٥\٧\٢٠٢٢

لە كۆڵۆمبیا كاتێك كارەكەرێكی ماڵان و گەریلایەك خەون دەكەن بە راستیی!

عەلی مەحمود محەمەد  

كۆڵۆمبیا یەكێك لە وڵاتنی ئەمەریكای لاتینە، روپێوەكەی ١١٤١٧٤٨ كم چوار گۆشەیە، ژمارەی دانیشتووانی ٥١٠٤٩٤٩٨ كەسە، داهاتی نەتەوەیی ٢٩٥ ملیار و ٦١٠ ملیۆن دۆلارە، داهاتی تاكی ٥٧٥٢ دۆلارە لە ساڵێكدا.

كۆڵۆمبیا دووەم وڵاتە رێژەیەكی بەرز سپی پێستی تێدا نیشتەجێ بووە لە ئەمەریكای لاتین، دەگاتە ٣٧٪، وە ٦،٦٨٪ی هاوولاتیانی ئەفریقین، دانیشتوانی رەسەن تەنها ٤،٣١٪ ولات پێك دەهێنن، ٤٩٪شیان تێكەڵەن.

لە نیو سەدەی رابردوو ئاشتی لە گەڵ گەریلاكان و شەڕی چەكداری كێشەی سەرەكی خەڵك بوو لە كۆڵۆمبیا، جەمسەری بەندی هەڵبژاردنیان دیاری دەكرد، ئاخر ٢٦٠٠٠٠ هەزار كوژراو حەوت ملیۆن ئاوارەی لێكەوتەوەو لە دوای پرۆسەی ئاشتی ساڵی ٢٠١٦ ی نێوان گەریلا ماركسیستەكانی فارك و حكومەتی كۆڵۆمبی بارودۆخ گۆڕا، داخوازی دیكە هاتە پێشەوە وەك نا یەكسانی، گەندەڵی، مافی ژنان، مافی كەمایەتیەكان، پاراستنی ژینگە..... ئەمانەش پێویستیان بە هێزی چەپ بوو بسیان بكات و كاریان لەسەر بكات، لێرە بەدواوە چەپ گرێدراو نییە بە خەباتی چەكداری و كاری زەبرو زەنگەوە، بەڵكە گرێدراوە بەو كێشە هەنووكەیانەی ئاماژەمان پێیان دا.

جاران حوكم بۆ راست، چەك و جەنگەڵ و لادێ و شاخیش بۆ چەپ بوو ، چەپیان بە قاچاخچی مادەی هۆشبەر دەناساند، كەچی خەباتی چەكداری چەپ یەكێك لە هۆكارەكانی لە دژایەتی ئەوانەوە لە دایك بووە "لە ساڵی ١٩٦٤ەوە لە خەبات بۆ چاكسازی كشت و كاڵ (دابەشكردنی زەوی) هۆكاری سەرەكی دەست دانە چەك بووە"، جەنگ لە دژیان فارك دەستی پیكرد، ئەو قاچاخچیانە بۆ راستەكان هێز بوونە هەمیشە.

ئۆلیگارشیەكانی كۆڵۆمبیا بە خوێن و مادەی هۆشبەر ٢٠٣ ساڵ حوكمیان كرد، كۆڵۆمبیا تاكە دەوڵەتی كیشوەرەكەیە كە تا ئێستا هەڵبژاردن تیایدا لە نێوان راست و راست بووە، لە ئێستا بە دواوە كایەكە گۆڕا بۆ چەپ و راست، خەڵك لە فەرمانڕەواییەوە چەپ تاقی دەكاتەوەو لێرەوە چەپی پراتیكی و زاهید دەیباتەوە، لە خەباتەوە دەچنە قۆناغی تاقیكردنەوە، قۆناغێكی مەترسیدارترە لە خەباتی چەكداری.

ئەنجامی هەڵبژاردنی نیشانەی تێكشكانی سستەمی حیزبی پێشوو بوو، گۆڕان بوو بەرەو چەپ، نابێت ئەوەشمان لە بیر بچێت راپەڕینی خەڵك ساڵی پار، پشتی بزاڤی ئۆربیسمۆی راستگەرای كۆنەپەرستی شكاند، لێ كۆڵۆمبیا وڵاتێكی پارێزگارە گۆڕانكاری رادیكاڵی قەبوڵ ناكات، راگەیاندنیش بە دەست راستەكانەوەیە، یان ئەوەتا ئاراستەی پەمبەیی وەربگرن، یان ئەزموونی رابردووی هندۆراس و پاراگوای دووبارە بكەنەوە بە كودەتا، یان وەك ئێستای پیرۆ سەرۆك پیدرۆ كاستیلۆ دەستی بەستراوە و تا ئێستاش نەیتوانیوە كابینەیەكی حكومەتی یەكگرتووی تەواوی هەبێت، چوار جار سەرۆك وەزیرانی پێ گۆڕاوە، ئۆلیگارشییە پارێزگارەكان جوڵەیان پێ بڕیووە، بە كەمایەتی ناو پەرلەمان و ئەنجومەنی پیران وەك پیرۆ زیاتر لەم ئەزموونەوە نزیكە.

لە كۆڵۆمبیا دەسەڵاتی شاراوە هەیە، پێك دێت لە بازرگانانی مادەی بێهۆشكەر، سەرمایەدارو خێزانە راستڕەوە دەوڵەمەندەكان، سەرباری سوپاو ئەمەریكا و كەنیسە و هەردوو پارتە حوكمڕانەكانی پێشوو، كۆی ئەمانە دەسەلاتێكی مەزنیان هەیە، لە سەروی هەمووشەوە راگەیاندنی بەهێزیان هەیە، ئەمانە بەرەو رووی گۆڕانكارییەكان دەبنەوەە، هەوڵ بۆ تێكشكانی كەسایەتییەكان دەدات، لە ٧ ئۆگستەوە جەنگەكە دەست پێ دەكات، ئاخر سەركەوتن بۆ كارە، ئەوان رێگا لە كارەكە دەگرن بۆ گەیشتنەوە بە دەسەلات.

نابێت لە بیرمان بچێت بە یاسا بانكی ناوەندی پارێزراوە لە دەست تێوەردانی حكومەت و دادگای دەستوورییش یەكلا كەرەوە و دەسەڵاتدارە، ئەمانیش وەك لوغمن رێگا دەگرن لە گۆڕانكاری ریشەیی.

حاڵی نایەكسانیی

كۆڵۆمبیا نایەكسانی تیایدا بە پێوەری جینی ٠،٥٠٤ ە، كە ئەمەش رێژەیەكی بەرزە، ئەگەر یەك بێت واتا سەرمایەی وڵات لە دەستی كەسێكدا كۆبۆتەوە، بەڵام ئەگەر سفر بێت یانی یەكسانی تەواو هەیە، سەروەت و سامانی وڵات بە یەكسانی تەواو بەسەر تاكەكانی كۆمەڵگا دابەشكراوە"، كۆڵۆمبیا لە ئەمەریكای لاتین دووەم وڵاتی نا یەكسانە دوای ولاتی بەرازیل و حەوتەمیشە لە جیهان.

لە ساڵی ٢٠٢١ دا رێژەی هەژاری لە كۆڵۆمبیا گەیشتە ٣٩،٣٪ی هاوولاتیان ، ژمارەیان ١٨،٩ ملیۆن كەس بوو لە كۆی ژمارەی دانیشتووان.

١٠٪ی هەرە دەوڵەمەندترینی هاووڵاتیان ٥٨٪ی داهاتیان بەر دەكەوێت، ١٠٪ی هەرە دەوڵەمەندەكانی ولات خاوەندی ٦٥٪ی سامانی وڵاتن١.

٢٪ی ئاغاكان خاوەند ٩٠٪ی زەوی وڵاتن، ١١٪ی هێزی كاری وڵات بێكارن، زۆرترین كاری نا فەرمی لە ئەمەریكای لاتین لە كۆڵۆمبیایە.

