|
٢٩\٧\٢٠١٠
مێژووی دروستبوونی
تورکمان بۆ کەی دەگەڕێتەوە؟
عەبدوڵا ئەحمەد
بۆ یەکەم جار کە ناوی تورکمان هاتبێ لەکوردستان لەسەدەى دەیەمی زایەنی
بووە لەسەر دەستی (ئەلمەقدەسی)یەوە. ناوی تورکمانیش وەک دەڵێن ئەوانە
بوون کە خزمەتچی سوپای داگیرکەری عوسمانلیان کردووە، کە بریتییە لەوشەى
(تورک) و (مان) کە دەکاتە پیاوى تورک. ئەگەر تەماشای نیشتەجێبوونیان
بکەین. دەبینین وان بەسەر رێگاکانەوە کە لە (ماردین)وە دەستپێدەکات
بەرەو باشووری رۆژهەڵات تاکو شارەدێی تەلەعفەر و ئینجا موسڵ و کەرکوک
شۆڕ دەبێتەوە بۆ باشوورى کەرکوک وەک تازە و داقوق و خورماتوو و شارەبان
و قزرابات و خانەقین، بەڵام لەهیچ شوێنێک (زۆرینە)نین. بۆیە توانای
ئەوەیانە نییە قەوارەیەکى سیاسی و جوگرافی دروست بکەن. خۆ ئەگەر
تەماشایی سەرژمێرى ساڵی (1957)بکەین ژمارەی تورکمان لەهەموو عێراقدا
(136165) کەسە لەکۆی ژمارەى کۆماری عێراق (976/ 298/ 6) کەس، کە دەکاتە
رێژەى (2%). ئەگەر بەراوردی بکەین لەگەڵ ساڵی (2002) کە کۆی عێراق (26)
ملێۆن بوو ئەو کاتە ژمارەى سەرجەمى تورکمان دەکاتە (550_ 650) هەزار
کەس.
نەمانى عوسمانییەکان کاریگەری راستەوخۆی هەبوو لەدابڕانی تورکمان
لەرووداوەکانى عێراق. بۆیە دەبینین هیچ جۆرە بەشداربوویەکى سیاسیان
نەبووە لەعێراقدا چ نهێنی چ ئاشکرا، کەچی لەکۆتایی ساڵی (1991)
بەدەستپێشخەری (ى.ن.ک) (پارتی میللی تورکمانیان) دامەزراند. بەرژەوەندی
تورکمانیش لەوە دایە خۆیان بەبەشێک لەهەرێم بزانن، چونکە مافەکانیان
دەپارێزرێ و خۆێندنیان بەزمانى خۆشیان دەبێت داواکاری سیاسی و رۆشنبیری
و ئیداریش. ئەگەر خۆیان بەهاوڵاتی هەرێم نەزانن و بکەونە داوی
دەوڵەتێکی دراوسێی شەڕ خواز ئەوە ناتوانن داوای مافی سیاسی و ئیداری
بکەن تەنها مافی رۆشنبیریان دەبێت. خۆ ئەگەر بروانیینە تورکمانەکان
لەکاتى رژێمی بەعسدا دەبینین لەدەستوریشدا ناویان نەهاتووە و کاتێکیش
سەددام لەدۆخێکی ناسکدا بوو لەساڵی (1997) بۆڵند ئەجەویدی دۆستی داواى
کرد لەگەڵ بەناو (بەرەى تورکمانى) کە لەساڵی (1995)دا لەهەولێری
پایتەخت دامەزرا گفتوگۆ بکات، سەددام بەیەک ووتە وەڵامى دایەوە (لەعێراقدا
مەسەلەیەک نییە بەناو تورکمانەوە). هەر بەپێی ئامارەکانى خۆیان گوایە
لەساڵانى (1991_2002) زیاتر لە(600) خێزانی تورکمان لەکەرکوک و
دەوروبەری دەرکراون و روویان کردوەتە ناوچە ئازادکراوەکانى ژێر
دەسەڵاتى حکومەتى هەرێم.
لەبەر ئەوەى بەدرێژایى مێژوو هیچ ناخۆشی و ئاڵۆزییەک لەنێوان کورد و
تورکمان نەبووە تەنانەت لەرووداوەکەى (14ی تەمووزى ساڵی 1959)ى کەرکوک
شەڕی کوردو تورکمان نەبووە، بەڵکو شەڕی تورکمان و کۆمۆنیستەکان بووە کە
زۆرینەیان کورد بووە. پێان وابوو کە تورکمانەکان دەرەبەگ و سەرمایەدار
و دژی (قاسم)ن. ئێمڕۆ بەناو بەرەى تورکمانى هەمان سیاسەتى عەقڵیەتی
ئەتاتورک جێبەجێ دەکات، بەقسەى ئاغاکانیان لەو دیوى سنوورەوە کە
دەیانەوێ دار و دیوار هەمووی تورک بێت بۆ نمونە جێی گومان نییە و وەک
ڕۆژی ڕوون عەیانە کە (سەڵاحەدین ئەیوبی) کوردە و هەموو کەسێک موتەفقە،
بەڵام یەکێ بەناو مێژوونووس (بێگومان دەبێت مێژوونوس ئەمین و دەست و
داوێن پاک بێت) بەناوى (نەجیب عاێم) کە کتێبێکى بڵاوکردوەتەوە لەساڵی
(1316) کۆچی لەلاپەڕە (446)دا دەڵێت (سەڵاحەدین پیاوێکی تورکە) سەیرە
دەیانەوێ مردووەکانیش بکەنە تورک؟.
____________________
*
خوێندکاری یاسا و رامیاری.
ماڵپه‌ڕی عه‌بدوڵا ئه‌حمه‌د
|
