١٧\٣\٢٠١٥
لە قەیرانی
حەقیقەتەوە بۆ گومانەکانی پرسیار.
تاڤگە سابیر
- بەشی یەکەم -
گومانی تێدانییە هیچ ووشەیەك هێندەی" حەقیقەت" مرۆڤی گومڕانەکردووە ئەم
ووشەیە ،کە بەناویەوە سەدان فاشیسست و دیکتاتۆر حوکمڕانیدەکەن ..
هەزاران ئایدۆڵوژیست لەپاڵ وەهمەکانیدا دەنوون و هەزاران مرۆڤیش
بەناویەوە دەکوژرێن ، " حەقیقەت " ئەو زاراوە ، کە هەگیز تروسکەیەك لە
ڕوناکی ڕەخنە بە هوشیاریاندا گوزەرنەکات ، چەندە زۆر و بێشومارن ئەو
مرۆڤانەی لە ژێر کاریگەری " حەقیقەت" دا بە ئاسوودەیی دەژین و بە
ئاسانی دەکوژرێن و بە دنیایەك بێهودەیشەوە دەنوون.
چ ووشەیەك هەیە هێندەی " حەقیقەت" ئەفسونی هەبێت و مرۆڤی بەخۆیەوە
خەریککردبێت؟ میشل فۆکۆ لە یەکێك لە نووسینەکانیدا ڕستەیەکی " نیشتە"
دەهێنێتەوە ، کە دەڵێت : ( حەقیقەت ئەو هەڵەیەیە ، کە هێشتا
نەمانزانیوە ، کە هەڵەیە) ئەم رستەیە کاتێیك دەتوانێت سەرسامماننەکات ،
کە ڕاستەوخۆ وازمان لەو تێگەیشتنە هێنابێت ، کە بە بڕوای " نیشتە و
هویدگەر لە ئەفلاتون" ەوە دەستپێکرد : ئەوکاتەی ئەفلاتون حەقیقەتیکرد
بە بیرۆکەیەك ، کە لە دەروەی شوێن و کاتەوە بونێکی ئەزەلی و هەمیشەیی
هەیە.
بەڕاستی " حەقیقەت" چییە؟ ئایا مەبەستمان چییە کە دەڵێن ( ئەم شت یان
ئەو شت حەقیقەتە) ئایا " حەقیقەت" بریتییە لە دۆزینەوەی مانایەکی نەگۆڕ
لە دنیادا یان مانایەکی دیاریکراوە بۆ وەزیفەیەکی دیاریکراو ، کە لە
ناو ژینگەیەکی ڕۆشنبیریدا باڵادەستدەبێت؟ لە هەموو ئەم پرسیارانەش
گرنگتر: مەرجەعی حەقیقەت چییە و کێیە و چ کەس و چ شتێك بڕیار لەسەر
ڕاست و دروستی ئەو مەرجەعانە دەدات ؟ چونکە ئاشکرایە مەرجەعەکانی
حەقیقەت لە سەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی دی دەگۆڕێت و هەرگیز وەك خۆیان
نامێننەوە... ئەو مەرجەعەی لە قۆناغێکی دیاریکراودا دواقسە دەکات، لە
قۆناغی دوایدا هیچ بایەخێکی نامێنێ : لە سیحربازێکی کۆماڵگای
سەرەتاییەوە بۆ ئەو پیاوە ئاینییەی نوێنەری کتێبە پیرۆزەکانە و تا ئەو
زانا سروشتییەی لە تاقیگەکانەوە بە ڕستێك یاساوە دێتەدەرێ ، چیرۆك ،
چیرۆکی گۆڕانی بەردەوامی مەرجەعەکانی " حەقیقەت " ئایا دەشێ لێرەوە
بڵێن گەیشتوینەتە " ڕێژەگەری نسبیە" بەو مانایەی هەرگیز حەقیقەتی نەگۆڕ
لە گۆڕێ نییە و هەموو شتیك ڕێژەییەو نەك هەر بەپێی قۆناغ و سەردەە
جیاوازەکانی ، بەڵکو لە مرۆڤێکەوە بۆ مرۆڤێکی دیش دەگۆڕدرێت ؟ پێدەچێت
ئەمە ئەو تیڕوانینەبێت ، کە " سۆفستاییەکان" لە سەردەمی یۆناندا
بەرگریان لێدەکرد..
