٢٣\٩\٢٠١٠

 مێژووی شارێکی کرێکاریی بەناو خانەقی.

لە نووسینی: سەلام عەبدوڵا و ئیبراهیم باجەڵان

- به‌شی یه‌که‌م -

پێشەکی:

لە دەرگا بە دەرگای زۆربەی ماڵی ئەم کرێکارانەم دا بۆ ئەوەی گفتوگۆیان لەگەل بکەم یان ناسنامەی کۆمپانیا، سەندیکا، بیمەی کۆمەڵایەتی و فەرمانی گواستنەوەی زۆرەملیان لەلایەن رژێمی بەعس، لە کەسوکارەکانیان دەستم بکەوێ، واتە جارێک سەردانیانم کرد و مەبەستەکەم رۆشن دەکردەوە، ئەوجا لەسەر رۆژێکی تر رێکدەکەوتین بۆ وەرگرتنی بەڵگەنامەکان و کاتێ دەستم دەکەوتن، دەگەڕامەوە بۆ ماڵەوە و سکێنیانم دەکرد و زانیارییەکانم دەنووسی، پاشان بۆ خاوەنەکانیان دەگەڕاندەوە، بەڵام کاتێ بیرۆکەی دامەزراندنی یەکەم مۆزەخانەی کرێکاران لە مێشکم درووست بوو، ئیتر حەزم کرد بەڵگەنامەکان نەگەڕێنمەوە!

مێژوو بە دوو شێوە دەنووسرێت، جارێک وەک مێژووی پاشا، خولەفا، سوڵتان، خانەدان، ، سەرۆک کۆمار وبەگزادەکان...هتدو جارێک وەک مێژووی ئەوانەی ئاو، کارەبا، نان، جلوبەرگ، نەوت، پەنجەرە، دەرگاو شەقام....هتد بەرهەمدەهێنن و درووستدەکەن. ئێمە لەم کتێبە تەنها شێوەی دووهەمیان دەگرینەبەر، واتە مێژووی راستەقینەی زۆربەی رەهای مرۆڤایەتی ژێردەستە، ئەو مرۆڤانە کە کەس ناویان ناهێنێت و بایەخیان پێنادرێت؛ ئەوانەی بە هەموو جۆرێک هێزی ژیانیان لێ زەوتدەکرێ.

ئێمە بەم کارە دەمانەوێت ئەم شارە کە ئێستا وەهم و لایەنە هەڵخەڵەتێنەکانی(دوعا، جادو، دێو، جنۆکە، مێردەزمە) و زاراوە بێکەڵکەکانی سەدەکانی رابردوو وەک(کافر، زندیق، ونووسینی چارەنووس لە نێوچەوان)بەسەریان زاڵە و خۆیانیان پێ تەسلیم کردووەو لە ئاستی کۆمەڵایەتی(بۆ نموونە)لەئاستی هاوسەرێتی، کچان دەهێنرێنە ئاستی کاڵا و بەهاکەیان بە ئاڵتون(کاڵای هاوسەنگکردن)دەپێویرێت وهێشتا شیربایی، ژن بەژن، گەورە بە بچوک، کچی هەقدار پەیڕەو دەکرێت؛ لە ئاستی سیاسی هێشتا(الحملە الایمانیە)کەی رژێمی فاشی بەعس و سەربڕین و کوشتنی بەکۆمەڵی بێتاوانان لەسەر شەقامەکان، وەک درێژەی ئۆپیراتسیونی ئەنفال و گۆڕە بەکۆمەڵەکان زاڵن، بەرەو بیرکردن و تێگەیشتن لە پەیوەندییە کۆمەڵایەتییە راستەقینەکان ژیانی رۆژانە و گۆڕینیان بەرەو باشتر ببەین؛ خەبات لەپێناوی دەسەڵاتی بەرهەمهێنەران بەهێزبکەین.

ئەم کتێبە پێشکەشە بە کاکە موراد، کەرەم عەلی و منداڵەکانی(ئیبراهیم، مەحەمەد و ئیسماعیل)، بەهجەت عارف، ئیبراهیم شەوقی، حوسین کەلای مەحەمەد، کەماڵ فڵامەرز، حوسین خوداداد، مامە موراد ئەحمەد(باوکی گیانبەختکردوو حەسەن)، جەلال شەوکەت(ناسراو بە جەلال سەنیە)، غوڵام هادی و هەموو ئەوانەی ناویان لەم کتێبە هاتووە و منداڵە عەزیزەکانیان وەک(ئیبراهیم کەرەم، مامۆستا فاتمە عەلی مامەخان، کاک یوسف، کە بەبێ هاریکاریکردنی دڵسۆزانەیان، مەحاڵ بوو ئەم نووسینە بەم شێوەیە، رۆشنایی ببینێت!.

کورتەیەکی مێژووی.

 
لەگەل سەرەتای شۆڕشی پیشەسازی، یەکەم سەندیکای کرێکاران لە ساڵی 1720بە ناوی(یەکێتی ئوستادەبیرە دروومان لەندەن)دامەزراو هەیتاهەیتا لە کەرتی چنین هەورێشم و پیشەسازی چەقۆ و کەرتەبیرە تر دامەزرا. لە ساڵی1833و لەژێر کارتێکردنی رۆبێرت ئەوین(یەکێتی بەرفراوانی کرێکاران) دامەزرا بۆ هەموو کرێکاران، جیاواز لە کەرتەکانی ببن بە ئەندامی و لەماوەی چەند هەفتەیەکدا ژمارەی ئەندامەکانی گەیشتە 000 500ئەندام. لەساڵی 1882، بیاتریس، سیونی ویب و برناردشو، کۆمەڵەی سۆسیالیستی بەناوی(فابیان)یان لە بەریتانیا دامەزراند.

بەهەمان شێوە لەگەل گەیشتنی هێڵی شەمەندنەفەر و کۆمپانییەکانی نەوت، کرێکارانی(ئیراق)یش بە خەباتێکی بێوچان و خۆرێکخستن لە ساڵی 1918لە کەرتی پاپۆڕەکان لە بەندەری بەسرە(دوکیار)ولەپێناو چاککردنی بارودۆخ و زیادکردنی کرێی کاریان خۆپیشاندانیان کرد. پاش دوو سەد و نۆ ساڵ، کرێکارانی شەمەندنەفەر لە بەغدا(شالچییە) لە ساڵی1927 لەپێناو راگەیاندنی یاسای کار و ئازادی کاری سەندیکایی و داخوازییە ئابوورییەکان وەک زیادکردنی کرێی کار و دیاریکردنی کاتی کارکردن، مانگرتنیان رێکخست. ئەم خەباتە کرێکارییە بەرهەم و پێداویستییەکی مێژووی چینێکی نوێ بوو لە عیراق و بەرەو دامەزراندنی یەکەم سەندیکای کرێکاری لە ساڵی 1929 بەناوی(سەندیکای کرێکارانی شەمەندنەفەر)هەنگاوی نا. ئەمە یەکەم دەستکەوتی مێژووی سەندیکایی و هاندەری سەرەکی بۆ کەرتە جیاوازەبیرە تری بواری کارکردن و تا ئەو رادەیە کە کرێکارانی کەرتەکانی تر بوون بە ئەندام لەم سەندیکایە و بوو بە سەندیکایەکی جەماوەری و وای لێ هات ناوەکەیشی بگوڕدرێ بۆ (کۆمەڵەی خاوەن پیشەکان-جمعیە ارباب الێنایع) و لە شارەکانی تر لقی دامەزرا. شایانی باسە، لەم کاتەشدا سەندیکا هەوڵی دا بۆ پەیوەندیکردن بە بزووتنەوەی کرێکاری جیهانی. دیارە پەیوەندی چەوسێنەرانەی خاوەن کار و کۆمپانییەکان ومەرجەبیرە کارکردنی ئەم چینە نوێیە و شۆڕشی ئۆکتۆبەر و دامەزراندنی حزبە شیوعییەکان و سەرهەڵدان و بزووتنەوەی رزگاریخوازی گەلان و وبەگشتی بارودۆخی جیهانی بوون بە مامانی رەوتێکی کرێکاری بە ئاراستەی شیوعی و چەپ لەسەر ئاستی جیهان، بۆیە ناکرێ لەدایکبوونی بزووتنەوەی سەندیکایی دوور لە حزبە شیوعی و چەپەکان باس بکرێت.

لە پێناو داخوازییە ئابوورییەکان و زیادکردنی باجوەرگرتنی شارەوانی، سەندیکا لە ساڵی1931 مانگرتی گشتی رێکخست و لەهەمان کاتدا لەدژی ئاراستەی پەیمانی 1931 کە لەبارەی پەیوەندی بەریتانیا –عیراق پاش دەرچوونیان لەم وەڵاتە بەرپاکرا وبەمە دەسکەوتنی دووهەمیان تۆمارکرد لە کۆتاییپێهێنان بە نوێنەرایەتی بەریتانیا لە 3/10/1932و عیراقیش لە کۆمەڵەی گەلان قبووڵکرا. ئەم دەستکەوتنە و رۆڵی باڵای خەباتی سەندیکایی کرێکاران، حکومەتی عیراقی حەپەساند، بۆیە کۆمەڵەی ناوبراوی قەدەغەکردو یەکێک لە رابەرە کرێکارییەکانی ئەو مانگرتنە بەناوی(حەسەن عەباس)یان لەقەنارەدا و بەخۆیان سەندیکاییەکی زەردیان دامەزراندو لەلایەن پیاوە بەکرێگیراوەکانی خۆیان سەرپەرشتی کرا.

پاش ماوەیەکی کورت، لە ساڵی 1933، دووبارە کرێکاران (یەکێتی سەندیکا کرێکارییەکان)یان دامەزراندو گەورەترین هەڵمەتی جەماوەریان رێکخست لە دژی(کۆمپانیای کارەبای بەغدا)ی بەریتانی و ناچاریان کرد نرخی کارەبا کەم بکەنەوە. ئەم سەرکەوتنە وای لە حکومەت کرد دووبار تۆڵە لە سەندیکا کرێکارییەکان بکاتەوە و لە2/کانونی دووهەم/1934سەندیکاکەیانی هەڵوەشاندەوە و سەرۆکەکانیشی راونا و لەپێشەوەیان سەندیکایی بەناوبانگ و دامەزرێنەرەکەی(ساڵح سەعید قەزاز). لە چلەکانی سەددەی رابردوو وجەنگی جیهانی دووهەم، سەندیکای کرێکارانی عیراق لەنێوان بەرەی حکومەتی سۆڤێت و هاوپەیمانان(بەریتانیا، ئەمریکا) و حکومەتی نازی و فاشی لەئەڵمانیا و ئیتالیا، بە پوول و راگەیاند هاریکاری لەشکری سووری وەڵاتی سۆڤێتیان کردو پەیوەندیان لەگەل حکومەتەکەی بەست.

کرێکاران لە بەغدا، رۆژی 28ی حوزەیران/1946بەشداریان کرد لە خۆپیشاندانی جەماوەری و سەرەڕای داخوازییە رەوابیرەان بۆ چاککردنی بارودۆخی ژیانیان، حکومەت بە ئاگر و کوشتن وەڵامیانی دایەوە

خەباتی چینی کرێکار لە کەرتی نەوت، هێڵی ئاسن و کارەباو ئاو...هتد گەیشتە کوردستان و مانگرتنی کرێکارانی کۆمپانیای نەوت لە گاورباغی(کەرکوک) لە حوزەیرانی ساڵی1946دەنگی دایەوە. ئەم مانگرتنەش لەلایەن حکومەتی تیرۆریستەکانەوە خەڵتانی خوێن کرا و زۆر کوژراو و برینداری لێ کەوتەوە.

ئایا ئەم گۆڕانکاری و گەشەسەندنە جیهانییە هاوچەرخە، چ کاریگەرییەکی هەبووە لەسەر پێکهات و پەیوەندییە کۆمەڵایەتی، سیاسییەبیرە...هتد شاری خانەقی؟ کێن ئەوانەی تێدا بەشداریان کردووە؟ پیشەکانیان چ بووە؟ کرێی کاریان چەند بووە؟ کەی بوون ئەندامی سەندیکا؟ باری کۆمەڵایەتییان چۆن بووە؟ سەر بە چ لایەنێک بوون؟ ناوی جەردەو زەوتکەری بەری رەنجی کرێکارەکان چییە؟ رژێم چۆن لەگەل دانیشتوانی ئەم شارە رەفتاری کردووە؟ ئەمە ئەو پرسیارانەیە کە لە لاپەڕەکانی داهاتوو باسدەکرێن.

پێکهاتنی چینی کرێکار لە خانەقی.

لەپێش دۆزینەوەی نەوت، (خان)ەکان ناوەندی ژیانی ئابووری رۆژانەی شاری خانەقی دیاری دەکردو تا ئێستاش هەندێکیان ماون، بەڵام بەشێوەیەکی زۆر جیاواز لە رۆڵ وئەرکەکانیان لەسەردەمەکانی تر(کڕین و فرۆشتنی بەروبوومی جووتیاران، بازرگانی بە ئاژەڵ و پێستەکەی، عەمبارکردنی خورما، حەوانەوەی موسافران و شوێنی دانیشتن)و کارکردن بە شێوە جۆراجۆرەکانی بەرهەمی ئاسن، شوێنیانی گرتەوە(کارەباچی و چاکسازی ئۆتۆمبیل و فرۆشتنی بەشەکانی، ئاسنگەران). ئەمە نموونەیەکی ترە لەبارەی چۆنییەتی گەشەسەندنی کۆمەڵگەکان، چونکە ئەم گۆڕانکارییانە رێککەوت نەبوو و پابەندی یاسای بابەتی دیاریکراون، واتە یاساکانی مەتریالیستی مێژوویی.

