١٨\١١\٢٠٢٣

لە یادی ٣٤ەمین ساڵـڕۆژی جاڕنامەی مافەکانی منداڵان.

رەزا سـاڵح       

رۆژی دوو شەمە ٢٠\١١\٢٠٢٣) یادی ٣٤ەمـین ساڵـڕۆژی (رۆژی جیهانیی مافـەکانی منـداڵان)ە. کە لە لایـەن رێکخـراوی نەتـەوە یەکگـرتـووەکـانەوە دەرچـوو.

جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منداڵان، کە لە ٢٠\١١\١٩٨٩دا، لە لایەن رێکخراوی نەتەوە یەکگـرتووەکانەوە پەسەنـدکرا و دەرچـوو . بـریتییە لە ٥٤ مادە. هەندێ لە مادەکان لە چەند بڕگەیەک پێک هاتوون، تائێستا ١٩٦ دەوڵەت لە جیهاندا بە تورکـیا و ئێـران و عـێراق سوریـاشەوە، لە لیـستی ئەو وڵاتانـدانەدان، کە و واژۆی رێکەوتـنـنامەکەیـان کـردووە. هـەمـووشیان بەڵـێنـیان دا، کە پابـەنـدی جـێبەجێکـردنی هەمـوو مـادەکانی جاڕنامەی مافەکانی منـداڵان دەبـن. بەبێ جیاوزیش رێـز لە منـداڵانی گەلەکانیان دەگرن و مافەکانیان دابین دەکەن. جاڕنامەکە لە ٢\٩\١٩٩٠دا، چـووە بـواری جـێبەجێ کـردنـەوە.

منـداڵان لە هەر شوێنێکی جیهـانـدابن هـەر منـداڵـن، لە هـەر شوێنێکی جیهـانـدا بـژین، کـچ بن یا کوڕ بن، رەش پێست یا سپی پێستبن، دەوڵەمەنـد یا هـەژاربن، گونـدنشـین یا شارنشینبن، لە هەر نەتـەوە و گەلێکـبن، هەر ئاینێکـیان هەبێـت، دایکان و باوکانیان و بەخیوکەریان خاوەنی هەچ بیروباوەڕێکی سیاسی و ئایدیۆلۆجیایەکبن، هەموو منداڵن و هەمووشیان وەکو یەک و بە یەکسانی مافـیان هـەیە. مافی ژیـان و ئـازادی و چاودێـری و پارستنیان هـەیە، مافی خـوێندن و چارەسەرکردن و یـاری کردن و پێکەنـین و دابیـن کردنی پێداویستییەکانی گەشەکردن و نەشونماکردن و پێشکەوتنیان هەیە. مافی ئەویان هـەیە کە لە تـونـد و تیـژی و لە جـەنـگ بیانپـاڕێـزن، مـافی ... هـتد.

بەڵام بەداخەوە هەنـدێ لەو وڵاتە ئەندامانەی کە واژۆی جاڕنامەی گەردوونی مافەکانی منـداڵانیـان کـرد، نەک هـەر پێ بەنـد نەبـوونـە بە بەڵـێـنەکـانیـان و بە جـێبەجـێکـردنی مافـەکـانی منـداڵان، بەڵکـو هەر لە یەکـەم رۆژەوە و تا ئەمـڕۆش، زۆر بە زەقـی و بە رەقـی و بە ئاشکـرا و بەبێ شەرمانە، مافـەکانی منـداڵانی کوردیـان پێـشێـل کـردوون و پێـشێلی دەکەن، ستەم و تاوانە قـێزەوەنەکانیان دەرهـەق بە منـداڵانی کورد، بە تەواوی بە پێچـەوانەی بەڵـێـنەکـانیـان و بە پێچـەوانـەی مافـەکانی منـداڵانەوەن.

رەفـتاری نامرۆڤانە و رەگـەزپەرستییانەی، رژێمە دڕندە و سەرکوتکەرەکانی هەریەکە لە تورکیـا و ئێـران، لە پێـشـێلکـردکـردنی مـافـەکـانی منـداڵانی کوردمـان بێ وێنـەیە لە جیهـاندا، کە نەک هەر منداڵانی کوردیان لە سادەترین ماف بێ بەشیان کردوون، بەڵکو بە شێوەیەکی زۆر دڕنـدانە و نامـەردانەش دەیـان چەوسێننەوە. دوور لە رەوشـت و لە بـەزەیی و لە ويـژدان، دوور لـە پـرەنسیـپەکانی مـرۆڤـایـەتی، دوور لە هـەمـوو یاسـا و رێسایەکی نێـودەوڵەتی، دوور لە مافـەکانی منـداڵان، دوور لـە هـەمـوو داب و نەریـت و رەوشـتـێک. بە رۆژی روونـاک و بەبـەر چـاوی کـۆمەڵگای نێـودەوڵـەتییە، بە ئاشکـرا منـداڵان و هەرزەکارانی کوردمان دەگـرن و بە شێوەیەکی دڕنـدانە ئازار و ئەشکەنجەی جـەسـتەیی و دەروونیـیان دەدەن. هـەر لەبـەر ئـەوەی کـە کـوردن. کـوردبـوونـیش بـە لای داگـیرکەرانی رەگەزپـەرستی کوردسـتانەوە، تـاوانە. بە داخـەوە کە رێکخـراوکانی مافـەکانی مـرۆڤ و مافـەکانی منـداڵان و ویـژدانی جیهـانی و نەتـەوە یەکگـرتةووەکـان، لە ئاستی ئـەم هەمـوو تـاوانـانی لە منـداڵانی کوردمان دەکـرێن، کـوێـرن، کـەڕن، لاڵـن.