تێڕوانینێیك ، کە بەسەختی کەوتە بەر ڕەخنەگرتنی " سوکرات، ئەفلاتون،
ئەرستۆ" توێژە ، بەڵام بێئەوەی پێویستمان بەوەبێت بچینە ناو ئەم
ووتوێژە فەلسەفییەوە دەتوانین : مێژوو تەنها چیرۆکی دەرکەوتنی "
حەقیقەتێك" نییە ، کە لە سەردەمێکدا دۆزرابێتەوە و بۆ هەمیشە
وازیلێهێنرابێت، بەڵکو لەهەمان کاتدا مێژووی لە گۆڕنانی
حەقیقەتەکانیشە.
نەخشەکانی حەقیقەت لە سەردەمێکەوە بۆ سەردەمێکی دی دەگۆڕین، بەڵام
مەبەستمان لەم ڕستەیە ئەوە نییە بمانەوێت باس لە " پێشکەوتن" و "
پەرەسەندنی" ووتەزای حەقیقەت بکەین... بەو مانایەی بڵێین هەر سەردەمەو
کەمکوڕیەکانی " حەقیقەتی" سەردەەمی خۆی تەواو دەکات چەمکی " پێشکەوتن و
" پەرەسەندن" دوو چەمکی بێگوناهنین و ئەوەندە لە ڕووی ئایدۆلۆژییەوە
بارکراون ، کە پێویستە بیانخەینە ناو کەوانەوە، چونکە لەم هەر دوو
چەمکەدا سۆزو ئارەزوویەك بۆ گەڕانەوە بەرەو بنەڕەت و سەرەتا هەیە :
واتا لە پشت ئەم دوو چەمکەوە ئەو باوەڕە ڕابردووخوازە " بە شێوەیەکی
ناهوشیارانە" خۆی حەشارداوە، کە بڕاوی وەیە هەموو شتەکان لەبنەڕەت و
سەرەتاوە بە دروستی دەستیانپێکردووە، بەڵام بە کەموکوڕییەوە ،
کوموکوڕییەك ، کە نەوەکانی داهاتو ئەرکی سەرشانییانە بەهۆی دەست
گەیشتنیان بەو ئامێرو تەکنیکانەی لەبەر دەستی باواندا نەبوون
پڕڕیانبکەنەوە... تێڕوانینێك ، کە پێویستە بەتەواوی وازیلێبهێنین ،
چوننکە ئەوەی لە نەوەیەکەوە بۆ بۆ نەوەیەکی دی دەگۆڕێت بە تەنها گۆڕان
نییە لە تەکنیك و ئامێرەکاندا ، بەڵکو گۆڕانێکی بنەڕەتیش هەیە لە
دامەزراندنی پرسیار و گرفتەکاندا نەوەکانی ئەمڕۆ و داهاتوو بەدوای
وەڵامی پرسیارێکدا ناگەڕێن ، کە سەردەمانێك باوان لە دنیایان کردبوو،
بەڵکو دەستکاری خودی پرسیارەکان دەکەن و بە شەقڵێکی تەواو جیاواز
ئاڕاستەی دەکەن ، لە ڕاستیدا وەك چۆن " ناتوانین دوو جار پێبخەینە ناو
هامان ڕوبارەوە" هەرواش ناتوانین " دوو سەردەمی جیاواز بخەینە ژێر
هامان پرسیارەوە" لێرەوە هەرکاتێك لەبەردەم بزاوتێکی ڕۆشنبیریدا
ڕاوەستاین ڕاستەوخۆ دەبێ سەرنجی ئەو پرسیارانە بدەین ، کە ئەو
ڕۆشنبیرییە لە خۆی و لە دنیای دەکات ئایا ئەو ڕۆشنبیرییە هەمان
پرسیارەکانی ڕابردوو دووبارە دەکاتەوە یان پرسیاری تازەتری لەگەڵ خۆیدا
هێناوە؟
بێگومان لێرەدا دەپرسین: ئایا بەچیدا بزانین
پرسیارێك تازەیە یان کۆن هاوچەرخە یان ڕابردووخواز، ڕۆشنگەرە یا
ئایدۆلۆژیی؟ سەرەتایترین وەڵام ئەوەیە بزانین ئئەو پرسیارە چ ڕەهەندێك
ئاشکرا دەکات ... باس لە ئاشکرا کردن دەکەم ، چونکە هەر چۆنێك پرسیار
پێناسەبکەین لەوە تێپەڕنەکات: ئەو سروشتەی عەقڵە ، کە دەوێت ڕۆشنایی