ناوی ئەو خانانە بریتین لە: 1-خانی مەدحەت مەجید بەگ، 2-خانی مەحمود ئەفەندی دایی زادە(-خانی نەوتیشیان) پێدەگوت، چونکە لە کۆندا نەوتی تێدا فرۆشراوە- و لە1926شوێنی بەڕێوبەرایەتی پاڵاوگەی ئەڵوەن بوو-، 3-خانی مەحمود ئیسماعیل-شوێنەکەی کرا بە قوتابخانەی ئامادەیی خانەقی-، 4-خانی کورد، خان خورما لە 1880-1960،- ئێستا بازاڕی دوکانەکانی ئارایشگا و کۆتاڵ فرۆشەکانی ناوشارە، 5-خانی وەلی ئاغای باجەڵان-لە رۆژهەڵاتی پۆلیسخانە و ئێستا بازاڕی بەرگدوورەکانە، 6-خانی موشی حایم- کرا بە قوتابخانەی نوعمان-، 7-خانی سرابادی-لە تەنیشت پۆلیسخانە و ئێستا ئەو بازاڕەیە کە دوکانی حاجی رەشید عەلی و مەحمود ئۆستا غەفور لێیە، 8-خانی شاکر ئەفندی لە گەڕەکی مەیدان، 9-خانی مەزرعە لە گەڕەکی مەزرعە، 10-خانی سەیفوڵا لە گەڕەکی مەیدانی ئێستا و خاوەنەکەی شێخ غالب تالەبانی بوو، 11-خانی مەحمود گوڵە لەسەر کۆردەرە لەبەرامبەر کۆرنیش و پاشان پێدەوترا خانی حەمید شوان، 12-خانی ناوخاس کە جاران پێدەوترا خانی شاناز و پاشان بوو بە ئەملاکی رەشید باجەڵان، 13-خانی مەلا تایەر و پێدەگوترا خانی کەریم خەسرەو و بازاڕی ئاسنگەران بوو، 13-خانی غایب سەعدوڵا، خانی حەقی مەلا شەهاب لە تەنیشت چایخانەی حەسەن شەل، 14-خانی حەبیب شبیب لەبەرامبەر هوتێلی-رافیدەین- و خانچییەکەی ناوی خاڵو عەزیز بوو و موڵکی ێەهیون یاقە بووە، 15-خانی میرزا-ئێستاش ماوە و لەبەرامبەر سینەمای-نەسر-ە، 16-خانی رەجەب عاشق، 17-خانی تایەر زەهاوی-لەسەردەمی حکومەتی کۆماری درووست بوو و مەجید زەهاوی بە گرێ گرتی و تا ئێستا ماوە، 18-خانی چەرمەوەندی، 19-خانی پاشا کۆپری لەبەرامبەر باخچەی منداڵان، پێشتر پێدەگوترا خانی ناجی جەراح، 20-خانی عەلی بویکی-ئێستاش ماوە و لە کۆتایی گەڕەکی مەزرەعەیە، 21-خانی کرندی، خاوەنەکەی ئەسحاق ئاغا کرندی بوو و پاشان عیسا پڵاو کڕی، 22- خانی ئەحمەد ئیسماعیل، لە بەرامبەر فولکەی کرندی و ئێستاش ماوەو ناوی خاوەنەکەی -ئەحمەد ئیسماعیل-ە، 23-خانی رەئوف خواکەرەم لە نزیک سینەمای خەزرا، خانی ئیبراهیم عەبدولباقی وهێشتا ماوە، 24- خانی حاجی مەردان، 25- خانی مەجید نەنەخان لەبەرامبەر گەڕەکی حەمیدییە، 26- خان سەعدی-، هێشتا ماوە و نزیک پۆلیسخانەیە، 27- خانی ئەحمەد حاجی موستەفا، هێشتا ماوەو لە گەڕەکی قەسری باخە، 28- خانی فایەق تەوفیق، لەپشت گەڕەکی ساڵح بەگ و مەکینەی گەنم هاڕینی تێدایە، 29- خانی شەوکەت ئەمین باپیر لەبەرامبەر مزگەوتی مەجید بەگ بوو، 30- خانی حەمید شوان، 31- خانی تێلخانە، ئەمە کرا بە بەرێوبەرایەتی پزشکی ئاژەڵان، 31- خانی ئیبراهیم شەلال، لەبەرامبەر خانی عیسا خان لە گەڕەکی ساڵح بەگ.

لەم کاتە دوکانەکانی ناڵبەند و کورتاندۆزەکان بازاڕیان هەبوو و وەک کەرتێکی تری کۆمەڵگەی شارە دەرەبەگ-بازرگانی. ناڵبەندەکان، ناڵبەندی ئەسپ، کەرو قاتری جوتیارەکانیان دەکردو ئەگەر پیاوێکی بەد(خراپ) یان نەوکەری رژێم لە پێشیانەوە تێپەڕیبا، دەیانگوت(تواد ناڵی بکەین- دەیەوێ ناڵ بکرێت!). ناڵبەندەکان بریتی بوون لە: 1- سەید رەشید ناڵبەند، 2-سەید نوری رەشید، 3- عەلا رەشید، 4- غایب ناڵبەند.

وپاشان نەوت دۆزرایەوەو وێستگای شەمەندنەفەر، دوو کارگەی سابوون: 1- شوێنەکەی لە خانی حەبیب شبیب بوو و ئیبراهیم جەعفەر بەغدادی و باقر مێرانچی تێدا کاریان دەکرد- 2- کارگەی درووستکردنی سابوونی شەماشی(جلشۆر)، خاوەنەکەی سلیمان( هندستانی بوو)و شوێنەکەی لە بازاڕی زەرنگەرەکان بووە لە تەنیشت قوتابخانەی نوعمان)، کارگەی تەنەکەو قوتوو-لە کیودی- دامەزران، کارگەی ئاش(یەکەم مەکینەی ئاش لەلایەن شاکر ئەفەندی دامەزرا)، کارگەی ئاشی حاجی سەعید مەردان، مەکینەی ئاشی کامل ێەمەد، مەکینەی عەبدوڵا ئاغا، دامەزران، و مەکینەی(سونگەر)بۆ دروومان و ئامرازەکانی چاکسازی ئۆتۆمبیل و پڕۆژەی ئاو و کارەبا و پۆست و کارگەی قیرتاوکردن و کارگەی سۆدا درووستکردن- شوێنەکەی لە خانەکەی پاشا کۆپری بوو و پێیان دەگوت-ناملێت)...هتد، دامەزران: ئەوجا بەرهمهێنەری ئازاد بەمانا یاساییەکەی پەیدابوو، واتە بەو مانایە کە پەیوەندی بە زەمینەوە-بە مەبەستی کاری کشتوکاڵی- نییە و چاوەڕوانی بارانیش ناکات؛ ئازادە لەلای هەر سەرمایەدارێک بۆ کارکردن و دابینکردنی بژێوی خۆی و خێزانەکەی، هێزی بازووی خۆی وەک هەر کاڵایەکی تر، بفرۆشێت و بەگشتی لە چینی بۆرژوازی ئازاد نییەو، لەبەر ئەوەی ئامرازی بەرهەمهێنانی نییە، ناچار دەبێ هێزی کارەکەی بفرۆشێ و بکەوێتە ژێر دەسەڵاتی چەوساندنەوەی هاوچەرخ. دانیشتوانی ئاوایی چلەیی، ئاوایی شارنو کە بەهێمنی لەسەر یەکێک لە چاڵە نەوتییە گەورەکانی جیهان خەوتبوون، بێدارکرانەوەو جلوبەرگی کرێکاریان لەبەر کردو بوون بە بەشێک لە چینی کرێکارانی جیهان.

کۆمپانیای نەوتی خانەقی کە لقێک بوو لە(کۆمپانیای نەوتی ئەنگلیزی فارسی)بۆ وەبەرهێنانی نەوت بە گوێرەی پرۆتۆکۆلێک لە 4-17/ تشرینی دووهەم/1913 دامەزرا. بەهۆی پشکنین بەدوای نەوت، ئەنگلیزەکان هاتن بۆ(چیاسورخ)کە دەکەوێتە باشووری شارەکە و تا5/ئایار/1919، بەهێزی بازووی جووتیارە تازە بەکرێکار کراوەکانی ناوچەکە لە ژێر رکێفی هێزە سەربازییەکەیان، 9بیرە نەوتیان دۆزییەوە. یەکەم بیر لە قووڵی2700قەدەم دۆزرایەوە و پاشان داخرا؛ بیری دووهەم لە قووڵی2800قەدەم دۆزرایەوەو بۆ پێداویستی ناوچەکە بەکارهێنرا؛ بیری سێهەم لە قووڵایی2200قەدەم دۆزرایەوە وبە شێوەیەکی سەرەتایی هەڵکەنرا؛ بیری چوارەم لە قووڵایی2900قەدەم دۆزرایەوەو نەوتی لێدەرهێنرا، بەڵام بە ئاو و قوڕ تێکەڵ بوو؛ بیری پێنجەم لە قووڵایی3000قەدەم دۆزرایەوەو بە ئامێری هاوچەرخی ئەو سەردەمە هەڵکەنرا؛ بیری شەشەم لە 1928و بە حەفارە لە قووڵایی 5500قەدەم دۆزرایەوە و لەم بیرەدا، نەوت و گاز لێدەرکرا و تا 1932بەکارهێنرا؛ بیری حەوتەم لە قووڵایی7500 قەدەم دۆزرایەوەو لە ساڵی 1936هەڵکەنرا و پشتگویخرا؛ بیری هەشتەم لە قووڵایی8000قەدەم لە 1938دۆزرایەوە، بەڵام ئەنگلیزەکان لەم ساڵە 1938وبەهۆی جەنگی جیهانی دووهەم و کودەتای لایەنگری ئەڵمانیای نازی، رەشید عالی گەیلانی1941 ناوچەکەیان بەجێهێشت و لە ساڵی1952دووبارە بۆ چیاسورخ گەڕانەوە. بیری نۆهەم لە ساڵی1955ولە قووڵایی18هەزار قەدەم دۆزرایەوە. لە1957و بەگوێرەی رێککەوتنێک لەنێوان عیراق و بەریتانیا، دووهەمەکەیان ناوچەکەیان بەجێهێشت و بیرە نەوتەکان تا ئێستا هەر بەو شێوەیە ماونەتەوە.

شایانی باسە حاکمی بەریتانی(میجەرسون) بەناوی خوازراوی(میرزا غوڵام حوسین شیرازی)رۆڵی باڵای هەبووە لە پشکنین و دەرکردنی نەوتی(چیاسورخ). کاتێ لەشکری بەریتانیا لە1917گەیشتە خانەقی، میجرسون کە حاکمی سیاسی شاری مەندلی بوو، گوێزرایەوە بۆ ئەم شارە و وەک یاریدەری حاکمی سیاسی شارەکە دامەزرا. لە 1919دەستکراوە بە هەڵکەندنی بیرە نەوتەکان لە نەفتخانە کە دەکەوێتە 36کێلومەتری باشووری خانەقی. لەم کاتە سینەمایەک بەناوی(سینەمای هندی)لە گەڕەکی پاشا کۆپری دامەزراند وفیلمەکان پیشانی سەربازە ئەنگلیز و هندییەکان و بە دانیشتوانی شارەکەش دەدا، فیلمەکان ببینن.

ئەمە زمانی ئەوانەیە لە بیرکردنەوەو نووسین، بەڵام راستییەکەی ئەوەیە کە نەوتەکە بەری رەنجی پیاوان و ژنانی کرێکاری(ژنان کرێکاری ناوماڵن وهێشتا بەشێکیان بەو شێوەیە ماونەتەوە!)ناوچەکەیە، ئەوانەی وەک کویلەی کار بەکارهێنران و بەرهەمەکەیان بە زەبری چەک و رێکەوتن و پەیمانی تاڵانکردنی جۆراوجۆر لەگەل دەڵاڵەکانیان(مەلیک و سەرۆکەکانی عیراق)، لێیان زەوتکراوەو بۆ بانقەکانی لەندەن و گیرفانی"پاشا پایەبەرزو پەرلەمان دیموکراتەکەیان"براوە. بۆ نموونە ئەنگلیزەکان بۆ هەر تەنێک نەوت، (4شلینگ)یان بە حکومەتی عیراق داوەو لە 1951دا، قازانجی نەوتەکە بەنیوە لەنێوان خۆیان دابەشکردووە !!، بەڵام بەداخەوە نووسەرەکە لەبیری کردووە، بنووسێ کە بڕێکی وەک"پاشماوە"بە خاوەنە راستەقینەکەی(کرێکاران)، دراوە.

