|
ناوبژیوانی ئه‌ردۆگان
زیره‌کانه‌یه ،
هه‌لومه‌رجی ناوچه‌که‌ش
پێویستی پێیه به‌ڵام تێکهه‌لکێشه‌کان له‌وه گه‌وره‌ترن.
مه‌هدی کاوانی
دابه‌شبوونی سیاسی له‌ناوچه‌که‌هه‌یه. ئێران، حیزبولله، حه‌ماس و به‌شێکی
فراوانی ته‌شکیله‌ی سیاسی شیعی عیراق و ته‌یاری شیعی له‌ته‌واوی
وڵاتانی ئیسلامی و ناوچه‌که‌محوه‌ری خۆیان پێک هێناوه‌و ئه‌وه‌ی له ئه‌جندایان
دایه،فراوانکردنی ده‌ستڕۆیشتوویی سنوری قه‌له‌مڕه‌وی خۆیانه‌له‌لایه‌ک
و ، هێنانه‌وه‌ی گیروگرفت بۆ نفوزی ئه‌مه‌ریکی و ئیسرایلی له‌ناوچه‌که
له‌لایه‌کی تره‌وه‌یه. ڕێکخراوه‌سوننیه‌ئاینیه‌توندڕه‌وه‌کانیش که‌له‌سه‌ر
چه‌ند ئه‌جندای ناکۆک و دۆست و نه‌یار وه‌ستاون ، هه‌یانه‌به‌هه‌موو
شێوه‌یه‌ک داکۆکی له‌قاعیده‌ده‌که‌ن ، هه‌یانه‌به‌سۆزی عه‌ره‌بی
کاردانه‌وه‌ده‌که‌ن ، هه‌یانه‌ده‌یانه‌وێ له‌دژی ئێران کاردانه‌وه‌و خۆ
نزیک کردنه‌وه‌له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکیه‌کان ساز بده‌ن..... ئه‌وانیش به‌ش
به‌حالی خۆیان له‌ناوچه‌که‌بوونه‌ته‌مینبه‌رو ده‌شخوێندرێنه‌وه.
قاعیده‌که‌مینبه‌رێکی ده‌ست ڕۆیشتو به‌جیهانی بوونی ئیسلامن، تا زۆر
ڕاده‌دو به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک دژایه‌تی ئه‌مه‌ریکاو ده‌سه‌ڵاتی باوی عه‌ره‌بی
ده‌که‌ن و ئه‌مه‌ریکاو تا زۆر ڕاده‌وڵاتانی عه‌ره‌بی به‌دوژمنی پله‌ی
یه‌ک مامه‌له‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن و ئه‌وانیش یه‌کی له‌محوه‌ره‌به‌هێزه‌کان
له‌ناوچه‌که‌و ته‌واوی جیهانی خۆیان نیشان ده‌ده‌ن.
ئه‌وه‌ی لێره‌ماوه‌ته‌و تورکیایه‌که‌بێ محوه‌ره. ئه‌و نێوه‌نده‌ی ئه‌وان
تیانه‌له‌گه‌ل هیچیان نینه‌و له‌هه‌مان کاتیشدا له‌گه‌ڵ هه‌موانیانن.
گیرو گرفتی ده‌سه‌ڵاتی ئێستای تورکیا له‌ڕۆژگاریکی وه‌ک ئه‌مڕۆمان له‌شوێنی
تر گیرساوه‌ته‌وه‌ئه‌ویش له‌ئاستی ناوخۆ، هێزه‌سیاسیه‌کۆنه‌کانی تورکی
به‌ناوی که‌مالیزم و سوپایه که‌دژایه‌تیان ده‌که‌ن له‌گه‌ڵ کێشه‌ی
کورد. له‌ده‌ره‌وه‌ش ساز کردنی ئه‌و زه‌مینانه‌یه‌که‌چۆنچۆنی کاری وه‌ها
بکه‌ن تاوه‌کو چوونیان بۆ ئه‌وروپا لێ قبول بکرێ.