لە شار رێژەی هەژاری نزیك ٣٠٪، لە لادێدا رێژەی هەژاری دەگاتە ٦٥٪، بەشی زۆری هاووڵاتیانی لادێ هەژارن، بۆیە ناوچەكانیان بۆتە ناوەندی دەستەو گروپی چەكداری چەپ و تەنانەت تاوانكاری راستگەرایی و مافیایی و باندی قاچاخچی جۆراو جۆر٢.

رێكخراوی هاوكاری و گەشە دەڵێت " یانزە نەوەی دەوێت تا ١٠٪ی هەرە هەژارەكانی كۆڵۆمبیا بگەنە داهاتی مام ناوەند" هەرچەندە كۆرۆنا نا یەكسانی زیاتر كرد، ئەو ماوەیەشی گۆری و ئەو خەونەی درێژترەوە كرد ٣.

٢٥٠٠٠ هاووڵاتی لە شاری بۆگۆتای پایتەخت خەریكی كۆكردنەوەی پاشماوەی دەوڵەمەندەكانن، كە رۆژانە كەمتر لە ٥ دۆلار داهاتیانە، بەشی زۆریشیان لە شەقامەكان دەخەون، داهاتەكەیان تەنها بەشی جەمێك خواردنیان دەكات٤.

گرنگی كۆڵۆمبیا بۆ ئەمەریكا.

كۆڵۆمبیا وڵاتێكی گرنگە، وەك شافێز وتەنی ئیسرائیلی دووەمە لە ناوچەكە، سیاسەتی ئەمەریكاو ناتۆ لە ئەمەریكای لاتین بەڕێوە دەباتو زیاتر لە ٢٠٠ ساڵە پاشكۆی ئەمەریكایە.

ساڵی ١٩٦٢ دوو ساڵ پێش ئەوەی فارك دەست بە خەباتی چەكداری بكات، كۆڵۆنێڵی ئەمەریكی ویلیام یاربۆرۆ لە میانی سەردانی كۆڵۆمبیای دا پێشنیاری دروستكردنی تیمی مەرگی كرد بۆ بنەبڕكردنی جوتیارە شیوعیەكان.

لە ساڵی ١٩٦٣ ژەنەراڵ ئەلبەرتۆ رویزۆ نۆفۆوا، كە لە شەڕی كۆریا بەشداری كردبوو، پێشنیاری دروستكردنی دەستەی چەكداری مەدەنی كرد بۆ شەڕی شیوعیەكان لەناو كۆمەڵگاكانیان.

لە سەردەمی حوكمڕانی ئەلفارۆ ئۆربی ٧ ئائوگوست ٢٠٠٢ – ٧ ئائوگوست ٢٠١٠ ژەنەراڵ ماریۆ مۆنتا كە ئەمەریكا راهێنانی پێكردبوو، زیاتر لە ١٠٠٠٠ خەڵكیان كوشت، بەشی زۆریان چەپ بوون، زۆرجار قوربانیەكان بەرگی گەریلایان دەكردە بەریان دوای كوشنتنیان.

كۆڵۆمبیا شەریكی پەیمانی ناتۆیە، ٩ سەربازگەی ئەمەریكای لێیە ٥، سەرۆكی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا لە ئازاری ئەمساڵ كۆڵۆمبیای هاوپەیمانی سەرەكی لە دەرەوەی ناتۆ دیاریكرد. لەوەش زیاتر رۆیی و وتی: ئەمەریكای لاتین باخچەی پشتەوەی ئەمەریكا نییە، بەڵكە گۆڕەپانی پێشەوەی ئەمەریكایە٦.

لە مێژوودا پارێزگارە راستڕەوە دەسەلاتدارەكانی كۆڵۆمبیا پشتیوانی دەزگا سیاسی و داراییەكانی ئەمەریكایان لە پشت بووە، نەخشەی ئەمەریكایان لە كیشوەرەكە بردۆتە پێشەوە ، ئەگەر ئەمەریكای لاتین باخچەی پشتەوەی ئەمەریكا بووبێت و ئەوا كۆڵۆمبیا سەنگەری پێشەوەی ئەمەریكا بووە.

هەموو نەخشە سیخوڕییەكان دژ فەنزوێلا لە كۆڵۆمبیاوە ئاراستە كراوە، تەقاندنەوەی كارەبا و نەوت و ئاو تا رێكخستنی كودەتاو هەوڵی تیرۆر كردنی مادۆرۆ و هێنانی چەك و نانەوەی پشێوی، لە ئازاری ٢٠٠٨ شافێز راستی وت كە كۆڵۆمبیای بە ئیسرائیلی ئەمەریكای لاتین ناو برد٧.

كۆڵۆمبیا بەرەی گەڕانەوەی راستەكان بوو بۆ دەسەڵات لە بەرازیل، ناوەندی دەست خستنە ناو كاروباری ولاتانی دیكەی وەك پیرۆ و ئیكادۆرو و پۆلیڤیا بوو لە ناوچەكە، تا ئێستا لە روی سیاسییەوە جێگیرترین ولاتی دۆستی ئەمەریكا بوو لە كیشوەرەكە وەلێ لە پڕ گۆڕا، تسۆنامی سور گەیشت پێی٨.

ئەندامێكی كۆنگرێسی ئەمەریكا لە پارتی كۆماری ماریا إلفیرا سالازار " وتی من نیگەرانم لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی كۆڵۆمبیا، بیترۆ دزو تیرۆریست و ماركسیی و داكۆكیكەری شافێزو كاسترۆیە٩.

هەرچەندە بایدن پیرۆزبایی كرد لە بیترۆ و وەلێ فەمانداری فلۆریدا رون دی سانتیس وتی بیترۆ تیرۆریستێكی ماركسییە كاری مادەی هۆشبەری كردووە، وەلێ رێك سكوت سیناتۆری فلۆریدا وتی بیترۆ سۆسیالستێكی چەپی توندرەوە١٠.

خوێن لە كۆمەڵگا دەچۆڕێت، مەترسی خۆ كاندیدكردن.

تا ساڵی ٢٠١٠ خۆپالاوتن لە كۆڵۆمبیا بۆ چەپەكان خۆكوژی بوو، لەو مێژوەوە لە خۆكوژییەوە بووە مەترسی، ساڵی ١٩٤٨ كاندیدی چەپ بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری كۆڵۆمبیا خۆرخی ئەلیسیر گایتان تیرۆر كرا، لە هەڵبژاردنی ساڵی ١٩٩٠دا هەر سێ كاندیدی سەرۆك كۆمار، كاندیدی لیبراڵ لویس كارلۆس و هەردوو كاندیدی چەپ برناردۆ جارامیلۆ ئوسا و بیزارۆ لیونگۆمیز تیرۆر كران.

لە میانی هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ دا میلشیا چەكدارە راستگەراكان رایان گەیاند، دەنگدەرانی بیترۆ ئامانجی سەربازین، لە هەندێك ناوچە نەیان هێشت دەنگ بدەن، لە هەموو خولەكانی پێشوودا بۆ چەپ هەروا بووە، لەم خولوشدا دووبارە بوەوە.

لەماوەی ٨ ساڵ دەسەلاتی ئەلفارۆ ئۆربی لە نێوان ٢٠٠٢ بۆ ٢٠١٠، زیاتر لە ٦٤٠٢ كەس لە لایەن سوپاوە كوژران، زۆریشیان دوای كوشتنیان بەرگی گەریلایان كردە بەریان، ئۆرۆبی باوكی لە لایەن گەریلا ماركسیستەكانی فاركەوە كوژرا، لە ساڵی ٢٠١٦ لە هەڵمەتی راپرسی بۆ ئاشتی دژ بە پرۆسەی ئاشتی وەستایەوە١١.

