په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک

٢١\١١\٢٠١٩

پێدەچێ ئەردۆگان دواترین سەمای ئیخوانچێیتی بکا.

- پێداچوونەوەیەکی کورت -


جەمال کۆشش      


یەك : لەهەموو کات وساتێکدا، لەهەموو کۆبونەوە وکۆنگرەو ڕاگەیاندنەکاندا، لەڕۆژگارە هەرە سەختەکانی شەڕی کۆڵان بەکۆڵانی کۆبانێ دا(٢٠١٤ /٢٠١٥) ئەردۆگان ودەسەڵاتدارانی تورکیا، بەبەردەوامی ئەوپەڕی توانایان خستۆتە گەڕ بۆ ڕێگیکردن وپەکخسستنی هاوکاریوپشتیوانی (هاوپەیمانی دژی داعش) وروسیا و دوورخستنەوەی لە کوردوهێزەکانی یەپەگە. هەر پێشڕەوی وبەهێزبونێکی پێگەی هێزەکانی سوریای دیموکرات وبەڕێوەبەرایەتیەکانی وکۆنفیدرالیزمی کانتۆنەکانی.فاشیزمی هاردەکرد.رۆژئاوا دڕکێک لە نێو چاوی ئەردۆگان بوو.

دوو: کۆتایی سێپتێبمەری٢٠١٥، ئەو دەمەی خێزانەکانی بنەماڵەی ئەسەد خەریکی پێچانەوەی باول وکەلوپەلەکانیان بوون بۆ کام دورگە هەڵبێن و نیشتەجێ بکرێن، هێزە داڕوخاوە سەربازی وورە تێکشکاوەکەی بەشار ئەسەد تەنها لە ٪١٠ی ڕووبەری سوریان لە چنگدا مابوو، فلادمییر پۆتین، سەرۆکی روسیا، بڕیاریدا کە توانا سەربازی ولۆجستییەکانی(بە تایبەت بواری جەنگی ئاسمانی) بۆ هێرش بەسەر داعش وزۆربەی ئەو گروپانەی کە لەلایەن تورکیاوە پشتیوانی دەکرێن، لە نێوخاکی سوریادا بخاتە گەڕ، (بۆ ئەوەی دەسەڵاتی شەرعی سوریا ،بەشار ئەسەد، جێگیر بکەن و پێشمەرجەکانی دانوستانەکانی" جنیف" دابین بکەن) ئەمەش تەواوی جەنگ ودەرهاوێیشتەکانی، بەبەرژەوەندی روسیاو سوریا وئیران، شکاندەوە. لەشکری سوریا توانی سەدا٪٦٠ی سەر زەمین بگەڕێنێتەوە وشارە گەورە ستراتیژییەکانیش کۆنترۆڵبکاتەوە. پاش نزیکەی ٢ساڵ، لە ناوەراستی مانگی ١٢ی ساڵی ٢٠١٧ دەدا، لەسەردانێکی مەیدانی سەرۆکی روسیا (فلادمیر پۆتین)بۆ سوریا، بەشیکی گەورەی هێزەکانی کشاندەوە و جگە لە چەند بنکەیەکی فرۆکەوانی نەبێت.

سێ:پاش ڕزگارکردنی شاری ڕەققە، پایتەختی دەوڵەتی خەلافەتی داعش، لەلایەن هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە، لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٧ دەدا، نزیکبونەوەی کۆتایهاتنی دەسەڵاتی یەکجاریداعش لە عیراق وسوریا، ئەمەریکا وئسرائیل گوشاریان بۆ کەمکردنەوەی هەژموون وبنکە سەربازی وجاسوسیەکانی ئیران لە ناوچەکە(عێراق،سوریا، یەمەن، لوبنان) زیادکرد. ئەم ناوچەیە لانی کەم ،پێویسستی بە ڕێکخستنەوەیەکی نوێی جوگرافیای سیاسی هەیە کە گونجاو بێت لەگەڵ سەنگی واقعی ، هێزەکان وسەرەڕای دوور خستنەوەی مەترسیەکانی (موشەکە دوور هاوێژەکانی) کۆماری ئیسلامی ئێران. سەرەتای هاتنە سەرکاری سەرۆکی ئەمەریکا(دۆناڵد ترامپ)، هەموو کابینەکەی نەیاری سەرسەختی دەسەڵاتدارانی ئێران بوون(داوای لە پنتاگۆن کرد پلانی لێدان لە ئیران ئامادە بکات، گوڤاری نەیشن، دیسەمبەری ٢٠١٦، سایتی ڤۆتس ئەڵمانی زمان)، لەم یەکدوساڵەی دوایشدا هەموو ئاماژەکان بۆ ئەوە دەچوو کەدەیانەوێت ئلوگۆڕێک لە رژێمی ئیراندا بکەن، تۆنی دەنگەکان،سەدای دایکی هەموو.وتاری (دۆانالد ترمپ) لەکۆبونەوەی نەتەوە یەکگرەکاندا لەمانگی مەی ئەمساڵدا(دیکتاتۆری -شەڕەکانی بە گوێماندەدا. (دکتاتۆری گەندەڵ، ئیران دەولەتیکە نائارامی، کاولکاری، ومەرگ بە جیهاندا، بڵاودەکاتەوە.، ئیران سەرچاوەی دابینکردنی دارایی زەبەلاحی تیروریستی جیهانیە .نابێت جیهان ڕێگا بە ئێران بدات، باڵادەستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێت...). وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا (مایک پۆمپۆ)، چەندین جار پێویستی گۆڕینی ڕژیمی کۆماری ئیسلامی دووبارە کردۆتەوە،بەشداری کردنی وەفدە باڵاکانی ئەمەریکا ،لە کۆبونەوەی ساڵانەی مجاهیدین لە پاریس (بەهاری ئەمساڵ)، لیس گۆڵدمان ووتی(ئێوە دەبێت دەسەڵات بگرنە دەست ومەلاکان ئەبێت برۆن ومەریەم ڕەجەوی دەسەڵاتێکی دیموکراتی دامەزرێنێ" ولەهەمان کۆبونەوە، بیرنهارد کوشنەر، وەزیری دەرەوەی پێشووی فەرەنسا ( مجاهدین ، نمونەیەکن بۆ هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست)، سەردانی وەفدەکانی ئەوروپا (ئەڵمانیا )بۆ کەمپە نیوە سەربازییەکانی مجاهدین لە ئەلبانیا، هەڵدانەوەی لایەڕەکانی تیرۆریستی ئیران لەلایەن هۆڵەندو پاریس دانمارکەوە.

چوار:لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٨ دەدا، ئەمەریکا، ‌بەشیکی گەورەی سوپاکەی لە سوریا کشاندەوە. وەک ناڕەزایتەک جۆن ماتیاس، وەزیری بەرگری(شەڕ) ئەمەریکا، دەستیكێشایەوە (دیسەمبەری ٢٠١٨) کە بەووتە باناوبانگەکەی ناسراوە(ئێمە ٣ دوژمنمان هەیە، ئیران، ئیران، وە ئیران).، بۆشاییەکی گەورە لە نێوەندی ئەم کێشمەکێشە ئاڵۆزەدا، لە پڕ پەیدا بوو.

