٢٥\٧\٢٠٢٢

کورد و تێوەگلان بە جەنگی عێراق ئێرانەوە.

عەلی مەحمود محەمەد  

- بەشی یەکەم -

بەهۆی جەنگی ئێران - عێراقەوە دەرفەت رەخسا بۆ حکومەتی عێراقی پەلاماری دڕندانەی کوردستان بدات، بە بەهانەی تێوە گلانی بە جەنگەوەی پارتی، یەکێتی، حسک، بزووتنەوەی ئیسلامی، حیزبواڵلە بەهەردوو باڵەکەیەوە، بە هێنانی پاسدار بۆ ناوەوەی باشووری کوردستان، لە ئێرانیش جەنگەکە رێگای بۆ سەرکوتی گەلانی ئێران و ئۆپۆزسیۆن خۆشتر کرد.
ئەم هێزانە جەنگەکەیان بە نیعمەت دەزانی و دروشمیان گەرمکردن و درێژەدان بە جەنگ بوو، نەبووە هێزێکی سیاسی پشتیوانی لە جەنگ بکات کە روباری خوێنی لە بەر دەڕۆیی، لێ ئەمان نزاو تکایان درێژەدان بە جەنگ و هەڵسانی لافاوی خوێن بوو.
هەموو جەنگێکیش ئەنجامەکەی کۆتاییە، کە جەنگی ئێران-عێراق کۆتایی هات، بەهۆی تێوە گلانیان بە جەنگەکەوە، کوردستانێکی ویچرانکراوو تەعریبکراو، گەلێکی قڕکراوو زیندانیکراو لە ئۆردوگاکان، بزووتنەوەیەکی چەکداری هەرەسهاتوو مایەوە.

فەجری دوو راهێنان بۆ جینۆسایدی کورد.

ئۆپەراسیۆنی فەجری دوو واتا ئۆپەراسیۆنی حاجی ئۆمەران بووە سەرمەشقی جەنگە هاوبەشەکان، رۆڵی راهێنان و ئەزموونی گێڕا بۆ ئەو جۆرە تەرزە لە چاوساغی و جەنگی هاوبەش، چ بۆ شەڕی هاوبەشی ئەم لایەنانە لە گەڵ ئێران، وە کاردانەوەی عێراق لە هەمبەر جەنگە هاوبەشەکان و دەست نەپاراستن لە خەڵک لە بەرامبەری، کە بە دوایدا کوشتاری بارزانییەکان لە لایەن بەعسەوە هات، کە رۆڵی راهێنان بینی بۆ کۆمەڵکوژی خەڵکی کوردستان لە ئەنفال و هەڵەبجە و روخاندنی لادێکان و سڕینەوەی شوێنەواری ژیان لە دەرەوەی شارەکان.
لە کۆدا ئەم لایەنانەی ئاماژەمان بە ناوەکانیان د، ژمارەیەک شەڕی هاوبەشیان کرد شان بە شانی سوپای پاسداران هەمووی ماڵوێرانی بوو بۆ خەڵک، ناسراوترینیان ئۆپەراسیۆنەکانی فەجری ٢، کەربەلا ١٠، فەتحی ٥، نصر ٤ ، نەسری ٥، نصر ٧، نصر ٨، بیت المقدس ٢ ، بیت المقدس ٤ و فەجری ٤، والفجر١٠، زەفەری ٧، ...... بوو.
رێکەوتنی پارتی دیموکراتی کوردستان-پدک لە گەڵ ئێران بۆ ئەنجامدانی کاری سەربازی هاوبەش لەناو جوگرافیای عیراقدا لە ئۆپەراسیۆنی فەجری دوو، یەکەمین داهێنان و رێکەوتنی پارتێکی کوردی باشوور بوو لە گەڵ ئێران بۆ شەڕی هاوبەش، داهێنانی بەهانە بەدەستەوەدان بوو بۆ جینۆسایدکردنی گەلەکەمان لە لایەن بەعسی فاشیستەوە.

فەجری دوو کەی؟

فەجری دوو بە پێی عێراق لە ٢٢-٠٧-١٩٨٣، وە بە پێی ئێرانییەکان لە ٢٠-٧-١٩٨٣ ئەنجامدر، جیاوازییەکەش لەوەدایەو لە دوا چرکەکانی شەوی ٢٠ی مانگەوە هێزەکانی ئێران و پارتی دزەیان کردە پشت هێزەکانی عێراقەوە، لە چرکەکەکانی یەکەمی ٢٢ی مانگ جەنگ دەستی پێکرد.
کاتی ئۆپەراسیۆنەکە پاش شەڕی قەڕناقاو پشت ئاشان و دەرکردنی لایەنەکانی بەرەی جود"پارتی،شیوعی،حسیک،پاسۆک" لە ناوچەکانی کەرکوک و گەرمیان و زۆرینەی ناوچەکانی سلێمانی و هەولێر، هاوکاری لۆجیستیکی حکومەتی عێراقی هات.
دوای ٢ ساڵ لە فەجری دوو، ینک و سۆسیالست و حزب و اڵلە و بزووتنەوەی ئیسلامیش هاتنە ناو هەمان گەمەوە، بەم تەرزە پەیماننامەیە یارییان بە چارەنووسی کوردەوە کرد، کوردیان کردە شەریکە دۆڕانی کۆماری ئیسلامی ئێران لە جەنگی کۆنەپەرستانەی ئێران -عێراق، دوای قوناغەکانی ئەنفال و کیمیابارانەکان لە ٦ی ئەیلولی ١٩٨٨ دا دەست بە تاڵ و دۆڕاو لێی دەرچوون، ئەوەی بۆیان مایەوە مانگانە تمەنێک و بارەگایەک لە سونێ و قاسمە رەش و زێوەو کارتی گەڕان بۆ شارەکانی ئێران بوو.
ئەوان بەم جەنگە هاوبەشانەیان نزیک ١٠%ی هاوڵاتیانی کوردستان و ٢٤٥١ لادێیان بە جینۆسایدکردن و وێرانکردن د، دەریاچەیەک خوێن و جیهانێک وێرانکارییان دورییەوە لەو شەڕە هاوبەشانە، هاوکات بزاڤی چەکداری کوردیان وەک بزاڤێکی کرێ گرتە بە جیهان ناساند.
بە هێنانی سوپای ئێران لە ٢٩-٧-١٩٩٦ بۆسەر کۆیەو هێنانەوەی سوپای عێراق لە ٣١ی ئاب و ١٦ی ئۆکتۆبەر و چاوساغی بۆ سوپای تورکی، سەلماندیانەوە هەمان تاکتیک تێکەڵ بە خوێنیان بووەو بۆتە ستراتیژی کاریان و بەردەوامی هەیەو لە داهاتووشدا بەردەوام دەبێت، بەردەوام گەلی کورد لە هەڵدێرو ماڵوێرانییەکەوە بۆ یەکی دی دەبەن.