لە گفتوگۆیەکی بەڕێز ئیبراهیم باجەڵان، لەگەل کرێکار(مەحەمەد شەریف خەیات)لە رۆژی30/4/2007وتی: لە کۆمپانیای چیاسورخ بنکەی بەرهەمهێنانی کارەبا و پڕۆژەی پاڵاوتنی ئاو هەبوو و بەخۆم لە پڕۆژەی ئاوەکە کارم دەکرد. کارەکەم بریتی بوو لەوەی ماددەی(شەب)و(کلۆر)تێکەڵ بە ئاوەکە بکەم. کۆمپانییەکە ماتۆرێکی ئاو لە سەر رووباری سیروان دامەزراند. یەکێک بەناوی(حەمید سلیمان باجەڵان) کانتینی هەبوو و شەریکەکەی پیاوێکی جوو بوو بەناوی(سدیق).

بە گوێرەی ناسنامەی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی ژمارە1225/دیالە و ئیمزای فەرمانبەری شارەزا لە 4/9/1948لەسەرە، کرێکار(غوڵام هادی مەحەمەد)، پیشە(تەختەساز)، لەدایکبووی شاری خانەقی لە1918 لە 22/7/1949لە چیاسورخ کاری کردووە و کرێی کار(645)فلسی وەرگرتووەو لە 24/8/1949کرێی کارەکەی بۆ(680)فلس زیادکراوە و لە24/1/1950لەسەرکار دەرکراوە. ئەم کرێکارە بەگوێرەی ناسنامەی وەزارەتی نەوت، بەرێوبەرایەتی بیرەکانی نەوتی خانەقی، ژمارە 2/202، پیشە(کرێکاری شارەزا پلە یەک)، ژمارەی ناسنامە530/63لە 23/11/1963 کاری کردووەو بەگوێرەی ناسنامەی (کۆمەڵەی ئەندامانی هەرەوەزی بەکاربردنی سنووردار لە نەفتخانە)، ژمارەی ناسنامە21، پیشە تەختەساز، بەرواری دەرکردنی ناسنامە20/7/1969، 14بەشی هەبووە و مۆری دەستی لەسەرە. بەگوێرەی ناسنامەی سەندیکای کرێکارانی پیشەسازی نەوت و کانزا و کیماوی لە وڵاتی عیراق/ پارێزگای دیالە، ژمارە29، لە 1960 بووە بە ئەندام. ئەم ناسنامەیە لە22/6/1974چێکراوەو لەلایەن سەرۆکی سەندیکاکەوە(حوسین عەبد موسا)ئیمزاکراکراوە.

دۆزینەوەی نەوت لە نەفتخانە و کردنەوەی پاڵاوگەی ئەڵوەن(ساڵانە 500هەزار تەن نەوت بەرهەم دەهێنا)، سەددان کەس لە دانیشتوانی دێهاتەکان کانی ماسی، پەڵکانە، جەبراوە، کارێز، ئەرکەوازی، بانمیل و ناو خانەقی ماڵئاواییان لە مەرجی پەیوەندی کار لە کۆمەڵگەی جووتیار- دەرەبەک کردو سەرەتای قۆناغی کرێکار- سەرمایە دەستیپێکردو وەک کرێکار لە نەفتخانە و پاشان لە کۆمپانیای پاڵاوگەی ئەڵوەن(مەسفا)، گەنجینەی نەوتی (کیودی)، وێستکای شەمەندنەفەر، بەڕێوبەرایەتی کارەبا، پڕۆژەی ئاو، شوفێری، بانزینخانە، کارگەی بەفر، بەرگدووری چاکەت وپانتۆڵ، ئاسنسازی، کارگەی ئاش، کارگەی پێڵاو کڵاش دۆزی کاریان دەکردو ئامرازی بەرهەمهێنانی پێشکەوتوو لەبواری تەختەسازی، کشتوکاڵ، ئاسنسازی بەکارهێنرا؛ 6سینەما دامەزرا، نەخۆشخانە، چاکسازی ئۆتۆمبێل و بیناسازی گەشەیانکرد، بەڵام بەبێ ئەوەی بەشێوەیەکی بەرفراوان دابڕان لەگەل کلتوور و ئەخلاقی و ئەفسانەکانی وەهم و جنۆکە و دوعای سەدەکانی رابردوو رووبدات و وەک مۆتەکە بەسەریان بە زاڵی مایەوە!

شەرکەتی نەوتی ئەنگلیزی-فارسی(تێبینی: لە هەندێ شوێن نووسراوە شەرکەتی نەوتی ئەنگلیزی-ئێرانی) لە تشرینی دووهەم/1922داوایان لە وزارەتی ئەشغال و هاتوچوو کردووە، بۆری ئاو بۆ شوێنی کارەکەیان راکێشن. لە20/8/1924ئاهەنگی کردنەوەی یەکەم بیرە نەوتەکانی نەفتخانە رێکخرا و بەم بۆنەیەوە جارلس گرین(سەرۆکی کۆمپانیای نەوتی ئەنگلیزی-ئیرانی یەکگرتوو)، نامەیەکی بۆ مەلیک فەیسەل ناردووە و تێدا نووسیویەتی: (کۆمپانیاکەم هەست بە شەرەفێکی گەورە دەکات ئەگەر فەرمووتان بە قبووڵکردنی پاکەتە جگەرەکە کە هاوپێچە لەگەل ئەم نامەیە وەک یادوەرییەک بۆ بەرواری ئاهەنگێڕانی رۆژی20/ئەیلولی/1924...) .

کۆمپانیای نەوتی خانەقی یەکەم جار دەستەیەکی کرێکاری دامەزراندو سەرەتا بۆ خولی فێربوونی ئامێرو کەرەستە نەوتییەکان بۆ(عەبادان) ناردووە و ئەمەش ناوەکانیانە:

1-شەوکەت رەشید
2-عەلی کوردستانی(دووجار بۆ عەبادان(ئیران) نێردراوە، جارێ لە 1924و جارەکەیتر لە1926)
3-شەفیق رەمەزان
4-غایب نەجومی
5-عیسا کەتانە
6-غایب دەرویشە
7--نەجم ئیسماعیل فەیزی
8-سەعەد ساڵح
9-شەوکەت رەشید
10-ئەمین سەمین باجگە
11-مەحەمەد دارا، ناسراو بە(مەحەمەد گاور)

کاتێ دەگەڕێنەوە، لە پاڵاوگەی ئەڵوەن و گەنجینەی(کەی. ئۆ. دی)،دابەشکران. هەروا ئەم کرێکارانەش لە پاڵاوگەی نەوتی ئەڵوەن دامەزران:

1--شێخ نوری
2--بەهجەت عارف
3-دەریاویش سیمۆن
4-نیشان کربیت بوغوێ
5-ئەحمەد قەدوری
6-ساڵح یاروەیس
7-هەرایر مەگەردیچیان
8-سامۆئیل میناخۆر
9-مەحەمەد مەجید البکری
10سەعید ئەحمەد
11- سەمین ئەمین،
12- جومعە عەلی بامیە،

لە ئەلبۆمی کرێکار(مەنسوور کەرەم عەلی)، 3/10/1972لە نەفتخانە، لە چەپەوە بۆ راست بە راوەستاوی: ئەندامی سەندیکا فەتاح روستەم، روستەم یاسین، غەیدان ئیسماعیل، غازی مەتەر، ئیبراهیم ئیسماعیل، یارموراد عەلی، یوسف موهەندس، ئیبراهیم بەدریە، بەرێوبەر فازل جاف، حاجی کازم، نوری قادر، رەزا عەبدوڵا، عەزیز ئەسەد، ئیبراهیم مەجید، شەهاب ، خزر عارەب، عەباس نەجار، غوڵام نەجار، وەلی عەبدعەلی، عەباس رەشید، مەنسور کەرەم عەلی، ساڵح حەداد، سەبری سەدوڵا، وەلی حەسەن، عومران، کورەکەی حەیەن، سەید ئەحمەد، حەسەن عەلی قادر.

13- مەجید عەلی باچە، 14- بەنی وەیس قەرەوڵسی، 15- سەمین حوسین کانتینچی، 16- عەباس تاماز، 17- ئیبراهیم حەلواچی، 18- عەباس حەلواچی، 19- شەوقی فەرید-فۆرمەن-، 20- کەریم باجەڵان-فۆرمەن-، 21- ئەحمەد مەحەمەد شاوەران، 22- شاکرد عەبدولقادر، 23- عەلی یارە کاکەیی، 24- مەنسوور(باوکی نووسەری هێژا ئەحلام مەنسوور)، 25- بەگ موراد-برینپێچ-، 26-ستار موزەمد، 27-مەحەمەد عەلی شەشفوت، 28- حەبیب شبیب، 29- غەڵام موزەمد، 30- زەیدان بەگی مالک(نەفتخانە)، 31- عەبدولحەمید مەحەمەد عەزیز قەیتەران- بەشی رۆن-، نامق مەحەمەد عەزیز، 32- مەجید رەشید قەساو،33-مەجید عەلی، 34-عەبدولوەهاب عەبدولعەزیز-کارەباچی، 35- ئەحمەد پەنجشەمە، 36- غازی عەسکەر-لەبەر نەخۆشی لە ئیشەکەی دەرکرا. لێرەدا دەبێ ئاماژە بە یەکەم کرێکاری ژن بکرێ لە نەفتخانە بەناوی(میمگە جەنەتە، دایکی گیانبەختکردوو جەمیل) لە پەنجاکان.

لە گفتوگۆیەکدا لەگەل جەلال شەوکەت لەبارەی مێژووی کۆمپانیای نەوت لە خانەقی، وتی: باوکم لە 1926لە کۆمپانیای نەوت دامەزرا و خۆیشم لە 1954، رێک لە 17/2/1954و لە لەدایکبووی 1934. کۆمپانیای نەوتی خانەقی، بیرەکانی نەفتخانە و پاڵاوگە و گەنجینەی(کەی. ئۆ. دی)دەگرێتەوەو تێدا نزیکەی(2500-2700)کرێکارو 47 کارمەند لەبەشی ژمێریاری و بەرێوبەرایەی ژمێریاری کاریان کردووەو بەڕێوبەری کۆمپانییاکە ئەنگلیز بوون. کۆمپانییەکە لە سێ شفت کاری دەکرد: لە 7-3ی پاش نیوەڕۆ، لە 3-11ی شەو و لە 11-7ی بەیانی، واتە شەو رۆژ. ماڵمان لە سەردەمی جەنگی جیهانی دووهەم لە قاڵاوگە بوو. لە چلەکاندا کرێکاران بە پێ بۆ کار دەڕۆیشتن و لە پەنجاکاندا بە پاسکیل و کۆمپانییەکە لە شەستەکان بوو بە خاوەن ئۆتۆمبیلی گواستنەوەی کرێکاران و فەرمانبەران. کۆمپانیاکە نەوتی خاوی دەپاڵی و بانزین و نەوتی سپی و رەش و گازۆئیلیان لێ دەردەهێنا. یەکانەی(برۆکس) بانزینی تایبەت بە فڕۆکەی بەرهەمدەهێنا. پاڵاوگە تیپی وەرزشی و دوو یانەی وەرزشی هەبوو. بەڕێوبەرەکەمان(مستر ئالن)، ئەندازیار بوو و لە تیپی وەڵاتەکەی یاری دەکرد. هەروا کاک جەلال وتی: بۆ مێژوو دەڵێم، فازل ئەلسنانی لە دژی گواستنەوەی هەشت کرێکاری کورد راوەستا و وتی(ئەگەر ئەوانە بگوێزنەوە، من پاڵاوگەکە دادەخەم.). عەبدلمنعم سامەڕایی(جێگری وەزیری نەوت) کە حکومەت لە1975پەتی سێدارەی لەمل کرد، وتی: ئێمە لە1972-1973 ویستمان پاڵاوگەکە دابخەین، بەڵام لە 1976-1977بڕیارمان دا پاڵاوگەکە تەعریب بکەین. هەروا پسپۆڕەکان لەو بڕوایەدا بوون کە نەوتی نەفتخانە لە1950وشک دەکا، بەڵام گریمانەکەیان هەڵە بوو.

هەر لەم ساڵە، مەلیک فەیسەل لە ئێوارەی رۆژی پێنجشەمە، رێککەوتی28/ئاب/1924بە شەمەندنەفەرێکی تایبەت و بەمەبەستی سەردانی بیرە نەوتەکان، سەردانی(خانەقی)ی کرد(جریدە العراق، ژمارە30لە ئاب/1924). بەم بۆنەیەوە رۆژنامەی(العالم العربی)نووسی:( ئیمڕۆ کەژاوەی جەلالەتی پاشا بۆ بینینی((نەوت))، بەرێکەوت وپاش نەختێک شاندێکی((پەرلەمانی))ئەنگلیزیش لە(لەندەن)ەوە بەسەرۆکایەتی مستر کلاینس جێگری ئەنجومەنی گشتی بەریتانی(لۆرد بریڤی سیل) بۆ سەردانی(نەوت) دەگەنە ئێرە، چونکە کاتژمێری کردنەوەی بیرەکان نزیک بووەتەوە) . رۆژنامەی(العراق) لە 1/ئەیلول/1924لە سەروتارەکەیدا نووسیوە: (سەردانی پاشای پایەبەرز بۆ خانەقی و نەفتخانە). لەم وتارە ئەوە دەردەکەوێ کە پاشا لەم سەردانەدا ئەمانەی خوارەوەی لەگەل خۆی بردووە: یاسین ئەلهاشمی(سەرۆک وەزیران)، رەشید عالی گەیلانی(وەزیری داد)، وەزیری ئەشغال و هاتوچۆ(مزاحم الباجەجی) و نوێنەری رۆژنامەکان و میجەر کرفن(جێگری بەرێوبەری گشتی هێڵی ئاسن)ی عیراق و مستەر کیلنک(نوێنەری کۆمپانیای نەوتی تورکی)و مستەر مایلس(گەورە کارمەندی کۆمپانیای نەوتی ئەنگلیزی-فارسی).