ساڵی ١٩٨٨ لەسەردەمی تیرۆر كردنی چالاكوانانی چەپ و كۆمۆنیستەكان، ئەنجامی رێكەوتنی هەواڵگری لیوای چواری سوپاو كارتلەكانی بازرگانی مادەی هۆشبەر بوو لە مێدلین ١٢.

لە دوای پرۆسەی ئاشتی نێوان گەریلاكانی فارك و حكومەتی كۆڵۆمبیاوە ١٣٢١ كەس كوژراون لە رابەران و پارێزەرانی مافی مرۆڤ و گەریلاكان.

لە ساڵی ٢٠٢٠ دا زیاتر لە ١٢٠ سەركردەی كۆمەلایەتی تیرۆر كرا، لە ساڵی ٢٠٢١ دا ١٢١ كۆمەڵكوژی ئەنجامدراوەو تەنها لەمساڵدا ٤٧ كۆمەڵكوژی،٩٤ رابەری كۆمەڵایەتی، ٢١ گەریلای فارك كوژران١٣.

لە ساڵی ١٩٨٥ ەوە بۆ ساڵی ٢٠١٨ دەركەوت ٥٧٣٣ ئەندامی پارتی ئونóن پاترóتجا چەپگەرا كوژران، هاوكات ٣٠٠٠ ساندیكایی تیرۆر كران، تا ئێستا لە دوای پرۆسەی ئاشتییەوە لە ساڵی ٢٠١٦ ، ٣١٥ گەریلای فارك كوژراون١٤.

لە ماوەی ٨ ساڵدا ١١٦٣ چالاكوانی پارتی یەكێتی نیشتمانی ئونóن پاترóتجا چەگپەرایان كوشت، لە ناویاندا كاندیدی سەرۆك كۆمار، ١٣ پەرلەمانتار، ١١ پارێزگار هەبوون١٥.

ی إندیباز ١٣١٧ من القادە والمدافعین عن حقوق الإنسان الژین تم
گۆستافۆ بیترۆ جێگرەكەی كێن؟

غوستافو فرانسیسكو بیترو أوریغو لەدایك بووی ١٩-٤-١٩٦٠، لە خێزانێكی لادێی بە بنەچە ئیتاڵی هاتۆتە دنیاوە، كۆچی كردووە بۆ شار، بە منداڵی وانەی ئاینی كاسۆلیكی خوێندووە، سەرەتای هوشیاری سیاسی چەپی لەوێوە لە دایك بووە، كاتێك بینی باوكی بۆ مەرگی كوشتنی جیڤارا هۆن هۆن دەگریا.

لە گەنجی ناوەندێكی رۆشنبیری كردەوە بە نوی گارسیا ماركیز، وەلایەنگری لاهوتی ئازادیبەخش بووە١٦.

لە ساڵی ١٩٧٣ ەوە بە كاریگەری كودەتای شیلی لە لایەن بینۆتشەوە بەسەر حكومەتی چەپگەرای هەڵبژێردراو وە ساختەی هەڵبژاردنەكانی كۆڵۆمبیا رێگای ماركسیزم دەگرێت، لە تەمەنی ١٧ ساڵی لە ساڵی ١٩٧٧ دەبێتە گەریلای گروپی چەپگەرای ئێم ١٩، بیترۆ لە ساڵی ١٩٨٥ دەستگیركراوە بە تاوانی هەڵگرتنی چەك بە نایاسایی ١٨ مانگ لە زیندان بووە. ئەو ناوی ئۆریالنۆی هەڵبژارد لە كاری نهێنی، كە قارمەنێكی ناو رۆمانی سەت ساڵ لە تەنیایی گارسیا ماركێزە.

پیترۆ پسپۆری سیاسی ناسراو، لە ٢٠-١٢- ١٩٩١ ەوە ئەندامی پەرلەمانی كۆڵۆمبیا بووە دوو خول، وە وەك هاوكارێكی دیبلۆماسی بۆ مافەكانی مرۆڤ لە برۆكسل كاری كردووە، ساڵی ٢٠١٠ وەك باشترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران و كەسایەتی سیاسی ساڵ دیاریكراوە، دكتۆرای لە ئابووری و مافی مرۆف هەیە، هاوكات پارێزگاری پێشووی شاری بۆگۆتای پایتەختی كۆڵۆمبیاش بووە ٣١-٤-٢٠١٤ تا ٢٣-١٢-٢٠١٥. لەم هەڵبژاردنە وێرشای هاوپەیمانی مێژوویی هاوكات كاندیدی كۆڕبەندی ساوپاولۆی چەپەكانی ئەمەریكای لاتینیشە.

جێگرەكەی فرانسیا ماركیز رەش پێستی بە بنەچە ئەفریقییە" كۆڵۆمبیا دووەم ولاتە لە ئەمەریكا لاتین رێژەی ئەفریقی لە خۆی دەگرێت "، لە ١ی دیسەمبەری ١٩٨١ لە گوندێكی ناوچەی كاوكا لە دایك بووە، لە دایك و باوكێكی كرێكاری كانەكان، لە ١٣ ساڵییەوە بۆتە چالاكوان لە بواری ژینگەو مافی مرۆڤ، لە ئازایەتی و بوێریدا نەیارانی زیاتر سەرسامن پێی، لە ١٦ ساڵی وازی لە خوێندن هێنا تا منداڵەكەی بەخێو بكات. لەكاتی خوێندن لە قۆناغی زانكۆی سانتیاگۆ دی كالی كۆلێژی یاسا كارەكەری ماڵانی كردووە تا خەرجی خوێندنەكەی دەربكات، ئێستاش یەكەم ژنی رەش پێستە ببێتە جێگیری سەرۆك كۆماری كۆڵۆمبیا ، دووەم جێگیری سەرۆك كۆماری رەشە لە ئەمەریكای لاتین دوای ئەبسی امبل لە كۆستاریكا.

لە لیستی ١٠٠ ژنە بەهێزەكەی جیهانی بی بی سی دا بووە، خەڵاتی جۆڵدمانی وەرگرتووە كە هاوتای نۆبڵی ژینگەی جیهانە ١٧. لە رووی سیاسییەوە، فرانسا ماركیز لە چەپی بیترۆوەیە.

گەریلاكانی ئێم ١٩ كێ بوون؟

گروپی ئێم ١٩ دژ بە ساختەكاری هەڵبژاردنی ساڵی١٩٧٠ وەك كاردانەوەیەك لە بەرامبەری دامەزراو دواتر هانایان بۆ چەك برد، لە ٨-١-١٩٧٤ دەستیان دایە چەك تا رێكەوتی ٨-٣-١٩٩٠، لایەنێكی بچوكتر بوون لە دەستە چەكدارییەكانی دیكەی وەك فارك و ئیلین ، لە نێوان ١٥٠٠ بۆ ٢٠٠٠ گەریلا بوون، لە دوای ساڵی ١٩٨٥ ەوە گەشەیان كرد بوونە دووەم هێزی چەكداری یاخی.

ئێم ١٩دەستەیەكی چەكداری شاری بوون وەك بزاوتی تۆبامارۆس لە ئۆرۆگوای و مۆنتینرۆس لە ئەرجەنتین، كەمتر لە گروپەكانی دیكە زەبرو زەنگیان بەكار دەهێنا، پێك هاتبوون لە قوتابیان و هونەرمەندو چالاكوانان، زیاتر رۆشنبیرانی شاری بوون، گەنگەشەیان بۆ پراتیكی رۆبن هودانە دەكرد، دەستیان بەسەر شیری ناو بارهەڵگری ماركێتەكان دەگرت و دابەشیان دەكرد لە گەڕەكە هەژار نشینەكان، تەنانەت دەستیان گرت بەسەر شمشێرەكەی سیمۆن پۆلیڤار، دواتر ساڵی ١٩٩٠ دوای رێكەوتن لە گەڵ دەسەلات شمشێرەكەیان هێنایەوە، لە روی قوتابخانەی فكرییەوە زیاتر نزیك بوون لە كوبا.