پێنچ: لە ئۆگستی ٢٠١٩ دەدا، ئەمەریکا لەگەڵ تورکیا، ڕێککەوتننامەیەکیان لەبارەی ناوچەی ئارامەوە لە باکوری سوریا مۆرکرد. وە بۆ ئەو مەبەستەش ناوەندێکی هاوبەشیان لە سەرسنوور بەدیوی تورکیادا دامەزراند. ڕیککەوتنەکە بە ئاگاداری هێزەکانی سوریای دیموکرات بووە ، هەرچەند لە سەر ناوەڕۆک وبەندەکانی داواکانی هێزەکانی سوریای دیموکرات لەبەرچاو نەگیرابوو، (بەڵام هێشتا وەک گەرەنتیەک بۆ قەوارە وستاتۆی رۆژئاوە، لێکدەدرایەوە، مانەوەی سمبۆلی هێزەکانی ئەمەریکا،مانای لاچونی هەمەجیەتی لەشکری تورکیا وباندە تیرۆریستە ئیسلامیە بەکرێگیراوەکانی) بوو.ئەمەریکیەکانیش ،لە چەند ساڵ لەوەوبەر بەتایبەت لەنیوەی یەکەمی ئەمساڵدا،بەچڕی (بەتایبەت کۆبونەوەی ئاسیایشی مونشن) لەو ماوەیەدا زۆر هەوڵیان لەگەڵ ووڵاتانی یەکێتی ئەوروپا و( هاوپەیمانی دژی داعش )لە دامەزراندنی ئەو ناوچە ئارامەدا، بەشداری بکەن، لە پێناو ئەوەی لە ئاڵوگۆرەکانی داهاتووی سوریا، جێگەوڕیگەیەکەی گونجاویان هەبیت و هەرەها بۆئەوەی داواکەی تورکیاش بەرتەسک وسنودار بکەن،وە ئەگەری ئەوە هەبوو کە لەلایەن هێزێکی نێونەتەوەییەوە ونەتەوە یەکگرتوەکانەوە، ئەم ناوچە ئارامە هەندێک کێشەی ناوچەیی زۆر هێور بکاتەوە، سەقامگیرییەکی ئاسایی ، نەشەڕ، نە ئاشتی دەستە بەربکردایە، لەبری ( روسیا/ ئیران وسوریا وتورکیا).بەڵام خەمساردی ئەوروپاییەکان ودودڵیان لە پلان وئاکامەکانی، هانی ئەردۆگانی دا کە هەڕەشە سەربازی وبەلەسەکانی و گوشارە سیاسی ودبلۆماسیەکانی زیاتر بکات وئامادەیی سەربازی تەواو بۆملهورییەکانی بکات وداوا لەئەمەریکا بکات، بە پەلە پاشماوەی هێزەکانی لە ناوچەی باکوری سوریا بکشێنێتەوە،(سەرەتای ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ کشانەوەو ناوچەکانیان چۆڵکرد)، بۆ جارێکی تر ولەقۆڵێكی تروە وبەشێوەیەکی زۆر فراوان لە شێوەی واڵاکردنی قەنتەرەی جەهەنم بە مارشی سەربازی وخومپارە بارانکردن و هاواری ئەللەوئەکبەر، لە شکری تورکیا ، و باندە تیرۆریستیە ئیسلامیەکانی، ڕاستەوخۆ گواستەوەی بۆ شاشەی هەموو کاناڵە تەلەفزیۆنیە فەرمیەکانی دەوڵەت، زۆر خوێنساردانە و بێباکانە بەربوونە گیانی خەڵکی رۆژئاوا. (زریکەی محەمەد، باوکە، باوکە ئەو ئاگرە بکوژێنەوە) دونیا لەبەر چاو هەموو ئینسانێ تاریک و ژیان هیچ بێ مانا وشکۆی ئینسان وردو خاش ودڵ دەرون دەقرچێنێ ودەپروکێنێ.

شوێنێکی بچوک، ڕوداوێکی گەورە.

تا ٩.ئۆکتۆبەری ئەمساڵ، هێزەکانی سوریای دیموکرات، نزیکەی ٪٣٠بۆ ٪٣٥ ی خاکی سوریایان بە دەستەوە بوو، دوو کاراکتەری پرشنگداری ئەم هێزە، بەرەنگارییەکی مێژوویی لە بەرامبەر تیرۆریسترین باندی نێونەتەوەیی(داعش) ودەوڵەتە هاوکارەکانی وهێزە کۆنەپەرستە ئیسلامیە فاشیەکاندا بوو(تورکیا و خوێنڕێژەسەرسەرییەکانی) ،لەلایەکی دییەوە، لەو هەلومەرجە سەخت وجەنگی وداڕمانە ئابوری وکابوسە کۆمەڵایەتی وئاینیەدا، لە دڵی ئەو کەلەپوورو میراتە دیکتاتۆری وملیتاریەدا، کۆمەڵێک یاسا وستراکتۆروبەڕێوەبەرایەتی شارستانیان دامەزراند. بواری سیستەم وبەڕێوەبەرایەتی وهەڵبژاردن ویاساکان، پێگەی ژنان وکەمایەتیە نەتەوەیی وئاینیەکان، خوێندن وتەندروستی وباج، ئەرک وماف وئاوارەکان، پەیوەندی حکومەتە خۆجێیەکان لەگەڵ یەکترولەگەڵ کۆنفیدراسیۆن، پەیوەندی ئەم هێزە لە نێو بلۆکە جهیانیەکان وبزوتنەوە جیهانیەکان ولۆکالیەکاندا. ئەم دوو کاراکتەرە جەوهەرییە، توانیان لە ئاستێکی نێودەوڵەتی دا وئازادیخوازانی جیهاندا، هاوپشتی وهاوخەباتی پەیدا بکەن. ڕوانگەی جیهانیان لە هەموو ئاستەکاندا بەرەو هاوسۆزی ونزیکبونەوە وپەیوەندی بگۆڕن. لەسوچێکی یەکجاربچووکی جیهاندا، یۆتۆپیایەکی گەورە وبەرهەمێکی دانسقەووناوازە، تاقیکردنەوەی ژیانێکی نوێ ئەزمون وڕام بکەن.

ئامانجەکانی تورکیا لە هێرشەکانی بۆسەر رۆژهەڵات و باکوری سوریا (ڕاگەیەنراو لە زمانی ئەردۆگانەوە).
یەک: دوورخستنەوەی لە ناوچە سنورییەکان ولەنێوبردنی توانا سەربازیی ومرۆییەکانی هێزەکانی سوریای دیموکرات، (تەفرەتوناکردن وسڕینەوەیان) ئەو هێزانە بەشی سیاسەت وپرۆگرامی پەکەکەن لە سوریا ومەترسین بۆ سەر ئاسایشی تورکیا.
دوو: دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە سەرزەمینی ٦٥٠٠ کم دوجا(٣٤کم پانتایی بە ٤٤٤ کم بە درێژایی )لە سنورەکانی گەڕاندنەوەی پەنابەرە سورییەکان کە لە ئێستادا لە سوریا داڵدەدراون. (کە لە ئێستادا ١٢٠ کم بەدرێژایی بە ٣٠ کم بەپانایی)، لەژێر گوشارەکاندا بچوککراوەتەوە.

تورکیا وپارتی دادو گەشەپێدان وئۆردوگانیزم.

لە ساڵی ٢٠١٨ دەدا، لەعەفرین ٥٨ رۆژی بەرەنگاری مێژویی وشەڕی پارتیزانی تا ئێستا، لەهێرشی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ دەدا لە سەڕێکانی و ناوچەکانی تەلئەمرودەوروبەری ، تورکیای ئەردۆگان، لە مەیدانی شەڕدا، لەگەڵ نەبەردییەکی سەختی سەربازیهێزەکانی سوریای دیموکراتڕووبەڕوو بۆتەوە، لە ئاستی نێودەولەتیدا، وەک پێشیلکاری مەترسیداری مافەکانی گەلان و تاوانباری جەنگ، وەک ژێرپێنان وشکاندنی یاسا ورێککەوتنامەو پەیماننامە نێودەوڵەتیەکان، وەک زیندوکەرەوە و داڵدادەنی هەڵاتوان وچارەسەری بریندارەکان وخۆشاردنەوەی کەسە یەکەمەکان وچاونوقاندن لە قاچاخ ومامەڵەی تاوانکاری لەگەڵ دەوڵەتی خەلافەتی داعش وەک پشتیوانی لە گروپ وباندە ئیسلامیە هاوشێوەکانی بەرەی نوسرەو قاعیدە، وەک خیانەتکارولادەرلەهاو پەیمانی ناتۆ، وەک بەکار‌هێنانی چەکی فسفۆروقەدەخەکراو، وەک تاوانباری دیلکوژ وپاکتاوکردنی ڕەگەزی، وەک هەوڵدان بۆ گۆڕینی دیمۆگرافی ناوچەیەک ...، وەک جینۆساید وپێشێلکاری مافە دەستوری وپارێزراوەکانی کەمایەتیە ئاینی ونەتەوەییەکان، دۆسیەکانی لە میدیاکانی جیهاندا بڵاودەکرێتەوە. ئەمە ئەو مینانەن کە دەرچوون لە نێو ئەم تۆڕە چنراوەدا، قوتاربوون لێی ئەستەم و مەحاڵە.

