٥\٧\٢٠١٣

لێکۆڵینەوەیەکی زانستیی سەبارەت بە

زمانی بەردەنووسەکانی بێستوون و تەختی جەمشید.

 ئارەش دەکلان* و نارین محەمەدی*   

هاوڕێیان!

ماوەیەکە خەریکی لێکۆڵینەوەیەکی زانستیین سەبارەت بەو زمانەی کە بەردەنووسەکانی بێستوون و تەختی جەمشیدی پێ نووسراوە. پاش ماوەیەکی زۆر بەدواداچوونی وشەکان و فۆنێتیک و ڕێزمانی ئەو زمانەی کە بە پارسی کۆن ناسراوە، بەم دەرەنجامە گەشتووین کە لەوانەیە ئەم زمانە هیچ پێوەندیەکی بنەبابی بەزمانی فارسی کە ئەمڕۆکە لە رەفەی ولاتی ئێران و تاجیکستان و ئەفگانستان و بەشێک لە تورکەمەنستان قسەی پێ دەکرێت، نەبێت، بەلکوو زیاتر بە زمانگەلی جۆراوجۆری کوردی، لۆری، گیلەکی، بەلووچی و سیستانی و هتد خزمایەتی وشەیی و فۆنۆتیکی هەبێت. بەڵگەی ئێمە بۆ ئەم ئەگەرە زۆر سادەیە. بەڵام با پێشتر پێوەندی بنەبابی پێناسە بکەین. مەبەستمان لەمەی کە ئەم زمانە (زمانێک کە بەردەنووسەکانی بیستوون و تەختی جەمشیدی پێ نووسراوە) پێوەندی بنەبابی لەگەڵ فارسی ئەمڕۆدا نییە ئەوەیە کە ئەم زمانە بنەمای زمانی فارسی نییە بەڵکوو لەوانەیە تەنیا لەگڵیدا هاوچەشن بێت. واتە ئەوەندەی کە زمانی فارسی لەگەڵ زمانگەلێک وەک کوردی، بەلووچی، تاڵشی، سیوەندی و هتد لە یەک بنەبابەوە هاتبێتن، زمانی فارسی ئەمڕۆش لەگەڵ ئەو زمانەی کە ئەو بەردەنووسانەی پێ نووسراوە لە یەک بنەماڵە بن، بەڵام بنەمای راستەوخۆی زمانی فارسی نەبن.

بەڵگەی ئێمە بۆ رەدکردنەوەی ئەم پێوەندییە بنەبابیە:

بۆ ئەم مەبەستە ئێمە نموونەی مێژووی بەیهەقی دێنینەوە بۆ هەڵسنگاندنی لەگەڵ زمانی فارسی ئەمڕۆ. ئەمڕٶکە فارسی زمانێک کە بیهەوێت دەقی ئەم کتێبە مێژووییە کە ١٠سەدە لەمەوبەر نووسراوە، بخوێنێتەوە، دەتوانێت تا رادەیەکی زۆر لەم دەقە تێ بگات بێ ئەوەی پێویستی بە کەڵک وەرگرتن لە قامووس هەبێت، واتە رادەی گۆڕانی زمانی فارسی لە ماوەی ئەم ١٠سەدەدا ئەوەندە زۆر نەبووە کە دەقی ئەم کتێبە بۆ فارسی زمانێکی ئەمڕۆیی نامۆ بکات. لە لایەکی دیکەوە ماوەی نێوان دەقی بەردەنووسەکانی تەختە جەمشید و دەقێک وەک بەیهەقی لە نێوان ١٥سەدەدایە. بۆیە ئاساییە ئەگەر بڵیین ڕادەی گۆڕانی زمانی بەیهەقی تا ئەمڕۆ زیاترە لە رادەی گۆڕانی نیوان زمانی تەختە جەمشید و بیستوون تا سەردەمی بەیهەقی، هەروەها ئاساییە وا لێکیبدەینەوە ئەگەر بەیهەقی دەقی سەردەمی داریووشی دیبایە دەبوا لیێ تێ بگەشتایەت، لانیکەم تا ئەو رادەیەی کە ئەمڕٶکە ئێمە لە دەقی بەیهەقی تێدەگەین. ئەمە بەو ماناشە کە بەیهەقی دەبوایە لە کاتی نووسینی کتێبەکەیدا لە وشەگەلی سەردەمی داریووش کەڵکی وەرگرتبایەت، بەڵام کە دەبینین ئەم کارەی نەکردوە.