ده‌سه‌ڵاتی ئه‌ردۆگان و گوڵ که‌نایانه‌وێ له‌دۆزی کورد بچنه‌پێشه‌وه،له‌په‌که‌که‌و
تا ڕاده‌یه‌کیش ده‌ته‌په‌ده‌ده‌ن ، به‌ڵام له‌لایه‌کی تریشه‌وه‌نایانه‌وه‌ێ
به‌و کاره‌یان ده‌نگی ناخبی کوردی بدۆڕێنن، بۆ تێک هه‌لکێشانی ئه‌و دوو
دیارده‌پێچه‌وانه‌و دژ به‌یه‌که‌و تا ڕاده‌یه‌ک چاره‌نووس ساز بۆیان ده‌یانه‌وی
له‌ڕێگای سۆزی دینی و خۆڕێکخستن له‌گه‌ڵ حکومه‌تی هه‌رێم و له‌یه‌ک جیا
کردنه‌وه‌ی کاته‌کان بۆ ڕووبه‌ڕووبونه‌وه‌کانیان، کارو کاردانه‌وه‌بکه‌ن
. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌عه‌بدولله‌گۆلیان بۆ ئیفاد کردووه‌که‌له‌سه‌ر هه‌موو
هێله‌کان کار بکا تاوه‌کو ده‌نگی کورد نه‌دۆڕێنن و په‌که‌که‌و ده‌ته‌په‌ش
ئه‌گه‌ر ته‌سک تریشیان نه‌که‌نه‌وه‌ئه‌وا نه‌یه‌ڵن زیاتر به‌ره‌و پێش
بڕۆن. له‌سه‌ر هێلی عیراقیش ڕه‌نگدانه‌وه‌کانیان وه‌ها لێ کردووه‌که‌نه‌ده‌سه‌ڵاتی
کوردی نه‌ته‌شکیله‌سیاسیه‌عه‌ره‌به‌لێک جیاوازه‌کان پێیان نیگه‌ران نهبن
. بینیشمان که‌ساڵێکه‌ئه‌ردۆگان خه‌ریکی ناوه‌ندێتی ئیسرایل و سوریایه‌بۆ
نزیککردنه‌وه‌یان بۆ سه‌ر هێلی گفتوگۆکردن .
ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه‌ئه‌و نێوه‌نده‌ی ئێستای تورکیایه‌له‌و هێرشه‌ی
ئیسرایل بۆ سه‌ر حه‌ماس له‌هه‌رێمی غه‌زه. له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع
ئێستاکه له‌سه‌رێکه‌وه ده‌سه‌ڵاتی تورکی له‌زۆربه‌ی وڵاتانی عه‌ره‌بی
توندتره‌له‌هه‌لوێست وه‌رگرتن له‌دژی ئیسرایل ، به‌ڵام له‌سه‌ره‌که‌ی
تر ئیسرایلیش وه‌ک عه‌ره‌به‌کان نێوه‌ندیتی ئه‌ردۆگانیان قبوڵه‌بۆ ته‌هدئه.له‌وه‌ش
زیاتر نه‌ئه‌مه‌ریکا نه‌محوه‌ره‌کانی تر به‌ئێرانیشه‌وه نیگه‌ران نینه‌له‌ناوبژیوانی
ئه‌ردۆگان. له‌سه‌ر ئه‌رزی واقیع شه‌ڕی حه‌ماس و ئیسرایله‌له‌هه‌رێمی
غه‌زه ، به‌ڵام له‌ڕووی ئه‌رزیه‌تی سیاسی تێکڕای ته‌شکیله‌سیاسیه‌جۆراو
جۆره‌کانی ناوچه‌که‌و نفوزی ده‌ره‌وه‌چونه‌ته‌ناویه‌وه. پێم وانیه‌هیچ
له‌لایه‌نه‌کان پێیان ناخۆش بێت به‌ئیسرایلیشه‌وه، که‌هه‌رچی زووه‌شه‌ڕه‌که‌کۆتایی
پێ نه‌یه‌ت. به‌ڵام هه‌ریه‌که‌یان به‌ئه‌جندایه‌ک له‌لایه‌ک و له‌لایه‌کی
تریشه‌وه‌هه‌ر لایه‌ده‌یه‌وێ به‌ژێرکه‌وتوانه‌له‌باره‌که‌ده‌ر نه‌چێ .
هه‌ر ئه‌و هۆکاره‌شه‌که‌لایه‌نی ناوبژیوانی تورکی قبوڵ ده‌که‌ن. که‌تورکیش
ئێستاکه‌ئه‌و ئه‌رکه‌ناوبژیوانیه‌ی پێ سپیردراوه‌زۆری له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌که‌ناوبژیوانی
میسر هه‌م له‌لایه‌ن حه‌ماس هه‌م له‌لایه‌ن زۆری شه‌قامی عه‌ره‌بی و هه‌ندی
له‌وڵاتانی عه‌ره‌بی وه‌ده‌ر نراوه‌به‌وه‌ی که‌ناوبژیوانێکی ڕاست گۆ نه‌بووه.