ئەم بزووتنەوەیە لەماوەی بەرهەڵستكارییان زۆر چالاكی گرنگی سەربازیان ئەنجامدا، وەك رفاندنی فرۆكەو دەستگرتن بەسەر سەفارەتخانەكان وەك سەفارەتی دۆمۆنیكان لە ٢٧-٢-١٩٨٠ توانیان ١٤ باڵوێز بە بارمتە بگرن، دەستگرتن بەسەر خانووی دادپەروەری ناوەندی كە زیاتر ١٠٠ كەسی تێدا كوژرا، نیوەیان لە دادەرەكان بووون.

لە شەوی سەری ساڵ ١٩٧٩تونێلێكیان لێدا بۆ كۆگای چەكی سوپا لە نۆرس كانتۆن، لە ئەنجامدا دەستیان بەسەر ٥٠٠٠ پارچە چەكدا گرت.

زۆر لە سەركردەكان گەریلاكانی ئێم ١٩ راستەوخۆ سەركردایەتی چالاكییەكان ناو شارەكانیان دەكرد، زۆریان لەم نێوەدا گانی خۆیان بەختكرد.

ئەم بزووتنەوەیە دوای رێكەوتن لە گەڵ دەسەڵات، لەساڵی ١٩٩٠ بەشداری هەڵبژاردنیان كرد بەناوی ١٩تهـ ئۆف ئاپرل مۆڤەمەنت، لە هەڵبژاردنی دیسەمبەری ١٩٩٠ رێژەی ٢٦،٩٣%ی دەنگەكەیان هێنایەوە، كە دەیكردە ٩٩٢٦١٣ دەنگ و ١٩ كورسی لە كۆی ٧٥ كورسی پارلەمانیان بەدەست هێنا، دووەم هێزی ناو پەرلەمان بوون، ئەوەی شایانی ئاماژەیە لە ساڵی ١٩٩٠ دوو هەڵبژاردن لە كۆڵمبیا ئەنجامدرا لە مانگەكانی مارت و دیسەمبەر، هەڵبژاردنی دووەم لە ئەنجامی رێكەوتنی حكومەت و گەریلاكانی ئێم ١٩ ئەنجامدرا، یەكەم هەڵبژاردنیش بوو ئۆپۆزسیۆنی چەپ بەهێزەوە چووە پەرلەمانەوە.

هەر لەو ساڵەدا ٢٦-٤- ١٩٩٠ كاندیدیان بۆ پۆستی سەرۆك كۆماری كارلوس بیزارو لیونغومیز تیرۆر كرا.

رۆڵی راگەیاندنی دژ.

پێش خولی دووەمی هەڵبژاردنی ئەمجارەی سەرۆك كۆماری كۆڵۆمبیا، گۆڤاری سیمانای بەناو بانگ لەسەر بەرگی گۆڤارەكەی نووسی: لە نێوان جەنگاوەرێكی رابردوو و ئەندازیارێك.

لە كاتێك ئەو چەكدارە سێ دەیەو نیوە بەرگی گەریلایی فڕێداوەو زۆر پۆستی سیاسی گرنگی لە وڵات وەرگرتووەو دو خولی پەرلەمان، پارێزگاری پایتەخت، وابەستەی سیاسی باڵوێز لە برۆكسل، ئەندامی ئەنجومەنی پیران، دوو خول كاندیدی سەرۆك كۆمار، پسپۆڕی ئابووری و سیاسی، پارێزەری ژینگەو مافی مرۆڤ و لایەنگری مافی ژنان، ئەو ئەندازیارەش كە باس دەكرێ دژە ژن و كۆنەپەرست و لایەنگری هیتلەرە.

هەرناندیز بە ترامپی كۆڵۆمبیا دەناسرا، لە ساڵی ٢٠١٦ خۆی رایگەیاندبوو هەواداری هیتلەرە١٨.

گۆستافۆ وتی هەڵمەتەكەمان لە دەستی ژنانە، پێشتر لە چاوپێكەوتن لە گەڵ رۆژنامەی ئیل ئیسبیكتادۆر وتی هرناندیس تا ئاستی تاڵیبان كۆنەپەرستە١٩.
وەك دەبینین راگەیاندنی راست چۆن راستییەكان پیچەوانە نیشان دەدەن.

ئۆلیگارشییەكان كۆڵۆمبیا كەناڵەكانی راگەیاندنیان كۆنترۆڵكردووە، هیچیشیان لایەنگری پیترۆ نەبوون لەو جەنگە سیاسییە، بەڵكە تەواو دژ بوونە.

سەیر كەن چۆن ئۆلیگارشییەكان كۆنترۆڵی كەناڵەكانی راگەیاندنیان كردووە، لویس كارلۆس سارمینۆ خاوەند ٢٧ كەناڵی راگەیاندنە، كارلۆس ئەردیلا خاوەند ٧ كەناڵە، سانتۆ دۆمینگۆ خاوەند ٤ كەناڵە و سێ هەرە دەوڵەمەندەكانی وڵاتن.

بە پێی زانیاری یەكێتی رۆژنامەنووسانی كۆڵۆمبی ٧٨٪ی هاوولاتیان زانیاری لە ٨ كەناڵەوە وەردەگرن٢٠.

ئەم كەنالانە چۆن لە بانگەشەی هەڵبژاردن دژ بە پیترۆ بوون، لە داهاتووشدا بەرەو رووی دەبنەوە وەك مەكسیك و فەنزوێلاو پیرۆو پۆلیڤیاو ...... هتد.


هەڵبژاردنی نێوخۆی هاوپەیمانی مێژوویی/

لەم خولەی هەڵبژاردندا كاندیدە براوەكانی هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆك كۆمارو جێگرەكەی بەربژێری هاوپەیمانی رێكەوتنی مێژویی -كۆڵۆمبیایەكی دیكە شیاوی بەدی هاتنە" پاجتۆ هستóرجۆ" نە بوون، كە لە ١٧ لایەن شیوعی و چەپ تا چەپی ناوەند پێك هاتووە، ١٣ لایەنیش لە دەرەوەی هاوپەیمانیەتییەكە پشتیوانین، هاوپەیمانییەتییەكە لە رێكەوتی ١١-٢-٢٠٢١راگەیەنراوە، بیترۆ نوێنەری جۆلۆمبا هومانا ەیە لەناویدا.

لە هەڵبژاردنی ناوخۆیی هاوپەیمانیەتیەكە ٥ كاندید ركابەری یەكتریان كرد تا ببنە بەربژێری سەرۆك، ٥٨١٨٣٧٥ كەس بەشداری دەنگدانیان كرد، لە ناویاندا دەنگی ١٢٢٤٧٩ كەسیان سپی بوو، وە ١١١١٣٨ كەسیش دەنگەكانیان سوتا.

بیترۆ كاندیدی كۆڵۆمبیای مرۆڤی و یەكێتی نیشتمانی بوو لە هەڵبژاردنی ناوخۆی هاوپەیمانیەتیەكە، توانی متمانەی ٨٠،٥٪ی دەنگدەرانی پارتەكانی ناو هاوپەیمانییەتییەكە بە دەست هێنا كە دەیكردە ٤،٤٩٥،٨٣١ دەنگ، بەمەش بووە كاندیدیان، فرنسا ماركیزی جێگیریشی رێژەی ١٤،٠٥٪ی دەنگەكانی هێنایەوە كە دەیكردە ٧٨٥٢١٥ دەنگ، ناوبراو كاندیدی پارتی جەمسەری دیموكراتی چەپگەرا بوو.

كۆبوونەوەی ئەو لایەنانە لە دەوری ئەم هاوپەیمانییە، هەنگاوێكی گرنگ بوو بۆ دیاریكردنی نەخشە رێگای گۆڕانكاری كە زیاتر لە ٢٠٣ ساڵ بوو دەسەڵاتی سیاسی ئابووری و سەربازی و راگەیاندن بەدەست ئۆلیگارشیەكانەوە بوو.