لە راپۆرتی سەردانەکەی وەزیری هاتوچوو و ئەشغال بۆ بینینی کاروبارەکانی شەرکەتی نەوتی ئەنگلیزی-فارسی یەکگرتوو، ئەم خاڵانە هاتووە:

ا: هێڵی بۆرییەکان لە نەفتخانەوە بۆ پاڵاوگە دانرا و پێش ماوەیەکیش مولیدەکان دامەزران.
ب: هەموو حەوزەکانی گەنجینە لە پاڵاوگە دامەزران و پارچە پۆڵاینییەکەیش بە بورغی توندکران...هتد
د: شوێنی بەرهەمهێنانی کارەبا و ئامێرەکانی دامەزرا.
ه: دەستکراوە بە درووستکردنی خانوو بۆ کارمەندان.
خاڵی و: ئێستا دەستکراوە بەدامەزراندنی پڕۆژەی گەیاندنی ئاو و بەم مووەلیدانە ئاو دەگاتە ناوچەی نەفتخانە و وێستگای کارەبا داخراوەکە.
ز: خەریکی دامەزراندنی رێگایەکی نوێ لە وێستگای خانەقی(بەدرێژایی هێڵی بۆرییەکان) تا پاڵاوگە و پردێک لەسەر روباری ئەڵوەن لەنزیک پاڵاوگە....

کرێکاران: بینیم کە شەرکەتەکە نزیکەی 220کرێکار لە کارەکانی پاڵاوگە بەکاردەهێنن و زۆربەیان پێکهاتوون لەو ئێرانییانە کە لە خانقین نیشتەجێن و گومان لە رەگەزنامەکەیان دەکرێت، بۆیە داوای لێپێچینەوەم کرد لەبارەی ئەوەی داخۆ ئەوانە بەڵگەنامەیان پێیە بۆ سەلماندنی رەگەزنامەی ئیرانی. ئەوانەی ئەم جۆرە بەڵگەنامەیانە پێنەبوو، دیارە عیراقین. لێرەدا ژمارەیەکی کەم لە خاوەن پیشە هندییەکان بەکاردەهێنرێت و شەرکەتەکە بە مەبەستی مەشقپێکردن لەبواری پاڵاوتن، 50عیراقی بۆ عەبادان دەنێرێ).

 
هەروا لە هەمان سەرچاوە، ئاماژە بە هەواڵێکی رۆژنامەی(الموێل، 15/کانونی یەکەم/1926)دەکات و تێدا هاتووە: (کاتێ عەزیز موسا، خەڵکی ئاوایی عەدلە کار لە پاڵاوتنی دەکات، لە پڕێکدا نەختێ نەوت تەقییەوەو روخسارو دەستی سوتاندو دەستبەجێ بەمەبەستی چاککردنی، بۆ نەخۆشخانەی مەلەکی گوێزرایەوە.).

گۆڤاری(دیاری کوردستان، ژمارە 13و14/1926کە گۆڤارێکی نیومانگی بوو و(ساڵح ساحبقەران)خاوەن ئیمتیازی بووە، هەواڵی دەرکردنی دۆزینەوەی یەکەم بیری نەوتی خانەقی لە لاپەڕە15 بڵاوکردەوە: (لە قچای خاک مبارک کرد همو لاییکی کەنج و جواهیره، لقچای خانقین نزیک حدود ایران ڕمه سالێکە لە گەرەف قومپانیای(انگلو-پیرسیەن)یعنی(انگلیز-ایران)بە ماکینە بیر لی دراوە و تقریبا نیو ملیون پاون(لیرە انگلیزی)زیاتر پارە ێەرف کراوە، لەم دە بیرە بە قەدەر 22000قدم اراچی هەڵکەندراوە...) .

ئەنگلیزەکان بۆ دابینکردنی ئاسایشی کۆمپانیا و بۆرییە نەوتەکە، سوودیان لە سەرۆک عەشرەتەکانی ناوچەکە وەرگرت، بۆ نموونە گرێبەستێکیان لەگەل(فەتحوڵا بەگی دەلۆ)یان کردووەو وەک سەرۆکی پاسەوانەکان لە7/4/1932 دامەزراندو لە24/4/1934گرێبەستەکەیان لەگەلدا تازە کردووە. بەرێوبەری شەرکەتەکە لەو سەردەمە بەناوی(هوگ ماکنیڤن) پەیوەندی کەسایەتی لەگەلدا دامەزراندوو و لە شوێنی نیشتەچێکەی(قەڵای فەتحوڵا بەگ)لە ئاوایی(کانی ماسی) لەسەر رێگای خانەقی-نەفتخانە، سەردانی کردووە(بەڵگەنامەی ژمارە4) و لە شاندی سەردانەکەیان ناوی چەندین بەرپرسی کورد و ئەنگلیز هاتووە وەک( ئێر. ئێچ. ئارنۆڵد، سەید عەتا ئەمین، عەبدولقادر رەشید، گی. کی قەسابیان، یوت. ئەی بیڵ، گی. ئێف سکیلتون) کە بەداخەوە بەروارەکەی دیار نییە(بڕوانە بەڵگەنامەی ژمارە5). لەپاڵ فەتحوڵا بەگی دەلو، بەڵێندەری پاسەوانی تر هەبوو وەک(عەلی خان مامەی)و(نامدار خان مامەی).

ناسنامەکەی بەهجەت عارف کۆنترین ناسنامەیەو لە 9/4/1934دەرکراوە، بەڵام زانیاری زۆر ئاشکرا ناکات. ناسنامەکەی(کاکە موراد)، بە کۆنترین ناسنامەی کۆمپانییەی نەوتی عیراقە لەگەل زانیارییەکی ورد لەبارەی کرێکارانی ئەو سەردەمەی تیایە: بەرگەکەی سوورە و لەسەرەوەو لە خوارەوە ژمارەی(16232، IPC)ی لەسەر نووسراوەو وەک ئاشکرا دەبێت، کرێکاری ناوبراو دانیشتوی خانەقینەو لە 24/5/1937 دامەزراوە، بەڵام لە لاپەڕەی5دا، بەرواری 2/6/1936-30/8/1936لەگەل ئیمزای کارمەندێکی لەسەرە. لە لاپەڕەی6، کرێی کارەکەی لە نێوان 24/5/1936-1/7/1935 لە مانگێک نووسراوە کە بریتی بووە لە(74فلس)و بەهەمان شێوە لە لاپەڕەی 7 هاتووە کە ناوبراو بۆ ماوەی 2/9/1937- 27/12/1940مانگانە 75فلسی وەرگرتووە و کرێی کارەکەی لە ماوەی 11/1/41تا2/5/1941 کراوە بە 100فلس.

لە نەفتخانە، پاڵاوگەی ئەڵوەن و بانەبۆرە، بەهێزی کاری کرێکارانی ناوچەکە، بە قوڕو چینکۆ و شەلمان، خانوو بۆ کرێکاران و کارمەندان بە پلەی جۆراوجۆر و یاریگای گۆلف، بلیارد، تەنس، هۆکی، باڵە و مەلەوانگا درووستکرا، بەڵام هەژاری ئەو خێزانە کرێکارییانە لە جلوبەرگ و شێوەی خواردنی ژمەبیرەان بەزەقی دیارەو بەشی زۆری ئەو کرێکارانە کە لە دێهاتەکانی دەوروبەری بیرە نەوتەکان، دەژیان، هەر لە ناو ماڵە قوڕینەکانی خۆیان و بەبێ قوتابخانە، نەخۆشخانە، شەقام، یاریگا و یانەی جۆراجۆر، مانەوە و مەلیکەکانی عیراق وەک دەڵاڵێکی گەمژە بۆ بەرژەوەندی ئەنگلیزەکان حوکمڕانی دەکردو هیچ پەیوەندیان بە ژیانی رۆژانی خەڵک و پێداویستییەکانی نەبوو.

لە 26/4/2007لە گەڕەکی کرێکاران، هەر لەسەر شەقام هەستام بە داگرتنی وێنەو ناسنامەی چەند کرێکارێک بۆ ناو کۆمپیوتەر، جەبار هاشم میرزا لەبارەی کارکردن لە پاڵاوتنی نەوتەکە وتی (ئێسقانمان لەناوی رزیا)؛ (حوسین خوداد)یش وتی: ئێمە بە 3شفت کارمان دەکرد، شەو رۆژمان نەبوو... پاڵاوگەکە لە بەرهەمهێنان رانەوەستا!

لەلایەکەوە پێکهاتنی پڕۆژەی پیشەسازی گەورەو پێویستی بە هێزی کارو رێکخستنی ئەم پرۆسەیە لەچوارچێوەی مەرجی ژیانی رۆژانەی نوێ، هۆشیاری چینایەتی بەهێزی درووست کرد. لێرەدا دەتوانین باس لە دیاردەی تایبەتی و گشتی چینی کرێکار بکەین: هەر مرۆڤێک ئارەزوو، توانا، بایەخپێدانی تایبەت بە خۆیەوە هەیە، بەڵام بارودۆخی ژیانی رۆژانەی کارگەران، بۆ نموونە لە کاتژمێرو مەراسیمێکی تایبەت دەستبەکار دەبن یان پێکەوە پشوودەدەن و بە هەزاران شێوە پەیوەندییان بەیەکەوە هەیە، بەبێ ئەوەی یەکتر بناسن، واتە هەر تایبەتێک بە هەر شێوەیەک، گشتە و پەیوەندییان بە یەکەوە هەیە و هەیتا هەیتا دەگۆڕێن.
ئەگەر تەماشای ناوەڕۆک و شێوەی ئەم دیاردە نوێیە بکەین(پێکهاتنی چینی کرێکار-هێزی بەرهەمهێنان- ناوەڕۆگ)، دەبینین، لە دەرەوەی شێوەی بەرهەمهێنانی کۆمەڵایەتی نییەو یەکانگیرن.

لە(بانەبۆرە)شدا، خانوو بە سێ پلە درووستکراو خانووی پلە یەک بۆ ئینگلیزەکان، خانووی پلە دوو بۆ کارمەندان و خانووی پلە سێ بۆ کرێکاران. هەروا بنکەو دامەزراوی جۆربەجۆر هەبووە وەک حەمامی گشتی بۆ پیاوان و ژنان، سینەما، کارگەی بەفر، پرۆژەی پاڵاوتنی ئاو کە لە رووباری(سیروان)ەوە ئاوی بۆ راکێشراوە و کارگەی بەرهەمهێنانی کارەبا و یاریگای فوتبۆڵین هەبووە. ئەو کرێکارانە کە لە بانەبۆرە کاریان کردووە:

1-مەحمود سەعاتچی(پەیوەندی تەلەفۆنی)
2-عەباس قەرە(شوفێر)
3- ئەحمەد فانوس(حەمامچی)
4-حەسەن شەل هەمەوەندی(پەیوەندییەکا)
5- مەحەمەد ساڵح، ناسراو بە حەمە سەعیدە، بەرپرسی کرێکاران(فۆرمەن).

پاش کردنەوەی پاڵاوگەی نەوت، لە(کیودی) کارگەیەک بۆ درووستکردنی تەنەکە و قوتوو دامەزرا و کرێکارێک بەناوی(سەلمان فەرحان) سەرپەرشتی دەکرد. لە کاتژمێرێکدا(80)تەنەکەیان بەرهەمدەهێنا. پێدەچێ ئاستی ئەم کارگەیە بە گوێرەی پێویست نەبووە، بۆیە هەڵوەشەندرایەوەو یەکێک بەناوی(مەحەمەد حەدید- خاوەن کۆمپانیای زیوت نباتیە)، کڕی.(ئەم زانیارییە لە بەڕێز عەلی حوسین وەرگرتووە).

کۆمپانیای نەوت و پاڵاوگەی ئەڵوەن ناسنامەی کۆمپانیاکە بۆ کرێکارەکان(بڕوانە بەڵگەنامەی1) و باجی تایبەتی بۆ چوونە ژووری کرێکارەکان بۆ ناو کۆمپانیاکە بە وێنە و ژمارەی تایبەتی چێکردووە. لە ساڵی1936کرێکارانی نەوت ولەپێناو باشکردنی بارودۆخ وزیادکردنی کرێی کاری رۆژانەیان، خۆپیشاندانێکی ئاشتیانە رێکخستووە.

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەل کاک ئیبراهیم کەرەم عەلی، وتی: لە نەفتخانە گەڕەکی کواتر سیپەڕ-سیپەڕ بۆ سوکایەتیکردن بوو، چونکە ئەم گەڕەکە تایبەت بوو بە کەناسەکان-؛ خانووی فەرمانبەران لە تەنیشت(ورگ شۆپ - شوێنی کارکردن)؛ خانوی ئەنگلیزەکان و، مەنزل سواری-شوێنی پاسەوانانی نەوتەکە-) هەبوو.

