|
٢\٢\٢٠١٢
مێژووی
ئەشکەنجەدان لە ئیسلامدا.
- نیاز و هۆکانی -
عەباس رۆستەم
لە کێوماڵێکدا بەناو کتێبی (مێژووی ئەشکەنجەدان لە ئیسلامدا) لە
نووسینی مامۆستای کۆچکردو هادی ئەلعەلەوی و هەندێک سەرچاوەی دیکەوە
وەرگیراوە.
- بەشی یەکەم -
گەلێک هەن لایان وایە کە مێژووی ئیسلام لەم زیاتر لە هەزارو چوارسەد
ساڵەی رابوردوەدا بە وتەی نەرمو نمونەی باش (الموعظه الحسنە) و بە
وتارو هاندانی زانایانی ئاینیو لە ژێر کاریگەری ئایەتەکانی قورئان و
وتەکانی پێغەمبەر، بە ئاشتیانەو گفتوگۆو ڕا گۆڕینەوە و لە یەکگەیشتن و
رەزامەندی بەرامبەر ، لە مەککەو مەدینەوە لەژێر کاریگەری ئایەتی (لا
اکراه فی الدین) تەشەنەیکردوەو گەیشتۆتە ئەم هەمو پانتاییەی جیهان .
نەک هەر ئەوەش بەڵکو زۆر لە مەلاو وتارخوێن وزانا ئیسلامیە کوردەکان
دەڵێن گوایە گەلی کورد دور لەشەرو داگیرکاری بە ئاشتیانەو بە رەزامەندی
خۆیان ئاینی ئیسلامیان هەڵبژاردوە و لە ئاینی باوو باپیرانیان
پاشگەزبونەتەوە! چاویشیان لە ئاستی ئەو هەمو دۆڵی شەهیدان و سەحابان
ومەزارگای ئەو سەرکردە عەرەبانەی کە لەو هێڕشانەدا کوژراون دادەخەن هەر
وەکو ئەو هەموو شەرکەرە داگیرکەرە عەرەبانە کە لە کوردستان بە سزای
خۆیانگەیشتون بە هۆی هەرەسی تاوێرەکانی لاپاڵی چیاکانی کوردستان لە
ناوچوبن نەوەک لەشەڕی بەرگری باووباپیرانمان کە دلێرانە لێیان
هاتونەتەدەست و چیان پێکرابێت کردویانە بۆ سزادانی ئەو داگیرکەرانە .
وەک چۆن مێژوونوس (الطبری لە باسکردنی یەکێک لەو هێرشانەی کە ئەو
عەرەبە موسڵمانانە لەژێر پەردەی ئاینی ئیسلام و (جهادا) کردویانەتە سەر
خاکی کوردستان ئەگێرێتەوەو ئەڵێت (لەپرداو لە ناکاو سوپای عەرەبە
موسڵمانەکان بەناو دێهات ونیشتمانی ئەم کوردانەدا بڵاوبونەتەوەو
ناچاریانکردون کە دەست بدەنە چەک و بەرگری بکەن لە نیشتمان و سامان و
داوێنیان و دوای شکستهێنانیان و کوژرانی جەنگاوەرەکانیان ، سەروەت و
سامان و ژن و کچ و کورو منداڵیان لەلایەن عەرەبەکانەوە وەک نەریتێکی
عەرەبی ئیسلامی بە تاڵانبراون.
ئەم پیاوە ئاینیانەی لای خۆمان، بە مەبەست و بە بێمەبەست ئەو هەموو
کۆمەڵکوژی و تاڵانی و ئازارو ئەشکەنجەدانە دیزە بە دەرخۆنە ئەکەن کە لە
رێگەیەوە ئەم ئاینە لەسەر دەستی پێغەمبەرو خەلیفەو سەحابەکانی شارەو
شارو وڵات دوای وڵات تەشەنەیکردوە ، کە کوردستان و دانیشتوانەکەی بەشی
شێریان لەو کۆمەڵکوژی و تاڵان و ئەشکەنجەدانە بەرکەوتوە.
بۆیە بە مەبەستی خستنەروی ئەو رێگە نامرۆڤانەی کە زوربەی کات
گیراونەتەبەر بۆ سەپاندنی ئاینی ئیسلام لە رێگەی کۆمەڵکوژی و
ئەشکەنجــــەو ئازاردانــــەوە، بە باشمزانی لە کێوماڵێـــکدا بەناو
کتێبی (مێژووی ئەشکەنجەدان لە ئیسلامدا) لە نوسینی مامۆستای کۆچکردو
هادی ئەلعەلــــەوی لەگەڵ گەڕانەوە بۆ چەند سەرچاوەێیەکی ئیسلامی
دیــــــــــکە هەندێک لایەنی شارراوە ئاشکرا بکەم بە نیازی ئەوەی
مشتێک لە خەرباری ئەو ڕاستیانە بخەمەروو کە بەڵگەن بۆ ئەوەی ئەم
ڕەشەکوژی و فشارو سانسۆر و (تەکفیرەی) ئیسلامیە توندڕەوەکان لەم
رۆژانەدا پەیرەویدەکەن هەر لەو لایەنە ڕەشەی ئەو مێژوەوە سەرچاوە وەر
ئەگرێت.