ئەمەریکا کۆدی جیهازەکانیانی لابوو؟؟؟

لە کاتێکدا راگەیاندەکانی جیهان غەرقی هەواڵی دەریای خوینی جەنگی ئێران-عێراق ببوون، رێگا گرتن لە پەرەسەندنی پان ئیسلامیزمی کۆماری ئیسلامی شەرق و غەربی یەکخستبوو، کۆمەلکوژی کوردان ببوە جەنگێکی لەبیرکراو، بە بەرچاوی کەشتیە ئاسمانیەکانەوە، کە دەرزی لەسەر زەوی دەبینن و کۆنترۆڵی هەموو جیهازەکانی سەربازی و سیخوڕییان کردبوو، لەو ساتەی کوردستان خاپورو خەڵکەکەشی قەسابی دەکران رۆژانە تەنها لە ئۆپەراسیۆنی ئەنفالدا ٩٢٤ کەس کۆمەڵکوژ دەکر، لەناو ئەو دەریای خوێنەدا کەس گوێبیستی نوزەی ئەم قڕکردن و کاولکارییە گشتگیرە نابوو، کۆمەڵکوژی کورد ببووە هۆلۆکۆستی نوێ، بێ هەواڵ ئەنجام دەدر، ئەمجارە کراینە قوربانی سەرانی پدک وینک و سۆسیالست و بزووتنەوەی ئیسلامی و حیزبواڵلەکان، چونکە گلاندمانیانە جەنگێکی پیسی دۆڕاوەوە، کەچی دوای راپەڕین لە بڕی سزادانیان خودی قوربانیانیش لە ریزە دورو درێژەکان وەستان تا دەنگیان پێبدەنەوە، تەسکیەیانیان کردنەوە، کەوتنەوە لێستنەوەی ئەو چەقۆیەی سەریانی لە جەستەیان جیا کردبوەوە.
ئێران و عیراق لە پاڵ وڵاتانی زلهێز لەو وڵاتانە بون کۆدی کریبتۆی سویسریان بەکار دەهێنا لە پەیوەندییە نهێنییە ناوخۆییەکانیان، کە لە لایەن سیای ئەمەریکیەوە کۆدەکە دەشکێنر، وەک لەو ئابڕوچونەی سەرەتا ٢٠٢٠ لە کەناڵەکانی راگەیاندنی سویسرا ئاشکرا کر، بۆیە هەمووان ئاگاداری تەواوی کوردۆسایدی کورد بوون.

دۆڕاین.

ئێمە لە هەموو ئەو جەنگانە لە هەموو رویەکەوە دۆڕاوین، بۆیە دەبێت زیاتر بگەڕێین بە دوای ئەو خاڵەدا کە تێیدا بووە هۆی دۆڕانمان، دەبێت گومان بخەینە سەر رابردوو، بە پراتیک و کارەکتەرەکانیەوە، چونکە رابردوو بە تایبەت ساڵانی بزاڤی چەکداری، مێژوییەکە پڕە لە دۆڕان، با ئەو مێژووە بنووسرێنەوە کە دۆڕاوەکان دەینووسنەوە نەک براوەکان، چونکە ئەم تۆمەتبارانە دۆڕانی خۆشیان بە بردنەوە دەزانن و مێژووی براوەمان پێ نیشان دەدەن، خۆیانیش دەکەن بە خاوەندی راپەڕین و کۆڕەو روخانی سەدام.
سەرانی کورد توانای باشی خۆ کوێر و کەڕ و لاڵکردنیان هەیە، کاتێک نۆرەی دۆران و هەڵەو تاوانەکان خۆیان باس دەکرێت، دەبنە نەتەوەییخواز و دادپەروەر و هەزار و یەک پاساو بۆ شکست و دۆڕانەکانیان دەهێننەوە، ئەوان وەک مێگەلە مەڕ سەیری گەل دەکەن خۆشیان وەک شوان رەفتار دەکەن، هەر کاتێک بیانەوێت بماندەنە دەم گەلە گورگەوە، دەبێت رازی بین و گورگبونی ئەوانیش ئاشکرا نەکەین. لە هەر قۆناغێکدا گورگیەکەیان دڕندەترو پڕ لە خیانەتر دەبێت، بە دەستاو دەستکردنی فەرمانڕەوایی لە لایەن نەوەکانیانەوە یەکجاری بۆنی بۆگەنییان چۆتە کەشکەلانی ئاسمان.
یاداوەری درۆینە

