٦\٩\٢٠١٩
لەدایكبوونی دووەم وەهمێك بە ناوی رۆمان.

سەدیق سەعید
لەم
ساڵانەی دواییدا، نەریتێكی نامۆ لە دنیای ئەدەبی ئێمەدا دەركەوتووە و
بەداخەوە خەریكە دەبێتە دیاردەیەك، كە ئەویش نووسینی بە ناو ڕۆمانە
لەلایەن كەسانێكەوە كە هیچ ئەزموونێكی نووسینی ڕۆمان و هیچ
شارەزایەكییان لە هونەری نووسینی ڕۆمان نییە.بگرە وادەزانن گێڕانەوەی
ڕووداوێك، یانیش ئەندێشەسازیی و فەنتازیایێكی نێوخەیاڵییان، بەسە بۆ
ئەوەی بیخەنە سەر كاغەزو بوێری ئەوەشیان هەبێت ناوی بنێن ڕۆمان.تا ئەو
ڕادەیەی لە ساڵێكدا، چەندین بەناو ڕۆمان دەكەونە بەردیدەی خوێنەر بە بێ
ئەوەی هیچ چێژوجوانییەكی پێ ببەخشن. ئەگەر بە مێژووی نووسین و
قۆناغەكانی ئەدەبی كوردی دابچینەوە، دەبینین لە هەریەك لەو قۆناغانەدا،
تەنها چەند ڕۆماننووسێك دەركەوتوون و ڕۆمانیان نووسیوە، چونكە هەموو
كەس بوێری ئەوەی نەبووە ورێنەیەك چاپ بكات و ناوی بنێت ڕۆمان، وەك
ئەوەی ئێستاو لەلایەن ئەو نەوەیەوە دەیبینین. كە ڕەنگە تیایاندا بێت،
لە هەموو ژیانیدا بیست ڕۆمانی نەخوێنبێتەوە. لە ڕاستیدا، ئەوەی زەمینەی
برەودانی بۆ ئەو جۆرە بەناو ڕۆمانانە ڕەخساندووە و ڕەواجی پێداون، بە
داخەوە ستاییشنامە و پیاهەڵدانی نابابەتییانەی بەشێك لەوانەیە كە گوایە
لێكۆڵینەوەی ئەدەبی و ئەكادیمی دەنووسن و ستاییشی ئەو بەناو ڕۆمانانە
دەكەن لە پەراوێزی هاوڕێیەتی و شارچییەتی و ئایدۆلۆژییەوە، كەچی دەیان
دەقی جوانی دیكە فەرامۆش دەكەن. لە كاتێكدا بە بڕوای من وەك خوێنەرێك،
ئەو جۆرە بەناو ڕۆمانانە نەك نابێت ستاییش بكرێن، بەڵكو دەبێ زۆر بە
قووڵی ڕەخنە بكرێن، هیچ نەبێت بۆ ئەوەی سنوورێك لە بەردەم كەسانی تر
دابنرێت كە ئەوانیش نەكەونە هەڵەی نووسینی ڕۆمانەوە كە یەكێكە لە
جوانترین و پڕچێژترین ژانڕی ئەدەبی. بێگومان ئەگەر نووسین بە گشتی وەك
پەیامێك بەدەر لە هونەری نووسین و چێژ ببینین، ئەوا ئەو پەیامە لە
ڕۆماندا تا سنوورێكی گەورە دەڕوات. چونكە دەشێ ڕۆمان ئەو ڕووبەرە
كراوەیە بێت كە خوێنەر لێیەوە ئاشنای نەتەوەیەك بە هەموو سیما
نەتەوەییەكانییەوە بێت. خوێنەر كە ڕۆمانەكانی خالید حوسێنی دەخوێنێتەوە
ئەفغانییەكان دەناسێت، كە قەدی بامبۆ دەخوێنێتەوە، ئازاری كارەكەرە
