەکانى بێچارسەرماونەتەوە ئەمە هەموى گومانى جۆراوجۆر هەڵدەگرێن ئێستاش دوای هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی عێراقء دەرکەوتنی دەرەنجامەکانی دەنگدانەوەی جۆراو جۆر دروستبوونى کێشمەکێشی نێوان لیستە براوەکان و بەتایى بەتى لەنێوان عەلاوی و مالیکى بۆ پێکهێنانی حکومەتی نوێى عێراق هەرایەکى گەورەى ناوەتەوە.. کێشەکانی نێوانیان رۆژبەرۆژ زیاد دەکات مالیکى وەک لیستى دەوڵەتى یاساوچەند لیستێکی تریش داوایان کردوە بۆ دوبارە جیاکردنەوەى دەنگەکانى شارى بەغدا و ناوچەکانى دەوروبەرى.دواى گفتوگۆیەکى زۆرو هەڵسەنگاندن کۆمسیۆن داواکەى پەسندکردن.هەروەها لەبەرامبەریشدا عەلاوى داواى سەرلەنویێ هەڵبژاردن دەکاتەوە. ئەگەربێت و رێژەى دەنگەکان گۆرانکارى بەسەردابێت لە بەرژەوەندى لیستى دەوڵاتى یاسادابێت ئەوە بەدڵنیایەوەلستى (العراقیە) نەتیجەکە قه‌بوڵ ناکات، دوایش لە باشوور شیعەکان و لەکەرکوکیش کوردەکان داواى هەژمارکردنى دەنگەکان دەکەنەوە کێشەی سەرەکیش لەوەدایە پرۆسەى سیاسى لەعێراقدا دوادەکەوێت ئەمەش لەقازانجى پرۆسەى دیموکراسیى دانیە و لەوانەیە رەوشى ئاسایش و بارو دۆخەکە ئاڵۆزبێت و پرۆسەى دیموکراسیى تێک بچێت و شەرو هەرا دروست بێتەوە.
تاکە رێگە بۆچارە سەرى ئەم بارو دۆخەى ئستا ئەوەیە عێراق بکرێتە سێ هەرێمى لێک جیاو لەچوارچیوەى عێراقێکى فیدراڵیدا من لەوبروایەدام ئستا زۆربە ى ولەدَەتانى جیهانیش گەیشتونەتە ئەوبروایەى کە کێشەى عێراق تەنها بەمەچارە سەردەبێت وە پێ دەچێت ئەمریکیەکانیش بیرۆ کەى جۆزێف بایدن زندوبکەنەوە.هەرێمى شیعەکان لەجنوب و هەریمە سونەکانیش لە ناوەراست و هەریمى کوردستانیش بە ناوچە دابراوەکانیشیەوە تەنها ئەمە بارودۆخەکە هێوردەکاتەوە بەیەکجارەکى ئەگینا عێراق بەو شێوەیەى ئێستاى بە هیچ چارەسەرێک ناگات، ئەوەتا عەلاوى داوا لە ووڵاتانى کۆمکارى عەرەبى دەکات کە تەدەخولى ناوعێراق بکەن ئەمە لەگەڵ بەرژەوەندى کورد نایەتەوەو هەمو ریسەکەمان لێدەکاتەوە خورى وەیان ئەگەر بۆ جاریکى دیش هەڵبژاردن لەسەرداواى عەلاوى لەعێراقدا دوبارە بکریتەوە. بارودۆخەکە زیاتر تێک دەدات و دەبێتە هۆى شەلەلاکردنى پرۆسەى دیموکراسى لەعێراقدا.