ئه‌مه‌ریکیه‌کان ، ئیسرایلیش له‌گه‌ڵی ده‌زانن تورکیا له‌سه‌ر کێشه‌ی
ئیسرایل گوشاری زۆری ناوخۆو وڵاتانی ئیسلامی له‌سه‌ره. هی ناوخۆ به‌و
ناوه‌ی که‌ئه‌وان به‌ده‌نگی دین هاتونه‌ته‌سه‌ر حوکم و مه‌عقولیش نیه‌دوو
قسه‌ی باش بۆ دین نه‌که‌ن له‌هه‌ر شوێنێکه‌وه‌بێت ، ئه‌مه‌له‌لایه‌ک وه‌له‌لایه‌کی
تریشه‌وه‌دژه‌کانیان له‌تورکیا بۆیان له‌سه‌نگه‌ر دانه‌بۆ گه‌وره‌کردنی
شته‌کان به‌سه‌ریان . به‌قه‌ناعه‌تی خۆمه‌وه‌له‌به‌ر ئه‌و هۆکارانه‌ئه‌مه‌ریکاو
ئیسرایل ئه‌و په‌ڕه‌گرتنانه‌له‌تورکیا قبوڵ ده‌که‌ن و وا ش بیر ده‌که‌نه‌وه‌که‌له‌دوا
جاردا کاردانه‌وه‌ی وه‌ها ناکه‌وێته‌خانه‌ی دژیان. حاله‌تی وه‌ها و له‌شه‌ڕی
یه‌که‌می که‌نداو له‌دژی سهدام حوسین له‌حکومه‌تی ئه‌رده‌ن ڕووی دا .
حکومه‌ت له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکا بوو و شه‌قامیش له‌گه‌ڵ سهدام حوسێن بوو و
حکومه‌تی ئه‌رده‌نیش به‌زیره‌کانه‌نێوه‌ندێکی پێک هێنا که‌شه‌قام و ئه‌مه‌ریکاش
پێی نیگه‌ران نهبن . ئێستا ئه‌و ڕۆڵه‌ده‌سه‌ڵاتی ئۆردۆگان ده‌یه‌وێ به‌ئامانجی
بگه‌یه‌نێ. بۆ ئه‌مه‌ریکاو ئیسرایلیش حه‌ز ده‌که‌ن که‌پاش ته‌مبێ کردنی
نه‌یاره‌کانیان و تێر کردنی ئاره‌زووه‌کانیان هێزی وه‌ها به‌ده‌ر بکه‌ون
و ناوبژیوانی بکه‌ن بۆ ئاسایی کردنه‌وه‌ی باره‌کان . کاری ناوبژیوانی
تورکیاش چه‌ندی ده‌که‌وێته‌خانه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی عه‌ره‌به‌کان، به‌دوقاتیش
ده‌که‌وێته‌ناو به‌رژه‌وه‌ندی ئیسرایل و ئه‌مه‌ریکا. به‌بۆچوونی خۆم
کاری وه‌های تورکیا وه‌ک ئه‌وه‌وایه‌که‌ڕیش سپی بۆ ئه‌مه‌ریکیه‌کان و
ئیسرایلیه‌کان بکا تاوه‌کو نفوزیان له‌ناوچه‌که‌به‌ته‌واوه‌تی نه‌یه‌ته‌خواره‌وه.
له‌ڕووی واقیعیشه‌وه‌بۆ ئه‌مه‌ریکاو ئیسرایل نێوه‌ندی تورکه‌کان له‌نێوه‌ندی
قاعیده‌و ئێران و حه‌ماس و حیزبولله‌و ڕێکخراوه‌ئایینیه‌سوننیه‌توندره‌وه‌کان
باشتره. له‌وانه‌یه‌بۆ دوا ڕۆژ پێشیان خۆش بێت نێوه‌ندی وه‌ها به‌هێز
بکرێت.
به‌ڵام ئه‌و پرسیاره‌ی که‌لێره‌خۆی به‌ده‌ر ده‌خا ئه‌وه‌یه‌ئایا تا سه‌ر
ئه‌و نێوه‌ندێتیه‌یان بۆ ده‌چێته‌سه‌ر؟ یان به‌واتایه‌کی تر هێلی ئێران،
قاعیده، ته‌یاری دینی سوننی ، ئه‌وه‌قبوڵ ده‌که‌ن که‌تورکیا به‌و نێوه‌ندێتیه
بمێنێته‌وه. تورکیا میانڕه‌وه‌و ئه‌مریکاو ئه‌وروپاش وه‌ها ده‌یان
خوێننه‌وه‌به‌ڵام ئه‌و میانڕه‌وه‌ی تورکه‌کان ئه‌گه‌ر لایه‌نی ئێران ،
قاعیده‌و هی تریش دژایه‌تیان بکه‌ن، به‌دوایه‌وه‌شتی تری لێ ده‌که‌وێته‌وه.