زەمینەی هەڵبژاردن.

 
ئەنجامەكانی هەڵبژاردنی ئەمجارەی سەرۆكایەتی كۆمار لە كۆڵۆمبیا، تسۆنامییەك بوو رابردووی ٢٠٣ ساڵەی دەسەڵاتی ئۆلیگارشی پارێزگاری كۆڵۆمبی راماڵی، لە مێژووی سیاسی كۆڵۆمبیا راست و راستی پەڕگیڕ دەستیان بەسەر ژیانی سیاسی كۆڵۆمبیا گرتبوو، بۆ یەكەمجار لە دەستیان دەرهێنرا.

تا ساڵی ٢٠٠٨ هەموو ولاتەانی ئەمەریكای لاتین چەپ بە رادیكاڵەكان و پراگماتییكەكانەوە دەسەلاتداری بوون، بە ئۆرۆگوای بۆرجوازییشەوە، پاش ١٧٥ ساڵ لە دەسەلاتدارێتی پارتەكانی بلانكۆو كۆلرادو. هەرچەندە باسی شەپۆڵی پەمبەیی دەكرێت لە ئەمەریكای لاتین وەلێ لە راستیدا تسۆنامی سورە هەڵیكردووە.

تا ئێوارەی رۆژی یەك شەمەی رێكەوتی ١٩-٦-٢٠٢٢، كەس باوەڕی ناكرد ئەمجارە چەپ لە كۆڵۆمبیا هەڵبژاردنی پۆستی سەرۆك كۆماری بباتەوە، كێشە لە ئاستی هژمۆنیای جەماوەری نەبوو، كە دیار بوو بەلای چەپدا قورس بوو، بەڵكە ئەزموونەكانی هەڵبژاردنەكانی رابردوو وە هێزی شاراوەی راستی دەسەلاتدار و گرنگی ئەم ولاتە بۆ ئەمەریكا كە ٢٠٣ ساڵ بوو پاشكۆی سیاسەتەكانی بوو، ئەو باوەڕەی دروستكردبوو، ئێستاش رێگاكە راستە رێ نییە و لوغماوییە، سەرمایە بە ئاسانی دەسەلات تەسلیم ناكات، ٢٠٣ ساڵ راستڕەوە پارێزگارەكان حوكمیان كرد، لەم ولاتە بەرفراوانترین شەڕی ناوخۆیی تیایدا ئەنجامدرا بۆ پاراستنی دەسەلات، چەندین كاندیدی تێدا كوژرا، بۆیە نەك پێش نەوەیەك و بگرە پێش رۆژێكیش باوەڕ ناكرا بەم ئەنجامە، هەنووكە بووە بە پرسێكی راستی، بەڵام بۆمب رێژە.

راستەكان لە وڵات دوای وڵات لەم كیشوەرە سورە جەماوەر دەترسێنن بەوەی شوعیەت هات، وەلێ هەژاران و لاوان بێترس لە وشەی شیوعیەت دەنگ بە چەپەكان دەدەن، چونكە پاكترو راستگۆترن، بەرنامەو گوتارەكانیان لەگەڵ بەرژەوەندییان دێتەوە.

دامودەزگا سەركوتكەرەكان، بەرتیل و دەنگ كڕین، لایەنداری راگەیاندن بۆ ئۆلیگارشیەكان، چاوسور كردنەوە، دەسەلاتی قوڵ، تەڵەكەبازی هەمە جۆر لە پرۆسەی هەڵبژاردن...... هەموو ئەمانە وای دەكرد سەركەوتنی چەپ خەون بێت.

ساغبۆتەوە پارەی مادەی بێهۆشكەر بەكار هێنراوە بۆ كڕینی دەنگ لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی رابردوو.

گۆستافۆ بیترۆ دەڵێت هاوپەیمانی لە نێوان هەندێك كەرتی دەوڵەت و قاچاخچیەكانی مادە هۆشبەرەكان هەیە، هەر كاتێك كەرتی كشتوكاڵ وێران بكەن مادەی هۆشبەر زیاد دەكات.

ساڵی ٢٠٠٢ لەسەردەمی دەسەلاتی ئۆربی لەكاتی جەنگی سەرانسەری دژ بە گەریلا ماركسییەكان، پەیوەندی لەگەڵ میلشیا تاوانكارەكان و بازرگانانی مادە بێهۆشكەر دانا، لەوكاتە كۆنگرێسی كۆڵۆمبی ٣٥٪ی لە ژێر دەسەلاتی بازرگانانی مادەی هۆشبەرو تاوانكاران بوو٢١.

وەلێ متمانە بەو دەسەلاتە نەما، هەڵبژاردنەكان تا ئێستا دوبارە كردنەوەی رابردوو بوون، وەلێ ئەمجارە نۆرەی هاتنی قازە رەشەكە بوو ، رێژەی رتكردنەوەی ئۆربیسمۆكان گەیشتە ٧٠٪ ٢٢.

لە كۆڵۆمبیا گوایە هەڵبژاردن ئەنجام دەدرێت ، وەلێ چەتەی مادەی بێهۆشكەر سەرۆك و پەرلەمانتار و ئەندامانی ئەنجومەنی پیرانی داناوە٢٣.

مێژووی هەڵبژاردن لە كۆڵۆمبیا.

لە ساڵی ١٨٢١ ەوە ٥٦ هەڵبژاردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار لە كۆڵۆمبیا ئەنجامدراوە، لە ساڵی ١٨٥٧ دا یەكەم هەڵبژاردنی راستەوخۆی سەرۆكایەتی كرا پارتی لیبراڵَ و پارێزگاران بەشداربوون لە پێشبڕكێكە، دواتر گەڕانەوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك لە لایەن نوێنەرانەوە، هەڵبژاردنی راستەوخۆی سەرۆك ئەنجام نەدرایەوە تا ساڵی ١٩١٤، لەوساوە بۆ ئێستا ٢٦ هەڵبژاردن راستەوخۆ ئەنجامدراوە، ٥٥ جار بە گشتی هەردوو پارتی لیبراڵ و پارێزگاران پۆستەكەیان بردووە، ٢٦ جاری لە رێگای نمایشی هەڵبژاردنی راستەوخۆوە.

تا ساڵی ١٩٧٠ تەنها هەردوو پارت پارێزگاران و لیبراڵ بەشدار بوونە لە پرۆسەكە، لە دوای ئەو مێژوەوە پارتی دیكە هاتۆتە ناو پرۆسەكەوە" ساڵی ١٩٧٤ هەڵبژاردن نەكراوە".

لە هەڵبژاردنی ١٩ی ئەبرێلی ١٩٧٠ ساختەكاری كرا بە قازانجی میشایل باسترانا بۆریۆرۆ، بۆیە لایەنگرانی غۆستافۆ روخاس بینیلا(١٢ مارس ١٩٠٠ ـ ١٧ ینایر ١٩٧٥- ناوبراو لە رێگای كودەتاوە لە ساڵی ١٩٥٣ گەیشتە دەسەڵات، مافی دەنگدانی بەخشی بە ژنان، نەخۆشخانەو تەلەفزیۆن و زۆر پرژەی كردەوە......) نارازی بوون لە ساختەكاریەكە و دەستیان دایە چەك و بزافی ١٩ م یان راگەیاند.

خەون بوو بە راستیی.

ئەگەر زۆر بوو كۆڵۆمبیا لە ساڵی ١٩٤٨ سەرۆكێكی چەپ هەڵبژێرێت لە دواهامین ولاتی لاتینەوە ببوایەتە یەكەم وڵاتی لاتین خاوەند سەرۆكی چەپ بەناوی خورخی ئەلیپێر جایتان، سەرۆكی كارێزمای پارتی لیبراڵ، بەڵام تیرۆر كرا، نووسەری بەناو بانگی جیهانی گارسیا ماركیز لە پەرتووكی ژیان چیرۆك دەگێڕێتەوە ڤڤر پارا جۆنتار لا هستۆرا بە درێژی باسی پرۆسەی تیرۆكردنەكە دەگێڕێتەوە، لەو كاتەدا لە نزیكی شوێنی روداوی تاوانەكە بووە.