فلیپینییەكانی بەدەستی عەرەبە دەوڵەمەندەكانی كەنداو دێتە بەرچاو، كە
حەسارو سەگەكانی باوكم دەخوێنێتەوە، ستەمی پەتریاكی كۆمەلگای كوردی
دێتە بەرچاو.چونكە لە بنەڕەتدا، ئەوانە لە ماهیەتی ڕاستەقینەی
ڕۆماننووسین گەیشتوون. كەچی كاتێ سەرنج لە بەناو بەشێكی زۆری ڕۆمانی
ئێستا دەدەین، بەتایبەتیش نەوەی ئێستا، دەبینین نەك هەر ئەو نووسینانە
ناچنە خانەی ڕۆمانەوە، بەڵكو وەهمسازییەكە كەلە زۆركاتدا نووسەرەكەشی
لە بەردرێژدادڕی و ناشارەزایی لە هونەری نووسینی ڕۆمان، خۆشی نازانێت
چی دەڵێت.زۆر لەو بنووسانە ڕۆمان بە ڕووداو تێگەیشتوون، یاخود بە
ناونانی سەیرو سەمەرەی كارەكتەرەكان وەك پایان و گولناڤ
(كەلاساییكردنەوەیەكی زەق و كۆپیكراوی ناوی كارەكتەرەكانی ڕۆمانەكانی
بەختیار عەلی)یە، وادەزانن ڕۆمانیان نووسیوە. كەچی بە پێچەوانەوە هەر
تەنها ئەو كاتانە وەك ڕۆمان دەبینرێن كە چاپ دەكرێن، ئیدی دەچنە
پەراوێزی مێژوو و فەرامۆش دەكرێن، لە كاتێكدا تا چەندین ڕۆمان هەن،
وێرای زەمەنێكی درێژ لە نووسینیان،كەچی هێشتا بە زیندوویی لە هزری
خوێنەری كورد ماونەتەوە.چونكە ڕۆمانی نەمر، پێویستی بەناساندن نییە،
بەڵكو خۆی خۆی بەسەرخوێنەر دەسەپێنێت.
(لەدایكبوونی دووەم) ناوی
پەرتووکێكە كە ناوی ڕۆمانی بە سەرەوەیە. كاتێ وەك خوێنەرێك لە خوێنەوەی
ئەو بەناو ڕۆمانە بوومەوە، دیمەن و ڕووداوەكانیم، وەك فلمێكی كۆمێدی كە
لۆكێشنەكانی هیچ پەیوەندی مۆنتاژی و سینەمایان بەیەكە و نییە هاتە
بەرچاوە.چونكە بنووسی ئەو بەناو ڕۆمانەش، لە ڕۆمانەكەیدا باسی هەموو
شتێك دەكات و هەر شتێك بە خەیاڵی داهاتبێت، وەك قووتووی عەتار
ئاخنیویەتە ڕۆمانەكەی. ئەم
پەرتووکە، بەرهەمی وەهمسازیی نووسەرەكەیەتی كە
دواجار كە خوێنەر لە خوێنەوەی دەبێتەوە، نازانێت ئەوەی خوێندییەوە
ڕۆمان بوو، یان ورێنەی نووسەرێك. چونكە ئەوەندە ڕووداوی نابابەتی،
وەهمی و نائۆرگانیكی كە هیچ پەیوەندییان بەیەكەوە نییە لە بەناو
ڕۆمانەكەیدا هەن.بۆنموونە: (دەمێك باسی ڤیستیڤاڵی شیعرو چیڕۆك دەكات،
دەمێك باسی فیرعەون و نوح و موسا دەكات، دەمێك باسی كاك ئەحمەدی شێخ و
مارفی نۆدێی دەكات، دەمێك باسی تەلاقدانی ژن و بێ لانە كەوتنی منداڵ