دەرئەنجامی ئەم بەڵگە هێنانەوە ئەمەیە کە ئەو زمانەی کە دەقی بەردەنووسێک وەک بێستوونی پێ نووسراوە بنەبابی زمانی فارسی ئەمڕۆ نییە. بەڵام لەوانەیە ئەم لێکۆڵینەوە ئەوەش دەربخات کە هیچ کام لەم زمانانەش کە ئاماژەمان پێکردوە پێوەندیەکیان لەگەڵ زمانی ئەو دەقە کۆنانە نییە.

بۆ ئەم بەمەبستە ئێمە کۆمەڵیک وەشەمان لە یەکێک لەم دەقە کۆنانە هەڵبژاردوە کە لە بەردەست دایە. لێرەدا داوامان لە هەموو ئەو کەسانەی کە بە زمان یان زاراوەگەلی جۆراوجۆر قسە دەکەن ئەوەیە بە پیێ زمان و زاراوەی خۆیان لە ژێرە هەر کام لەم وشانەدا تێگەیشتن و شێوازی خوێندەوەیان بنووسن بۆمان. یارمەتی ئێوە دەتوانیت دەلاقەیەکی تازە بەڕووی خوێندنەوەیەکی نوێ لە مێژووی ئەم ناوچەیەی کە باپیرانمان تیایا ژیاون، بکاتەوە.

تکایە ژێر هەر کام لە وشەکاندا تێگەیشتن و شێوازی خوێندنەوەی خۆتان بە بێ لە بەرچاوگرتنی ئەو دەنگانەی کە لە سەر وشەکان دیاری کراوە، بنووسن.

تکایە سەرەتا ناو و زمان یان زاراوەی خۆت لێرە تۆمار بکە:

ئی ێم: پارسَ ....................

ئی ێم: ماد ....................َ
ئی ێم :اۆوجَ ....................
ئی ێم: پَرپَۆ ....................
ئی ێم: هَرَئیۆ ....................
ئی ێم: بختری ێ ....................
ئی ێم: سوُگوُد ....................َ
ئی ێم: اووا رَزمٍری ێ ....................
ئی ێم: زَرَکا ....................
ئی ێم: هَرَوُۆتی ێ ....................
ئی ێم: پَ تَ گوئی ێ ....................
ئی ێم: گَدارَێ ....................
ئی ێم: هیدوُێ ....................
ئی ێم: سَنش: هَوُمَ ۆرگا ....................
ئی ێم: سَکا: تیگرَخَ وُدا ....................
ئی ێم: بابیروُش ....................
ئی ێم :اَپوری ێ ....................
ئی ێم: اَرَباێ ....................
ئی ێم: مودراێ ....................
ئی ێم: اَرمینی ێ ....................
ئی ێم: کَت پَتوکَ ....................
ئی ێم: سپَر دی ێ ....................
ئی ێم: ێ وُ نا ....................
ئی ێم: سَکا: پَرَدرَئی ێ ....................
ئی ێم: کَرکَ ....................

سوپاسی فەراوانتان دەکەین ئەگەر هاوکاریمان بکەن.

- نارین محەمەدی، خوێندکاری مێژووی هونەر و شوێنەوارناسین.
- ئارەش دەکلان، دەرچووی بەشی فیزیا.

http://fridanarin.wordpress.com/2013/07/02/368

ماڵپەڕی نارین محەمەدی