ببەخشێ بە جیهانێکی تاریك جێگەیەك ڕوناك بکاتەوە ، کە لەژێر تەمومژدایە
، زەمەنێك ئاشکرا بکات ، کە نادیارە هەرکات باس لە پڕۆژەی ڕۆشنگەری کرا
ڕاستەوخۆ دەبێت بەدوای ئەو پرسیارانەدا بگەەڕێن ، کە پڕۆژەکە لەەگەڵ
خۆیدا دەیهێنێت و سەرنجبدەین ئەو پرسیارانە چ شوێنێکی تاریك و چ
بوارێکی نادیار ئاشکرا دەکەن ، چونکە مەرجە هەموو پرسیارێك ڕۆشنگەر بێت
ئەو پرسیارەی پێنەخاتە زەمینیەکی نەدۆزراوە و پەردە لەسەر بوارێك
لانەدات ، کە بەر لە ئێستا پەردەی لەسەر لانەبراوە پرسیار نییە ، بەڵکو
دەمامکێکی ئایدۆلۆژییە ، کە دەیەوێت هەمان ئەو ڕاستە ئاشکراو و زانینە
دەرکپێکراوانە دووبارەبکاتەوە ، کە بەر ئێستا و بەشێوەیەکی هوشیری یان
ناهوشیاری لە واقعێیکی ڕۆشنبیریدا ئامادەییان هەیە ، بەڵام رۆشنگەری
پڕۆژەی دووبارەکرنەوە نییە ئەو تەنانەت ئەگەر پرسیارێکیش لە دەمی
باوانەوە وەربگرێت بۆ ئەوەنییە ، کە پێمان بڵێت ئێستاش لەناو هەمان
جیهان و هەمان گرفتی باواندا دەستەویەخەیە، بەڵکو بۆ ئەوەیە ئاشکرای
بکات ، کە ڕابردوو نە لە پرسیارەکە و نە لە ڕاهەندەکانیشی تێگەیشتووە
ونە ووەڵامەکانیش نەخشی سەربەردن.
دووبارەکردنەوەی پرسیارێیکی ڕۆشنگەر ڕەخنە و نەفیکەری پرسیارەکانی
ڕابردووە بەم مانەیەش پرسیار داینەمۆی هەموو پڕۆژەیەکی ڕۆشنگەرییە ،
پڕۆژەیەکی ڕۆشنگەری نییە بتوانیت لە دەروەی پرسیارکردن خۆی دابمەزرێنێ
و گەشە بکات ( هایدگەر ) دەیگووت ( فەلسەفە لەناو پرسیاردا گەشە دەکات)
ئەی بۆ نەڵێین مرۆڤ خۆی لە ڕیی پرسیاردا گەشە دەکات ، ئەگەر مرۆڤ
زیندەوەرێکی عاقڵ بێت ئەوە عەقڵی خۆی چیە جگە لە کانگایەکی مەزنی
پرسیار : بیرکردنەوە و تێفکرینێك نییە سەرەتا و یەکەمجار بە پرسیار
دەستپێنەکردبێت لە ڕاستیدا هەمیشە دەتوانین لە پشت هەر ڕەفتارێکی
مرۆڤەوە پرسیارێکی شاراوە ببینین پرسیارێکی ، کە مەرج نییە زمان
گووتبێتی ، بەڵکو بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ ڕەفتار ئاشکرای دەکات لە کوێدا
ڕەفتار یان کردارێیك هەبوو بێگومان پرسیارێیکی شاراوە هەیە، کە کردار و
ڕەفتارەکانیش بەدوای ووەڵامێکەوەبن ، کە ئیدی ئەوە دواسنوری پرسیاەکان
بێیت ڕەنگە ئەوە گەورەترین قەیرانی مرۆڤ بێت ڕەنگە سەفەری فیکری
مرۆڤایەتی هیچ نەبێت جگە لە گەڕان بەدوای ووەڵامدا ، لەم ئاستەدا
باختین دەەیگووت ( هیچ شتێك هێندەی نەبوونی ووەڵام بۆ مرۆڤ ترسناك
نییە) ، بەڵام دەشێ بپرسین نەبوونی ووەڵام لە کوێوەدێت لە
بەردەوامبوونی پرسیارەکانەوە نەبێیت ئەوە نەبوونی ووەڵام نییە ، کە