هەرچۆنێک بێت کێشەکان هەر سەرهەڵدەدەنەوە چونکە پێکهاتەى عێراق بەم شێوەیە هەرئاواى لێدێت سونەکان رازیى نابن شیعە حکومەت پێکبێنن وە هەروەها شیعەکانیش رازى نابن سونەکان جارێکیدى دەسەلات پەیدابکەنەوەو حکومەت پێک بێنن. وە هیچیان جارێکیدى ملکەچى یەکترنابن .وەئەمەش سەرەراى ئەوەى هەریەکەوچەند ولاتێکى ناوچەکە پشتیوانیان لێدەکەن وهانیان دەدەن دژى یەکتر.ئەوەى لێرەداگرینگە ئێستا هەرێمى کوردوستان وجودى هەیەو شیعەکانیش داواى هەرێمى باشور دەکەن و ئەوەى ماوەتەوە دروست بونى قەناعەتێکە بۆسونەکان کەباشترین رێگەچارە بۆئەوان دروست کردنى هەرێمێکى سەربەخۆیە. ئەبێ واز لەو بروایەبێنن کە لەرابردودا بەتەنیا حوکمى عێراقیان دەکرد ئێستا جیهان گۆراوەو ئەم خەونە خەیاڵە و بۆیان نایەتەدى ئەبێ لەوە تێبگەن کەعێراق دواى 2003عێراقى عروبەى عەرەبی و عێراقى باڵادەستى سونە نییه‌ه. ئەمەدوا چارە سەرى کێشەکانە لەعێراقدا .لەوانەشە دوڵەتانى ناوچەکە وئەمریکاش بگەنە ئەوقەناعەتە کەئەمە باشترین رێگەچارە بێت چونکە ئەگەرئەمە نەکرێت ئەوە بەدڵنیایەوە عێراق یان دەبێت لە ژێر کۆنترۆلى ئەمریکیەکاندا بمێنێتەوە کە ووڵاتانى ئقلیمى ئەمیان پیخۆش نییه یان عێراق دابەشببێت بۆسێ هەرێم یان گەرانەوە بۆخاڵى سفر.
ئەوەى گرنگە بۆئێمەى کورد پێویستە زۆر بەوریایی و ژیرانە هەڵسوکەوت لەگەڵ بارودۆخەکەدابکەین، ئەوەى لەبەرژەوەندى کوردوکوردوستاندایە بیکەین، و ئەوەى لەسەر سەرکردایەتى سیاسى کوردستان پێوستە لەم بارو دۆخەدا هاوسەنگى سیاسى خۆى لەنێوان ولاتانى جیهان وئقلیمی و ناوخۆى عێراق و سونە و شیعەکاندا رێکبخات لەسەر بەرژەوەندى و قازانجى زیاتر بۆهەرێمى کوردستان و پاراستنى ئەم دەسکەوتانەى بەدەست هاتوون چونکە ئێستاش مەترسى زۆرهەیە و بۆمان دەرکەوت هەر لەسەرەتاى دروستبوون و بنیاتنانەوەى دەوڵەتى عێراقیدا دەستوور ناتوانێت تاکە میکانزمى یەکلاکردنەوەى کیشەکان بێت، هەروەکو چۆن ئێستا لەدەستوورى عێراقدا بەشێک لەمافەکانمان بەدى هاتوون بەڵام هەتاکو ئێستاش تاڕۆژى ئەمرۆش بەتەواوەتى جێبەجێ نەکراون بە بیانووى جۆراوجۆر وەکو مادەى 140 کەلەبەرژەوندى کوردایە بۆگەرانەوەى ناوچە دابراوەکانى کوردستان کە بەعسیەکان تەعریب و راگواستنى کوردیان لێکردبوو تەنانەت ئەو عەرەبە هاوردانەى ناوچەکانى کەرکوک و جێناکۆکەکان وێراى قەرەبووکردنەوەیان بەڵام هێشتا شوێنەکە جێناهێڵن و ناچنەوە بۆ زێدى خۆیان کەئەمەش گومانى زیاتر دروست دەکات.
بۆیە ئەبێ هەمیشە مەترسى ئەوە هەبێت کەدیسان
مێژوو دوبارە نەبێتەوە بەهەمان دەرد و پەندى
سیڤەر و 11 ى ئازار و بەڵێن و هاشوهووشەکان
بروا نەکەین ئەگەر نا جارێکیتر بە هاوکاریی
وڵاتانى عەرەبی ووڵاتانى ناوچەکە خەونەکانى کورد بەتاڵ دەکەنەوە و
دەمانگێرنەوە بۆ خاڵى سفر.. ؟. |