ئەمانە لە مێژوو دەترسێن، یاداوەرییەکانیان، پاککراوە لە تاوان و شکستەکانیان، دەیانەوێت لە رێگای کرێگرتەکانیانەوە مێژوییەکی دیمان پێ نیشان بدەن، شەڕە هاوبەشەکانی حاجی ئۆمەران و هەڵەبجە و کەرکوک و..... وەک شەڕی سەرکەوتن و رزگاری وێنا بکەن، نەک کرێگرتەیی و قومارکرن بە چارەنووسی گەل.
هێرشی هاوبەشی پارتی وئێران بۆ ناوچەی حاجی ئۆمەران و گردمەند لەساڵی ١٩٨٣ دا لای کۆماری ئیسلامی ئێران بە فەجری دوو ناسێنراوە، بە یەکەم نموونەی ئەنجامدانی شەڕی هاوبەشی پارتە کوردییەکان لە گەڵ ئێران دژ بە سوپای عێراق دێتە ژماردن، لێرەوە ئەم تەرزو شێوە هاوکارییە سەربازی سیاسییە، دەبێت بە تەرزو مۆدێلێکی کارو خەباتی بەشێک زۆری لە لایەنە کوردییەکانی دیکەی باشوور و ئیلهامی لێ وەردەگرن " ینک، پارتی، سۆسیالست، حزب اڵلە، بزووتنەوەی ئیسلامی"، پێنج ساڵی پڕِ لە دۆران و شکست و ماڵوێرانی بەردەوام دەبێت، لە پشت پەرتووکە سورەکان و ئاڵاکانی کوردستانەوە دەست لە گەڵ پاسدار تێکەڵ دەکرا و پرۆژەی شەری هاوبەشیان دادەڕشت، لێرەوە بوونە ویڵی ڕێگای پەیوەندییەکانیان لە گەڵ ئێران، وایان دەنواند بەخت یاریان بووەو رێوی بەرەو پیرییانەوە چووە، دڵیان بەوە خۆش بوو، ئێران کاری هاوبەشیان لەگەڵ دەکات، چەند دۆشکەیەکیان دەداتێ، دیارە ئەم جۆرە چالاکییە هۆکاری کردنەوەی دەرگایەکیش بوو بۆ سەرانیان تا بگەن بە ئیمتیازات و سەفەرکردن، ئەم شەڕە هاوبەشانەی دوو دەرگایان لێدەبوەوە، دەرگای گەل بۆ جهەنەم ، بۆ سەرانی خۆشیان کردنەوەی دەرگایەکی بەختەوەری و ئیمتیازات.

پەند وەرنەگرتن لە هەرەسی ساڵی ١٩٧٥

ئەمانە بە پشت بەستن بە ئێران دەیانەویست ببنە هێزی یەکەم و چوار مشقی لەسەر باڵادەستی لە کوردستان دابنیشن، ینک وپدک خولیای بوون بە یەکەم هَێز بوون لە کوردستان، بەردەوام لەمێشکیان خولی دەخوارد، بۆ گەیشتن پێی دەست تێکەڵ کردن لە گەڵ شەیتانەکانی کورد ئاسایی بوو بە لایانەوە، پاش ئەوەی چەکیان لە ئێران وەرگرت ئومێدیان باڵای دەکرد، پەندیان لە هەرەسی ساڵی ١٩٧٥ وەرنەگرت، ئێران بووە قیبلەنامای کاریان، زیاتر وەک داردەستێکی ئێران خۆیان دەنواند نەک هێزێکی کوردستانی، رابردویان دوبارە دەکردەوە" لە یاداشتەکانی موکەرەم تالەبانی وا هاتووە: دوا کوبونەوەی نوێنەری بارزانی لەگەل حکومەتی ناوەندی لە بەهاری ١٩٧٤ کە منیش تێدا بەشدار بووم، سەروکی شاندی بەعس کە سەدام بوو، بەم شێوەیە دەستی بە قسەکانی خۆی کرد، پێویستە ئێوە (مەبەستی پارتی بوو) پەیوەندیەکانتان لەگەل ئیران بپچرێنن و سنورەکان بەرامبەر ئیران داخەن. کاک سامی عەبدولرحمانیش کە سەروکی شاندی پارتی بووە بەم شێوەیە وەلامی دایەوە: بارزانی پەیوەندیەکانی خۆی لەگەل ئیران بە پەیوەندیەکانی لەگەل بەغداد ناگۆرێتەوە!! سەدامیش بە سەرسورمانەوە وەلامی دایەوە. ئەگەر ئێوە پەیوەندیتان لەگەل ئیران بە پەیوەندی لەگەل بەغدا ناگورنەوە، چ داوایەکتان لە ئێمە هەیە و بەردەوامی گفتوگۆ چ مانایەکی هەیە! ئێوە لە ئێستاوە خۆتان بە بەشێک لە عیراق نازانن، ئەوەش لە دەرەوەی ناوەرۆکی یاساکانی ئوتۆنومیە. کۆبونەوەکە بەبێ ئەنجام کوتایی هات و شەر لە کوردستان دەستی پێکرد."، ئەوەی پەند لە رابردوو وەرنەگرێت داهاتووشی نییە، بۆیە ئێستا زیاتر کەوتنە باوەشی ئێران و تورکیاوە، ئەوان زیاتر ئێرانی و تورکیاین لەوەی کوردستانی و عێراقی بن.

ژەهرەکەیان پێ نۆش کردین.

