٢٥\١٢\٢٠٠٩

نیگایەک بەسە بۆ مردن
ژیان پیاسەیەکە لێوڕێژ لە ئاوابوون.

خوێندنەوەى: غەمگین بۆڵى

لەدەستپێکترین سەرەتاوە، ناڵە ناڵەکانى ناڵە حەسەن
درێژترن لە هەناسەى مەرگ و ژیان
نیگاکەت پیاسە بە شەقامە نارنجیەکانى مردن دەکا و
باوەش بە فانتازیاى ئاوابوون دەنێ
دەڵێ: (تۆمنى، منیش تۆم)
بەم شرۆڤەیەش پێدەکەنێ
چۆن ((ئەو)) لە پیاسەیەکى شەڵاڵ لە ئاوابوونە و
من. لەژێر دار سنۆبەرى فیردەوسییەکانى شیعر
ئیدى تۆ پڕ جیاواز و
من جیاواز تر
دوو جیاوازى دوو ستوونى ئاسۆیى درێژى پڕ لە جیاوازى.

ناوەڕۆک:
ئەوەى لە شیعرەکانى ((ناڵە حەسەن))دا، خوێنەر سەراسیمەى جوانیەکان دەکات، ئەوەیە کە ئەو لە دیدگایەکى پڕ لە جوانبینیى کۆمەڵگاکەى دەڕوانێـت، وەلێ چ روانینێک؟، لە خودى خۆى و دەوروبەر و ...هتد. گەر شیعر کچێکى چاو ئەفسانە و زولف تاڤگەیەکى جوانکیلانە و باڵا چنار و ماسى بآ و شەلاڵ بێت لە جوانى و رۆمانسییەت، ئەووەک شاعیرانى ترى پێش خۆى نەهاتووە، بە ماچێک دەستبەردارى بێـت، لە زۆربەى شیعرەکانیدا کەمەرى ئەو کچە شیعرە دەگرآ و هەندێک جاریش تانەیگەوزێنێ، دەست بەردارى نابێت، بۆیە من واى دەبینم شیعر لە دیدگاى ئەو شاعیرەوە عەشقە و عەشقێکە تا سەر ئێسقان چۆن بەشێوەیەکى تر خۆى ئاوێزانى باڵاى زراڤى شیعر دەکات. کە خوێنەر لە پیاسەکردنى بەنێو شیعرەکانیدا چاوى بە (بووکى چاوەڕوانى و مردنى ئاسک و چارەنووسى مرۆڤ و سەفەرى باڵندەکان و یاخیبوونى فریشتە و فرمێسکى بەردەکانى کەنار دەریا و.. هتد) دەبێت ئەوەتە ئەو دەروێشانە حالڕ دەگرآ و لە خەڵوەتگاى شیعرەکانیەوە بە دەمى نووسینەوە بۆچونەکانى دەوەشێنێت:

کوکوختیەکانى دۆزەخیش فێرە فڕین دەکەم
بەڵام هەیهات و واوەیلایە بۆ خۆم
ئەى کێلگەتەڕەهەمیشەسەوزەکەى دلم ئێستا، پردى سیراتى ئەفسانەکانى رۆحم
گەلێک لە موو باریکترە. (شیعرى لاوکى تەنیایى).ل 5