دەكات، دەمێك باسی دروستكردنی ئادەم و خوا دەكات، دەمێك نووسەران بە
خوێری و سەرسەری دەناسێنێت، دەمێك باسی كەمپی پەنابەران و ژیانی
ئینگلیزەكان دەكات، دەمێك باسی ئەندامانی ئەنجوومەنی دیوان دەكات) تا
سەرەنجام هیچ ناڵێت، چونكە لە بنەڕەتدا ئەوەی نووسیویەتی وەهمە نەك
ڕۆمان. من زۆرجار ئەو نووسەرانەم بە مەلەوانێكی نەزان لە دەریایێكی
قووڵ دێنە بەرچاو كە بێگومان چارەنووسیان خنكانە. نووسەری ئەو جۆرە
ڕۆمانانەش، خۆیان لە قەرەی ڕۆمان دەدەن بە بێ ئەوەی بزانن ڕۆمان چییە و
هونەرەكانی نووسینی ڕۆمان چین. لێرەدا ئێمە وەكو خوێنەرێك لە سەركۆی
ڕۆمانەكە ناوەستین، تەنها ئاماژە بەو هەڵە بابەتی و زمانەوانییانە
دەكەین كە نووسەر لە ڕۆمانەكەیدا تێی كەوتووە كە پێدەچێت هیچ
پێداچوونەوەیەكی بۆ نەكردبێت.چونكە لە زۆر شوێنی ڕۆمانەكەیدا، شتێكی
نووسیوە، كەچی هەر لەهەمان پەڕەگراف ڕەتی كردۆتەوە بەبێ ئەوەی هەستی پێ
بكات. لەخوارەوە ئاماژە بە بەشێك لەو هەڵانە دەكەین:
* لاپەڕە ٩ نووسیویەتی: (سێ چوكلێتی زۆر سادەی هێنایە دەركە هیچ
خاسیەتێكی تایبەتییان نەبوو، دانە جیاوازەكەی دایە پاوان). پرسیاری من
وەك خوێنەرێك ئەوەیە،ئەگەردانەیەكییان جیاواز بووبێت، مانای وانیە
خاسیەتێكی تایبەتی هەبووە؟.
* لاپەڕە ٢٤ نووسیویەتی: (خەنجەری زۆر تیژ). زۆرتیژ چ مانای هەیە جگە لە
درێژكردنەوەی ڕستە و
لاپەڕە نەبێت؟ مەگەر خەنجەرو شمشێرخۆیان هێمانین
بۆ تیژی؟.
* لاپەڕە ٣٦ نووسیویەتی: (زگی قەڵەم). تا ئێستا، هەزاران
لاپەڕەی ڕۆمانم
خوێندوونەتەوە، هیچ دەربڕینێكم نەدیوە هێندە ناهونەری و نائستاتیكی.
ئەو دەربڕینانە دەرخەری ئەو ڕاستییەن كە چۆن كەسانێك بە زمانێكی هەژار
لە ڕووی دەربڕینەوە دەیانەوێت ڕۆمان بنووسن!.
* لاپەڕە ٣٧ نووسیویەتی:
( تەواو و كامل). هەردووكییان یەك مانایان هەیە.
* لاپەڕە ٤٠ نووسیویەتی: (وەنەوزێك لە نێوان خەو و بێ ئاگایی دایگرتم).
دیارە لای ئەو ، وەنەوز مانای لە نێوان خەو و بێ ئاگایی نییە !.
* لاپەڕە ٤٦ نووسیویەتی: (ڕێگاكە بە پێیان هەشت دەقە بوو، نەدەكرا
بەدرێژایی ئەو ڕێگەیە هیچ نەڵێم). سەرنج لە درێژی ڕێگاكە و ماوەی
خولەكی ڕێگاكە بدەن!!.
* لاپەڕە ٧٤ نووسیویەتی: (تكاو رجا).بێگومان هەردووكییان یەكن.
