|
٣٠\١١\٢٠٢٥
لە رۆژی
قوربانیانی چەكی کیمیایی لە جیهاندا.
 ٣٠
نۆڤومبەر لەم ڕۆژەی كە یادی هەموو قوربانیانی چەكی کیمیایی لە جیهان
دەكەینەوە، ڕێز و نەوازش بۆ ئەو كەسانە دادەنێین كە كوژراون یان
بریندار بوون بەهۆی ئەو چەكە ترسناكەوە، هەوڵ دەدەین كۆتایی بەم چەكە
ترسناكە بهێنین لە بەرهەم هێنان، داهێنان، گواستنەوە، بەكارهێنان،
هەڵگرتن.
سالڵانی ڕابردوو وەك مرۆڤایەتی دەستكەوتی گرنگمان بەدەستهێنا بە
لەناوبردنی دوایین چەكی كیمیایی لەو كۆگایانەی كە لە لایەن ئەو
وڵاتانەوە كە بەشێكن لە ڕێككەوتننامەی چەكی كیمیایی.
بەڵام لەگەڵ پێشكەوتنە خێراكانی زانست و تەكنەلۆژیادا، بەتایبەت زیرەكی
دەستكرد مەترسییەكان هێشتا گەورەن.
كۆمەڵگەی جیهانی دەبێت بە یەك دەنگ پابەند بوون بە ڕێككەوتننامەی چەكی
كیمیایی دووپات بكاتەوە، كۆتایی بە بێ سزایی بهێنێت بۆ دروستكردن و
بەكارهێنان و ..... و بەڵێنی پەیمانی داهاتوو بۆ جیهانێكی دوور لەم
چەكانە جێبەجێ بكات.
كۆنفرانسی دەوڵەتانی ئەندام لە كۆنفرانسی چەكی كیمیایی كە رێكخراوی (ئۆ
پی سی دەبلیو) سالانە ئەنجامی دەدات بەناوی (سی ئێس پی)، لە (سی ئێس پی
٢٠)دا بڕیاریدا كە لە ٣٠ی تشرینی دووەمی هەموو ساڵێكدا یان لە كاتی
گونجاودا ڕۆژی یادكردنەوە بۆ هەموو قوربانیانی چەكی كیمیایی بەڕێوە
بچێت.
ئەم یادكردنەوە دەرفەتێك دەڕەخسێنێت بۆ ڕێزگرتن لە قوربانیانی چەكی
كیمیایی، هەروەها دووپاتكردنەوەی پابەندبوونی ڕێكخراوی قەدەغەكردنی
چەكی كیمیایی ((ئۆ پی سی دەبلیو) بە نەهێشتنی مەترسییەكانی چەكی
كیمیایییە لە جیهاندا، كە ئێستا ١٩٤ وڵات پەیوەست بووە بە
رێكەوتننامەكەوە.
مێژووی هەوڵە جدییەكان بۆ بەدیهێنانی قەدەغەكردنی چەكی كیمیایی كە بە
ئەنجامدانی ڕێككەوتننامەی چەكی كیمیایی گەیشتە لوتكە، زیاتر لە سەدەیەك
لەمەوبەر دەستیپێكرد. لە جەنگی جیهانی یەكەمدا چەكی كیمیایی بە
شێوەیەكی بەرفراوان بەكارهێنرا و لە ئەنجامدا زیاتر لە ١٠٠ هەزار
كوژراو و ملیۆنێك قوربانی لێكەوتەوە.
بەڵام لە جەنگی جیهانی دووەمدا چەكی كیمیایی لە گۆڕەپانی شەڕدا لە
ئەوروپا بەكارنەهێنرا..
ڕێككەوتننامەی چەكی كیمیایی لە ساڵی ١٩٩٣ پەسەندكرا و لە ٢٩ی نیسانی
١٩٩٧ كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، بڕیاردرا، "لە پێناو هەموو
مرۆڤایەتیدا، ئەگەری بەكارهێنانی چەكی كیمیایی بە تەواوی نەهێڵرێت.".
دەوڵەتانی ئەندامی ئەم ڕێككەوتننامەیە ڕێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی
کیمیاییان دامەزراند، كە هەنووكە ١٩٤ وڵات ئەندامە تیایدا، بە سوریاوە،
كە هەنگاو دەنێت بێتە ناو رێكەوتننامەكەوە.
هەروەها دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بەكار هێنانی چەكی کیمیایی لە
ململانیی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی وەك تاوانی جەنگ ناساند.
گەلی كورد لە جەنگی جیهانی یەكەمەوە چەكی کیمیایی دژی بەكار دەهێنرێت،
لە ساڵانی ١٩٨٧ و ١٩٨٨ بەكارهێنانی ئەم چەكە لە دژی دەیان هەزار كوژراو
سەدان هەزار برینداری لێكەوتەوە، لەو ماوەیەدا زیاتر لە ٢٥٠ جار چەكی
کیمیایی لە دژی بەكار هاتووە ، شاری سەردەشت بووە یەكەم شار لە جیهان
چەكی کیمیایی تیایدا دژی خەڵكە سڤیلەكەی بەكار هات، وە شاری هەڵەبجەش
بووە یەكەم شار لە جیهان كە زۆرترین قوربانی سڤیلی بە چەكی كیاوی هەبێت.
ئێمە كە قوربانی یەكەمی چەكی کیمیایی بین لە ١٠٠ ساڵی رابردووە،
بەهەمان شێوە دەبێت یەكەم دوژمنی چەكی کیمیاییش بین لە جیهاندا.
لەم رۆژەدا قوربانیانی چەكی کیمیایی بە بیر دەهێنرێنەوە، هەوڵدەدرێت
هەڵەبجە و سەردەشتەكان دووبارە نەبنەوە، رێز لەو هەوڵانە بگرێت بوونە
هۆی بنە بڕكردنی چەكی کیمیایی لە جیهان كە رۆژی دامەزراندنی رێكخراوی
(ئۆ پی سی دەبلیو)ە.
رێكخراوەكان:
- رێكخراوی كوردستان بێ جینۆساید
- تۆڕی رێكخراوە كوردستانییەكان لە پێناو دادگای
تاوانی نێودەوڵەتی
- تۆڕی ئایكان كوردستان
- رێكخراوی قەدەغەكردنی چەكی كۆكوژ لە كوردستان
- رێكخراوی هەڵمەتی دادپەروەریی
- رێكخراوی جیهانیی بێ چەكی کیمیایی و بایەلۆجی
- هەڵمەتی ژیان دژ بە سێدارە لە كوردستان
- گۆڤاری تۆبزاوە
- رۆژنامەی نگرە سەلمان
- رێكخراوی مانەوە بۆ پرسی شەهیدان و ئەنفالكراوان
- كوردۆساید ۆچ-چاك كوردستان
|