لەناوەوە،هەڵبژاردن ونێوخۆیی حزبیدا، دۆڕاندنی لە گەمەی هەڵبژاردنی (ئەنقەرە ) وپاش ئەوەی دوەمین جار لەمانگی ئایاردا، لەهەڵبژاردنی شارەوانی مترۆپۆلی ئەستەنبولدا، شکستیێکی کەمەرشکێنی هێنا، دە ستکێشانەوەی وەزیری دارایی پێشوو (عەلی باباجان) کە وەک عەقلومۆتۆڕی گەشەی ئابووری تورکیا ناسرابوو، کارابونی بۆ دامەزراندنی حزبێکی نوێی شێوە لیبراڵی کۆنەزەرفاتیف ، کە ڕایگەیاند( مافی مرۆڤ، ئازادی، پلورالیزمی دیموکراتی ودەوڵەتی یاسا لە تورکیا لە ژێر هەڕەشەی ئۆتۆکراتیدان) وپشتیوانیکردنی لەلایەن عەبدوڵا گوڵ و داود ئۆغلو، سەرەڕای ئەوەش باس لە دەستکێشانەوەی بەکۆمەڵی ئەندامانی حزبە، ٨٤٠ هەزار کەس لە ١١ ملیۆن ئەندام،(کە نێونوس کراون وەک ئەندام) لەماوانەدا، ئەندامەتیان کشاندۆتەوە.

وکاتێک ترامپ، هەڕەشەی تێک وپێکدان ولەناوبردنی ئابوری تورکیای کرد( کە پێشتر بانکی خەڵکی تورکیای بە نیو ملیارد دۆلار سزا دابوو بەهۆی شکاندنی مەرجەکانی گەمارۆی سەر ئێران)، لیرەی تورکی ٪٤٠ نرخی بەرامبەر دۆلار لەماوەی یەکساڵدا لە دەستدابوو، ئابوریناسانی تورکیا ، وتیان جا خۆ ئێمە هەر خۆمان لەئەرز کەوتوین(سۆنتاگ تسایتونگ ،سەرەتای ئۆکتۆبەر). بەرهەمهێنانی کۆمەڵایەتی سەرمایەداری لە تورکیا،لە دەورانی دەسەڵاتدارەتی حزبی دادو ئەدرۆگان دا، هیرشێکی بێهاوتای بۆ سەر جێگەوڕێگەی ئابوری وکۆمەڵایەتی وسیاسی وجەسەدی وگیانی بۆ سەر چینی کریکار لە تورکیا ئەنجامداوە. بەر ئەنجامی توندوتیژکردنەوەی یاساکانی کارو ملیتاریزکرنی سەرمایەی پوولی و هەڵپەی کەرتی تایبەتی وپەیڕەوی لە سیاسەتی نیولیبرالیزم لەماوەی نێوان (٢٠٠٢ تا ٢٠١٥ ، بە پێی داتا فەرمیەکانی ڕووداوەکانی سەر کار، ١٥٠.٨٤ کرێکار گیانیان لەدەستداوە، وەک لەلایەن سەندیکا چەپەکانی کرێکارانەوە( بە کوشتاری کرێکاران) نێودەبرێت. سەرەڕای ئەوەش هێرش بۆ سەر چینی کرێکار، وەک چینێکی کۆمەڵایەتی، بە تان وپۆی ئاینی و ناسیۆنالیستی خنکێنراوە، شوناسی چینایەتی لێسەندراوەتەوە. لە ئەزمەی ئابووری جیهانی ساڵی ٢٠٠٨ تا کودەتاکەی ٢٠١٦، حزبی دادو گەشە پێدان، بەهەموو تواناییەوە، ویستی سەرمایەداری تورکیا لەگەڵ سیاسەتی نیولیبرالیزم تێکەڵ بکات ولەو ڕاستایەدا هێرش بۆ سەر چینی کریکار لە ئەوپەڕی خۆیدا ، وە حزبی دادو گەشە پێدانی گۆڕی بۆ باند ودەستەو خێزانێکی ئۆلیگارشی .(کتێبی مێژووی چەپی تورکیا، سایتی بزوتنەوەی سۆسیالیستی لە سویسراbfs) سەڕەڕای داشکانی لیرەوبێبایەخ بوونی وهەڵئاوسانێکی تۆقێنەر گرانی وقات وقڕی، زیادبوونی ڕێژەی بێکاری ئا ئاستی سەدا ١٤ ، ولە نێو گەنجانی تەمەن ٢٥ بۆ ٣٠ ساڵی لە سەدا ٢٥ تیدەپەڕێنیت.لە هەر سێ کەس یەک کەس بێکارە(ناوەندی ئۆکتۆبەر، سۆنتاگ تسایتونگ).

ئیخوانچیێتی ئیسلامی وناسیۆنالیستی فاشیستی.