لە هەمان رۆژی تیرۆركردنی جایتان، دەبوایە گەنجێكی ببینیایە بەناوی فیدل كاسترۆ، بۆ ئەوەی پێكەوە باسی شۆرش بكەن. پرۆسەی تیرۆر كردنەكە لە مێژوودا ناو نرا بۆ غۆتازۆ٢٤.

پیترۆ كۆڵی نەدا سێجار خۆی كاندید كرد بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار، ساڵی ٢٠١٠ كە خۆی كاندید كرد، ریزبەندی چوارەمی گرت و نەیتوانی بچێتە خولی دووەمی پێشبڕكێكەوە، لە هەڵبژاردنەكە تەنها ١٣٣١٢٦٧ دەنگی هێنایەوە كە دەیكردە ٩،١٤٪ی دەنگەكان.

لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٤ چەپەكان لە بری پیترۆ خاتوو كلارا لۆبیزیان كاندید كرد، توانی ١٩٥٨٥١٨ دەنگ بهێنێتەوە كە دەیكردە ١٥،٢٢٪ی دەنگەكان.

لە هەڵبژاردنی ١٧ی یۆلی ٢٠١٨ ەدا گۆستافۆ پیترۆ بۆ جاری دووەم خۆی كاندید كردەوە، لە خولی یەكەم ٤٨٥٥٠٦٩ دەنگی هێنایەوە، كە دەیكردە ٢٥،٠٩٪ دەنگەكان ، ریزبەندی دووەمی بەدەستهێناو چووە خولی دووەمەوە، لە خولی دووەمدا توانی ٨٠٤٠٤٤٩ دەنگ بهێنێتەوە، كە دەیكردە ٤١،٧٧٪ی دەنگەكان، ئەم رێژە بەرزە نیشانەی گەشەی جەماوەری چەپ بوو لە وڵات، لە كاتێكدا لەو ساڵەدا هێشتا چەپ خولی دووەمی سەركەوتنەكانی لە كیشوەرەكە دەست پێ نەكردبوەوە، لە قۆناغی دۆڕاندا بوو لە پرۆسەی هەڵبژاردن.

بەمەش پیترۆ دەنگەكانی بە رێژەیەكی بەرز لە چاو ٨ ساڵ لەمەوبەر زیادی كرد، لە خولی یەكەم بە رێژەی ٣٦٤٪ و لە خولی دووەم بە رێژەی ٦٠٤٪.
لێ لە هەڵبژاردنی ئەمساڵدا پترۆ توانی لە خولی یەكەم ٨٥٤١٦١٧ دەنگ بەدەست بهێنێت كە دەیكردە ٤٠،٣٪ی دەنگەكان، لە خولی دووەم دەنگەكانی بەرز كردەوە بۆ ١١٢٨١٠١٣ دەنگ كە دەیكردە ٥٠،٤٤٪ی دەنگەكان، بە پێی شێوازی ژماردنی دەزگای هەڵبژاردنی كۆڵۆمبی، ٢٧٣٩٣٩٦دەنگ زیاتری لە خولی یەكەمی هێنایەوە، زۆرینەیان ئەوانە بوون لە خولی یەكەم بایكۆتی دەنگدانیان كردبوو.

لە بەرامبەردا هەموو راستەكان بە پۆپۆلیست و لیبراڵ و پارێزگارەكەیەوە كە دەنگیان بە ڕكابەرەكەی دا.

هەرچی ركابەرەكەیەتی رودولفو هرناندیز ناسراو بە ترامپی كۆڵۆمبیا لە خولی یەكەم ٥،٩٦٥،٣٣٥ دەنگی بەدەست هێنا، كە دەیكردە ٢٨.١٧٪ دەنگەكان، لە خولی دووەم دەنگەكانی بەرز بوەوە بۆ ١٠،٥٨٠،٤١٢ دەنگ، كە دەیكردە ٤٧،٣١٪ی دەنگەكان، ئەم رێژەیەش كۆی دەنگەكانی راستگەرەكانە بە دەنگی راستی دەسەلات فیدیریكو جوتیریز یشەوە، كە بۆ خۆلی دووەم خۆی یەكلا كردەوەو زۆر زوو بێ بیركردنەوە پشتیوانی بۆ هرناندیز دەربڕی، ناوبراو ٥،٠٦٩،٤٤٨ دەنگی لە خولی یەكەم هێنابوەوە دەیكردە ٢٣.٩٤٪ی دەنگەكان.

پترۆ توانی بە زێدەی ٧٠٠٦٠١ دەنگ هەڵبژاردنەكە لە راكەبەرەكەی بباتەوە، كە دەیكردە ٣،١٣٪ی دنگەكان، پێچەوانەی ئەوانەی بانگەشە دەكەن بۆ ئەوەی بە رێژەیەكی زۆر كەم لە پێشەوەیە.

دەنگە سپیییەكان لە خولی یەكەم ٣٦٥٧٦٤ ە، دەكاتە ١،٧٣٪ی دەنگەكان، لە خولی دووەم بەرز بوەوە بۆ ٥٠١٩٨٧ دەنگ، كە دەیكردە ٢،٢٤٪ی دەنگەكان.

كۆی دەنگەكان خولی یەكەم ٢١١٧٣١٥٧، لە خولی دووەم ژمارەی دەنگەكان بەرز بوەوە بۆ ٢٢٣٦٣٤١٢ دەنگ.

دەنگە سوتێنراوەكان لە خولی یەكەم ٢٦٨٤٤٨ دەنگ كە دەكاتە ١،٢٥%ی دەنگەكان ، لە خولی دووەم بەرز بوەوە بۆ ٢٩٥٢٨٢ دەنگ كە دەكاتە ١،٣٠٪ی دەنگەكان.

ژمارەی بەشداربووان لە خولی یەكەم ٢١٤٤١٦٠٥ كەسە، بۆ خولی دووەم بەرز بوەوە بۆ ٢٢٦٥٨٦٩٤ كەس، رێژەی دەنگدان لە خولی یەكەم ٥٤،٩٨٪ە، لە خولی دووەم بوو بە ٥٨،١٪، ئەمەش بەرزترین رێژەی بەشداری دەنگدانە لە ٥٠ ساڵی رابردوودا.

كۆی دەنگە راستەكان لە خولی دووەم ٢١٨٦١٤٢٥ دەنگە، رێژەی دەنگەكان پترۆ لە كۆی دەنگە راستەكان ٥١،٦٪، لە بەرامبەردا دەنگی ركابەرەكەی ٤٨،٤%ی دەنگەكانە.

بە پێی جوگرافیا بێت چەپەكان زیاتر لەناوچەی لیبراڵەكان چوونە پێشەوە، زۆرینەی ناوچەی لیبراڵەكان گۆڕاوە بۆ چەپ، ناوەوەش تا ئێستا پارێزگارن، هەرچەندە زۆر جیاوازی لە نێوان ئەو دوو حیزبە نییە، نووسەری گەورەی كۆڵۆمبی گارسیا ماركیز دەیوت جیاوازی نێوان پارێزگارەكان و لیبراڵەكان ئەوەیە پارێزگارەكان كاتژمێر ٦بەیانی دەچن بۆ كەنیسەو لیبراڵەكان كاتژمێر ٧ دەڕۆن٢٥.

چەپ لەم هەڵبژاردنە لە بۆگۆتای پایتەخت و كەنارەكان، ناو پێك هاتەكان " رەش پێستەكان، دانیشتووانی رەسەن"زۆرینەی بەدەست هێنا، بەتایبەت هەرێمی تشۆكۆ كە زۆرینەی ٨٠٪ ئەفریقین و ئەوانی دیكەش هەژارن ، لەم هەرێمە چەپەكان زۆرترین رێژەی دەنگیان لەسەر ئاستی هەموو وڵات تێیدا هێنایەوە.

هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پیران.

تا ساڵی ١٩٧٤ هەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پیران لە كۆڵۆمبیا ئازاد نەبوو، بەڵكە كورسییەكان ٥٠٪ بە ٥٠٪ دابەش دەكران لە نێوان پارێزگارەكان و لیبراڵەكان، هەڵبژاردن لە ناو لیستی هەر یەكێك لەو دوو پارتە دەكرا، لەو مێژووە بە دواوە لایەنی دیكەش هاتنە ناو پرۆسەكەوە.

چەپەكان ناو هاوپەیمانی مێژویی لە هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠١٨ خاوەند ٩ و ٧ كورسی بوون، لە پەرلەمان و ئەنجومەنی پیران، وەلێ لەم هەڵبژاردنە ژمارەی كورسییەكانیان لە پەرلەمان بۆ ٢٨ كورسی بەرز كردەوە لە كۆی ١٦٩ كورسی، لە گەڵ ٥ كورسی بۆ پارتی كۆمێنز (فاركی پێشوو)، ٢ بۆ ئەفرۆ ئەمەریكی و دانەیەكیش بۆ هاوولاتیانی رەسەن.

هەروەها لە ئەنجومەنی پیران هاوپەیمانی مێژوویی ٢٠ كورسی لە كۆی ١٠٦ كورسی بردەوەو وێڕای ٥ كورسی بۆ كۆمێنز، ٢ كورسیش بۆ هاووڵاتییە رەسەنەكان.

ئەگەر هەلچبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی پیران دوای هەڵبژاردنی سەرۆك كۆماری ئەنجام بدرابایە، ئەوا تسۆنامییەكە كاری لەسەر ئەنجامی ئەو هەڵبژاردنانەش دادەنا.

دۆست و دوژمنان چی لە بارەوە دەڵێن؟

پێگەی فۆرۆ مەدریدی راستگەرای ئیسپانی پیترۆی تۆمەتبار كردووە بە پەیوەندی لەگەڵ كوباو فەنزوێلا، دەڵێت لە تەمەنی ١٧ ساڵی بۆتە گەریلا لای گروپی ئێم ١٩ی ماركسی، بەشدار بووە لە پەلاماری تەلاری دادوەری گەورەترین پەلامار بووە لە مێژووی كۆڵۆمبیا.

نەیارانی دەڵێن پیترۆ لە ساڵی ١٩٩٤ شافێزی بینیوە دوای كودەتا سەرنەكەوتووەكەی، ساڵی ٢٠١٦ سەردانی فەنزوێلای كردووە،چۆتە، ماركێتێكی پڕ خۆراك لەسەر رەفە، پۆستێكی كردووە بەوەی نەبوونی خۆراك پڕوپاگەندەی نەیارانی حكومەتە.

ماڵپەڕی بارۆن نووسی: سەرۆكی كۆڵۆمبیای نوێ ولاتی بەرەو چەپ برد، بازاڕ پێیان باش نییە.

بلمبۆرگ نووسی بازاڕی كۆڵۆمبی دەخنكێت دوای سەركەوتنی پیترۆ.

لە بەرامبەردا یەكێتی چەپی ئیسپانیا" شیوعی و پۆدیمۆس " پشتیوانی لێ دەكەن و دەنگی بۆ كۆدەكەنەوە لە ناو پەنابەرانی كۆڵۆمبی لە ئیسپانیا.

هاوكات ئابووریناسی بەناو بانگی فەرەنسی فرانسۆ بیكتی رەزامەند بوو راوێژ بە حكومەتی بیترۆ بكات لە دوای سەركەوتنی.

حیزبی شیوعی كۆڵۆمبیش هاوپەیمانی نزیكیەتی، پێیان وایە ولات پێویستی بە سەركەوتنی چەپە، چاكسازی زەوی، ئاشتی لە نیوەی رێگا راوەستاوە دەبێت تەواو بكرێت، یاسای كاری دادپەروەر پێویستە، چاكسازی كەرتی پەروەردە لە خزمەت قوتابیان داواكاری هەنووكەیین.

سەركەوتنی چەپ و كاریگەری لە سەر فەنزوێلاو ئەمەریكای لاتین.

كۆڵۆمبیەكان گوێیان لە بەشێك لەو ١،٧ ملیۆن فەنزویلییە رانەگرت كە ئاوارەی ولاتەكەیان بوونە، دەنگیان بە كاسترۆشافیستایەك دا، چونكە ئەوان ئاوارەی ئابلوقەی ئابوورین نەك سیاسی، زۆریان لە سەردەمی شافێزدا كەرامتیان بۆ گەڕابوەوە.

كۆڵۆمبیاو فەنزوێلا ٢٢١٧ كیلۆمەتر هاوسنووریان پێكەوە هەیە، كۆڵۆمبیا لە ماوەی رابردوو زۆر كێشەی بۆ حكومەتی فەنزوێلا دروست كرد، بە ئەندازەی ولاتە ئەنگلۆ سەكسۆنیەكان زیاتر كاری بۆ روخانی حكومەتەكەی كرد.

غوایدۆ سەرۆكی ئۆپۆزسیۆنی راستی فەنزوێلی، وە سەرۆكی دیاریكراوی ئەمەریكا، تا ئێستا پیرۆزبایی لە بیترۆ نەكردووە بە بۆنەی سەركەوتنی لە هەڵبژاردنی كۆڵۆمبیا، ئەو نەك هەموو كارتەكانی دۆڕاندووە لە كۆڵۆمبیا، تەنانەت زۆر كۆمپانیای وەك مۆنیمۆرۆس كە بارەگای لە كۆڵۆمبیایە، دوای سەركەوتنی پیترۆ خاوەنداری دەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی فەنزوێلی، كە ئەمەریكا بەخشی بووی بە ئۆپۆزسیۆن، بۆیە ئۆپۆزسیۆنی راستگەرای فەنزوێلی شكستی گەوەیان لەم هەڵبژاردنە خوارد، شكستی ئەوان جەرگبڕترە لە شكستی ئۆلیگارشییە كۆڵۆمبییەاان، بە سەركەوتنی چەپ حكومەتی فەنزوێلا دەستەكەوتێكی گەورەی بە دەست هێنا، ئارامی و سەقامگیری زیاتر بەخۆوە دەبینێت، چاوەڕوانی جەژنی سەركەوتنی مانگی ئۆكتۆبەری لۆلان لە بەرازیل، یەكجاری ناوچەیەكی ئارام لە كیشوەرەكە بۆ چەپەكان پێك دەهێنێت، سەقامگیری بۆ فەنزوێلاو پۆلیڤیا و ولاتانی دی دەخولقێنێت، وە زەمینە بۆ سەركەوتنەوەی چەپ لە ولاتانی وەك ئۆرۆگوای و ئیكوادۆرو پاراگوای خۆش دەكاتەوە، كە دووەكەی یەكەم دوو ئۆپۆزسیۆنی بەهێزی چەپی تێدایە كە پێشتر دەسەلاتدار بوونەو ئێستاش لە دەرگای حوكمڕانی دەدەنەوە.

بۆیە سەركەوتنی چەپ لە كۆڵۆمبیا تەنها گەیشتن بە دەسەلات لە وڵاتێك نییە، بگرە هێزیشە بۆ چەپ لە هەموو ئەمەریكای لاتین.

سەركەوتن مسۆگەرە كرێتەوە؟

ژیان تەنها ٤ ساڵی داهاتوو نییە، چەپ بوونیش تەنها پڕۆژەی خولێكی دەسەلات نییە، بەڵكە لە هەڵبژاردنی داهاتوو دادگایی ئەم چوار ساڵە لە رێگای سندوقەكانی دەنگدانەوە دێتە پێشەوە.