هەرول لە گفتوگۆیەکدا لە گەل کچە کرێکار(وەێفیە بەنی وەیس عەلی حەیدەر)، وتی: باوکم یەکەم کەس بوو لەگەل هاوکارەکانی لە کارکردن مانی گرت بۆ ئەوەی کرێی کاریان زیاد بکرێ و کاتەکەیشی کەم بکرێ. کرێکارەکان رۆژانە 12کاتژمێر کاریان دەکرد و پاشان گۆڕا بۆ سێ شفت تا بەرهەمهێنان رانەوەستێ. تەنانەت خانووی کرێکارەکان(پری کلاس بوو-پلە سێ)و خانووی ئەنگلیزەکان(فرست کلاس)بوو و ئاودەستیان هەبوو، بەڵام ئێمە بۆ دەستگەیاندن بە ئاو، بەمەسینەوە روومان لەدەشت دەکرد؛ ماڵەکانی ئەوان باخچەی هەبوو، بەڵام ئێمە بێبەش بووین، تەنانەت ئەوان بە پاس هاتوچوویان دەکرد، بەڵام ئێمە بە(لیبەرکار-راستەکەی لابووە کار: ئۆتۆمبیلی کرێکاران). ئێمە هیچمان نەبوو، بۆیە کاتێ ئۆتۆمبیلی کۆکردنەوەی پاشەڕۆ لە ماڵە ئەنگلیزەکانەوە بۆ گەڕەکی ئێمە دەهات، هەموو منداڵە کرێکارەکان بەدوایدا رامان دەکرد، چونکە وامان دەزانی هەمووی گەهەرە!؛ دڵمان بە وێنەی رۆژنامە و جلوبەرگ و بوکەشوشە شکاوەکان خۆش دەبوو. لەبەر ئەوەی سەعاتمان نەبوو، بەیانیان خاڵو تەوفیق لەبری بانگدان، هاواری دەکرد(بەبەو...بەبەو...بەبەو)، تا کرێکارەکان بێدار ببنەوەو بۆ سەر کار بڕۆن. دەنگی(عیسا دەبو) قووڵتر بوو، کاتێ ئەم هاواری دەکرد(بەبەو)، هەموویان گورج گورج بێدار دەبوون. وەک بەبیرم دێت، (شۆراوە)کە دەکەوێتە نزیک ئاوایی(پویکە)، شوێنی گەشتوگوزارمان بوو. هەموومان بۆ ئەوەی دەڕۆیشتین. هەفتانە کرێی کار بە کرێکاران دەدرا.(رۆژی 13/5/2007).

 
مرۆڤ بوونەوەرێکی موجەرەد نییە، بەڵکو هەمیشە سەر بە پێکهاتێکی کۆمەڵایەتی(چین و نەتەوە و کۆمەڵێکی کارکردن)ی دیاریکراوە. ئەنگلیزەکان سەر بە چینێکی دیاریکراو و کوردستانییەکان بەهەمان شێوە سەر بە چێکی دیاریکراوی تر. ئایا هیچ شتێک لە ئاستی ئەم راستییە، گۆڕاوە؟!

ناوی کرێکارەکان.

لەپێناو دەستکەوتنی ناوی ئەو کرێکارو کارمەندانە کە لە کەرتی نەوت لە خانەقی یان نەفتخانە کاریان کردووە، پەنام بۆ ئەو فەرمانە ئیدارییە فەرمییانە بردووە کە لەلایەن وەزارەتی نەوت وکانزای عیراق/سەرۆکایەتی پاڵاوگەی ئەڵوەن/خانەقی بۆ گواستنەوەی کرێکاران، دەرکراون:

کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی عراق، ژمارە د2/103/ع 1661لە 4/5/1974، فەرمانی ئیداری.

1- حەیات موستەفا دارا
2-رەزا عەلی شوفێر
3-یارموراد عەلی
4- خان موراد عەلی
5-مەنسور کەرەم عەلی
6- عەلی موراد قاسم
7-حەسەن کەریم جومعە
8-عەزیز کەریم ساڵح
9-کەریم عەلی خان
10-ئیسماعیل رەحیم
11-حوسین سایەخان
12-شوکور مەحمود
13-یروز سەعید
14-غەیدان ئیسماعیل موسا
15-عەلی ئەکبەر مەحەمەد ئاغا
16-حەسەن عەلی قادر
17-عەلی عەزیز عەبدلرەحمان
18-رەزا عیسا
19-حەسەن عەزیز حەیدەر
20-مەحەمەد هیت
21-فەرەج دەرویش
22-عادل کەریم ساڵح.

بە گوێرەی فەرمانی ئیداری کۆمپانیای نەوتی نیشتیمانی عیراق، بەڕێوبەرایەتی بیرەیەبیرە نەوتی خانەقی، ژمارەح ڕ 5/103/2064لە بەرواری27/5/1974، پشت بە فەرمانی نهێنی و کەسێتی(د 2/103/1956)بەستووە. لەم فەرمانە ناوی ئەو کرێکارانە هاتووە کە لە ساڵی 1956لە نەفتخانە کاریان کردووە. حکومەتی بەعس بەگوێرەی ئەم فەرمانە لە بەرواری ناوبراو وبە گوێرەی نەخشەی شوفێنیستی، ئەم کرێکارە بە رەگەز کوردانە بۆ شارەبیرە تر گواستووەتەوە:

ناو و پیشە.
1- ئیبراهیم ئەحمەد سەعید کرێکاری کەم شارەزا(چاودێری گاز)
2- ئەکبەر گمر موسا کرێکاری شارەزا پلەسێ(چاودێری بیر)
3- حوسین حەسەن وەلی =
4-وسین الله داد عەزیز کرێکاری شارەزای پلە دوو(چاودێری ماتۆری نەوتی)
5- نازم حەسەن مەحەمەد کرێکاری ناشارەزا(مەشقپێنەکراو)
6-مەحەمەد مەوزەر مەحەمەد =
7-ئەحمەد مامە کاکە کرێکاری کەم شارەزا(شوفێری مەکینە)
8-عەبدلرەحیم سایە میر عەلی کرێکاری کەم شارەزای پلە دوو(ئاگوژێنەر)
9-شاە موراد کاکە عەلی خان کرێکاری = (کارپێکەری مەکینە)
10-فەتحوڵا موراد فەرمان کرێکاری =
11-شەهاب ئەحمەد مەعروف کرێکاری = (تەختەساز)
12-کەریم مەدحەت مەحەمەد کرێکاری کەم شارەزا
13-تەلعەت مدحەت مەحەمەد =
14-عەبدولقادر رەحیم قادر =
15-خەمیس بەختیار موسا =
16-عەلی مەحەمەد قەمبەر کرێکاری شارەزای پلە یەک(چاکسازی ئامێرەکان)
17-حەسەن عەلی شەریف = پلە دوو(کارپێکەری مەکینە)
18- خەلیل سەمین روستەم =ناشارەزا
19-کەریم ئیبراهیم الله موراد کرێکاری شارەزا پلە یەک(شوفێری ئۆتۆمبیل)
19- جاسم خەمیس وەلی کرێکاری پلە سێ( شوفێری ئۆتۆمبیل)
21-عەلی خورشید حوسین کرێکاری ناشارەزا(پاککەر)
22- مەحەمد قادر عەبدوڵا کرێکاری شارەزا پلە دوو(شوفێری ئۆتۆمبیل)، لە کارەکەی دابڕاوە لەم بەڕێوبەرایەتییە لە 9/3/1974ولەبارەیەوە تا ئێستا هیچ زانیاریەکمان نییە. لەیەکەم ناو بۆ پێنجەم ناو بۆ بەڕێوبەرایەتی کۆمپانیای نەوتی بەسرەو ئەوانیتر بۆ شاری هەوڵێر گوێزراونەتەوە. ئەم فەرمانە لەلایەن جێگری بەرێوبەری نەوتی خانەقی(قاسم زغیر الراوی) ئیمزاکراوە.

لە فەرمانی ئیداری، ژمارە11/27519لە 20/9/1982لەبارەی خانەنشینی ئەو کرێکارانە کە تەمەنیان لەسەرووی پەنجا ساڵە و ماوەی خزمەتکردنیان پتر لە ساڵە، بە گوێرەی بڕگەی(ج) لە ماددەی26لە یاسای کاری ژمارە151ی ساڵی1970، واتە لە ساڵانی پەنجاوە لە پاڵاوگە کاریان کردووە:

1-ئەحمەد وەلی مەحەمەد(کرێکاری شارەزا پلە یەک، چاککەری ئۆتۆمبیل)2-عەلی جوامیر حەسەن(چاودێری شارەزا، کارپێکەری یەکانە)3-عەلی رەزا مەحەمەد عەلی(کرێکاری شارەزا پلە یەک/شوفێر)4-غەیدان سەفەر ئەحمەد(کرێکاری پلە یەک/بەراد)5-رەزا ئیسماعیل یەعقوب(کرێکاری شارەزا پلە یەک/کارەباچی ئۆتۆمبییل)6- مەحەمەد ئیبرایم قوربان(چاککەری ئۆتۆمبیل)7-جەلال محییەدین مەردان(کرێکاری شارەزا پلە یەک/کرێکاری پەیوەندی تەلەفۆنی)8-مەعروف ئەحمەد مەعروف( کارپێکەری یەکانە)9-ئەحمەد شەریف عەلی موراد(کرێکاری شارەزا پلە یەک/بۆیاغچی)10-مەحەمەد رەشید خزر(کرێکاری شارەزای زۆر کۆن/کارپێکەری یەکانە)11-ئەحمەد قەدوری(کرێکاری شارەزا/خەرات)12-عەلی ئەکبەر ئەکبەر قەمەر(کرێکاری شارەزا پلە یەک/کارپێکەری یەکانە)13-مەبروک وەلی عەزیز(کارپێکەری یەکانە)14-عەلی ئەکبەر ئیسماعیل یەعقوب(کرێکاری شارەزا پلە یەک/چاککەری ئۆتۆمبیل)15-مەحەمەد تەوفیق ئەحمەد(بەراد)17-شوکور رەسول مەحەمەد(کرێکاری شارەزا پلە یەک/چاککەری ئۆتۆمبیل)18-نیشان کربیت بوغوێ(چاکسازی مۆتۆر)19-خەمار میر عەلی(تەختەساز)20-حەسەن کازم جاسم(تەختەساز)21-حەمید باوەخان(بەنا)22-سەعدوڵا عەبدڵا خەسرەو(کرێکاری شارەزای کۆن/بەراد23-سەعید دوست عەلی(کرێکاری شارەزا/کارپێکەری یەکانە)24-فەتحوڵا پاشا شغی(کرێکاری شارەزا/کارپێکەری یەکانە)25-نعمەت عەبد ئەلحەسەن(کرێکاری شارەزای کۆن/ بۆیاغچی) 26-عەباس حەیدەر(کرێکاری شارەزا/لێکۆلەر)27-مەحمود ئەحمەد کازم(کرێکاری شارەزا/کارپێکەری یەکانە). ئەم فەرمانە ئیدارییە لەلایەن کامل جەعفەر ئەلفتلی(بەرێوبەری گشتی دەزگای پاڵاوتنی نەوت لە ناوچەی ناوەڕاست)ئیمزاکراوە.

لە فەرمانی ئیداری ژمارە1433م13/3151لە23/5/1979کە لەلایەن پالاوگەی وەند/خانەقی دەرکراوە، پەیوەندی بە کرێکاری شارەزا پلە یەک/کارەباچی ئۆتۆمبیل. ئەم کرێکارە لە 15/6/1946دەست بەکارکردووە تا 2/12/1956.

هەروا لە رۆژی 3/5/2007، لەلای بەڕێز(جەمال سەعید) بەڵگەنامەیەکی باوکی، کارمەندو شاعیری نەناسراو(سەعید عەلی بەگ موراد)م دەستکەوت، بەڵام لەم فەرمانە ئیدارییە ئاماژە بۆ فەرمانی دامەزراندی ئەم پۆلە کرێکار و کارمەندانە نەکراوە، بەڵام وەک لەلانی کەمەوە دەردەکەوێ کە لە کۆمپانیای پاڵاوگەی ئەڵوەن-خانەقی کاریان کردووەو رژێمی فاشیستی بەعس بە هۆی سیاسەتی شۆفینیستی دژ بە کرێکارە کوردستانییەکان لە خانەقی دەرکراون و تێدا هاتووە: (بە پشتوانی بە فەرمانی ئیداری ژمارە1820/1/12355لە30/4/1974 کە(مێلحە مێافی النفگ)دەرکراوە. 1- ناو و پیشەی ئەو بەڕێزانەی لە خوارەوە هاتووەو سەر بە سەرۆکایەتی کۆمپانییەکەمانن دەگوێزرێنەوە بۆ بەرێوبەرایەتی و دەزگا و کۆمپانیانە کە ئاماژەیانپێکراوە لە بەردەم ناوەکان و بە هەمان موچە و کرێی کاری مانگانە کە ئێستا وەریدەگرن و لە بەرواری بەجێهێشتنی کۆمپانییەکەمان. 2- هەر یەکێکیان بڕی(50دینار)یان پێدەدرێ بۆ خەرجی گواستنەوەیان. 3- ئەوانەی ئاماژە بەناویان کراوە لە بەرواری4/5/1974پێش نیوەڕۆ لەم سەرۆکایەتییە دووردەکەونەوە.