پرۆژەی ئیخوان موسلمین، هەمان ئەو پرۆژەیەیە کە ئێستا لە نێو هەلومەرجی(ئەمڕۆی جیهانی /تورکی )ولە ئەوپەڕی بۆگەنبوونی خۆیدایە. سەرەتای هاتنە سەرکار داود ئۆغلۆ کە ئەو دەم ،وەرزیری دەرەوە بوو( ئێمە هەوڵدەدین هیچ، "سفر" کێشەمان لەگەڵ دراوسێکانمان نەبێت). ئێستا بۆتە (مەڵبەندی گروپە تیرۆیستیە ئیسلامیەکانی جیهان/میدیاکانی جیهان.بەتایبەت ئەلمانی زمانەکان. شپیگل، تسایت) وبۆتە سەرچاوەی ئاگرو نائارامی وشەڕلە جیهان وناوچەکەد( لە هەموو جیهاندا تەنها ٣ لە خراپترین و نائینسانیترین دەوڵەتەکان قەتەر،سۆمال، پاکستان، کە لە ژێر باری قورسی تیرۆرو قەرزدا، دەنالێت، دۆستی نزیکی تورکیان). ئەڵقەی( قەتەر/تورکیا/یەکیتی زانایانی موسلمانان) لەنێو تۆڕێکی گەورەی ئیخوانچیەتی جیهانی دا، کە ڕاستەوخۆ لە پرۆژەی تیرۆریستیەکان دا، بەتایبەت لە کردەوەکانی بەرەی نوسرە لە سوریا بەشدارن. پاش ئەوەی کە دوو لۆری چەک وتەقەمەنی لە سنوری نێوان سوریا/تورکیا چەکیان بۆ قاعیدە دەگواستەوە،وەستێنران، ،ئەردۆگان خۆی ڕاستەوخۆ تەلەفۆنی لەگەڵ بەرپرسان کردووە ، ڕێگایان پێێبدەن، پاش ئاشکرا بوونی ئیمەیلی زاواکەی ئەردۆگان و(سایتی ویلکس بڵاوی کردەوە)بۆ بازرگانیکردنی نەوت لەگەڵ گەورە بەرپرسانی خەلافەتی داعش ورۆژانە ٣ملیۆن دۆلار ڕژاوەتە نێو قاسەی تیرۆریستانەوە، ئەو ئەفسەرەی ڕێگیریکرد، خرایە زیندانەوەو ئەو ژورنالیستانە(میللەت)ی تورکیانەی کە پەردەیان هەڵماڵی، هەڕەشەی مەرگ وزیندانیان لێکرا( یەکیكیان زیندانیە وئەوی دیان هەڵاتوە ). بەڵام کاتێک، جێگری وەزیری بەرگری روسیا ، ئەنتۆنی ئەنتۆڤ، (لە ٢.١٢.١٠١٥) بەرامبەر ٣٠٠ رۆژنامەنوسی جیهانی، ووتی" گەورەترین کڕیاری نەوتی قاچاخ ودزراوی دەسەڵاتی دەولەتی داعش لەگەڵ تورکیایە، بەڵگەی تەواو لە ژێر دەستماندایە، کە ڕابەرانی دەسەڵاتدارانی تورکیاوشەخسی ئەردۆگان و خێزانەکەی تێوە گلاون" بە دەقی ئەمەی ووت. وە ئەو ڕێگایانەی نیشاندا کە سەلایتە روسیەکان کاروانە دورودرێژە تەنکەرەکانیان ،وێنەیان گرتبوو(٣ ڕێگا)، وە مەزەندە دەکرا بە ٢ ملیارد دۆلار. ئەمەریکا ووتی ١٠٠ ملیارد دۆلارە. (جیهادیستەکان ڕێیکەوتنێکی چەورییان ئیمزا کردووە، لەگەڵ سەرمایەدارنی تورکیا بۆ فرۆشتنی نەوت، بیلال کوڕی ئەردۆگان،بازرگانێکی گەورەی بواری ووزەیە وبرات ئەلیایقاس، زاوای ئەردۆگان، وەزیری ووزەیە، رۆژنامەی گاردیان)، گاردییان هەفتانە بڕی پارەکەی بە ١٠ ملیۆن خەمڵنادووەوساڵانە بەزیاتر لە ٥٠٠ ملیۆن دۆلار.ڕێکخراوەێکی نەرویجی لێکۆلێنەوەکانی بە میدیا ودامەزراوە بەرپرسەکانی وشککردنی سەرچاوە داراییەکانی خەلافەتی داعش خستە بەردەم(ئۆی.ئەت،٩.١٢.٢٠١٦)، ئیدی ئەردۆگان. هەندێک ساردبوەوە( من لە دەسەڵات دەکشێمەوە ئەگەر ساخ بوەوە، ڕوسیا وەڵامی دایەوە ئێمە نامانەوێت ونیازی ئەوەشمان نەبووە، ئەردۆگان لە دەسەڵات نەمێنێ). بەپێی ڕاپۆرتە مخابەراتیەکانیش،جگە لە چاوداخستن وخۆگیلکردن لەو هەموو جیهادییانەی کە لە سنوری تورکیاوە بۆ سوریا دەپەڕینەوە،(سەدا٩٠ی هەموو جیهادییەکان لە سنوری تورکیا پەڕیونەتەوە بۆ عیزاق وسوریا)،هەموو ڕاپۆرتەکان باسی حەوانەو داڵدەدانی هۆتیلەکانی شارە سنورییەکان دەکەن، وە بە شایەدی ئەو کەسانەی گەڕاونەتەوە ،چارەسەری بریندارەکان لە ژوورە تایبەتیەکانی خەستەخانەکان کە خاوەنەکەی خوشکی ئەردۆگانە. لە کۆڵان و بازاڕەکانی ئەستەنبول، لافیتەی داعش هەڵدەواسرێت، دوکانەکان بە شێوەی ئاشکرا دەیفرۆشن.وە خودی داعش بەپێی لێکۆڵینەوەکان خاوەنی ٧٦٠ شانەی نوستوە لە تورکیا، بە کوژرانی ئەبو بەکر بەغدادی لە دووری ٥ کیلۆمەتر لە سنوری تورکیا ولەژێر کۆنترۆڵی گروپە ئیسلامیە جیهادییەکانی سەر بەتورکیا، دەزگا جاسوسیەکانی جیهان شێوازی پەیوەندی ومامەڵەی گروپە ئیسلامیە دروستکراوەکانی دەزگا موخابەراتیەکان (تورکیا) هاوشێوەی پاکستان (ئوسامە بن لادن) دەکەن. وەک دەشلێن (( داعش، ئەندامی پاسیفستی نیە)). بێگومان، جێگای ورد بونەوەیەکی جددیە، تەنها دوای کوژرانی، بەغدادی، تورکیا، جێگای خوشک وژن وکەس وکاری دانپیادەنیت.ئیسلامیزەکردنی کۆمەڵگای تورکی وخەونی دامەزراندنی خەلافەتی عوسمانی نوێ، لە نێو نیولیبڕالیزمی سەرمایەداری ئەمڕۆدا، بە شکۆی بەبەهێزترین دەسەڵات وبلۆکی ناوچەیی، بە گەورەترین پرۆژەی فرۆکەخانە، بە پان وپۆڕترین دەزگای ئاینی /کلتووری؟ دیانەت(سەربە وەزارەتی ئاینی تورکیا) و لە تەواوی گۆشەکانی سونەو تورکی دیسپۆرا( نێردەی مەلاو کاڵا)، بەکاریزمایەکی گرنگی ئەردۆگان وئیخوانچیەتی.

ناسیۆنالیزمی تورکیا، قانگدەدات و مێژوویەکی خوێناوی وڕێکخراوەی سیاسی ڕادکاڵ وفاشیست ودەوڵەت ودەستوروڕەوتێکی کۆمەلایەتی بەهێزە لە کۆمەڵگا ولە نێو دامەزراوە حکومیەکاندا.پارتی داد وگەشەپێدانی تورکیا، بێ هیچ دەستکاریکردنێک وڕتوشێکی زمانەوانی ، لەئیسلامیەکی ئیخوانی ئاکتیفی پێچاوە. کاتێک ئەم دوانە وەک سیستەمێکی ئایدیۆلۆژی دەسەڵات، سیستماتیک لە سەرجەم دامەزراوەکانی کار دەکات، لە رۆژنامەو میدیاکان وتەلەفزیۆن وکلتورو پارتی سیاسی وتەنانەت پەرلەمان یش ، خۆی وەک پاڵەوانێکی هەرقلی سەرمەستی نەکەوتوو، دەنوێنێ ، ئیدی تەواو نزیکدەبیینەوە لە سەردەمەکانی هیتلەرومۆسۆلینی. ئەم مۆتەکەیە دەتوانێت، ڕەشترین دەورانی ناوچەکە پێکبهێنێت وپێکیهێناوە.

ڕژێمی حزبی بەعسی سوری ،تورکیا، ڕێککەوتنەکان(تورکیا/ئەمەریکا، تورکیا/روسیا).

مەرجی تورکیا بۆ ئەندامبوونی لە هاوپەیمانی دژی داعش، گونجاندنی خاڵێک بوو لە ئامانجی هاوپەیمانی یەکە، کە ڕژێمی بەشار ئەسەد بڕوخێنێت. تورکیا، هەزار فرسەخ لەو ئاواتەی دوور کەوتۆتەوە. بە هاتنە ناوەوەی روسیا، هەژمونی سوریا بۆ کۆنترؤڵکردنەوەی تەواوی خاکی سوریا، وە لاوازکردنی ئۆپۆزسیۆنی سوریا(بە تایبەت گروپە جیهادییەکانی سەر بە تورکیا) ، لێرە بە ئەندازەی خواردنی ژەهری هەلاهلبۆ تورکیا کارەسات بوو. کاتێک لە مەیدانی جەنگدا، دیمەشق(کرملین) سەرکەوتوو بوە، دبلۆماسیەتی ژنیف وکۆبونەوەکانی نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتوەکان ونوسینەوەی دەستوروئامانجەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا، دەبێتە میوانداری ئەسەدو لەبەر دڵی پۆتین کەبەهەردوو باردا(ملیتاریستی ودبلۆماسی) توانیمۆدیلی سوریا(مۆدیلێک کە خوێنڕێژە دیکتاتۆرەکان زیندوبکاتەوە وبیانگێڕێتەوە سەر کورسی شەرعیەتی دەسەڵات، لەژێر عەبای ئەودا داڵدەبدرێن ودانوستان بە هێزەکانی سوریا بکات وئۆپەراسیۆنی هاوبەش بۆ دڵنیایی ئەردۆگان ) ،وەک داسەپاندنی ستراتیژی خۆی، دەسەڵات وتوانای بۆ چارەسەری کێشەکان لە رێکخستنەوەی ناوچەکە، بۆ شانۆی سیاسەتی جهیانی پێشکەش بکات ،لەلایەن هەموو لایەکی بەشدار بوەوە، بڕێنەرەوە و بێ ئەملاوئەولا بێت. هەرچەند هێزەکانی سوریای دیموکرات لە ڕێککەوتنامەکاندا بەشدار نەبون ونین، تائێستا، بەڵام ناچارە سوریا، وە روسیا، وەک قورسترین هێزی سیاسی نێوخۆیی سوریا، ئامادە بۆ گفتوگۆ ودانوستان ودانپیانراوی نێونەتەوەیی ودوژمنی سەرسەختی تورکیا وئیسلامیە جیهادییەکان،ڕێگایەکی گونجاو بدۆزنەوە بۆ چارەسەرێک. ڕۆشنە، یەپەگەو هێزەکانی سوریای دیموکرات، لەهەلومەرجێکی خوازروادا نین بۆ دانوستانەکان. بەڵام سوریاش، هەروەهایە.