ئەوەى لە ئەدەبدا، لە ژانرەکانیتر بە کۆمەڵێک تایبەتمەندى جوانکیلانە جیا دەکرێتەوە، بەبێ بەد گومانى:شیعرە، بۆیە ڕاڤەکردنى دەقێکى بارگاویکراو بە سەمفۆنیا و مۆسیقا و مۆنۆلۆگ ، گەلێک زەحمەتترە لەوەى چەند شیعرێک ناسک و ساکار شرۆڤە بکەى. ئەوەى لەم دەقانەدا بەرچاو دەکەون، زمانێکى ناو ئاخنە لەنێو زماندا لە دەقەکانیدا، چۆن تەکنیکى زمان لە نووسیندا بەتایبەت شیعر تەکنیکێکى بنیاتنەرانەیە، بۆیە بە دڵنیاییەوە زمانى نووسین جیاوازە لەگەلڕ زمانى بازار و شەقام و دیوەخان، شاعیر لە دەقە شیعرییەکانیدا، تەواو سنوورەکانى دەبڕێت، تەنانەت باوەڕیشى بە سنوورە کلاسیکییەکان و بۆچوونە کارتۆنییەکان و جوانییە دەست کردەکان نییە، ئەوەتە گەورە شاعیرى عەرەب نزار قەبانى دەڵێت: (دەرچوون لە یاسا، ئەمە قەدەرى چامە شیعرى باشە،چامە شیعرێکى خاوەن ئاست نزمە، کە لەگەلڕ سەردەمەکەى خۆى دژ بە یەکبوون نەبێت و پێکدادان لە نێوانیاندا دروست نەبێت).

ئەوە منم / باران لە تەنهاییم ئاو دەخواتەوە
کانیەکانى مردنیش چاو هەڵدێنن
لە حەژمەت ئەم ڕۆیشتنەت ... (هەمان شیعر)ل9

لە کرۆکى خوێندنەوەى شیعرەکانى ناڵە حەسەندا، ژانى چاوەڕوانى و سەفەر و بگەڕێوە و خەمى دوورى زیاتر لەم بازنەیەدا، دەخولێنەوە، دیارە ئەمانە پەیوەستن بە ژیانى خودى شاعیرەوە... کە کۆمەڵێک باگراوەندى جوان خۆى لەو دیوى شیعرەکانەوە مەلاس داوە، کە ئەمەش، وا لە شیعرەکە دەکات زیاتر خەمناک و لەزەتدارتربێت لەلاى کەسى خوێنەر، بۆیەش من لە زۆرێک لە دەقەکانیدا چەندین جار خوێندوومەتەوە و حەقى ئەوەم بەدەست نەهێناوە کە ویستەکانى ئەو پێکاویەتى، بۆیە من بە عەشقەوە ئەم کتێبە شیعرە شەوانە لەتەک خۆم دادەنێم. تا ئەو چرکەیەى خەو دەمباتەوە بۆ شارستانیەتى بێ ئاگایى، بە عەشقەوە عاشقانە بەنێو کۆڵانەکانیدا گوزەر دەکەم، لێرەدا مەبەستى پێکانى ورووژاندنم ستایش کردنى نووسەرى (نیگایەک بەسە بۆ مردن) نییە، وەلێ دەقى جوان هێزێکى موگناتیزى هەیە و ناخى من دەبزوێنێت و بۆ لاى خۆى پەلکێشى دەکات، بەو مانایەش نا:خوانەخواستە بکەومە ژێر کاریگەرى. چامە شیعرى جوان و لێوڕێژ لە بنەماکانى شیعر بوون و لەسەر باڵى نۆستالیژیا دیالۆگ لەگەلڕ فریشتەکانى فانتازیاى بەهەشت یاخود ئاسمان بکات، باوەڕ ناکەم بە جارێک خوێندنەوە فەزاکانى تەسلیم بەخوێنەر بکات.

جەستەى خۆم و ئاوێنە شکاوەکان وگەلاًوەریوەکانم
کۆکردەوە.. شل شل/
مرواریە رەنگ هەنارییەکانى سەرسنگى شاژنە شلێرییەکانى
نێو عیشوە نازى پەلکە زێڕینەشم/ کۆکردەوە..! (ئاوێنەکانى چارەنووس)ل 26-27

ئەگەر وردەکارى ڕۆژانەى فاکتەر و پالنەرێکى چاک بێت، بۆ شیعر، ئەوە شاعیر دەبێت بزانآ زمانى ئاخاوتن و نووسین چییە؟ نووسەرى نوێخواز دەبێت شارەزاییەکى باشى هەبێت لە مێژووى ئەدەبیاتى بەر لەخۆى، ئەوەتە هۆنەرى ((نیگایەک بەسە بۆ مردن)) لە پێناو شیعر و ژیان و عەشق قوربانى دەدات، بۆیەش جەستەى خۆى و ئاوێنە شکاوەکان و گەڵاکانى شەقام کۆدەکاتەوە دیاریە مرواریەکانى گەردەنى شاژنە گوڵەکانیش لەم ناوەدا دەکاتە مانشێتى پووچبوون، بۆیە شیعر ژیانە و ژیان عەشقە و عەشق شیعرە و شیعر عەشقە و ... هتد).