پترۆ لە بانگەشەی هەڵبژاردن راگەیاند لە ئابووری مەرگەوە دەگوازینەوە بۆ ئابووری ژیان "نەوت، خەڵوز، كۆكایین" ی بە مەرگ ناوزەد كرد.

وەلێ تا ئێستا ئەو سێیە زۆرترین داهاتی كۆڵۆمبیا دیاری دەكەن، كۆڵۆمبیا یەكەمی جیهانە لە بەرهەم هێنانی كۆكاین، ئەگەر دەستبەرداریان ببێت ئەلتەرناتیفیان چییە بۆ داهات تا پڕۆژەكانی بباتە پێشەوە؟، كە سەرچاوەی سەرەكی داهاتی وڵاتن، پڕۆژەكانی ئەو بۆ كەسانێكن هەموو گیرفانیان بەتاڵە، بۆیە گیرفانی پڕی دەوێت.

بڕیار وایە باجی سامان بەسەر ٤٠٠٠٠٠ كەس لە هەرە دەوڵەمەندەكان كۆڵۆمبیا بسەپێنێت، زیادكردنی لانی كەمی كرێ، تەندروستی گشتی، بیمەی بێكاری، چاكسازی ریشەیی زەوی، خوێندنی خۆڕایی ......، هەموو ئەمانەش پەیوەستن بەو باجەی دەیسەپێنێت بەسەر دەوڵەمەندەكانی وڵات. دابەشكردنی زەوی بەسەر جوتیاران پەیوەستە بەوەی دەست بەسەر زەوی ئاغاكاندا بگرێت، بۆ ئەوەی شتێك بە زۆرینە بدات دەبێت بەشێك باش لە چینە داراكان وەربگرێت، بۆیە بواری مانۆڕ و پاشەكشە لە بەڵێنەكانی هەڵمەتی هەڵبژاردن نەماوە.

پیترۆ ئەگەر لە كۆكردنەوەی چەپەكان سەركەوتوو بوو، دەبێت لە سەردەمی فەرمانڕەواییدا وەفادار بێت بەرامبەر بە گرێبەستە سیاسییەكان، خەڵك ئەویان وەك جەمسەرێك لە هەمبەر ئۆلیگارشیەكان هەڵبژاردووە، دەبێت نان و كارو ئازادی و كەرامەتیان بۆ بگەڕێنێتەوە، دەبێت لە چوار ساڵی داهاتوو ژمارەی تیرۆركراوەكان كەم بووبێتەوە، ژمارەی تاوانكارانی رزگار نەبوو لە سزا چوبێتە سەر، ولات ئارامتر بوبێت، رەنگ و روو و روخسارو پۆشتەیی جەماوەرەكەی لە بانگەشەی هەڵبژاردنی داهاتوو بەرەو باشی گۆڕا بێت، چینی ناوەند بە هۆی خوێندنی خۆڕایی رێژەو ژمارەیان زیادی كردبێت، ژمارەی بێ لانەو یەك ژەم خۆرەكان كەم بوبێتنەوە، رێژەی هەژاری و بێكاری هاتبێتنە خوار، پێوەری جینی هاتبێتە خوارو نایەكسانی كەمتر بووبێتەوە، گەریلاكانی ناو جەنگەڵەكان پەیوەست بووبێتن بە پرۆسەی ئاشتییەوە، ژیانی گەریلاكانی پێشوو پارێزراو بێت، باندەكانی قاچاخچی تاوانكاری راستڕەوەكان كەم بوبێتەوە، هەموو ئەوانە پێویستن بو ئەوەی چەپ رەگ دابكوتێت، خۆی وەك هێزێكی جیا لە حوكمڕانی ٢٠٣ ساڵەی رابردوو نمایش بكات، بۆ ئەوەی لە داهاتوو درێژە بە حوكمڕانی بدات.
_____________________________________________
سەرچاوەكان:
١-
https://thenextrecession.wordpress.com/2022/05/29/colombia-a-turn-to-the-left
٢-
الرئیس الكولومبی انچم لجماعـە متمردە تقتدی بتقالید مجموعە «روبن هـود» - ترجمە :عوچ خیری عن «الغاردیان»
https://veryarts.com/world/350076.html
٣-
https://www.laprogressive.com/latin-america-2/gustavo-petroz-capitalist-colombia
٤- الفقرا‌و فی بوغوتا یعیشون من نفایات اڵاپریا‌و
٥- رئیس كولومبی جدید "یغیر مسار التاریخ" ویقلق أمیركا, بایدن
٦- أمریكا اللاتینیە لم تعد «الفنا‌و الخلفی» لواشنگن-فهد المچحكی.
٧-.ما الژی قد تخسره الولایات المتحدە بفوز الیسار فی كولومبیا؟-المصدر: المیادین نت.
٨- هل یُنهی غوستافو بیترو حقبە الحكم الگویلە للیمین الكولومبی؟زهرا‌و رمال -المصدر: المیادین نت.
٩- غوستافو بیترو أول رئیس یساری فی كولومبیا-رشید غویلب.
١٠- حكومە یساریە للمرە اڵاولی فی تاریخ كولومبیا... واڵان تأتی المرحلە الصعبە - بۆرزو درغاهی.
١١- The left could be poised to take power in Colombia for the first time
Published: June 5, 2022
١٢- Live Updates: Colombia Panel Will Issue Report on Decades-Long Civil War
١٢- https://www.telesurtv.net/news/colombia-asesinan-lider-social-20220702-0017.html
١٤- How the Left Is Building Peace in ColombiaMariela Kohon
١٥- كولومبیا: بیترو یحقق انتصارًا تاریخیاً – اڵان لنكافح من أجل الاشتراكیە!
غابرییل جالیانو.
١٦- https://aawsat.com/home/article/3722486/%D8%BA%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%81%D9%88-%D8%A8%D9%8A%D8%AA%D8%B1%D9%88-%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A8%D9%8A%D8%A7-%D8%AA%D9%86%D8%B6%D9%85-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D9%85%D8%B9%D8%B3%D9%83%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%B3%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%85%D9%8A%D8%B1%D9%83%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D9%86%D9%8A
١٧- Colombia‌s left turn
ASH NARAIN ROY | New Delhi | June 28, 2022
١٨-
Colombian elections go to second round amid coup threats and false promises of change
Tomas Castanheira
١٩- النسا‌و فی صلب حملە الدورە الپانیە للانتخابات الرئاسیە فی كولومبیا.

https://www.swissinfo.ch/ara/%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%B3%D8%A7%D8%A1-%D9%81%D9%8A-%D8%B5%D9%84%D8%A8-%D8%AD%D9%85%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D9%81%D9%8A-%D9%83%D9%88%D9%84%D9%88%D9%85%D8%A8%D9%8A%D8%A7/47653946
٢٠- https://www.telesurtv.net/bloggers/Colombia-Eleccion-intervenida-por-el-cartel-mediatico-empresarial-20220612 -0001.html
٢١-
Can Colombia‌s left survive the persistent logic of armed conflict?
Ben Gilvar-Parke
https://www.greenleft.org.au/content/can-colombias-left-survive-persistent-logic-armed-conflict
٢٢- https://redflag.org.au/article/colombia-elects-first-leftist-president-rejecting-traditional-politicians
٢٣- https://www.telesurtv.net/bloggers/Colombia.-Entre-la-alegria-de-la-victoria-y-el-enorme-desafio-de-un-devenir-dificil-pero-no-imposible-20220620-0003.html
٢٤- Colombia‌s left turn
ASH NARAIN ROY | New Delhi | June 28, 2022
٢٥- خریطە الفرز السیاسی الجدید فی أمیركا اللاتینیە... بانتڤار انتخابات البرازیل.
https://aawsat.com/home/article/3722481/%D8%AE%D8%B1%D9%8A%D8%B7%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%B2-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF-%D9%81%D9%8A-%D8%A3%D9%85%D9%8A%D8%B1%D9%83%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%8A%D9%84

ماڵپه‌ڕی عه‌‌لی مه‌حمود محه‌مه‌د