تورکیا و هاوپەیمانی ناتۆ و ئەوروپا.

چەند رۆژێک دەبێت، ئمانوێل ماکرۆن ، وێنەیەکی جوانی بە ووشە کێشا( ناتۆ،مێشکی مردووە)، تورکیا، هەرجۆرە حوکمڕانیەکی هەبوبێت، هەرگیز هاوپەیمانیەتیەکی دڵخوازی ناتۆ نەبووە. لەبارەی جێۆپۆلیتیکەوە نەبوایە، (دەروازەی ئەوروپا وئاسیا وسۆڤیەت وئیسلامی) لەمێژ بوو، دەرکرابوو. لەپاش ئەوەی ئەردۆگانیش،دەسەڵاتی گرتە دەست،زۆر خراپتر لە هەموو حکومەتەکانی ڕابردوو بوو. کڕینی بەرگری موشەکی س/٤٠٠ لە روسیا، دژی هاوپەیمانیتەکەیە، بەندێک لە نێو هاوپەیمانیەتیەکە دەلێت(هیچ دەولەتێکی ناتۆ، بۆی نیە هێرش بکاتە سەر دەوڵەتێکی تر، ئەگەر هەست بەمەترسی جددیش، بکات، تا هێرش نەکرێتە سەری) ئەو بەندەی کە لەڕێکەوتنامەکەی تورکیا/ئەمەریکادا هاتوە،( هەموان بۆ یەک، یەک بۆ هەموان) بەندی پێش ئەوەیە. کەواتە تورکیا لەدەرەوەی ناتۆ، چەکی کڕیوە، لەدەرەوەی پەیڕەوی ناوخۆی ناتۆ، هێرشی سەربازی کردۆتە سەر دەوڵەتیکی دراوسێ، ئەوەبوو، بەشیک لەدەوڵەتانی ئەوروپا،پەیمانی ناتۆ، فرۆشتنی چەکیان بە تورکیا سڕکرد .

لەوەتەی حزبی ئەردۆگانیش لە دەسەڵاتدارەتی دایە، پەیوەندی وئەندامبوونی لە یەکێتی ئەوروپا، یەکجار خراپ ولاواز بووە. مافەکانی مرۆڤ،زیندانی کردنی ژورنالیستە تورکیایی وئەوروپاییەکان، دەمکوتکردنی ئۆپۆزسیۆن، گۆڕینی یاسای سەرۆکایەتی، پەیوەندی لەگەڵ گروپە ئیسلامیە تیرۆریستیەکان، لەخوێنهەڵکێشانی ناوچە کوردییەکان، جاسوسی کردن لە نێو دەوڵەتانی ئەوروپا ورفاندنی ئۆپۆزسیۆنەکانی، شکاندنی گەمارۆی ئەمەریکا بەسەر ئیران(بانکی خەڵک وبازرگانیکردنی لەگەڵ ئیران)، هاوکاری وپەیوەندی ئابووری لەگەڵ روسیا بۆ گواستنەوەی گاز لەڕێگای توکیاوە بۆ ئەوروپا ونزیکبونەوەی لە پۆتین ولیستێکی دورودرێژی تر.

لە هێرشەکانی بۆ سەر (عەفرین - ٢٠١٨)، لە هێرشانەی ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ دەدا، بە پاکتاوی ڕەگەزی، بە پێشلکاری مافەکانی گەلان، بە هاوسۆزی وپەیوەندی بۆ تیرۆریستانی قاعدە وداعش وبەرەی نوسرە، بە دیلکوشتن وبەبەکارهێنانی چەکی قەدەخەکراو، بە ڕفاندن وبێسەرشوێنکردن، بە راوەدونان ودەرکردنی دانیشتوانی ناوچەکە،(ڕاپۆرتی ئەمەنستی ، ڕاپۆرتی کۆسیۆنی مافەکانی مرۆڤی سەربەنەتەوە یەکگرتوەکان) لێرەش لیستێکی دووردرێژتر. ئەم هەلسوکەوتانەی تورکیا، لە نێو دەوڵەتەکان ولەنێوبیروڕای گشتی کۆمەڵگادا، نەفرەت وبێزارییەکی گەورەی خوڵقاندووە.

جیهاد لە دژی کافران.

ئەردۆگان، فەتوای کوشتاری بە کۆمەڵی گەلی کوردی دا(خوتبەی مزگەوتی ئەردۆگان)، هەموو توانای سیاسی، لۆجیستی، سەربازی، ڕاگەیاندنی، بۆ ئەم بەربەریەتە شێتانەو بەهەموو دانجیرکردنێکەوە بەگەڕ خست. پەرلەمان، مەلاومزگەوت، (بۆ هەموو ئەو مزگەوتانەی کە مفتەخۆری حکومەتن ، وەزارەت وتاری هەینی بۆ ناردون کە چی بڵێێن، " خودایە پشتیوانی قارەمانەکانمان بە لەدژی کافران، خودایە دەستبگرە باڵی سەربازەکانمانەوە کە بۆ نیشتمان، نەتەوە، ئاسیایشی میللەت لەشەڕی کافارندان لە باکوری سوریا...." گورانیبێژ، سوپا، ژەنەڕاڵ، تۆپ، تەیارە، تاوانباری تیرۆریستی ئیسلامی،سەردانی بازگەکان، مزگەوت، ڕێکخراوە مەدەنیەکان، لایەنگرانی، تا دەگات بە تیپی تۆپی پێی نیشتمانی(هەموو لە ڕۆژنامەکان بە وێنەی گەورە ولاپەڕەی یەکەم بڵاوکرایەوە وئەو یاریچیانەی کە سڵاوییان نەکرد، توندترین سزا دەدەرێن) وسڵاوی عەسکەری لەلایەن هێلی ئاسمانی تورکیەوە. هەموو ئەم تەقالایانە بۆ دەرەوەش گواسترایەوە، هەموو دەنگێکی نەک نارازی، بەڵکە ئاشتی زیندانی دەکرێت، کۆبونەوەکانی حزبە ناڕازییەکانی وەک هەدەپە وحزبی شیوعی کوردستان، تێکوپیکدەدریت،(جێگری سەرۆکی نەقابەی رۆژنامەنوسانی توکیا دیسک دەلێت، شەرماوەرە، ئەوەی لە میدیا بڵاودەکرێتەوە تەنها پروپاگەندەی ناسیۆنالیستی وهەژموونی دەسەڵاتە) ئەمە هەموو ئەم کردەوە چەپەڵانەی بۆ سەرکەوتنی پرۆژەی ئیخوانچێتی بەسەر کەوتن بگەیەنێت، ئەنجامدا. لەم بەرەنگارییەدا، رۆژئاوا، سەرکەوتوو بوو. ئەگەر قەبارەی زەبەلاحی ئەو چنگە ببینن، کە خەریکە بە ئێسک وپروسکەوەلوشمان دەدات وئەنفال وجینۆسایدمان دەکات، ئەوسا دەتوانین، ئەو بەرەنگارییە زیرەک وبەجەرگ وعاقڵانەیە ببینین، کە ئەم بەرەی "دیموکراتی وپێشکەوتنخوزییە" و "سۆشیالیستی:" و"کۆمۆنستی یە" ، لە ئاستی جیهانیدا، لەخۆی نواند(بێگومان هێشتا لە نیوەی پلانەکەدایان وئایندە هێشتا بەهەموو گریمانەکانەوە کراوەیە).