ناو و پیشە و ئەو فەرمانبەرایەتیانەی بۆیان دەگوێزرێنەوە.
1-سەعید عەلی بەگ موراد (ملاحڤ فنی) کارگەی چیمەنتۆی سلیمانی
2-عەدنان غوڵام مەحەمەد = =
3-حەمید نامدار مەحەمەد تایپیست =
4-روستەم یاسین ساڵح (ناڤر فنی ڕقدم) شەرکەتی نەوتی بەسرە
5- رەحمان منێور سایەخان کرێکاری شارەزا پلە دوو/ پاڵاوتن کارگەی جگەری سلیمانی
6- فلیح فەتاح کەریم
7-عەلی بەگ ساڵح
8-مەحەمەد عەلی ئەمین
9- عەلی جان کەریم نیاز
10-کەریم عەبدوڵا ئەحمەد
11-حەمید ....سارە
12-ئاغاجان کەرەم عەبد
13-حاتەم عەلی قلی
14-عەزیز عەلی بەگ موراد
15-حوسین حەیدەر مەعروف
16-سەید مەحەمەد سەید ئیسماعیل ئیبراهیم
17-خەلیل ئیسماعیل مەحەمەد

ئەم فەرمانە لەلایەن فازل ئەلسنافی(سەرۆکی پاڵاوگەی ئەڵوەن-خانەقی)ئیمزاکراوە.

لە فەرمانێکی ئیداری تر کە لەلایەن وەزارەتی نەوت وکانزای کۆماری عیراق/ دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان/لقی کەرکوک، بە ژمارەی1375/22/4138لە9/7/1974 ناوی ئەو کرێکارانە کە لە گەنجینەی نەوتی خانەقی کاریانکردووە و بۆ گەنجینەی نەوتی سلیمانی و مەکتەبی دابەشکردنی گاز لە سلیمانی گوێزراونەتەوە:

1-ئەحمەد ئەمیر عەبداڵ
2-مەحمود مەحەمەد فەرحان
3-مەحمود عەبدلرەحمان
4-سەعدوڵا عەلی ئەکبەر
5-عزەت فەتحوڵا حوسین
6-ئەحمەد عەلی ئەحمەد
7-شەریف عەبدوڵا
8-عەلی شاواز
9- ئەڵماس حەسەن حوسین.

لە فەرمانێکی ئیداری تری هەمان وەزارەت/بەڕێوبەرایەتی ناوچەی ناوەڕاست، بە ژمارەی 1725/9/12271لە 21/5/1974ناوی کرێکارێکی گوێزراوی تر هاتووە بەناوی(عیسا مەحمود). ئەم فەرمانەش لەلایەن مەحەمەد رەئوف عەبد ئەلمەشهەدانی(بەرێوبەری لقی ناوچەی ناوەڕاست)ئیمزاکراوە.

لە فەرمانی ئیداری ژمارە(ح ڕە/103/4789لە بەرواری22/10/1974، نهێنی، هاتووە: ( بە پیشتبەستن بە ناوەڕۆکی فەرمانی ئیداری بە ژمارەی نهێنی د/103/ع3632لە10/10/1974و لەلایەن شەرکەتی نەوتی عیراقەوە دەرکراوە، پەیوەندی ئەم بەرێزانە کە ناو و پیشەکەیان لە خوارەوە هاتووە لە بەرواری24/10/1974پاش نیوەڕۆ لەگەل بەرێوبەرایەتییەکەمان، دابڕاو بۆ ئەوەی پەیوەندی بەو کارەکانیان بکەن کە بۆیان گواسراونەتەوە لە بەرامبەر ناوەکانیانە:

ناو و سنف و ناونیشانی پیشە و ئەو شوێنانە بۆی گوێزراونەتەوە.
1-ئەحمەد مەلک عەلی کرێکاری پیشەیی پلە2(چاودێردی بۆری) شەرکەتی گشتی شەکر لە سلیمانی
2-ئیبراهیم مەحمود ئەحمەد =(چاودێری ماتۆرەبیرە نەوت) =
3-حەسەن قادر مەحەمەد =(کرێکاری مەخزەن) =
4-عەبدوڵا عەلی خان =(بەراد) =
5-ئەنوەر حەیدەر = پلە چوار(یاریدەری بەراد) =
6-خالد عەبدوڵا فەتاح = =(چادوێری بیرەکان) =
7-عەباس مەجید سلیمان = پلە دوو(شوفێری ئۆتۆمبیل) =
8- عەباس عەلی مەحەمەد = =(ئۆستای بیناسازی)
9- ئیسماعیل شامار یارگ چاودێری پیشەیی(بیناسازی) =
10- عەلی عەسکەر موراد ئاغا کرێکاری ئاسایی(مەشقکەر) =
11- زاهر داود غوڵام = = =
12- سلیمان روستەم سەعید = = =
13-خەسرەو مەحەمەد سەعید = = =
14- فەتحوڵا شەفیق فەتحوڵا = = =
15- دارا رەشید بەهرام = = =
16-خەلیل عەبدولکەریم جەمیل = = =
17- عوسمان حەسەن سلیمان کرێکار پلە سێ شوفێری ئۆتۆمبیل =
18- قاسم مەحەمەد موسا کرێکاری ئاسایی(مەشقکەر) =
19- فەرەج حەبیب قاسم کرێکاری پلە4 =
(تێبینی: ئەم فەرەمانە ئیدارییە درێژەی هەیە، بەڵام بەدەستم نەکەوتووە).

لە نووسراوێک کە بەرواری13/3/1962 و ئاراستەی بەرێوبەری بیرە نەوتەکانی خانەقی، ئەم ئاماژە بەم ناوانە کراوە:

1- عەباس نایاڵی
2- ئیسماعیل عەبدوڵا
3- حەسەن قادر
4- عەلی ساڵح عەلی
5- مامی نوخت
6- خەیری حوسین
7- هەواس عەلی
ئەم نووسراوەیە لەلایەن عەبدولغفور موسا(وردبینی بەرهەمهێنان)، ئیمزاکراوە.

لە نامەیەکدا بۆ وەزیری پیشەسازی و کانزا و بەڕێگای یەکێتی سەندیکای کرێکاران-لقی بەغدا) ئاراستەیکراوە، فەرمانی ئیداری دەخرێتە پێشی بۆ ئەوەی ئەو کرێکارانە کە سەر بە کۆمپانیای(بەڕێوبەرایەتی بیرەکانی نەوتی خانەقی)ن و بە گوێرەی فەرمانی ئیداری ژمارە3643ێ/4/4428لە6/3/1975 بۆ شەرکەتی شەکر و جگەرە لە سلیمانی گوازراونەتەوە، دووبارە بۆ بەغدا بیانگوێزنەوە، ئەم ناوانە نووسراون:

1- خەیری حەسەن عەلی
2- جەبار ئیسماعیل ناسر
3- غانم هادی مەحەمەد
4- عەدنان جەبار عەزیز
5- عەبدولکەریم سایە جەبر عەلی
6- موسا ئەشرە
7- رەزا عەبدوڵا
8- سوبحی شەوکەت
9- جەبار ئیبراهیم قادر
10- حوسین حەسەن خورەم
11- عەباس عەلی مەحەمەد
12- تایەر مەحەمەد روستەم
13- ئەحمەد مەلەک
14- رەفعەت جواجر
15- جلی خەسرەو مەحمود.

لە لیستێکدا ناوی ئەو کرێکارانە هاتووە کە بۆ لقی نەوتی نیشتیمانی عیراقی لە موسڵ گوازراونەتەوە، وەک:

1- ئیسماعیل ئەحمەد ئیسماعیل(لە 1/12/1958بە کرێی کاری مانگانە 779/66دینار دامەزراوە).
2- کەمال کەریم ساڵح(لە1/12/1958بە کرێی کاری مانگانە317/52دیناردامەزراوە)
3- یوسف وەلی کەریم(لە1/12/1958 بە کرێی کاری مانگانە317/52دینار دامەزراوە)
4- مەجید سلیمان عەبدڵا(لە1/12/1958بەکرێی کاری مانگانە 317/52دینار دامەزراوە)
5- عەسکەر مەنسوور ناسر(لە 1/12/1958بە کرێی کاری مانگانە057/49دینار دامەزراوە)
6- ئیبراهیم ئەکبەر مەنسوور(لە23/8/1969بە کرێی کاری مانگانە280/35دینار دامەزراوە)
7- ئەم نووسراوە، ئیمزای لوئەی ئەلچادر(بەرێوبەری لقی موسل)ی لەسەرە.

هەروا بە رێگەی ئەم وێنانەی خوارەوە، بۆمان دەردەکەوێ کە ئەم بەرێزانەش لە پاڵاوگەی نەوت کاریان کردووە:

پیشەی نەوتفرۆشی کە لە دێرزەمانەوە هەبووە، ئەمجارەیان بە شێوەیەکی بەرفراوانتر هاتەمەیدان. نەفتفرۆشەکان وەک(سەوزە نەفتفرۆش، داود قادر، سەڵاح نەفتفرۆش) تانکییەکی گەورەیان لەسەر پشتی ئەسپ دەبەستەوە و کۆڵان بە کۆڵان دەیانگێڕا و خەڵکیش بۆ داگیرساندنی پەرەمێز، زۆپە، تەباخ و چرا بەکاریان دەهێنا. حەمامەکانی شارەکە (حەمام لەکڵە، حەمامی قادر...) بە نەوتی رەش گەرم دەکران.

لەپەیوەند بەم گۆڕانکاری واقعی و ماددییانە، چینێکی نوێ بە شێوەو مەرج و ئامرازی کارکردنی نوێوە، جێگای چینە کۆنەکان بە شێوە و مەرج و ئامرازی کارکردنی کۆن گرتەوەو وەک درێژەپێدەریشی گەشەسەی سەندو ئەوەی لە مێژووی کۆندا باشبووە، پاراستویەتی. ئەم وەرچەرخانە شێوەی چەوساندنەوە لە شێوەیەک بۆ شێوەیەکی تر گۆڕی، بەڵام ئەمە ئاراستەی گشتی گەشەسەندنی جیهانەو مۆرکی ناکۆکی ناوەکی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە، بۆ نموونە ئەم پێکهاتە نوێیە، شێوەی رێکخستنی سەندیکای، کۆکای هەرەوەزی، یانەی وەرزش و یانەی کرێکاران و رێکخستنی گەشتوگوزاری هاوبەش و حزب و کۆمەڵەی خۆیان بەرهەمهێنا.

پاش دامەزراندنی سەندیکای کرێکاران و کارمەندانی پیشەسازی و مەعدەنچیان لە 23/ئازار/1959 کە ئەندام بوو لە(یەکێتی گشتی سەندیکانی عیراق)، زۆربەی کرێکارەکانی نەوت و پاڵاوگەی ئەڵوەن بوون بە ئەندامی، وەک:

1-حوسین کەلای مەحەمەد، سکرتێری سەندیکا، 1959، کۆمونیست.
2- کەمال فڵامەرز، جێگری سکرتێر، 1959، کۆمونیست.
وسەددان ئەندامی سەندیکا.

ئەم گەشەسەندنە کەرتەکانی تری بەرهەمهێنان و کارکردنی گرتەوەو ئەمانیش سەرۆک و جێگری سەندیکایان هەڵبژارد، بۆ نموونە:

سەندیکای تەختەسازی.

1- رەحیم نەجم، سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست
2- سەید جەلال سەید فەریق، جێگری سەندیکا، 1959، کۆمونیست

کرێکارانی دروومان.

کۆنترین بەرگدووری خانەقی لە کۆتایی بیستەکانەوە بریتی بوون لە(جەمیلە ئەحمەد خدر عەبدە باجەڵان، سەبیحە روستەم، ئەحمەد عەبدولقادر-ئۆستای چاکەت و پانتۆڵ-، نافع یونس-ئۆستای چاکەت و پانتۆڵ-، مەجید رەشید-ئۆستای چاکەت و پانتۆڵ-، ئۆستا نەعمەت خەیات-ئۆستای چاکەت و پانتۆڵ، قاسم غەربیلچی-ئۆستای کەواو سەڵتە-ـ ئۆستا ئەحمەد خەیات-ئۆستای چاکەت وسەڵتە-، سەید عیسا سورەمەیری-ئۆستای کەواو سەڵتە-، عیسا فەرەج-ئۆستای کەواو سەڵتە، مەحمود سوڵتان-ئۆستای کەواو سەڵتە-، مەحەمەد دەربەندفەقەرەیی-ئۆستای کەواو سەڵتە و پانتۆڵ-، مەحەمەد عەلی فەیلی، مەحمود ئوستا غەفور، مەحەمەد ئوستا غەفور. عیسا فەرەج، باقر مەحەمەد کوردستانی، شوکور مەحەمەد فەیلی، ئەحمەد مەریوانی، حوسین عەلی زەهاوی، نوری سلیمان، ئیسماعیل سلیمان، ئەحمەد سنجاوی، ئەحمەد قۆڵچی، خەلیفە عەزیز، حەمید قالە سور، عیسا سەید عەلی، فەراهەم (جوو بووە)، فرو(جوو بووە)، تالیب سەمین، مەحەمەد کاکەولا، عەبدولچڵا سنی، مەحەمەد میرزا، مەحەمەد گوڵناز، ئیبراهیم عەتاو، نەجم رەشید، ئەحمەد ئاوەختی، عەلی بڕنەو، جەمیل فەتاح، نادر ئەحمەد، کەنعان مەولود، مەحەمەد شوکور، شاکر مەحمود، مەحەمەد موختار.