* لاپەڕە ٧٧ نووسیویەتی:
( ئەو ژنە كەرەی من چی نەكرد) ئەگەر ڕۆمانێك ژن
بە كەر بچوێنێت، كە كەر هێمای بێ ئەقڵی و گەمژەییە، ئاخۆ شایەنی ئەوەیە
خوێنەران بیخوێننەوە و كاتی خۆیانی بۆ تەرخان بكەن؟.
* لاپەرە ٧٨ نووسیویەتی: (ئەو ژنە مالۆسەی من). دیارە بنووسی ڕۆمانەكە
دڵی بەوەندە ئاوی نەخواردۆتەوە كە ژن بە كەر بچوێنێت، بۆیە ئەمجارەیان
بە بەرازی دەچوێنێت!!.
* لاپەڕە ٧٩ نووسیویەتی:
( نووسەرەكان لای من خوێڕی و سەرسەری موحتەڕەمن،
بودەڵە و قونلێكەوتوون، وەك ئەفلام كارتۆنن). كۆمێدیاكە لەوە دایە خۆشی
نووسەرە!!!
لاپەڕ ٨٢: ( ئەمجارەیان نووسەر ڕێزێكی تر بۆ نووسەران لە نێو ڕۆمانەكەی
دائەنێت، ئەویش ئەوەیە دەیانكات بە كەر!!).
* لاپەڕە ٨٢ نووسیویەتی: (پەرتووک ئەو ژەهرە پیسەیە كە مرۆڤ دەكاتە دەعباو
قاڵۆنچە).ئەو بەڕێزە، بە ئاشكرا دەیەوێت خەڵك فێری نەخوێندەواری و جەهل
بكات، لە ڕێی نابووتكردن وپیس نیشاندانی
پەرتووک. كەچی گوایە ڕۆمانیش
دەنووسێت!!.
* لاپەڕە ٨٥ نووسیویەتی: (پەرتووکی پڕ لە گوو). لە ڕاستیدا، كارەساتە ئەو
گاڵتەجارییانە ناوبنرێن ڕۆمان، لەوە كارەساتریش ئەوەیە دەزگا هەبێت
بۆیان چاپ بكات!!..
* لاپەڕە ٩٤ نووسیویەتی: (خوێڕیەتیش قانونی خۆی هەیە، دەبێ بزانێت
بەرامبەر بەكێ خوێڕی دەبیت). ڕۆمان جیهانێكی بچوككراوەیە، سەیرم پێ دێت
لای كەسانێك ڕۆماننووسین هێندە سادە و بێ بەهاو بێ مانا بێت، كە شوێنی
ئەو جۆرە دەربڕینانەی تێدا ببێتەوە!!..
* لاپەڕە ١١٦ نووسیویەتی:
( وەقف و وەستان) هەردووكییان هەریەكن.
* لاپەڕە ١٢٦ نووسیویەتی: (ئەوشێتانەی عەقڵێكییان نەبووخۆیان داپۆشن).
جا ئەگەر ئەقڵیان هەبوایە بۆ شێت دەبوون!.
* لاپەڕە ٢٤٥ نووسیویەتی: (مرۆڤ ئاوس بێت بەنهێنی) سەرنج لەو دەربڕینە
ناهونەرییە بدەن.
* لاپەڕە ٢٤٦ نووسیویەتی: (خودا حیسابی بانكی بۆ عەبدەكانی دەكاتەوە).
لەڕاستیدا، ئەو جۆرە گوزارشتكردنانە، نیشانەی هەژاری نووسەرن لە
نووسینی ڕۆمان!.
* لاپەڕە ٢٥٤ نووسیویەتی: (ئەو ڕێگەیە مەلەوانی تایبەتی گەرەكە). سەرنج
لە ڕێگە و مەلەوانی بدەن!.
* لاپەڕە ٢٨٦ نووسیویەتی:
( یەك مانگی تەواو قەلەق و ڕاڕابوو).مەگەر
قەلەق و ڕاڕا هەردووكییان هەریەك نین؟.