ناوچەی ئارام وگەڕاندنەوەی پەنابەران ونیشتەجێکردنیان لە باکوری سوریا.

لە ٢٠١٢ ەوە ،نزیکەی سێ ملیۆن و شەش سەد هەزار خەڵکی سوری پەنایان بۆ تورکیا بردووە. لە ٢٠١٦ ەوە ئەوروپای یەکگرتوو، مامەڵەیەکی قێزەونی لەگەڵ ئەردۆگان کردووە، ئەوروپا ٦ ملیارد یۆرۆ دەدات بە تورکیا، لەبەرامبەردا، تورکیاش سنورەکانی دادەخات وپەنابەرانی سوری دیپۆتکراوە، وەردەگرێتەوە. بەگوژم ،گوژم ئەم برە پارەیە دەنێردڕێت وهەرساڵەی ٢ملیارد، تا ئێستا ٥ملیارد و٦٠٠ ملێۆنی نێردراوە. ماوەیەکی زۆرە ئەردۆگان، پەنابەرانی سوری وەک ئامرازێک وکارتی هەڕەشە، مامەڵەی پێوە دەکات بۆ مەرام وفێل وتەماحلە بەرامبەر ئەروپا دا بەکاریدەهێنێ، ( ئەوروپا سکوت هەڵبژێرێ وسەرکوتی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا وبەشداری لۆجیستی وماددی دروستکردنی ناوچە ئارامەکە بکات، دەنا بە لۆری لەسەر سنورەکانی ئەوروپا فڕییان دەدات، وە لە نێو کۆڕو کۆمەڵە جیهانیەکاندا،وەک داڵدەدەروئارامگای لێقەوماوان وهەڵگرتنی باری گرانی پەنابەران و لەبەرامبەر ناسیۆنالیستە قەومچیەکانی عەرەب وهاوڕێ ئیخوانیەکانیدا، سونە پارێز.

مەسەلەیەکی یەکجار گرنگ وهەستیاری تر،لە بەرامبەر ناوچەی باکوری سوریاشدا، لە بەرامبەر پرۆژەی کانتۆن و حکومەتە خۆسەری وخۆجێیەکاندایە، لە نێو بردنی هەموو دەستەکەوتەکان ونیشتەجێکردنی لانی کەم دوو ملێۆن پەنابەری دیپۆرتکراوەیە، پرۆژەی نیشتەجێکردنی زۆرە ملێی خەڵکی عەرەب لەشوێنی کوردەکان ودانیشتوانی ئەو ناوچەیەیە.

وڕێنەکە ئاوایە، دروستکردنی نزیکەی ( ٥٠شاری گەورە و شارۆچکە، هەریەکەی بۆ٣٠٠٠٠ هەزارکەس، ١٤٠ لادێ بۆ هەر یەکەی ٥٠٠٠ هەزارکەس )، بە هەموو پێداویستیە ژێرخانەکانی، ڕێگاوبان ونەخۆشخانەو خوێندنگا...، ئەم پرۆژەیە نزیکەی ٣٠ ملیارد ئۆیرۆی تێدەچێت(تێچووەکەی دەوڵەتانی ئەوروپا وکۆمەڵگای نێودەوڵەتی لە ئەستۆی دەگرێت )هەموو ئەو سورییانەی لە تورکیان یان لانی کەم ٢ ملیۆن لەوانە بگەڕێننەوە ولەوێ ژیان دەستپێبکەنەوە.

ئەم شێتی یە،بەتەنها لە زهن ووڕێنە دا نامێنێتەوە، وە بە ئەگەری زۆر بەرز، بە هۆڤینی ئەردۆگان وناسیۆنالیزمی تورکی، بۆ ملیونان لە دانیشتوانی ناوچەکە وپەنابەرانی سوریا لە تورکیا ببێتە مۆتەکەیەکی واقعی وتراژیدیایەکی بێکۆتایی.

میدیاکانی تورکیا، باس لەگەڕانەوەی نزیکەی ٣٠٠ هەزار کەس دەکەن(بە ئارەزوومەندانە؟؟) بۆ عەفرین، بەڵام بۆ باسی ئەو چەند سەد هەزارەی بەهۆی داگیرکاریی تورکیاوە، ئاوارەو سەرگەردان بوون ناوروژێنن؟ ئەو هەموو کوشتار وفەرهود و دەستدرێژییە ناکەن؟ تەنانەت هەموو ئەو کەسانەش کە گەڕاونەتەوە بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوە بێلایەنە نێونەتەوەییەکانی (ئەمەنستی ئەنتەرناسیۆنال ودکتۆرە بیسنورەکان)، بەزۆر گەڕێنراونەتەوە ولەژێر قامچی پۆلیسدا، ئیمزایان پێکردون بێئەوەی کە بزانن بۆچیە؟ وە زۆرێک لەوانە بە قاچاخبۆ تورکیا بە زۆری بۆ ئەستەنبول گەڕاونەتەوە، تا بتوانن خۆیان بشارنەوەو ریجیسترنەکرێن.( بۆ یە پۆلیس ووەزارەتی نێوخۆیی ئەستەنبول مۆڵەتی تا ٣٠ ئۆکتبەری دانا بۆهەر سورییەک کە ناونوسی بکات، دەنا پۆلیس یەکسەرە دیپۆرتی دەکاتەوە بۆ ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی سوری).

ئەردۆگان،لەکۆبونەوەی نەتەوەیەکگرتوەکان(ئایاری٢٠١٩ ، نیۆرک،وێنەی ئالان کوردی)، بەرزکردەوە، هەر لەنێو ووتەکەیدا، پێداگری لە دروستکردنی ناوچە ئارامەکە کرد ونەخشەکەی بەئامادەبوان نیشاندا.

لە ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ روسیا، لەدەقەکەیدا هاتووە، (کەمکراوەتەوە بۆ ١٢٠ کم بە ٣٠کم) وە بەر لەوانەش، لەساڵەکانی ٢٠١٨ ەوە لەپەرلەمانی تورکیا بە درێژیی پێویست لەبارەیەوە دواوە. وە بە پێی ڕاپۆرتی (DW)ی ئەڵمانی، لە ٣.١١.٢٠١٩ دەدا،سکرتیری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان(ئەنتونیو گوتیر) لەو بارەوە لەگەڵ ئەردۆگان دواوە، تیمێکی تایبەتی پسپۆڕ لە(کۆمسیآری باڵای نەتەوەیەکگرتوەکان بۆ کاروباری پەنابەران) ئەو بابەتە پێکبیت وپێشمەرج وپرۆسەکە تاوتوێ بکەن. کۆبونەوەی داهاتوو ناتۆ لە ٢٥.١١.٢٠١٩ ، ئەو بابەتەش یەکێکە لە بەندەکانی دەستورکارەکە. بەڵام ئەو ئاوارانەی کە لە ئێستادا لە سوریا دەژین و خەڵکی ئەو ناوچەیەن لانی زۆر سەدا(١٠بۆ ١٥) پێکدێنن لانی زۆر ٤٠٠ بۆ ٥٠٠ هەزار کەسێک دەبن. لەسەردانی ئەردۆگان بۆ بولگاریاش ووتی (شەش مانگ بۆ دووساڵ، تێچووەکەی دەکەوێتە سەر شانی دەولەتەکان).