نەوەی دووهەمی بەرگدوورەکان لە کۆتایی پەنجاکان بریتین لە:

(نەباهە فەرەج خەیات، ئەدیبە ساڵح سەمین، خەدیجە مەجید پەنچەرچی، سەبیحە فەزیلە سەید فەریق، رەجەب سەفەر عەلی، حەکیم عەبدولرەزاق، حەمید عەبدلرەزاق، مەحەمەد شەریف، کازم جواد، ئەحمەد زەهاوی، کەمال خەلیفە یاسین، زەکی مەهدی، مەحەمەد شوکور، جەعفەر ئەحمەد خەیات، حوسین عەبدولجەبار. ئەمانە هەموویان چاکەت و پانتۆڵیان دەدوورییەوە.

نەوەی سێهەم: کەنعان خەیات، سەعدوڵا مەحەمەد شاوەران، حوسین حاجی مەحەمەد، جەلیل سلیمان، خەلیل سەلیم، مەحەمەد ئاوایی، جەلیل سلیمان پۆستەچی، ئیبراهیم مەحەمەد خەیات، ساڵح خەیات-پاشان چووە بۆ دەربەندیخان، مەحەمەد عەلی خەیات، هادی مەحەمەد عەلی، حەمید عەبدولرەزاق، کەریم عومەر سلیمان، ئیبراهیم عەبدولرەزاق، ئیبراهیم عەبدولقادر، کەریم مەحمود، عەبدلستار ئەحمەد خەیات، رەشید عەلی هەورامی، بەهجەت شەوکەت ئەمین باپیر، سەید عەزیز کاکەیی، نامیق خەیات، مەحەمەد مورادوەگ، عەلی دەرویش کەریم، فایەق کەریم عومەر، قاسم مەحەمەد وایەرمەن، یەشار خەیات، سەید ئەحمەد خەیات، خەلیل چەرمەوەندی، حوسین زارە، حەمید رەشید خەیات، حەسەن بەگ مامەی، حوسین مەحەمەد).

خالد قادر، دوبیرە فرۆشتن و چاککردنی مەکینەی خەیاتی لە تەنیشت خانەکەی (موشی حای)کە پاشان کرا بە قوتابخانەی نوعمان، کردەوە. لەم ماوەیە کچە مەسیحییەکیان هێنا بۆ فێرکردنی ژنانی خانەقی بە دروومان و مەکینەکەی و و(دولبەر خەیات) یەکەم ژنە کە فێری دروومان بوو و ئەوجا (1-خەنەر عەبدولقادر، 2-خێریە خەیات، 3- هاوسەرەکەی دەروێش حوسین، 4-سوهام ئەمیر کاکە خان، 5- فەوزیە مەلا حەسەن، 6- رەمزیە مەلا حەسەن، 7- فەوزیە حەبیب نەورۆز.

لە گفتوگۆیەکدا لەگەل بەڕێز ئیبراهیم مەحەمەد ئەحمەد لە یەکی ئایار/2007لە بارەگای حیزبی شیوعی کوردستان/ مەحەلی خانەقی، وتی: من لە1959و لەگەل دامەزراندنی سەندیکای بەرگدووران بووم بە ئەندامی سەندیکا. یەکەم هەڵبژاردنی سەندیکاکەمان لە مانگی 4 /1959بوو و بەڕێزان سەید ئەحمەد خەیات، مەحەمەد شەریف، مەلا جاسم، حەکیم عەبدولڕەزاق، ئۆستا مەجید، رەجەب ێەفەر هەڵبژێردران بۆ بەڕێوەبردنی سەندیکاکەمان.

پرسیار: چەند ئەندامتان هەبوو؟
وەڵام: نزیکەی 100ئەندامان هەبوو.
پرسیار: لە پرۆتێستە پیشەیی و جەماوەرییەکان بەشداریتان دەکرد؟
وەڵام: بەڵێ. بۆ نموونە لە مارشی ملیونی 1/ئایار/1959 لە بەغدا. ئەم خۆپیشاندانە لە(ساحە تحریر)دەستیپێکردو لە(مەیدان)تەواوبوو و شەوو رۆژێکی خایاندو لە هەموو مارشە جەماوەرییەبیرە تر. زۆربەمان کودەتای رەشی1963دەستگیرکراین، بۆ نموونە مەحەمەد شەریف، سەید ئەحمەد، مەلا جاسم، کازم جواد.

1- رەجەب ێەفەر، سەرۆک سەندیکا، 1959، کۆمونیست
2- سەید ئەحمەد، جێگری سەرۆک، 1959، کۆمونیست.

سەندیکای نانەواخانەکان.

1- سەڵاح ئەحمەد، سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست
2- عەبدوڵا قادر ئیسماعیل، جێگری سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست
لە گفتوگۆیەک لەگەل بەڕێز عەبدوڵا قادر ئیسماعیل، ناوی کرێکارەکانی نانەوا خانە حکومەتییەکان(نانێک بە 4فلس دەفرۆشت)و کەرتی تایبەت لەگەل شوێنی کارەکەیان لە ساڵی1958بەم شێوە دەستنیشان کرد:
1- نازەنین نانەوا(لە گەڕەکی مەزرعە)
2- ئەحمەد موستەفا(گەڕەکی ئاغاو خەلیفە)
3- حەمە گیزە(نزیک سەرای)
4- سەڵاح نانەوا(لەناو بازاڕ)
5- حەمە ئەمین(گەڕەکی مەزرەعە)
6- جومعە نانەوا(کارێزی سەروو)
7- زەرگ عەباس(گەڕەکی پاشا کۆپری)
8- ئیسماعیل ئەرکەوازی(گەڕەکی مەزرعە)
9- خەلیفە محسن(لە پاڵاوگەی نەوت)
10- نوری وەلی(گەڕەکی ئاغاوخەلیفە)
11- ئەحمەد یەتیم(ناو بازاڕ)
12- عەبدوڵا کاکەیی
13- علی ئەحمەد(لە گەڕەکی کۆردەرە)
ولە کەرتی تایبەتی:
1- باجی شەفیقە(گەڕەکی عەبدوڵا بەگ)
2- میمگە خاتون(گەڕەکی عەبدوڵا بەگ)
3- فاتمە حەیدەر گەڕەکی(کۆردەرە)
4- میمگە مەلیحە(گەڕەکی کۆردەرە)
5- عەبدوڵا قادر ئیسماعیل و نایفە(باوکی ئیبراهیم)
6- مەحەمەد ئاغا موراد
7- قادر(وەراورد)
8- قاسم میران
و زۆربەیان ئەندامی سەندیکا بوون.

سەندیکای بیناسازی.

ئەوانەی وەک بەنا لەم کەرتە کاریان دەکرد بریتی بوون لە:
1- سەلام بەنا
2- مەجید بەنا
3- خەسرەو بەنا
4- ئەحمەد بەنا
5- ئیبراهیم عەلی کاکەیی
6- عەدنان هەردە
7- عبد مەحمود
8- حەمودی بەنا
9- مەحەمەد بەنا
10- حەمید ئیبراهیم عەرەب
11- کەریم بەنا
12- عەلی شەریف
13- کەمال ئەمین ئیسماعیل فەیزی، تەمەن60 ساڵ، بەرواری ئەندامیتی لە سەندیکا:1972ناوی منداڵەبیرە: ویێاڵ، جینان، عومەر، ئەحمەد، مەحەمەد، موستەفا، ئاسیا، پلەی خوێندن: قوتابخانەی سەرەتایی، لە1982دەستگیربووە.
13-تالیب حەسەن سادق، تەمەن(42)ساڵ، لە ساڵی1974دەستی بەکارکردن کردووە و لە1975بووە بە ئەندامی سەندیکای بیناسازی، لە ساڵی1991دەستگیرکراوە.
14- عەدنان مەجید عەبدولرەحمان، لە ساڵی 1972دەست بەکار کردووە ولە هەمان ساڵ بووە بە ئەندامی سەندیکا و باویک(سنوور، سۆران، ئەژین، سیروان، دانا، ئایە)
15- خالد حەسەن سادق، تەمەن42ساڵ، لە1975بووە بە ئەندامی سەندیکا. باوکی دوو منداڵە(حەیدەر، مروە) لە هەڵبژاردنی ساڵی 1959ئەم کەسانە هەڵبژێردران:

1- سەلام بەنا، سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست
2- سەلمان بەنا، جێگری سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست

زۆربەی منداڵەکانی خێزانە هەژارەکان، لە وەرزی هاوین گەرچی تەمەنیان یارمەتیانی نەدەدا، ناچارکران لەبری پشوودان، هێزی کاری خۆیان لەلایە بەڵندەرەکانی بیناسازی بفرۆشن. ئەمانە یەدەکی کاری هەرزان پێکدەهێنا و بۆ ئەوەی پارەیەکی زۆریان دەستبکەێت، بە قۆنتەراتیش کاریان دەکرد، بۆ نموونە لەلایە کرندی چاوەڕوانیان دەکرد، بە ئومیدی ئەوەی لۆریەکی خشت یان چیمەنتۆ پەیدا ببێ، تا لەلایەکەوە بە کرێیەکی هەرزان و خێرا دایانگرن و زوو بۆ ماڵەوە بگەڕێنەوە و فریای یاریکردن بکەون!

سەندیکای فیتەرچییەکان.

1- سەلمان کاکەیی، سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست

سەندیکای شوفێرەکان.

1- خەلیل یاسین، کۆمونیست

سەندیکای مامۆستایان.

1- تاریق تەوفیق، سەرۆکی سەندیکا، 1959، کۆمونیست

سەندیکای شوفیرەکان.

ئەو بەڕێزانە کە لە پەنجاکاندا کاری شوفێریان کردووە، بریتین لە:
1- شەفیق بەیاز
2- فازیل لەختی
3- کەریم عەبد
4- عەلی مەدینە
5- ئەحمەد مەدینە
6- عەبدولوەهاب
7- حەمید دارەوەگ
8- سەید هەواس(شوفێری پاڵاوگە)
9- عەلی رەزا(شوفێری پاڵاوگە)
10- حاجی کازم
11- سەید خەڵەف

دامەزراندنی وێستگای شەمەندنەفەر.

شەمەندنەفەر بۆ ئەو شوێنانە راکێشراون کە بۆنی نەوتیان لێهاتووەو هەر چۆن کرێکارانی نەوت رۆشنایی بینی، بەهەمان شێوە کرێکارانی هێڵی ئاسن هاتنە مەیدان و بەمە بونیادی ئابووری نوێ هاتەکایەوەو دانیشتوانی شارەکە لەگەل جەلەولا، کەرکوک و موسل و بەغدا گرێدرا. ئەنگلیزەکان لە نزیکی وێستگایەکە، واتە(لە کیودی)گەنجینەی نەوتیان دامەزراندو بۆری نەوتەکەی(پاڵاوگەی ئەڵوەن)یان پێگەیاندو بەم شێوەیە بەشێکی نەوتەکەیان بۆ بازاڕەکان دەگواستەوە. هەروا بە هۆی گەیشتنی شەمەندنەفەر بۆ خانەقی، بازرگانی نێوان کوردستان/عیراق لەگەل ئیران گەشەیکرد؛ جووتیارانی دێهاتەکانی سەر رێگای هێڵی شەمەندنەفەرەکە بەرەو جەلەولا بۆ گواستنەوەی بەروبوومەکانیان بۆ ناو خانەقی و جەلەولا، بەکار دەهێنا.

لەبەر ئەوەی شەمەندنەفەرەکە لەسەرخۆ دەڕۆیشت، خەڵکەکە ناویان لێنابوو(خەرە مردێگە، واتە کەرە مردووەکە)!

هێڵی ئاسن یەکەم جار لە1921-1922 گەیشتە کوێرە دێیەکی نەناسراوی کوردستان بەناوی (باوە پڵاوی) لەباکوری شاری خانەقی، پێش ئەوەی بگاتە شارە گەورەکانی عیراق یان رۆژهەڵات و، لەوێوەوە بەرەو قۆرەتو تا هێڵەکە بگاتە بیرە نەوتەکانی(چیاسورخ). لەم کاتە، وەک د.کەمال مەزهەر نووسیویەتی(حاکم سیاسی خانەقی وتویەتی: بەداخەوە وشەی بۆلشەوی لەم شارە ناسراو زانراوە).