بە بێ ئەوەی گوێی پێ بدەن بەوەی دەست راکێشانی ولاتێکی وەک ئێران لەو کاتە بە بۆچوونی عێراق و گەلی کوردیشەوە خیانەت کارییە لە گەل بە دوو بۆچوونی جیاوە، لای فاشیەکان کە لە جەنگی مان و نەماندا بوون لە گەڵ ئێراند، کاری سەربازی هاوبەش گەلی بەرەو چارەنووسێکی ڕەش برد، بەم کارەشیان کەوتنە ناو تەڵەی ئێرانەوە چارەنووسیان تێکەڵ بوو، بە پێچەوانەی شەپۆڵی جیهان سەبارەت بە ئێران، گەلیان لە گەڵ خۆیان بەرەو دۆزەخ برد، کاتێک خومەینی پیاڵە ژەهرکەی نۆش کرد، کوردیش لە پێک لێدانی ژەهردا لە گەڵیدا هاوبەش بوو بە سایەی ئەوانەوە، چونکە چارەنووسیان پێکەوە گرێ درابوو، لە یادمان نەچێت، دووبارە کردنەوەی ژەهر نۆشی گەلانیشیان پێ خواردینەوە".... زۆربەی جینۆسایدەکان لەکاتی قەیرانەکاندا رودەدەن وەکو جەنگ. هەڵوەشانەوەی دەوڵەت، شۆرش. و ئەنجامدەرانیشی قوربانیەکان تاوانبار دەکەن لەسەرهەڵدانی ئەو قەیرانانەدا. هەروەها حکومەتی وڵاتانی دیکەش ڕەنگە دەستێوەردەن یاخود بێدەنگ بن لەئاست جینۆساید لەوڵاتیکی تردا وەیا پشتگیری لە ئەنجامدەرانی بکەن بەڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ بەپێی ئەوەندەی لە توانایاندا هەبێت."هیڤاڵ هیلان وەرگێڕانی: نەریمان عەلی-ئەم لێکۆڵینەوەیە پێشکەشکراوە بۆ بەدەستهێنانی دیبلۆم لە خوێندنی یاسادا (لەزانکۆی ئۆکلاند نۆڤەمبەر ٢٠٠٠)".

پێش فەجری دووو ئەزموون لە گەڵ ئێران.

پێش ئۆپەراسیۆنی فەجری دوو، پارتی دیموکراتی کوردستان «عێراق» زۆر جەنگی هاوبەشی شان بە شانی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دژ بە پێشمەرگەی کوردستانی خۆرهەڵات (بە تایبەت دیموکرات و کۆمەڵە) ئەنجام دابوو، لەگرتنەوەی زۆر دەڤەر و شار و شارۆچکەی وەک شاری شنۆ کە رۆڵی سەرەکی تێدا گێرابوو، نموونەیەکی سەرکەوتووی لە کاری سەربازی -سیاسی هاوبەشی خستبووە سەر سفرەی بۆگەنی کۆماری ئیسلامی ئێران.
لە بەرەی لەناوخۆی رۆژهەڵاتی کوردستان، لە مانگەکانی پێش شەڕی حاجی ئۆمەران، شەڕە هاوبەشەکان لە ناوچەی شنۆو مەرگەوەڕ ئەنجامدرابوو، ئەم هاوپەیمانییە بۆیان پەیماننامەی فاوست بوو (لەو پەیماننامەیە فاوست روحی خۆی بەشەیتان فرۆشت)، بەلام فاوستەکانی ئیمە دوایی بوون بەدو و سێ و چوار وپێنج، نەک تەنها ڕوحی خۆیان بەڵکە جەستەی هەموو گەلیان بەشەیتانە ڕیشنە دِرندەکەی ئەودیو سنوور فرۆشت، بەم کارەشیان بوونە دیلی پەیوەندییەکانیان لە گەڵ ئێران، تاکتیکی ماڵویرانکەر سەدان هەزار کەسی کردە قوربانی، یرۆسەکە پێنج دانە ساڵ و مانگێک و پانزە رۆژی خایاند، بەم کارە ناشرینەشیان دۆزی رەوای دژ بە ستەمی نەتەوایەتی کوردیان لە جەنگی کۆنە پەرستانەی عێراق ئێران خنکاندو شەڵاڵی خوێنیان کرد، ڕەوایەتی گیانی بزووتنەوەی دژ بە ستەمی نەتەوەییان تیایدا کوشت و ناشرینیان کرد، ئەگەر کەمۆکەیەک پێشتر جوانیان تێدا هێشتبێتەوە، بە پەیوەندییە گوماناویەکانیان و پێش پاسدار کەوتنیان هەموو سیمایەکی ئامانجداریان تێدا کوشت.
ئەم جەنگە هاوبەشانە دەستپێکی خۆکوژی بە کۆمەڵی (خێڵێک دواتر گەلێک) ی لێکەوتەوە، هەرچەندە پارتی بۆ خۆی هاشا لەوە دەکات، لەو شەڕە «حاجی ئۆمەران» بەشدار بوو بێت و پێش بە سوپای پاسداران کەوتبێت و چاوساغی بۆیان کردبێت بە درێژی دێینە سەری، بەڵام بۆ خۆی تاوانەکە بەو بەهانەیەو بەو ناوەوە ئەنجامدراو لەژێر ئەو کارە خۆی شاردەوە، بەعس تاوانبارە، چونکە هیچ بەهانەیەک بۆ ئەنجامدانی تاوان قەبوڵ نییە، لێ ڕەتکردنەوەکانی پارتیش لاوازە، لە بەرامبەردا زۆر ئەزموون وەرنەگرتن لە تاوانی جینۆسایدی بارزانییەکان سەرچاوە ئاماژە دەدەن بەوەی ئەو کارە سەربازییە هاوبەشە بەرفراوانە ئەنجامدراوە، تاڵی لەوەدایە هەمان پارتی سیاسی دوای ٣ ساڵ لەو کارەساتەی هاشا لە ڕۆڵی خۆی دەکات تیاید، دێت هەمان تاکتیک جارێکی تر هەڵدەبژێرێتەوە و پیادەی دەکاتەوە، جارێکی دیکە بە ئاشکرا بە شێوەی بەرفاوانتر و بەربڵاوتر و ئاشکراتر و بەبەرچاوی خەڵکی کوردستانەوە دووبارەی دەکاتەوە" پارتی لە فەتحی سێ لە هێرش بۆ سەر گەراجی نەوتی زاخۆ و فەتحی هەشت لە ناوچەی ئەتروش بە تەنها دوبارەی کردەوە، لە هەڵەبجەش هاوبەشیکرد لە ئۆپەراسیۆنەکانی فەجری ١٠ و زەفەری ٧"، ئەگەر پێشتر ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان وەک فەجری دوو لە سەرسنوورەکان بوو، ئێستا لە ناو شارەکان و خەڵکی کوردستانە، پاسدار بە ئاشکرا لە گوندەکان دەسوڕانەوە، ئەزموون لە فەجری دوو وەرناگرێت، فەجری ١٠ دوبارە دەکاتەوە؟؟، هەرچەندە لە دوا ساتەکانی نزیک لە هێرشەکە" هەڵەبجە" ناڕەزایەتی لە نێو سەرکردایەتی پارتیدا بەرز بوەوە، لە ترسی دوبارە بونەوەی روداوەکەی حاجی هۆمەران و کارەساتی بارزانییەکان، وەلێ هەر کراو بوونە برا بچوک لە شەراکەتەکە"کۆمەڵکوژی کورد لە جەنگی ئێران -عێراقد، عادیل سدیق عەلی، ل٢٦٠-٢٦١ .".
دەبینین ئەزموون لە دڕندانەترین پەرچەکرداری تا ئەو دەمی ڕژێم وەرناگرترێت بەرامبەر بە گەلەکەی تەنانەت کەسە نزیکەکانی سەرۆکەکانی قوربانی بوون، لە داهاتوو دێت زنجیرەیەک چالاکی سەربازی هاوبەش، لەگەڵ هێزەکانی ئێرانی دژ بە سوپای عێراق بە ئاشکرا و لە قولایی وڵاتدا لە زاخۆوە بۆ هەڵەبجە ئەنجام دەداتەوە، بە درێژایی ٤٥٩ کم، بەم کارەشیان بوونە پۆلیسی ئیران لە کوردستان، وەلێ مەخفەرەکەیان لە ئێران بوو، لەو دیوەوە نەخشەیان بۆ دادەڕێژر، لەم دیو کوردیان دەکردە سوتەمەنی نەخشەکانیان، بەم شێوەیە بەشداربووانی شەڕە هاوبەشەکان هەموویان بەشدارن لە مێژوویەکی هاوبەش لێ هەتیوی بێ باوک تا ئێستا دانی پێدا نانێن.