شاعیر دەبێت جیا لەوەى کە لەمێژووى ئەدەبیاتى گەلەکەى بگات، دەبێت زانیارى لە مێژووى ئەدەبیاتى وڵاتانى تریش هەبێت، وەلێ بەداخەوە شاعیرۆکەى واهەیە جیا لەوەى لە مێژووى ئەدەبیات ناگات، بەڵکو لە مێژووى ئەدەبى خۆشى بێ ئاگایە، سەیرتر ئەوەیە شاعیرى وا هەیە باوەڕى بە خوێندنەوە نییە، چونکە لاى وایە شەیتانى شیعر هەڵەى دزینى پێدەکات. (ناڵە حەسەن)ى شاعیر لە شیعرى ((خەونەکانى مردن))دا، تەواو پەردە لەسەر نهێنیەکانى مردن هەڵدەداتەوە، بۆیەش زیاتر لە ڕۆمانە شیعرێکى چڕوپڕ و لێوڕێژ لە یاداشتنامەى مەرگ دەچێت، بۆیە شاعیر دەگەڕێتەوە کۆڵانەکانى منداڵى و یاریکردن و پێکەنین و دواتر جێژوانى یارى پڕ لە ترس و تاسە و دڵەڕاوکآ. شاعیر زیاتر هەڵوەستە لەسەر چەمکى (مردن و مەرگ) دەکاتەوە، لەنێو فەزاکەیدا کە چڕیویەتى (( ئەلبوومەکانى منى مردوو )) دەتوانم حەق بەوە بدەم و پێداگیرى لەمەڕ ئەوە بکەم، کە (ناڵە حەسەن) ئەم بەرهەمەى لە چاو بەرهەمەکانى ترى چڕ و پڕترە و جوداوازە و کۆمەڵێک تایبەتمەندى خۆى تێدایە، لە زۆربەى لایەنەکانى شیعربوون و شیعرییەت، بەراورد لەگەلڕ کتێبە شیعرى (( ڕەنگە ئیرۆسیەکانى ئاگرم ))دا شاعیر لەم کتێبەى و بەرهەمەکانى پێشووتریدا وا هەست دەکرێت، شاعیر زیاتر لەنێو تەم و مژێکى چڕى شیعریدایە و لەنێو بازنەى مۆنۆلۆگێکى، تایبەتمەندیشدا دەخولێتەوە، بۆیە زۆربەى دەقەکانى شاعیر لەنێو فەزایەکى شێواوى خودى ڕۆژهەڵاتیدا دەخولێنەوە، کە ئەمەش کەلتورى ڕۆژهەڵاتى و سیاسەتى تەپاندنى (خود) دەوریًکى کاریگەرى گێراوە لەم تەوەرەیەدا، دەکرێت ئەمە لە شوێنى خۆى لێدوانى زیاترىلەسەر بکرێت. وەلێ کە کتێبە شیعرى ((نیگایەک بەسە بۆ مردن))دا ئەم سنوورانەى بەزاندووە بە حوکمى شارەزابوون لە کەلتوورى وڵاتان و سەفەرکردن بەنێو جیاوازییەکانى سروشت، بۆیە شاعیر لەم ئەزموونە شیعرییەیدا نوێکارى و جوانبینى و واتاسازییەکى چاکى کردووە و شەنگى و شەنگوڵى بە شیعرەکان بەخشیوە دەتوانم وەها ناوزەدى بکەم کە ئەفراندنى لە فەزاکانى نێو دەقەکانیدا کردووە.