تا ئەمـڕۆش، بـە هـۆی سـیاسەتی چـەوسانـدنـەوە و سەرکـوتکـردن و دەمکـوتکـردن و قـەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی شیرینی کوردیمان لە لایەن داگیرکەرانی رەگەزپەرستی تورکیا و ئێران. بە هـۆی ستەم لێکـردن و چەوسانـدنەوە و ژیانی پـڕ لە کوێـرەوەری و کـڵـۆڵـییەوە. بەشـێکی زۆری منـداڵانی کوردمـان، نـازانـن کە مـافـەکـانیان چـین، بەڵکو بەشـێکی زۆری دایکان و باوکانیشـیان، نازانـن مافەکانی منداڵەکانیان چـین. چونکە لە فەرهـەنگی داگیرکەرانی کوردستانـدا، نە ئـازادی و نە ماف و نە رەوشت بوونیان نییە.

تورکیا بە بە بـۆمبی فـسفـۆری، منـداڵانی کوردمان لە رۆئـاوای کوردستان دەکوژن، لە ئـاو و کارەبـا بێ بەشـیان کـردوون، لە دۆخـێکی تـرس و دەروونـیی نالـەبـاردا دەژیـن.

لە کۆماری سێدارەی ئیسلامیشدا، تا ئێستاش بەدەیـان منـداڵی کوەدمان لە تەمەنی ژێـر ١٨ ساڵانەوە، لە لایەن رژێـمی ئاخونـدەکانەوە، بە تومەتی هـەڵـبەستراو لە سـێدارە دراون. ئێران لە سێدارەدانی منداڵانـدا، یەکەمە و خاوەنی ریکۆردێکی باڵای جیهانییە.

کەچی سەرۆکەکـانی تـورکیا و ئـێران، فـرمـێسکی درۆی تـیمساحی بۆ منداڵانی غـەزە هـەڵـدەڕێـژن. ئەمـەیە دووڕوویی و دووفـاقـیی دەوڵـەتـە داگـیرکەرەکـانی کوردسـتان.

منـداڵە بێنازەکانی کوردستان، بۆ یـادی ٣٤ەمـین ساڵـڕۆژی جـاڕنامەی گەردوونـیی مافەکانی منداڵان، چیتان بۆ بنووسین؟ شەرمەزارین و بە دەماندا نایەت کە پیرۆزباییتان لـێبکەیـن. کە تا ئەمـڕۆش داگـیرکەرانی رەگـەزپەرسـتی کوردسـتان، رێنادەن بە زمـانی زگمـاکتان بخـوێنن. رێنـادەن تێـر پێبکەنـن و تێـر یـاری بکەن و تێـر بە کوردی گۆرانی بچـڕن.. لە سادەتـرین مافـەکـانی منـداڵان بێ بەشـیان کـردوون. ئەگـەر بۆیـان بکـرێـت، هـەڵـمـژینی هـەوای پاکـیـشتان لێ قـەدەغـەدەکـەن. تەنیـا لەبـەر ئـەوەی کە کـوردن.

منـداڵە بەدبەخـتەکانی کوردستان، وا نـزیکەی دوو مانگە قـوتـابخـانە نەکـراوەتەوە، تا ئەمڕۆش بە هـۆی بایکۆتکردنی دەوام و خۆپێشاندانی مامۆستاکانتانەوە، کە سێ مانگە مـووچەیـان وەرنەگـرتـوون، دەسـتان بە خـوێـنـدنی ئەمساڵ نـەکـردووە. بە داخـەوە کە دەسەڵاتی کوردی زۆر بێـباکـن و بە خەیاڵـیانـدا نایـەت، چونکە منـداڵەکانی خۆیـان، لە قـوتابخـانەی تایبەتی و مامۆستای تایبەتی وانەیـان پێ دەڵـێـنەوە. گیرفـانیشیان پـڕه لە پارە، سکیشیان تێرە، جا چ خەمی منداڵانی هەژار و رەشوڕووتی گەلەکەمانیان هەیە؟

________________________________________

• وێنەی دووەم لە رۆژنامەی ''گاردیان'' وەرگیراوە.

٢٠٢٣ - نەرویـج
ماڵپه‌ڕی ره‌زا ساڵح