بۆچی حاجی ئۆمەران هەڵبژێردرا؟؟؟

ئۆپەراسیۆنی حاجی ئۆمەران بۆ هەریەکە لە پارتی دیموکراتی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران گرنگی تایبەتی خۆی هەبوو، بۆ ئێرانیەکان لە پاڵ سەرکەوتنە سەربازییەکە بەسەر عێراقد، هاوکات دەروازەیەکیش بوو بۆ ئەوەی کوردستان بکاتە بەشێک لە جەنگەکە و بەرەی جەنگەکە بەرفراوان بکاتەوە کە خاوەند هێزێکی زۆری مرۆیی بوو، بەرفراوانکردنەوەی بەرەی جەنگ لە بەرژەوەندی بوو، هاوکات دەیانویست لە رێگەی ئەم ئۆپەراسیۆنەوە بەسەر نەیارەکانیدا لە هێزە کوردییە رۆژهەڵاتیەکان سەرکەوێت، کە بارەگاکانیان لەو ناوچانە بوو، ناوچەیەکی بەرزایی ستراتیژی دەیتوانی لەوێوە جوڵەی هێزەکانی دیموکرات و کۆمەڵە لە ناوچەکانی پیرنشار و شنۆو.... کۆنترۆڵ بکات و بارەگاکانی پشت بەرەیان پێ چۆڵ بکات و سنووری چالاکیەکانیان بەرتەسک بکاتەوە،کەواتە بۆ ئێران سەرکەوتنەکە دوولایەنە بوو هەم بەسەر عێراق و هەم بەسەر کورددا. هاوزەمان ئێران پێویستی بەسەرکەوتنێکی لەم چەشنە هەبوو، کە ١٠٤ رۆژ لەوە پێش لە ١٠ی ئەپرێلی ٢٠٠٣، لە فەجری یەکدا لەناوچەی دیزفول تووشی تێکشکانێکی کەمەر شکێن ببووەوە لە هەمبەر هێزەکانی عێراق، زیانە مرۆییەکانی سێ هێندەی زیانەکانی سوپای عێراق بوو، چوو بۆ سەرکەوتن تا بەسرا لە بەغدا داببڕێت، کەچی نە یا اللە ی دەستپێکی شەڕەکە و نە تەم و تومانی ئەو بهارەی زەلکاوەکانی عەمارە فریای نەکەوت، فڕۆکە مەرگ هێنەرەکانی عێراق درەوی سوپاکەیان کرد لەو بیابان و زەنکاوە پان و بەرینە، فەجری یەک بووە یەکێک لە گەورەترین شکستەکانی سوپای ئێران لەماوەی ٨ ساڵەی شەڕی عێراق ئێراندا.
ئامانجی فەجری ٢ بۆ ئێرانیەکان وەک خۆیان ئاماژەی پێ دەدەن لەم خاڵانەدا خۆی دەبینێتەوە: " لێدانی دژ بە شۆرش" حدکا"، ٢- بەهیز کردنی کوردە موسڵمانەکانی عێراق وەک خۆیان دەڵێن، مەبەستی هاوکارانی لە هێزە کوردییەکان لەو کاتدا کە پارتی دیموکراتی کوردستانە، ٣-زەمینە خۆشکردن بۆ ئەنجامدانی شەر لەناو خاکی عێراق، ٤- پاراستنی شاری پیرانشار لە هەر جۆرە پەلامارێک، ٥-خۆشکردنی زەمینە بۆ لێدانی چاڵە نەوتیەکانی کەرکووک " مروری بر عملیات والفجر ٢
https://www.magiran.com/article/1156413 ، لە هەمووشی گرنگتر بۆ ئەو چركە ساتە ساڕێژكردنەوەی برینی شكستی فەجری یەك بوو، لە پێناو بەرز كردنەوەی ورەی سوپا شكست خواردووەكەی.