هادی ئەلعەلەوی لە کتێبەکەیدا بە ڕاشکاوانە دەریدەخات کە ئەشکەنجەو
ئازاردانی مرۆڤ لە قورئاندا بانگەشەی بۆکراوە بە نیازی تۆڵەسەندنەوە
لەوانەی کە جەهەنەمین و لەو (دونیادا) دوای زیندوبونەوە بە برژاندن و
سوتاندن بە ئاگری جەهەنەم و برسیکردن و تینوکردن و نۆشینی کێم و کانزای
لەکوڵهاتو سزادەدرێن ، وەک چۆن لەم سورەتانەی قورئاندا هاتوە (إن
الذين كفروا بآياتنا سوف نصلهم نارآ کلما نضجت جلودهم بدلناها جلودآ
غيرها ليذوقوا العذاب. النساء ٥٦) وە
(یسقی
من ماء صديد يتجرعه و لا يكاديسيغه و يأتيه الموت من كل مكان و ما هو
بميت و من ورائه عذاب غليظ . أبراهيم . ١٥ - ١٧
) وە (إن شجرە الزقوم طعام اڵاثیم کالمهل
یغلى فى البطون ، کغلى الحمیم. خذوه فاعتلوه الى سواء الجحیم ثم صبوا
فوق راسه من عذاب الحمیم . الدخان ٤٣ - ٤٨). سەیریش لەوەدایە کە بەشێکی
زۆری ئەم هەڕەشانەی خوداوەند کە لە قورئاندا هاتون و گەلێکی دیکەش وەک
کوشتن و سەر پەڕاندن بە شمشێرو دەست و قاچ بڕین و هەڵواسینی لاشەی
کوژراوان لە لایەن خودی پێغەمبەری ئیسلام و جێگرەکانیەوە کەمو زیاد
پەیرەوکراون.
هەرچەندە کوشتن و سەر پەڕاندنی دوژمنان لە کولتوری عەرەبە خێڵەکیەکانی
حیجاز کارێکی باو بوە ، بەڵام بەهاتنی ئاینی ئیسلام لە رادەبەدەر
شێوەکانی زۆرتربون. خودی پێغەمبەری ئیسلام کاتێک سەری (عێماء بنت
مروان) یان بەسەر نووکی شمشێرەوە بۆ هێنا لە مەککەوە بۆ مەدینە (دوای
کوشتنی بە فەرمانێکی خۆی و بەدەستی دوو لە ئەسحابەکانی خەڵتانی خوێنکرا
لە کاتێکدا مەمکی لەدەمی کۆرپەکەیدابو) و بەدەم هاوارو (هۆسەی) الله
ئەکبەرەوە سەری بڕاوی ئەو ئافرەتەیان بە ناو شاردا نمایش ئەکرد ریشسپیو
سەرۆک خێڵەکانی مەدینە نارەزاییان لەو کارە لای پێغەمبەر دەربری ،
کارەکە ئەوەندە ئاساییبوە لای کە بفەرمویت (إنه امر لا یتناطح علیها
عنزان) ، بە واتا کاری کوشتنەکەی ئەو ئافرەتەو نمایشکردنی سەرە
براوەکەی بەسەر نوکی شمشێرەوە ئەوەندە بێبایەخو ئاساییبوە لای کە
بفەرموێت ، ئەمە کارێکە کە پێویست ناکات دوو سابرێن (بزنە نێری) بخاتە
شەرە قۆچ . تاوانی ئەو ئافرەتەش ئەوەبوە کە بە هۆنراوەکانی دژایەتی
پێغەمبەرو ئاینەکەی کردوە.
شێوەکانی ئەشکەنجەو ئازاردان و کوشتن لە مێژووی ئیسلامدا بەردەوام
بەرەوخراپتر گۆڕانکاری بەسەرهاتوە ، میری ئیمانداران (امیر المۆمنین)
هشامی کوری عەبدولمەلیک بە دەستە پیرۆزەکانی چوارپەلی (غیلانی کوری
موسلم الدمشقی) پەڕاندوە لەسەر ئەوەی کە بانگەشەی بۆ (قەزاو قەدەر)
کردوە ، لەسەر هەمان هۆ میری عیراق (خالد القسری) لە بەرەبەیانی رۆژی
جەژنداو لەژێر مینبەردا (جەعدی کوری درهەمی) بە هەمان دەرد بردوە ، هەر
ئەو (خالد القسری)ەش کە بوە والی حجاز بە هەمان شێوە لە ژێر ئەشکەنجەو
ئازاردا مەرگی نۆشی.