لە 1926وێستگای شەمەندنەفەری خانەقی درووستکراو لەهەمان شوێن بە قوڕو چینکۆ و شەڵمان(ئاسن)، خانوی دوو ژوور و بەرهەیوانێک بۆ کرێکاران و بۆ کارمەندان بە شێوەیەکی باشتر درووستکرا . لە درووستکردنی خانوو، هیچ بایەخێک بە ژمارەی خێزانی کرێکارەکان نەدراوە. لە ساڵی1927شەمەندنەفەرەکە گەیشتە خانەقی و ئاو و کارەبایان بۆ وێستگاکە راکێشراو لەهەمان کاتیشدا سایلۆیەکیان دامەزراند. دوو کرێکار لە کارەبای وێستگاکە دامەزران(عەباس قارەمان)و(قارەمان ئیسماعیل)و بەگشتی تەنها 4کەس دامەزران(بەڕێوبەری وێستگا، یاریدەر، بەرپرسی بروسکە و نامە و نووسەرێک بۆ ناو شەمەندنەفەرەکە)و نووسەری گەنجینە. لە 1930 پاشان لە نزیک وێستگاکە تانکی ئەمبارکردن بۆ ئەو نەوتە کە بە بۆری لە پاڵاوگەی نەوتی ئەڵوەن هێنا، درووست کرد و بەو شێوەیە هێڵەکەش گەیشتە کیودی(کەی. ئۆ. دی). لە 1940چەند سایلۆیەکی گەورەتریان و 20خانوو بۆ کرێکاران و 10خانوو بۆ کارمەندان درووست کرد، واتە ژمارەی کرێکاران و فەرمانبەران گەیشتە 50کەس. لە 1945بەرێوبەرایەتی پشکنین دامەزرا کە یەک فەرمانبەر، دوو بەڕاد و 8کرێکار و شوفێرێک و یاریدەرە شەمەندنەفەر دامەزران. رێگای هێڵی ئاسنین لە خانەقی بۆ جەلەوڵا(28کم)و لە خانەقی تا بەغا(176کم)بوو .
سەندیکای کرێکارانی هێڵی ئاسن:

ئەمەی خوارەوە ناوی ئەو کرێکار و فەرمانبەرانەیە کە لە وێستگای شەمەندنەفەرەکەی خانەقی کاریان دەکرد:

1- 1-خوداداد خانی عەلی(کارەباچی، خاوەن 6منداڵ)، 2-عەبدوڵا مەحەمەد ئیبراهیم(گواستنەوە)، 3-مەحەمەد شاموراد کەرەم(فیتەرچی)، 4-حوسین شاموراد کەرەم(فیتەرچی)، 5-عەلی شاموراد کەرەم(پایپ فیتەر)، 6-دەروێش ئیسماعیل عەباس(فیتەرچی)، 7-عەبدوڵا نەێور(مەقەسچی)، 8-خانی عەلی رەشید جەبار(پایپ فیتەرچی)، 9-مامە موراد ئەحمەد(فۆرمەن، خاوەن8منداڵ، باوکی گیانبەختکردوو حەسەن مامە)، 10-ئەحمەد موراد ئەحمەد(فیتەرچی)، 11-عەلی خان مەحەمەد(گۆڕینی هێڵەکان)، 12-حەسەن عەلی چراخ(شوفێری قەتار)، 13-جەبار مەحەمەد سیجی(سەرۆکی کرێکاران)، 14-ئەڵلاوەخش مەحەمەد حوسین، 15-عەبدوڵا فەیزوڵا(شوفێری شەمەندنەفەر)، 16-غوڵام مەحەمەد (شوفێری شەمەندنەفەر)، 17فەرەج ئەقبال مەحەمەد، 18-عاێی شێخ وەهاب، 19-غوڵام مایخان، 20-مەحمود سەید مەجید، 21- حەسەن سەعید، 22-عەبدڵا دەرویش، 23-رەشید عارف، 24 عەبدڵا مەحەمەد ئیبراهیم. فایەق سەمین ئەمین، تەمەەن 55ساڵ، لە1968دامەزراوەو لە1972بووە بە ئەندامی سەندیکا. باوکی(دیار، سیروان، ئاراس، مەحەمەد، شرین). پاشان لە کەرتی بیناسازی کاری کردووە. 25-فایق عەلی عەبدولرەحمان، تەمەن60ساڵ، لە ساڵی1966دامەزراوەو لە1972بووە بە ئەندامی سەندیکا. باوکی 9منداڵە(عیماد، فەهەد، ماجد، وریا، هیوا، سوزان، شەیما، دنیا). لە 1976زیندانی کراوە. پاشان لە کەرتی بیناسازی کاری کردووە.

2- لە وتارێکی بەڕێز(وەلی شەریف) بەناوی(وێستگای شەمەندنەفەری خانەقی) کە زیاتر بیرەوەری خۆیە لەبارەی ئەم وێستگایە و بەزمانی عەرەبی نووسیویەتی، ناوی چەندین کرێکار هاتووە، وەک:

ا-نەسرەڵا ئەحمەد، مالک سادق، حوسین نامدار، مەحەمەد جاسم، عەبدولستار شوفێری شەمەندنەفەر بوون و بەرگی تایبەتی خۆیان لەبەردەکرد. ب- کرێکاری پیشەیی(مەحەمەد لمبو) چەکوشێکی گەورەی بەدەستەوە بوو و لەتەنیشت شۆستەی هێڵی شەمەندنەفەرەکە دەڕۆیشت و بە چەکوشەکەی لە تایە ئاسنینەکانی دەدا و گوێی لە دەنگدانەوەی ئاسنەکە دەگرت و دەیزانی باشە یان خراپ. ت- مەحەمەد عەلی مەقەسچی، حەسەن جاسم. هەروا ناوی(مەحەمەد عەلی سبنیار)ی هێناوەو چۆن فلینەیەکی بەدەست بووە و دۆندرمەی فرۆشتووە و ناوی خاڵو کنجەلی(فرۆشیاری سێوو پرتەقاڵ).

لە دەفتەری ناسنامەی وەزارەتی کاروباری کۆمەڵایەتی، دیالە، ژمارە648ی کرێکار(مامە موراد ئەحمەد)و لە 8/3/1947لەلایەن فەرمانبەری بسپۆڕەوە لە لاپەڕەی 3ئیمزاکراوە، ئاشکرا دەبێ کە ناوبراو لە 7/7/1946 لە نەوتی خانەقی(کەی. ئۆ. دی) کاری کردووە و کرێی کاری مانگانە بریتی بووە لە(270فلس)و لە 27/3/1959وەک کرێکارێکی کاتی لە ئەندازیاری هێڵی ئاسنین کاری کردووە و(380فلس)وەرگرتووەو ئەم زانیارییە لە لاپەڕەی 5، خزمەت، لەلایەن(یوسف بوترس)ەوە ئیمزاکراوە. لە ناسنامەی ئەندامێتی سەندیکای کرێکاران و کارمەندانی سکەک لە کۆماری عیراق، لاپەڕە 4، ئەم زانیاریانەی خوارەوە هاتووە:

ژمارەی ناسنامە: م 3/ 13082
ناو وناوبانگی: مامە موراد ئەحمەد
سیفەتی سەندیکایی: کرێکار
شوێنی کار: وردبینی هونەری جەلەولا
موچە: 450فلس
ئیمزای هەڵگری ناسنامە: مۆری دەست
لاپەڕە5:
رەگەزنامە: عیراقی
شوێن و بەرواری لەدایکبوون: 1913
ژمارەی خانوو: ....
هاوسەری هەیە یان رەبەن: هاوسەر هەیە و خاوەن 7سەر منداڵە
ئایا دەخوێنێ و دەنووسێ: نەخێر
بەرواری کارکردن لە هێڵی ئاسنین: ...
بەرواری بوون بە ئەندام: 18/2/1959
لە لاپەڕەی 6، ئەم زانیاریانە هەیە: لە 28/8/1961 تا 22/7/1963، مانگی 60فلس و لە 16/9/1963تا 14/10/1963مانگی 120فلسی ئابوونەوە بە سەندیکا داوە.
بەڵام لەبەر ئەوەی لەگەل گۆڕینی حکومەتەکان، ئەندامێتی لە سەندیکا سەرلەنوێ ئەندامێتی لە سەندیکای رابردوو بێبایەخ کراوە.

کرێکارانی پۆست و بروسکە لە خانەقی.

کەم کەس هەیە لە خانەقی ناوی(رەشید پۆستچی)، نەبیستبێ. پیاوێکی کورتەباڵا، سێدارە لەسەر و رووخوش و چاوێلکەیەکی ئەستوری لەسەر چاوی بوو. بە چاکەت و پانتۆڵ و بەسواری پایسکل نامەکان بەسەر ئەدرەسەکان دابەشدەکرد، بەڵام پێش ئەم، سلیمان پۆستەچی لەم بەڕێوبەرایەتییە کاری کردووە، واتە لە بیستەکانەوە. دیارە ئەو کاتە، لە هەر گەڕەکێک دوکان یان چایخانەیەک هەبوو و نامەکان دەدرا بەدەستی کەسێکی ناسراو و دەستپاک. کاتێ نامەیەک بەمان بدرابا، یەکێکیان بۆ ماڵی ناوبراو دەنارد و بەخۆی تەسلیمی خاوەنەکەی دەکرد، بۆ نموونە نامەکان بۆ گەڕەکی مەیدان دەگەیشتە دەستی بەڕێز یوسف چایچی دوکاندار.
لەسەردانی(مەجمعی پەیوەندی و پۆستی خانەقی) و لە گفتوگۆیەک لەگەل محسن حوسین مەحەمەد، ئاماژەی بە ناوی ئەو کرێکارانە کرد کە لە سەرەتادا کاریان کردووە، وەک(1-مەحمود شوشە 2-عومران بورهان3-جەمیل ئاغا4-ئەکرەم شەفیق5-کەمال سەعید6-رەشید پۆستچی 7-عادل فازل 8- حەمید عەرەب9-مەحەمەد رەفعەت10- مەحەمەد ساڵح فەرەج. هەروا بە ناوی ئەوانەی لە حەفتاکانەوە لە بەرێوبەرایەتییەکەیان کاریانکردووە و هەندێکیان هێشتا بەردەوامن لە کارکردن، وەک:
1- وەلید حەمید خەلیفە 2-هاشم مەرویش3-بورهان عەلی مەحەمەد4-عەبدولعەزیز حوسین5-سەفا حوسین6-عەبدولکەریم ئیسماعیل7-موستەفا ئیسماعیل حەبیب8-حەسەن فازل9-موستەفا ئیسماعیل عەلی10-رەشید سەمین11-نازم عەبدڵا12-وەجیهە عەبدڵا13-بەلقیس حوسین14-نەرگس ئیبراهیم15-ئەخڵاس یاوەر16-سەجوە حەیدەر17-مەهدیە ساڵح18-وەسفی حوسین مەحەمەد19-ئەلهام رەشید(لە حەفتاکان کاریکردووە و کۆچی کردووە)

هەروا جووتیارەکانیش بێبەش نەبوون لەم کارتێکردنە، واتە ئەمانیش کۆمەڵەی هەرەوەزی خۆیان بەناوی(کۆمەڵەی جووتیاران)دامەزراند و بەڕێز جەواد ێەفەر(سەرۆکی کۆمەڵە، کۆمونیست) و ئیبراهیم حوسین(سکرتێری کۆمەڵە، کۆمونیست) و(مەجید مەحمود زەهاوی، کۆمونیست)بۆ بەرێوەبردنی کارەبیرەان هەڵبژارد. لێرەدا دەبێ ئەو راستییە بپارێزین کە حزبی شیوعی و کادرە کرێکارییەکانی رۆڵی باڵایان بینیوە لە رێکخستنی سەندیکایی و بەپلەی یەکەم بەخۆشیان رابەرایەتیان دەکردووە.

کرێکارانی ئاسنگەری.

لە .... کارگە بچوکەکانی ئاسنگەری هەبوو و لە هەر کارگەیەک 3-4کرێکار کاریان دەکردو داس، خاکەناس و گاواسنیان درووستدەکرد و چەقۆشیان تیژدەکرد.

کرێکارانی کارگەکانی بەفر و ئاشەوانی.

لەم کەرتە ئەم کرێکارانە کاریان کردووە: میرزا میرانی(پاڵەوانیش بووە و قاڵی بە دەست، دوولەتکردووە، 2- ئەحمەد عاسە، ئەحمەد سەوزبڵاغی.
کارگەکان بریتی بوون لە: شاکر مەکینەچی، مەحەمەد سەعید حاجی سەعید مەردان، عومەر ئاغای باجەڵان(ئەم مەکینەکەی لە سویدەوە هێناوە).

کرێکارانی کەرتی گۆشتفرۆشی:

لە نزیک باخەکانی ئەوبەر جەلەوە، قەساوخانەیەک دامەزرا.

1--جواد قەساو، 2- ئیبراهیم جواد، 3- خەلیل سەمین قەساو، 4- فەرەج سەمین قەساو، 5 ساڵح سەمین قەساو، 6--عەبدوڵا سەمین قەساو، 7- خەلیل خەسرەو، 8- حەمید شوان، 9- مەحەمەد نور مەحەمەد، 10-متی قەساو، 11- شبیب قەساو، 12- عزەدین قەساو(ناسراو بە عەزو)، 13- ئیبراهیم دانی، 14- سەید جواد، 15- دەرویش کەریم، 16- مەحەمەد دەرویش کەریم، 17-حەمەموراد قەساو، 18- رەمەزان مەلا قادر(ناسراو بە رەمەزان کەچەڵ)، 19- عەلی موراد، 20- مەحەمەد عەلی موراد.
____________________________________
درێژەی هەیە...
تێبینی: بۆ بینینی وێنە و بەڵگەنامەکان سەردانی پێگەی(سەلام عەبدوڵڵا)بکەن لە فێس بوک.

ماڵپه‌ڕی سه‌‌لام عه‌بدوڵا