ئێران چی دەڵێت لەسەر بەشدار بووانی فەجری دوو؟؟؟

پەلامارە دوو هەفتەییەکەی فەجری دوو پێویستی کۆماری ئیسلامی بوو، بۆ کۆتایی هاتنی هاتووچۆی پێشمەرگەکانی کۆمەڵەو دیموکرات بۆ ناوەوەی رۆژهەلاتی کوردستان و تۆڵەکردنەوەی شکستی فەجری یەک و شکستی پەلامارەکانی باشووری عێراق و بەرینکردنەوەی بەرەی جەنگ.
بۆ ئاگاداربوون بزانین چی لەسەر ئەم ئۆپەراسیۆنە نووسراوەو چۆن بووەو زەرەرو زیانەکانیان چەند بووە، وە رۆڵی پارتی و قەبارەی هێزەکەی چەند بووە لە ئۆپەراسیۆنەکە، ئەوەی لە حاجی ئۆمەران ئێران کردویەتی لە داگیرکردن و گۆڕینی ناوی شوێنەکان دواتر لە هەڵەبجەش دووبارەی کردۆتەوە:
پێشتر شەڕ و پێکدادان لەنێوان هێزەکانی عێراق و ئێران لە بەرەی باشوور بەرەو چەقبەستوویی رۆیی، ئێران نەیتوانی هیچ دەستکەوتێکی سەربازی بە دەست بهێنێت. هێزەکانی ئێران چەندین جار هێرشی شەپۆلی مرۆیییان لە زەلکاوەکان و بیابانەکانی باشوور ئەنجامدا، وەلێ هێزەکانی عێراق شکستیان بە هەموو شەپۆڵە مرۆییەکانی ئێران هێن، کە ئێران لەو سەرو بەندە ژمارەی دانیشتووانی سێ جار ژمارەی دانیشتووانی عێراق زیاتریش بوو، بەلام پارتی دەرگایەکی گرنگی سەربازی بۆ ئێران بەڵام ماڵوێرانکەر بۆ خەڵکی کوردستان کردەوە ، دەرفەتی گواستنەوەی جەنگی بۆ کوردستان خۆش کرد و زەمینەی ساز کرد، ئێران بێ شەپۆڵی مرۆیی و تەقاندنەوەی کێڵگە بەرینەکانی مین سنوورەکان ببڕێت و بێتە ناو عێراقەوە.
ئامانجی سەرەکی ئەم ئەرکە دەستپێکی میحوەری حاج عومران بوو کە لەسەر سنوور هەڵکەوتووە و بە زەوییەکی شاخاوی دەورە دراوە. پێشمەرگەکانی پارتی دێموکراتی کوردستانی عێراق بە لە بەرچاوگرتنی شارەزاییان لە ناوچەکەو پەیوەندییان لە گەڵ خەڵکەکەی سەرمایەیەکی گەورەیان بۆ ئێرانییە هێرش بەرەکان دروست کردو توانیان بیان بەنە پشت بەرەی عێراقییەکانەوە.
لە میانی ئۆپەراسیۆنەکە ئێران ٢٨٤ کوژراوو ٤٨٧ بریندار و ١٣٤ بێسەرو شوێنی هەبوو، وێڕای زیانی مادی. بەڵام عێراق زیانەکانی زیاتر بوو "٤٠٠٠ کوژراو یان بریندار ، ١٦٤ دیل، هاوکات ٥ فرۆکەی جەنگی و ٨ کۆپتەری بەردرانەوە، ٤٠ تانک ٤٥ ئۆتۆمۆبیلی سەربازی تێک شکێنراون ، وە ٢٠ تانک و ١٢ تۆپ و ٥٠ ئۆتۆمۆبیلی سەربازی و دەیان پارچە چەکی دی دەستکەوتی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی بوونە.
https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Dawn_2#cite_note-2

زۆربەی سەرچاوەكان ئاماژە بەوە دەدەن كە فەجری دوو هێزی چەكداری كۆماری ئیسلامی ئێران و پارتی دیموكراتی كوردستان بە هاوبەشی ئەنجامیان داوە لە رێكەوتی ٢٠-٧-١٩٧٣ تا ٤-٨-١٩٨٣، تیایدا ٣٩٠ كیلۆمەتر چوارگۆشە لە خاكی عێراق داگیر كر، لەم ئۆپەراسیۆنەكە ١٠٠٠ پێشمەرگەی پارتی بەشداری كردووە:
https://en.wikipedia.org/wiki/Operation_Dawn_2

"هێزەكانی ئێران لە رێگای چاوساغەكانیەوە دزەی كردە ناو عێراقەوە بە قوڵایی ١٦ كیلۆمەتر و دەستی بەسەر زۆر چیا و سەربازگەو ٤٣ گونددا گرت، لەناویاندا بارەگای سەركردایەتی حدك، بە پێی بۆچون ئێرانییەكان ناوچەكە لە روی ستراتیجیەوە گرنگی نەبوو، بەڵام ئۆپۆزسیۆنی كوردی رۆژهەڵاتی لاواز كرد، هاوكات لەو ناوچەیە حكومەتی عێراقی لە دەربەدەری دامەزراند، بەدوای ئەم شەڕە دوو روداو رویاند، رێكەوتنی عێراق لە گەڵ توركیاو واژۆكردنی پەیمانی ئەمنی هاوبەش، رێكەوتنی ی ن ك لە گەڵ بەغدا-

http://www.moqatel.com/openshare/Behoth/Siasia2/IranIraqAr/sec14.doc_cvt.htm ".