مێژوونوس (الطبری) ئەگێرێتەوە کە کوشتنی نەیاران بە سوتاندن لە
دەستەڵاتداریەتی هشامی کوری عەبدولمەلیک و ولایەتی خالد القسری هاتە
کایەوە ئەویش بە سوتاندنی (المغیره بن سەعید العجلی)، پێش ئەویش
(محه‌مه‌دی کوری خەلیفەی یەکەمی ئیسلام ئەبو بەکرو برای عائشەی ژنی
پێغەمبەر) دوای دەستگیرکردنی لە لایەن ئەمەویەکانەوە، بە زیندویی خرایە
ناو سکی گوێدرێژێکی تۆپیوو سوتێندرا لە تۆڵەی بەشداریکردنی لە کوشتنی
(امیر المۆمنین عوسمانی کوری عەفان) خەلیفەی دووهەمی ئیسلام.
کۆمەڵکوژی و سەرپەڕاندن و بڕینی چوارپەلی مرۆڤ لە خلافەتی ئەمەویەکاندا
پەرەیانسەندوە ئەوەش بە کوشتنی ئیمام حوسەینی کوری ئیمامی عەلی و
کچەزای پێغەمبەرو زیاتر لە حەفتا کەس لە ئەندامانی خێزانەکەی و
هەوادارانی لەگەڵ قەلاچۆکردنی هەوادارانی (حارث کوری سریج) کە
سەرکردایەتی ڕاپەرینێکی کرد دژی دەستەڵاتی ئەمەویەکان.
خەلیفەکانی عەباسیەکان لەسەر هەمان رێرەوی قەلاچۆکردن و سەرو
پەلوپۆبرین و ئەشکەنجەدان و سوتاندن و هەڵواسین بەردەوامبون، گبری
مێژوونوس ئەڵێ (ئەبو موسلم ئەلخوراسانی) زیاتر لە شەشسەد هەزار
(٦٠٠٠٠٠) کەسی لە نەیارانی عەباسیەکان لە سێدارەداوە. زیندەبەچاڵکردنیش
لە دەستەڵاتداریەتی عەباسیەکاندا کارێکی ئاساییبوە ، سەرو پەلبرین و
پارچەپارچەکردنی لاشەی کوژراوان لە حوکمرانی هارون ئەلرەشیددا ژمارەی
پارچەکانی گەیشتۆتە چواردە پارچە و بۆ زیاتر ئازاردانی کوژراوان چەقۆی
کولیان بەکار هێناوە ، وەک گبری ئەڵێت لە مێژووکەیدا تا ئەهات
ئەشکەنجەدان شێوەکانی دڕندانەتر ئەبون.
نیازو هۆکانی ئەشکەنجەدان:
١ - ئەشکەنجەدان بۆ داننان بە تاواندا (ئیعترافکردن).
٢ - ئەشکەنجەدان بۆ ماشینەوەی سامانی خەڵکی لەژێر ناوی (الخراج و
الجزیه).
٣ - ئەشکەنجەدان وەک سزا بە پێی شەریعەتی ئیسلام ، ئەوەش بە (جەڵدە)
لێدانی سەرخۆش و داوێن پیس و دەست برینی دزو دەستوقاچ برینی رێگرو لە
سێدارەدانیان . بەڵام سزای ئەشکەنجەدان بە گوێرەی شەرعی ئیسلام
لەمانەدا نەوەستاوەتەوە ، بەڵکو گەلێک تاوانی دیکەشی گرتۆتەوە ، بۆ
نمونە هەر لە زەمانی پێغەمبەر خۆیدا مەفرەزەکەی زەیدی کوری حارپەی کوری
پێغەمبەر بە - تەبەنی - ، کە ئوم قەرفەیانگرت هەردوو لاقیان بەست بە
دوو ئەسپەوەو کردیان بە دوو کەرتەوەو سەریشیان لێکردەوەو بەناو شاری
مەدینەدا گێڕایان ، وەک سزاییەک بۆ دوژمنایەتیکردنی بۆ پێغەمبەر ، ئەم
ئوم قەرفەیە پێشتر کورێکی بەدەستی پێغەمبەر کوژرابو..
٤ - ئەشکەنجەدان وەک تۆڵەکردنــــەوە، لێرەشدا هاتـوە کــــە کاتێــک
لـــــــــــە روداوی (العرنین)دا چەند تاوانبارێک دەستیانگرت بەسەر
حوشترەکانی پێغەمبەرداو شوانەکەیان کوشت و هەردوو قاچ و دەستیان بری تا
مرد ، پێغەمبەریش لە تۆڵەدا دوای گرتنی ئەو تاوانبارانە بە هەمان شێوەو
خراپتر سزایدانو کوشتنی ، شەریعەتی ئیسلامیش ئەم جۆرە تۆڵەسەندنەوەیەی
(السن و بالسن و العین بالعین)ەی لا ئاساییە ، وەک چۆن لە تەورات و
شەریعەتەکەی (حامورابی) دا هاتوە.
ماڵپەڕی عەباس رۆستەم
|