لە نێوخۆ، حەتمەن پشتیوانی هەیە، بەتایبەت کاتێک هەژاری وبێکاری زۆرە،ئاسان دەوڵەت دەیکاتە بەهانە وترس ودڵەڕاوکێ بڵاوبکاتەوە، قین وبێگانە دوژمنی وڕاسیزمی گەشە پێبدات. لەم ماوانەدا یەکجار زۆر پەرەی سەندوە. پەنابەرانی سوریا لە تورکیا، (باندە ڕاسیستەکان) شەوانە دەچنە سەریان ودوکانەکانیان دەسوتێنن، خانویان دەستناکەوێت، پۆلیس شەوانە دەچنە سەریان،...ئەگەر هەیە ڕەوێکی دی لە چەشنی ٢٠١٥ و٢٠١٦ بەرەو ملی سەختیەکانی ڕێگای ئەوروپا بگرنەوە بەر.یان ئەوەتا بە نابەدڵی دەگەڕێنەوە سەر شارە وێرانەکانیان.( نەبونی لانی کەمی کرێ، کاری مناڵان، رێژەیەکی یەکجار کەم مۆڵەتی کاریان هەیە، بەڵام ٨٥ دەر سەدی خێزانەکان، کەسێکیان کار دەکات. داماوترین بەشی کۆمەڵگای تورکی ، ئاوارەکانی سورییان، کاریگەرترین کارتی دەستی ئەردۆگان، پەنابەرانی سورییان).

لەنێوخۆی تورکیا، بەرەنگارییەکش هەیە، لە چاوپێکەوتنێکدا، یاسر ئەکس،(وەزیری دەرەوەی تورکیا٢٠٠٢+٢٠٠٣)کە پێیان وایە ئەوە کردەیی نیە، ئەو خەڵکە چی لێدەکەی، ئەو هەموو بینایەو شارانە دروست دەکەی، کە حکومەتی سوریا دەتوانیت بە چرکەیەک هەمویت لێوەرگرێتەوە،.ئەی ئەو پارەیە لە کوێ پەیدا دەکرێت(جۆن کلود، سکرتیری ئەوروپای یەکگرتوو، ڕایگەیاند ئیمە هیچ جۆرە بەشداریەک ناکەین)، شارێکی بێکارو بێ کارگەو بێ پیشەسازی چۆن دەژین؟ پاشان بێ پرس بە خەڵکی ئەوناوچانە چۆن دەتوانین، ببیە هۆکاری گۆڕینی دیمۆگرافی ناوچەکەیان .وە بەدڵنییایەوە پەنابەران بە ئارەزوو، ناگەڕێننەوە، هەموو ڕاپرسیەکانی نێو پەنابەران ئەو ڕاستیە دەخەنە ڕوو.

رۆژئاوا، بزوتنەوەی ئازادیخوازی ویەکسانیخوازی؟ چارەنوسێکی تەمومژاوی؟

پەیوەندی چەپی ئەوروپایی بە پەکەکەوە. میژوویەکی دورتری هەیە. وە هەرگیز وەک پرۆژەی خەباتی ئینتەرناسیۆنالیستی بایەخی نەبووە. زۆرتر لە شێوەی ئینسانی ومۆرالی وکلتورییدا بوە. بەڵام یەکدوساڵ بەر لەبەهاری عەرەبی، چەپی ئەوروپایی ومارکسیستەکانی ئەوروپا، هەندێک پەیوەندییان بە ناوچەکەوە وبە لایەنگران وهاوڕێبازانی خۆیانەوە گرێدا. بەڵام، لە باکوری سوریا وشتێکی تر بوو. گڕوتاو وواقعیاتێکی تر بوو.

بەبڵاوکردنەوەی وتارێک لە رۆژنامەی گاردییانی بەریتانی ئەکتیفیستی ئانارکیست ومامۆستای زانکۆ،( داڤید گێربەر )کە لەسەر دانێکی یەک هەفتەیی لەگەڵ تیمێکی ٨ کەسی، بۆ کانتۆنی جەزیرەی لە سالێ ٢٠١٤ دەدا، ناساندنی واقعیەتی ژێر دەسەڵاتی خۆسەرییەکانی بە جیهان ناساند،ئیدی پشتیوانیەکی بێوێنەی لە نێو سەرجەم لایەنگرانی ئازادی ویەکسانیخوازییدا بەتایبەت(ئانارکیتستەکانی) جیهاندا بۆ رۆژئاوا پەیدا کرد. پاشان بزوتنەوە کۆمۆنیست وسۆسیالیستەکان وچەپەکانی دونیا، وەک نیمچە (ئیسپانیایەکی سەردەمی شەڕی نێوخۆیی ١٩٣٦ و٣٧ )، پشتیوانیەکی نێونەتەوەیی بەهێزوکارایان پێکهێنا. وە بزوتنەوە ئازادیخوازو شۆڕشگێرەکان وەک (ڤیتنام)ی دووەم، چاویان لێدەکرد. کۆمۆنیستە کلاسیکەکان وهەندێک لە بزوتنەوەی کۆمۆنیستی نوێی ئەوروپایی وەک(کوبا)ی کاسترۆو چی گیڤارا، دەیانڕوانیە، ئەو گیانبازییە فمنستیە جەسورانەیەی کە بە هێزی چەکی سادە ولە سەنگەری ئاپارتمانە داڕوخاوەکانی نێو شارەکان لەبەرامبەر خواو جیهادییە پاتریۆریستیە تیرۆریستیەکاندا، قایم وقورس، چۆکی پێدادەدان. ئیدی لەم گۆشە بچوکە لاکەوتەیەی جیهاندا، خەونی ئازادی ویەکسانی، شاری بێدەولەت وسەردار، شاری یەکسانی جەندەری، شاری هەموان وبەرهەمی کار بۆ هەموان وئاشتی وبرایەتی وپێکەوە ژیانی ئینسانەکان وئازادی یە تاکی وکۆمەڵایەتیەکان، لەبری خەلافەتی ئیسلام، لەبری سەرپەڕاندان وئاڵای ڕەش وکۆیلەی جنسی ، لەبری گەڕانەوەی بۆ چاخە هەرە کۆن وداڕزیوەکانی دەستپەڕاندان وسوتاندن بە زیندوویی بۆ پیشەسازی خوڵقاندنی تس وبیم، بۆ تۆقاندن ، بۆ تەسلیم بون وکڕوزانەوەو بەخشین وهاتنە سەر چۆک وشکاندنی شکۆ وکەرامەتی سادەی ئینسان، بەرەنگاری مەیدانی وشەڕی دەستەویەخەی کیژ وکوڕە هەرە جوانە لێو بەخەندەو پڕ ژیانەکان، نەسیمی موژدەی بۆنی خوڵقاندنی بەهەشتیک سینەی هەزاران گروپ ولاوان وعاشقانی سۆسیالیزمی دەگەیاند. ئەوەی یارمەتی پارەو لۆجیستی، یارمەتی ڕاگەیاندن، کۆڕوکۆمەڵ و سمینارات، هەزاران شێوازی بەرگری تر لەکەمپینی خۆپیشاندان وئیمزاکۆکردنەوە، گرتنی ئێخەی دەوڵەتان بۆ هەڵوێست ودەرکردنی سەفارەت وبنکە کلتوری ونوێنەرایەتی فەرمیەکان، تا دروستکردنی یەکەی چەکداری وبەتالیۆنی ئازادی نێونەتەوەیی لە مەیدانی سەنگەرو نەبەرەدەکاندا وچەندین لەو هاوڕێیانە لەو پێناوەدا گیانیان بەختکرد.

هەموو ئانارکیستەکانی جیهان(هێندەی من ئاگاداربم، ئەوروپا وتورکیا وکوردستان وئیران وسوریا)، کۆمۆنیستەکان بە گروپە جیاوازەکان و بەڕەوتەکانی کۆمۆنیزمی کرێکارییەوە، لە ئیران وعێراق وکۆمۆنیستەکانی تری ناوچەکە بەتایبەت تورکیا(ملکەپە بەهەردوو باڵیەوە، حزبی کۆمۆنیستی کوردستان، چەپەکان وماویستەکان، گیڤارایی وبەشێک لە لەترۆتسکیەکان، ئازادیخوازو خەڵکانی ئازادیخواز وشارستانی ومەدەنی وپاسیفیستەکان، پشتیوانی بێدریخیان کردوەو دەیکەن.