"لە ٢٩ی تیرماهی ١٣٦٢ «٢٠-٧-١٩٨٣» لە میحوەری پیرانشار- حاجی ئۆمەران لە لایەن هێزە چەکدارەکانی ئێران و هێزەکانی کوردی عێراقەوە هێرش ئەنجامدر، بە دروشمی یا ئەڵا ، یا ئەڵ، یا ئەڵا و بەناوی فەجری ٢، لە ژێر سەرکردایەتیەکی هاوبەشد، لە ئەنجامی شەڕەکە سەربازگەی تەمەر چین و سەربازگەی حاجی ئۆمەران، گومرگی سنور، وە چەندین چیای بەرزی وەک کۆدۆ ٣٠٠٠ مەتری و گردمەند٢٥١٩ مەتری و ئازادی ٣٧٠٠ مەتری و چەندین شارە دێی وەک رایات و ئازادی و زینیوێ و ، مەمی خەلان و.... دەستیان بەسەردا گیرا. لە ئۆپەراسیۆنەکە ٢٤ گوردانی هاوبەش پاسدارو سوپا لە بەرەی ئێرانەوە بەشدارییان کرد، کە ١٧یان لە هەرێمی فارسەوە هاتبوون-
https://what.sapp.ir/emtedad_fars/1532093192345b36c2bcDOEc-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%

B4%D8%B1%DB%8C%D8%AD-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D9%85%DB%8C-%D9%86%

DA%AF%D8%A7%D9%87".

"فەجری ٢ ناوی ئەو شەڕە هاوبەشەیە، كە هێزەكانی ئێران بە هاوكاری كوردەكانی عێراق" لەوكاتە هەر پدك بوو"ئەنجامیاندا، تیایدا توانرا بەرزاییەكانی ٢٥١٩، ٢١٢٠، ١٩٧٠،٢٠٦٢ و ٨٠ رەبایە، ٢٠٠ كیلۆمەتر چوار گۆشەو ٦٠ تانك و ١٥٠ زرێپۆش بگرترێت و هاوكات بووە هۆی ٤٠٠٠ كوژراوو برینداری عێراقی، ٥١٠ دیل و خستنە خوارەوەی ٩ فرۆكەو زیانێكی زۆری مادی دی بە سوپای عێراقی گەیشت،.
هێرشی دوو هەفتەیی ئێران و پارتی دیموكرات بۆسەر ناوچەی حاجی ئۆمەران لە ٢٠ی تەموز و گرتنی هەردوو چیای كۆدۆ و گردە مەندیل و ئازادی و كۆمەڵێك چیای بەرزی دیكە، هەروەها ناوچەكانی شیوەڕەش، ماوەتان، حاجی ئۆمەران، خەلان، زینوێ، ئالانە، ئازادی، بابكراوە، رایات، رەشەمێ، گوندە ژێر و گەلە ژێرو بەشێوەی گشتی ئێران ٤٣ گوند و شارە گوندی داگیركرد. لە هێرشی هاوبەشی سوپای ئێرانی و كوردەكان، ٣٩٠ كیلۆمەتر دووجار لەخاكی عێراق ئازاد كراوە https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA_%D9%88%D8%A7%D9%

84%D9%81%D8%AC%D8%B1_%DB%B2".

فەجری دوو نەك نەبووە دابینكردنی ناوچەی نفوز بۆ پارتی، بەلچكە قازانج سەری مایەی خوارد، بووە كاولكردنی ناوچەكە، تەنها ئێران گۆڵی خۆی كرد.
پاش شكستی ئێران لە فەجری یەك، بانگەشەی ئەوە كرا كە توانای هێرشی نەماوە، بۆیە ئێران پێویستی بە سەركەوتنێك هەبوو، بەم ئۆپەراسیۆنە بە دەستی هێنا. لەم ئۆپەراسیۆنە هێزێكی بچووك بەكار هێنر، زیانی كەم كرا و مسۆگەركردنی سەركەوتنی ئۆپەراسیۆنەكە كرا.
لە حاج عۆمران لە سەرەتای شەڕەوە هیچ جموجۆڵێك لەلایەن ئێرانەوە لەم قۆڵەوە نەكرابوو، بەم ئۆپەراسیۆنە ناوچەكە هێنرایە ناو جەنگەوە. پێش هێرشەكە بە ٢٤ كاتژمێر زووتر، دزە كرایە پشت سەنگەرەكانی عێراق، ئەم كارە عێراقییەكانی توڕە كردو ئەمەی خستە ئەستۆی پارتی.
دوای گرتنی ناوچەكە، ئێرانییەكان سەربازگەی حاجی ئۆمەرانیان ناونا حمزە سید الشهدا و بەرزاییەكانی حاجی ئۆمەرانیشیان گۆڕی بۆ "شەهید سەدر".
لەو كاتە لەتیف نسەیف جاسم، وەزیری ئەوكاتی راگەیاندنی عێراقی رایگەیاند كە زلهێزێكی جیهانی و هەروەها حیزبی شیوعی عێراقی" دروشمی راوەستانی دەست بەجێی جەنگی ئێران و عێراق بوو لەو كاتەد، یان بەشداری حشع ی لە قەندیلی دووی بە بەشداری لە فەجری دوو زانیووە، یاخود لە خۆیەوە ئەم لێدوانەی داوە، حشع هیچ شەڕێكی هاوبەشی لە تەك ئێرانییەكان نەكردووە" لە ئۆپەراسیۆنی فەجر ٢ یارمەتی هێزەكانی ئێرانیان داوە. ڕاستەوخۆ دوای سەركەوتنی ئێران لە ئۆپەراسیۆنەكە، ڕادیۆی لەندەن رایگەیاند كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەركێكی لەسەرە بۆ بەكارهێنانی هێز، ئێران ناچار بكەن كۆتایی بە جەنگەكە بهێنێت. هەروەها ڕادیۆی ڕیاز لە سەرچاوە ڕۆژنامەوانییەكانی لە پاریسەوە رایگەیاند تاران بەردەوامە لە كڕینی چەك لە تەلئەبیب بۆ درێژەدان بە جەنگ.
https://www.hamshahrionline.ir/news/1430/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%

D8%A7-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%

AC%D8%B1-%DB%B2

بەم شێوەیە بینیمان فەجری دوو كاردانەوەی جیهانی بوو، بەمەش پارتی بە دەستی خۆی بەنزینی كرد بەسەر خۆی و گەلدا.
ئۆپەراسیۆنەكە كاتژمێر ١٢ی شەو بە دروشمی "یا الله یا الله یا الله" دەستی پێكرد، لەم ئۆپەراسیۆنەدا ١٦ كەتیبەی سوپای پاسداران و شەش كەتیبەی پیادە و یەك كەتیبەی میكانیكی سوپا بەشدارییان كرد. لە میانی ئۆپەراسیۆنەكە حوجەتول ئیسلام مستەفا ڕادانی پوورو زەبیحوڵڵا ئەسیزادە فەرماندەی لیوای ١٨ی غەدیر كوژران:
https://www.imna.ir/news/589467/%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1-%DB%B2-%D8%