ڕاسته‌ئیسرایل توانیویه‌تی ژێرخانی غه‌زه‌تێک بشکێنێ و زیانی گیانی و
مادیش له‌حه‌ماس و خه‌لکه‌که‌بدات. به‌ڵام حه‌ماس و به‌رهه‌لستکردنه‌‌کانیشیان
ماون . کێ ناڵێ ئه‌گه‌ر ئیسرایل بچێته‌ناو غه‌زه‌وه‌ک شکستی لوبنانی به‌سه‌ر
نایه‌ت، ئه‌و کاته‌حه‌ماس چه‌ند هارن به‌چه‌نده‌ها قات هارتر ده‌بن و
به‌هۆشیه‌وه‌شه‌قامی فه‌له‌ستینی و عه‌ره‌بی له‌دژیان و کوده‌تا سه‌ربازیه‌که‌یان
به‌سه‌ر فه‌تح خۆیان پێچه‌وانه‌ده‌که‌نه‌وه‌واته‌ئه‌وان زیاتر له‌فه‌تح
ده‌که‌ونه‌ناو ئه‌و هێزه‌ی که‌ده‌بێ عه‌ره‌به‌کان و ده‌ره‌وه‌و ئیسرایل
و ئه‌مه‌ریکاش حیسابیان بۆ بکات. له‌حاله‌تی وه‌هادا ده‌بێ ناوبژیوانی
ئه‌ردۆگان تا کوێ بڕ بکا. به‌بۆچوونی خۆم ناوبژیوانی ئه‌ردۆگان تا ئه‌و
شوێنه‌بڕ ده‌کا که‌حه‌ماس له‌به‌ره‌ی شه‌ڕ شکست بهێنێ و ناچاری به‌جێ
گه‌یاندنی هه‌ندێ داخوازیه‌کانی ئیسرایل بێت بۆ ڕاگرتنی هێرشی موشه‌که‌کانیان
بۆ ناو شاره‌کانی ئیسرایل. له‌و کاته‌ناوبژیوانی ئه‌ردۆگان بۆ ئیسرایل
گرنگه‌که‌حه‌ماس بشکێت و نفوزی تورکیاش بۆ به‌هێزکردنی میانڕه‌وه‌کان
واته‌فه‌تح بێت و تورکیش به‌ده‌وری خۆی ده‌ستدریژیه‌کانی ئیسرایل له‌ڕێگای
وتووێژ بڕه‌وێنێته‌وه. کورد ده‌ڵێ ئه‌و هه‌ویره‌ئاوه‌کی زۆری گه‌ره‌که.
ئیسرایل چه‌ند بۆ ئه‌مه‌ریکا گرنگه، پشتگیری شه‌قام و ده‌سه‌ڵاتی عه‌ره‌بیش
به‌هه‌مان ئه‌ندازه‌گرنگه. جۆرج ده‌بلیو‌بۆش له‌گۆڕه‌پانی شه‌ڕ له‌ئه‌فگانستان
و عیڕاق شکستی خواردووه، قه‌یڕانی ئابووریشیان به‌ڵایه‌کی تر . ئه‌مه‌ریکیه‌کان
بۆ ئه‌وه‌ده‌نگیان به‌ئۆبامه‌دا که‌ئه‌وه‌ی بۆش به‌شه‌ڕ دۆڕاندی ،
ئۆباما به‌ئاشتی بیباته. له‌وانه‌یه ئه‌و هیرشه‌ی ئیسرایل ئه‌جندای
هه‌لبژاردن له‌ئیسرایل هێنابێتیه‌پێشه‌وه‌و کاری ژێراو ژێری ده‌سه‌لاتی
بۆشیشی پێوه‌بێ تاوه‌کو له‌ڕێگه‌یه‌وه‌گیرو گرفت بۆ ئۆباما بنێته‌وه،به‌ڵام
کارتێکردنه‌خراپه‌کانی، ده‌سه‌ڵاتی ئۆباما بۆ ساڕێژ کردنی هیلاک ده‌کات
. با ئه‌وه‌ش له‌بیر نه‌که‌ین ئه‌و کاره‌ی ئیسرایل له‌لایه‌که‌وه‌مسداقیه‌تی
ئه‌مه‌ریکا له‌ناوچه‌که‌که‌م ده‌کاته‌وه‌و نفوزی توندڕه‌وی به‌ئێران و
قاعیده‌له‌ناوچه‌که‌زیاد ده‌کات و له‌لایه‌کی تریشه‌وه‌ئه‌رزیه‌تی گه‌ڕانه‌وه‌ی
نفوزی یه‌کیه‌تی سۆڤیه‌تی پێشوو به‌ناوی نفوزی ڕووسی ده‌هێنێته‌پێشه‌وه.
ئه‌وه‌ی ماوه‌ته‌وه‌بڵێین شه‌ڕی ئێستای هه‌رێمی غه‌زه‌و تێکهه‌لکێشه‌سیاسیه‌کانیان
گه‌لێ له‌ناوبژیوانی ئه‌ردۆگان گه‌وره‌تره‌و بۆ تورکیش ناچێته‌سه‌ر تا
سه‌ر مامناوه‌ندێتی بکات .
٣/١/٢٠٠٩
mahdikawani@yahoo.co.uk
|