مرۆڤ ئازا دەدات ، بەڵکو بەردەوامی پرسیارەکانیەتی ... ئەو پرسیارانەی
ئامادەنین لەسەر تخووبی ووەڵامە ئامادەکراو وە دێرینەکان ئارمبگرن و
بڵێن ئێرە " مەلەکوتە" ووەڵام ئەو وەسوەسە مەنەیە ، کە مرۆڤ لە
پێناویدا پرسیارەکان درێژ ەکاتەوە ، دەتوانین بڵێن ووەڵام لەبەردەم
سەرکێشەکانی پرسیاردا بۆ هەمیشە دوا دەخرێت... وە تازە تێدەگەین ئەوەی
بەدوایدا دەگەڕاین و ئەمڕۆ بەدەستمانهێنا لەبەردەم نەوەی تازەدا دەبێ
بەە گرفتێك ... بە کێشەیەك ... بە پرسیارێك تا دواجار دەبێت بە هەوێنی
سەفەری گەڕان و سەرکێشییەکی تر لە بنەڕەتدا مرۆڤ چەند لەو پاڵەوانە
یۆنانییە دەچێت ، کە هەرکات بەردەکەی دەخستە سەرگردەکە وایدەزانی
ڕزگاری بووە ، بەڵام تەنها لەسەر لوتکە تێیدەگەیشت هێشتا چیرۆکی
تلۆربوونەوە و سەرکەوتنێیکی تر ماوە و ئەم زنجیرەیە بۆ هەتاهەتایە
تەواونابێت ئایا " جولیان بندا" ڕاستینەدەکرد کاتێ دەگووت: ( مەلەکوتی
مرۆڤ لەسەر زەوی نییە) بەمەرجێك ئەم ڕستەیە لە هەموو ئەو مانا
میتافیزیکیانە ڕزگاربکەین کە " بندا" خوازیاری بووە.
مرۆڤ هەمیشە ئێستای ژیانی لە بەردەم پرسیارەکاندا دەکات بە گرفتێك بە
کێشەیەك و دواجار ئەم پرۆسەیەش بە نامانی مەلەکوت دواییدێت ، چونکە ئەو
سەردەەمەی لە بەردەم هوشیاریدا دەبێ بە پرسیار ، ڕاستەوخۆ دەمامکەکانی
دەکەوێت و لەپشت ئەم کەوتنەشەوە دەرەکەوێت ئەو جیهانەی تیایدا دەژین و
ئەو سەردەمەی تیایادا گەورەدەبین نە بەهشتە و نە مەلەکوت ، بەڵکو
شێوەیەکی دیکەی زیندانە ، چونکە وەك لەسەرەتاوە گووتم سروشتی پرسیار
ئاشکرا کردنی نادیارو ڕوناك کردنەوەی جێگەیەکی تاریکە وە نادیار تەنها
لەبەر ئەوە نادیار نییە ، کە سروشتی خۆی بەشێوەیەکە خۆیمان
لێبشارێتەوە، بەڵکو لە هەمانکاتدا لەبەرئەوەی ئایدپلۆژیاو تێڕوانینێکی
باڵادەستیش هەییە ، کە دەستی هەیە لە وونکردنی نادیاردا... یان ڕاستتر
بەرژەوەندی هەیە لە وونبوندا، چونکە زۆرجار " ئەگەر نەڵێین هەمووجار "
سیستمە ڕۆشنبیرییەکان ئایدۆلۆژیا باڵادەستەکان وو هێز کاریگەرەکانی
واقیعێکی ڕۆشنبیری هەموو مانای بوونی خۆیان لە ونبوونی نادیارەوە
وەردەگرن ؛ لێرەوە دەبینین زۆر جار دەرخستنی نادیار چ دەرەنجامێکی
شۆڕشگێرانەی لەە ژینگەیەکی ڕۆشنبیریدا دەبێت، لەگەڵ هەموو دەرکەوتنێکی
نادیاردا ئەو هێزە ڕۆشنبیریی و کۆمەڵایەتی و سیاسیانە دەکەونە بەر
پرسیار وو گومان ، کە باڵادەستییان لە واقیعێکی ڕۆشنبیریدا هەیە
دواجار، چونکە هەمیشە لە دوای ئاشکررابوونی نادیارەوە دەەبێت جیهان
بەناچار ماناکانی خۆی بگۆڕیت بە وەزیفەکانیدا بچێتەوە و سەرجەم
پەیوەندییەکانی بە شێوازێکی جیاواز ڕێکبخات.