* لاپەڕە ٣١٥ نووسیویەتی:
( هەروەك ئەو دایكەی كە مناڵی نابێت). جا كە
مناڵی نەبووە چۆن دایك بووە؟!.
هەر لە پەرتووکەكەدا دەیان هەڵەی ڕێنووس و دەربڕین هەن، كە بەهەڵە
نووسراون و مانای وشەكانییان تێكداوە وەك:
* لاپەڕە ٥٦ نووسیویەتی: (بانگێكی لەو كوڕە كرد) سەیری ئەو داڕشتنە
زمانەوانییە بكەن.
* لاپەڕە ٥٧ نووسیویەتی:( ئەو غوربەتە بە ئاشكرا بەناوچاوانییەوە
نووسرابوو).
* لاپەڕە ٥٨ نووسیویەتی:
( كە گەیشتینە هۆڵی ناو فیستیڤاڵەكە). لە
پەرتووکەكە مەبەست ئەو هۆڵەیە كە فیستیڤاڵەكەی لێ دەكرێت، كەچی بەهۆی
داڕشتنی هەڵەوە چۆن مانای ڕستەكە گۆڕاوە.
* لاپەڕە ٧١ نووسیویەتی: (مەكە) بێگومان هەڵەیە دەبێ
بنووسرێت(مەككە)چونكە مەبەست شاری(مەككە)یە.
* لاپەڕە ٨٣ نووسیویەتی:
( ئەو باوشە گەرمە). كە مەبەست باوەشە.
* لاپەڕە ٨٦ نووسیویەتی: (مللی ڕێی گرتە بەر). كە دەبوو بنوسێت(ملی ڕێی
گرتە بەر).واتە بەیەك پیتی(ل)نەك دوو.
* لاپەڕە ١٣٨ نووسیویەتی:
( خۆێن). كەمەبەست خوێنە!.
* لاپەڕە ١٤٠ نووسیویەتی: (گرنگرترین).
ئەمانە و زۆر هەڵەی دیكەش. بێگومان هیچ ژانرێكی ئەدەبی وەكو
ڕۆمان،پێویستی بە ئاگایی و ڕۆشنبیرییەكی قووڵ نییە. ئەوانەی دەیانەوێت
بە زمانێكی هەژار لە ڕووی دەربڕینەوە و بە پاشخانێكی ڕۆشنبیری لاوازەوە
ڕۆمان بنووسن،لە هەنگاوی یەكەمدا سەركەوتوو نابن. ئەوانە وەهمێك و
ورێنەیەكی نێوخەیاڵی خۆیان دەخەنە سەر كاغەزو ناوی دەنێن ڕۆمان،
بەداخەوە لەوەش دڵنیان كە زۆر كەمن ئەوخوێنەرانەی وەهم و ڕۆمان لە
یەكتری جیابكەنەوە، بۆیە دەزانن كارەكەیان بە بێدەنگی تێدەپەڕێت.
لەدایكبوونی دووەم، هیچ بنەمایەكی ڕۆمانی تێدا نییە لە ڕوانگەی من وەك
خوێنەرێك. هەر ڕۆمانێك خوێنەر بەدوای خۆی كە مەندكێش نەكات، بڕوام وایە
نووسینێكی سادە و ئاساییە بەناوی ڕۆمان كە هەموو كەس دەتوانێت
بینووسێت. هیوادارم ڕۆمانیش بە دەردی شیعر نەچێت، كە دوایین ژانڕە لە
ئێستادا دەزگاكانی چاپ و بڵاو كردنەوە بیر لەچاپكردنی بكەنەوە!!!
_______________________________________________
• لە دایكبوونی دووەم. نووسینی (پێشڕەو عەبدوڵا)، ساڵی چاپ
٢٠١٩.
sadiqrwandze@yahoo.com
|