ئێمە هاتووین تا تەمەنى گەنجیتیمان
هەگبەى پڕ لە خەونە ئاڵەکانمان
ببەخشین....
بە/ ئەفسانە قەدەرییەکانى گەردەلول و
بە/ گەردەلوولە ئەفسانییەکانى قەدەر و
بە/ قەدەرە گەردەلوولە ئەفسانەییەکان (شیعرى فیردەوسى شەوە یەڵداییەکانى لم)ل42

لە زۆرێک وتارەکاندا ئەمەم ورووژاندوە، جا نازانم تا چ ئەندازەیەک لەسەر هێلًى ڕاستدام و پیاسەى بەسەر دەکەم، وەلێ کارم بەوەش نییە! چۆن هەموو تاکێک ئازادە تاسەر ئێسقان لە دەربڕینى بیروڕا، بە وشە سەمفۆنیاى شیعر و تێکئاڵانى نۆستالیژیاى لەگۆڕەپانى شیعر دەرەنجامى باشى لێ دێتە بوون، زۆر جار گەمە کردن بە وشەکان و ناوئاخنى فانتازیا ئامێز لە کرۆکى شیعر دێنێتە وجوود، ئەوەتە شاعیرى (نیگایەک بەسە بۆ مردن) لەم شیعرەدا بە وشەکانى (ئەفسانە – قەدەر – گەردەلوول) فەزایەکى چەندە جوان لە شیعرەکەدا دروست دەکات، کەلەهەر دیدە نیگایەک و شەقامێکى کریستاڵیت پآ نیشان دەدات، کەوایە گەمە کردن بە وشە پاڵنەرێکى سەرسەختى پتەوکردنى شیعرە، شیعر یەکێک لە تایبەتمەندیەکانى گەمەکردنە بە وشە، وەلێ (ئەو) توانایەکى لە ڕادەبەرى هەیە لەم ڕووەوە چۆن لە تەواوى چامە شیعرەکانى ئێستا و ڕابردوودا ئەم حەقە پەنگى داوەتەوە و بەسەر پێدەشتى (ناڵە)دا بارانى گەمەکردن و تەکنیکى وشەکان دەبارێت تا تەڕ تەڕ بارانى بەرائەت شیعر دەشواتەوە، وەلێ بەو مانایە نا کە گەمە کردن و تەکنیکەکان لەسەر لێشێواوى خوێنەر و گاڵتەکردن بە ئەقڵیان بێت.

ڕەنگە من تەوەزەلترین نووسەر بم
کە نەمتوانیبآ تێنوێتى خوێنەرەکانى خۆمم شکاندبێ
ڕەنگە هەموو شیعرەکانى خۆم
تەنیا بۆ دامرکانەوەى حەز
سێکساوییەکانى خۆم نووسیبێ! (شیعرى گومان)ل54

ئەوەى لەم دێرە شیعرانەدا سەرنج رادەکێشێت ئەوەیە شاعیر چەشنى زۆربەى شاعیرانى تر نەهاتووە خۆى ستایش بکات و بەشان و باڵاى خۆى و شیعرى ئەو کەم ئەزموونەى هەیەتیدا هەڵبڵێت، ئەو هێشتا بەشەرمەوە لە دەرگاى شیعرەوە لە خوێنەرەکانى دەڕوانێت و خوێنەر بە هەڵەمووتى شیعر ناوزەد دەکات و نایەوآ شیعر لەم لوتکەى لەخۆباییبوون هەڵدێرێت، چۆن شاعیرى وا هەیە، کە پێت گوت شیعرت لە جوانیدا شیفایە: دەڵێت کەوایە دەبێت بۆ چارەسەرى نەخۆشى بەکاربهێنرێت.

من ئەوەى لە شیعرەکانى ناڵەى شاعیردا بە وردى بەدى دەکەم، ئەو لە کەنارى ژیان دۆستیەوە لە دەریاى مەرگ دۆستى دەڕوانێت و لەگەلێک حالەتیش بە پێچەوانەوە، شاعیر ڕەشبین نییە،وەلێ...!