B6%D8%B1%D8%A8%D9%87-%D9%85%D9%87%D9%84%DA%A9-%D8%A8%D9%87-%DA%AF%D8%B1%

D9%88%D9%87%DA%A9-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B6%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84

%D8%A7%D8%A8

بەشێك لە هێزەكانی ئێران ٢٤ كاتژمێر پێش دەستپێكردنی ئۆپەراسیۆنەكە جوڵەیان كردە پشت هێزەكانی عێراقەوە. لە جەنگەكە هێزەكانی ئێران پێك هاتبوون بوون لە ٢٤ كەتیبەی پیادە و میكانیكی، وە هێزەكانی عێراق بریتی بوون لە ٣٦ كەتیبەی پیادە و كۆماندۆ. ژمارەی كوژراوەكانی عێراق لە ئۆپەراسیۆنەكە ٤١٦٤ كەس بوو:
http://www.aviny.com/Occasion/enghelab_jang/defaemoghaddas/93/amaliat/zamini/valfajr-2/valfajr.aspx?%

D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1-

2
http://www.aviny.com/Occasion/enghelab_jang/defaemoghaddas/93/amaliat/zamini/valfajr-2/valfajr.aspx?%

D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AC%D8%B1-

2

لە تۆڵەی ئەم هێرشە هاوبەشە، سەرباری ئەوەی ٥ رۆژ مابوو ئۆپەراسیۆنەكە كۆتایی بێت، بەعس كەوتە بێسەروشێنكرردنی بارزانییەكانی قوشتەپە، هاوكات دەرگای جهەنەمی بەكارهێنانی چەكی كیمیاویشی بۆ یەكەمجار لە كوردستان كردەوە"بە گازی خەردەل ١٠٠ كەس لە سوپای ئێران و كوردە هاوپەیمانەكانی پێوە بوون، بە هۆی بێ ئەزموونییەوە گازی كیمیاوی سوپای عێراقیشی لە مەرگ بێبەری نەكرد -
https://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%AC_%D8%A7%D9%84%D8%

B9%D8%B1%D8%A7%D9%82_%D9%84%D9%84%D8%A3%D8%B3%D9%84%D8%AD%D8%A9_%D8%A7%

D9%84%D9%83%D9%8A%D9%85%D8%A7%D9%88%D9%8A%D8%A9

ئەنجامی ئۆپەراسیۆنی فەجری دوو.

ئۆپەراسیۆنەكە بۆ ئێرانییەكان لە ٢٠ی یۆلی ١٩٨٣ و بۆ عێراقییەكان لە ٢٢ی یۆلی ١٩٨٣ دەستی پێكردووە، پارتی چاوساغی بۆ هێزەكانی ئێران كردووەو دەستی سوپای ئێرانی راكێشاوەتە پشت سەنگەرەكانی عێراقەوە بە قولایی ١٦ كیلۆمەتر، بەهۆی جەنگەكەوە ٤٣ شارۆچكەو گوند وێران بووەو كراونەتە گۆڕەپانی جەنگ، ٢٠٠ بۆ ٣٩٠ كیلۆمەتر چوارگۆشە خاك لە لایەن ئێرانەوە داگیركراوە.
كۆماری ئیسلامی لە یەكەم چركەی هاتنە ناوەوەی دەستی كردووە بە گۆڕینی ناوی شوێنەكان كە بەعس ئەوەی نەكرد لە رابردوو. ئامانجێكی جەنگەكە لێدانی كۆمەڵەو دیموكرات بوو لە ناوچەكە كە لەو كات و ساتە دوژمنی هاوبەشی ئێران و پارتی بوون، بارەگاكانیان هێنابووە ئەم دیو سنوور و لەوپەڕی چالاكی سەربازی خۆیاندا بوون.
لە جەرگەی ئۆپەراسیۆنەكە بەعسی فاشی كەوتە شوێنبزر كردنی هاوولاتییە سڤیلە بارزانییەكانی قوشتەپە و بەحركەو ...... . پارتی دیموكراتی كوردستان بە هێزێكی هەزار كەسییەوە بەشداری ئۆپەراسیۆنەكەی كردووە.
دوای فەجری دوو، ئێرانییەكان دوو ئۆپەراسیۆنی دیكەیان لە هەمان ناوچە ئەنجام دایەوە، كەربەلای ٢ لە دوی سەپتەمبەری ١٩٨٦، وە كەربەلای ٧ لە رێكەوتی ٤ی ئازاری ١٩٨٧، لێ لەبەر ئەوەی هێزی كوردی نەگلابوونە ئۆپەراسیۆنەكەوە بۆیە بەعس كاردانەوەی نەبوو بەرامبەر بە خەڵك.
بۆ زانیاریش هیچ ئۆپەراسیۆنێك هاوبەش یان تەنهای ئێرانییەكان لە كوردستان، ناوی كوردی یان ناوی جێگاو شارێكی كوردستانی هەڵنەگرتووە.
لە كۆتادا بۆمان دەردەكەوێت پارتە بەشداربووەكانی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان لەگەڵ ئێران لای چەوتی مێژوویان گرتووە لەو كاتە، بۆیە پێویستە دان بە هەڵەكانی خۆیان بنێن و زانیاری تەواو بدەنە خەڵكی و داوای لێبوردن لە خەڵك بكەن و لە سامانی سەركردەو پارتەكانیان قەرەبووی هاولاتیانی ئەو ناوچانە بكەنەوە.

ماڵپه‌ڕی عه‌‌لی مه‌حمود محه‌مه‌د