تا ئێرە پێویستە بەو تێڕوانینەدا بچینەوە ، کە بڕوای وایە نەبوونی
داهێنانی فیکری و جددی لەە واقیعی ئێمەدا دەگەڕێتەوە بۆ تەمەڵی فیکری
ڕۆشنبیرانی کورد و پتر دەیبەستێتەوە بە هەلومەرجی سایکۆلۆجی
داهێنەرانەوە.... ئێستاا کاتی ئەوەهاتووە لەوە تێگبگەین ، کە ئەم ڕوو
وەرگێران و پشتکردنە لە کاری فیکری و قوڵ وەزیفەیەکی یەکجار گرنگی هەیە
، کە ئەوش یارمەتیدانی هێزە کاریگەرەکانی ناو واقیعی ڕۆشنبیری کوردییە
بۆ پتر شاردنەوەو تەمومژاویکردنی نادیار ، ڕاستە زۆربەی ڕۆشنبیرانی
کورد خاوەن هیچ کەرەسەیەکی مەنهەجی نین و هەرگیز بەدوای کەرەسکانی
بیرکردنەوەدا ناگەڕێن ، بەڵام خودی ئەم " خاوەننەبوون" و " نەگەڕانە"
ناگەڕێتەوە بۆ تەمەڵی فکری ... لە ڕاستیدا هیچ ڕۆشنبیرێك هێندەی
ڕۆشنبیری تەقلیدی کوردی چالاك نییە ئەو چالاکییە سەرسوڕهێنەرەی لە
دەرکردنی چەندان گۆڤار و بڵاوکراوە و ڕۆژنامەی پەخشاننووسدا دەیبینین ،
وامان لێدەکات گومانبکەین لە تەمەڵی فکریی وەك هۆکارێکی دانەهێنان ،
بەڵکو خودی ئەم شێوازە ئیشکردنە لەناو وەزیفەیەکی گەورەتردا ماناکانی
خۆی وەردەگرێت ، کە ئەویش پتر شاردنەوەی نادیارە بۆ زیاتر سەقامگیر
کردنی هەموو ئەو هێزانەی لە ژینگەی ڕۆشنبیریی کوردیدا ئامادەگیان هەیە
، لێرەوە ئەگەر ڕۆشنبیری کورد پرسیاری نییە تەنها لەبەرئەوە نییە ، کە
دەرك بە پرسیارەکانی خۆی ناات ، بەڵکو بۆ ئەوەی ڕیگا لە کەشفبوونی
نادیار بگرێت ئەو ڕۆشنبیرییەش ، کە پرسیارناکات و بەدوای نادیار
ناگەڕێت نەك هەر ڕۆشنبیرییەکە دەرکی گرفتەکانی خۆی ناکات ، بەڵکو دەرکی
دیلێتی و کۆۆیلەیەتی خۆشیناکات ، چونکە ئەوە تەنها پرسیار کردنە
دەمامکە جوانەکانی سەردەمێك دادەکەنێتت و ڕووە ناشیرینەکەی ئاشکرا
دەکات.
ماڵپەڕی تاڤگە سابیر
|