بۆیە من هەمیشە بە گومانم
لە بوونى خۆم
لە شیعرەکانم
لە بینینەکانم
لە خەونەکانم
لە ئا لەومرۆڤەى خۆشم دەوێ.(هەمان شیعر)ل54

سەرەتا دەبێت ئەوە بزانین کە گومان دەمانگەیەنێتە کرۆکى راستیە جوانیەکان چۆن گومان بەشێکە لە واقیع و راستەقینەش سەرەتاى گومانێکى پڕ پڕ لە خەت خەتۆکەى ڕاڕایى بوو، شاعیر لە شیعرى (گومان) دا پیاسە بە شارەکانى ڕاڕایى بەدگومانیدا دەکات، لە گومانبوونى ماڵەکانى گومان دەڕوانێت، گومان لە بوونى خۆى و بینینى شتەکانیش دەکات، تەنانەت گومانى لە شیعرەکانیدا هەیە.

جیا لەوەى کە خەون: گومانە، گومانیش: خەونە، وەلێ ئەوەشى ڕەنگتر کردووە، ئایندەشى بە گومانێکى گەورە موتوربە کردووە، ئایندەش بە گومانەوە جوانە، ئەو کەسەى بە گومانەوە خۆشت بوێ............؟!

ناڵەى شاعیر لە پیاسەکانیدا بەردەوام دەبێت بەسەر تەرمى گەمانەکان بۆ گەیشتن بە دوا وێستگەى گومان بوون هەنگاو بە گومان هەڵدێنآ تا مەملەکەتى ئەبەدیەت ڕێبوارێکى بە گومانە بۆ گومان!

دێمەوە/
خۆم لە جوانیەکانى گەڵاو
ڤینۆسیەتى بەفر وەردەدەم لەنێوخۆلەمێشى خەونەکانم دەگەوزێم
لەنێو شەپۆلە شاگەشکەییەکانى مەست بوون
تا ئەبەد ناڕۆمەوە.....! (شیعرى نیشتیمانە سپیەکەى نێو خەونەکانى دایک)ل88

دواماهى و ئەنجام.
خەمى غوربەت سەخترین تاڵاوە بۆ خودى شاعیر، ئەى ئەگەر ئەم خەمە لە تاراوگەیەکى ئاگرباران و خەم هەڵقوڵان بۆ شاعیرێکى وەک (ناڵە) ئاخۆ دەبێت چەندە دژوار بێت؟، شاعیر لەبەر ناسۆرى ڕۆژگار و برینى سەختى ڕۆح و خەمى غوربەت دۆش داماوە لە دەروازەى خۆزگە سووتاوەکانیدا، وەلێ ئەو ئامادەیە لەنێو ئەو هەموو تاڵاوانەى تاراوگە و مەنزڵگاى خۆزگە سووتاوەکان و وێستگەى حەزە سەر بڕاوەکانى نیشتمانى دایک تا جاودانى لەنێو ئەم مەست بوونەدا بمێنێتەوە و هەرگیز نەگەڕێـتەوە نێو ئازارى نەبڕاوە و گریانى شەوانى بێ نازبوون و خەمى غوربەتێکى بەزۆر ڕاپیچراو و ناسۆرییەکانى تاراوگەیەکى رەزا گران، کەوایە شاعیر لە پێناو عەشقى خاک و وڵاتەکەى دەستبەردارى تەواوى خولیاکانى دەبێت، ئەمەى لەم کتێبەدا سەراسیماى جوانیەکانمان دەکات شاعیر بەشێوەیەکى جیا لە ئەزموونەکانى پێشووترى لە نێو گەردەکانى شیعرییەتدا تواوەتەوە و زێتر وردەکارى لیبرالڕ و نوێکارى لە تەکنیکەکانیدا کردووە، سەرەراى شەڕ لەگەلڕ خودى خۆى تاکو شەونمى ژیان دۆستى و عیشق و بەرائەت لە شیعرەکانى بتکێت.

_______________________________
پەراوێز و سەرچاوە:
- نالًەحەسەن،نیگایەک بەسە بۆ مردن / شیعر، چاپى یەکەم 2007 هەولێر ، ناوى چاپخانەکەى لەسەر نەنوسراوە.

honenhewry@yahoo.com