دابڕانی ئەردۆگان لە ئورگانە نێونەتەوەیی یەکان وتەنانەت لە ناتۆ و یەکیتی ئەوروپا، نەفرەت وبێزاری لە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی ئەمڕۆ، ڕاوەستانی بەرەی ئازادیخواز وچەپەکان وئانارکیستەکان وکۆمۆنیستەکان لە هەڵمەتی بەرەنگاری هێزەکانی سوریای دیموکرات وکانتۆنەکانی "رۆژئاوا". دەسەڵاتداران وئۆردۆگان وئیخوانچیەتی ناسیۆنالیستی تورکیایی، لە گۆشەیەکی زۆر تەنگ وناهەمواردا گیر کردووە.

زۆرێک لەحزبە سیاسیەکان وچەپەکانی جیهان وئانارکیستەکانی جیهان وکۆمۆنیستەکان، لە ئاکامە زیانبارەکانی پشت بەستن بە هێزە ئیمپریالیستیەکانی ناوچەکە هاوڕێیانی تەڤدەم ویەپەگەو هێزەکانی سوریای دیموکراتیان ئاگادار کردبوەوە.پشت بەستن بە بزوتنەوە کرێکارییەکان وبزوتنەوە ئازادیخوازو هەڵسانە جەماوەرییەکانی ناوچەکەیان وەک ستوندی باوەڕو جێگا متمانەو ئاواتی هاوبەش وچارەسەری کێشەکان بە خەبات وبەهێزکردنی یەکترییان لە کۆڕوکۆمەڵ ولەنوسین وسەردانی وراگەیاندانەکاندا، پیداگری کردبوو. بەلەبارچاوگرتنی هەلومەرج وتوانایی وهێزە کۆمەڵایەتیەکانی ، خەریکە لەو ناوچەیە، هێزێکی جەماوەری فراوان لە نادادی، تاڵان وبڕۆ، دواکەوتوویی، تاوانکاری ئیسلامی وناسیۆنالیستی، گەندەڵی وبێمافی، هەژاری وزەبونی ئابووری. لەبەرامبەر چەپۆکە ئیمپریالیستیەکان وئیخوانچیە نیولیبراڵە ناسیونالیستیەکان، خۆبەخۆ لە شۆڕش و هەڵچوندایە. ئەردۆگان بەم کارتەی تەمەنی زۆر درێژ نابێت، ناتوانێت بەبەردەوامی هەڕەشەی دروستبونی کیانی کوردی، خەڵک فریو بدات. کۆتایی داعش، سەرەتای خۆپیشاندانەکانی عێراق بوو. چارەسەری کێشەی سوریا، سەرەتایی نوقمبونی کەشتیەکەی ئەردۆگانە.

خەڵکی تورکیا، وەک هاوڵاتیانی عێراق و لوبنان، ئوردن،(ناوچەکە بە گشتی لە کوڵان وهەڵچوونە جەماوەرییەکاندایە)، کرێکاران وهەژاران و لاوان وخەڵکی مەدەنی وئاشتیخواز، ناتوانن تا سەر ئارام وئۆقرە بگرن وببنە سوتەمەنی پرۆژە جەنگی وپاوانخوازییەکانی ئەردۆگان وئیخوانچیەتی. ئەردۆگان لە نێوخۆیی دا، لەگەڵ داڕمانێکی ئابووری، لەگەڵ بێزارییەکی گەورەی کۆمەڵایەتی وجەماوەری، لەگەڵ شکستێکی گەورەی پەرلەمانی تا ڕادەی ناچار بوون بۆ هاوپەیمانی لەگەڵ (مەهەپە)دا، ناسێۆنالیستە هارەکانن، تەنها بۆ مانەوەی لە دەسەڵاتدا بکات، تا ئێستا لەگەڵ پاشماوەکانی کودەتا دەرگیرە، لەگەڵ زیندانیکردن و سەرکوت وتێوەگلان لە تیرۆر وبێسەروشوێن کردن سەروکاری هەیە. ئەم هەلومەرجە هاوکاتی دابڕانێکی نێونەتەوەیی خنکێنەرە، شکستێکی ئیسلامی سیاسی ناوچەیی یە. ئیفلاسی سیاسی پرۆژەی ئیخوانچیێتیە لە ئاستێکی کۆمەڵایەتی وناکارایی مانەوەیەتی وەک ئەلگۆی دەسەڵاتدارەتی. رۆژئاوا، وە بەرەی ئازادیخواز، رۆڵێکی مێژوویی گرنگ وحەساس دەکەویتە سەر شانیان. هەر خەباتێکی جەماوەری نێوخۆیی تەواوی پرۆژەی ئەردۆگان، بەتەواوی شپرزە دەکەن وئاراستەکەی دەگۆڕن. تا ئێستا هاوپشتی نێونەتەوەیی، تورکیایی لە نێوپەلەکوتەی دەربازبوندا ئابڵوقە داوە. خەڵکی تورکیا، بزوتنەوەی کۆمۆنیستی وسۆشیالیستی وئانارکیستی ویەکسانیخوازی تورکیا، تەنها دەرەقەتی ناسیۆنال/کۆنەزەرفاتیزمی/ئیسلامی/ئیخوانچیتی/ نایەت. خەڵکی تورکیا چاوەنواڕی ئەوەیان لە هاوپشتی نێونەتەوەیی ئەوەیە کە پرۆژەیەکی ئینتەرناسیۆنالیستی دەتوانێت، ژیانێکی دی و باشتر وئارامتروئازادتر بۆ خەڵکەکەی دابین بکات. هەرئەوە نا، بەڵای کوشتاروشەڕیش لە ناوچەکە کۆتایی بێت.

ڕۆژئاوا وکوردستانی عێراق.

دەروازەیەکی ڕزگاری، ئەوەیە، کێشەی ناسنامەی کوردیش، وەک هەر هەڵاواردنێکی تری کۆمەڵایەتی، وەک چەوساندنەوەی ژنان، ئازادییە سیاسیەکان، مافە مەدەنی و هاوڵاتیبوون. ..بەشێکە لە شۆڕش. ئەوەی تا ئێستاش رۆژئاوا، دەکاتە نمونەیەکی جوان وپێشکەوتنخواز، ئەو نۆرم ویاساو ئاکارورێکارانە بوون لە ژیانی ئەو ناوچە بچوکەدا، خەریک بوو، سەوز ببێت. بەهێزبوونی ڕەوتی ناسیۆنالیستی لە ناو ڕۆژئاواو باڵادەستی وکۆنترۆڵکردنی ئەزمونەکە،ئەودەم یانی مەرگی ئەو پێشخستنی ئەو بەهایانەیە. زۆریک لە روناکبیرانی ناسیۆنالیستی کوردی، شوڵیان لێهەلكێشا، هەر بەیەکجار بە ناوێ شۆڕشگێریشەوە، سەنگەری شەرەفەوە، ڕاسیستیان پەرە پێدا. ئەم دەردو سەرەتانە یەکجار کوشندەیە. شەرمە ئینسان هێندە گەمژە بێت. بەڵام مەترسییەکە هێشتا لێرەشدا کۆتایی نایەت، بەڵکە. کوژاندنەوەی ئومێد وخەونە ڕەنگاوڕەنگەکانە، بە ئاراستەی چوونە ناو پرۆژەی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە.

بزوتنەوەی کرێکاری وکۆمۆنیستی ، سۆشیالیستی وئانارکیستی وفمنیستی وبەرەی چەپ، لە ناوچەکە وبەتایبەت لە کوردستانی عێراق، ئەرکێکی ئەنتەرناسیۆنالیستیان لەسەر شانە، کە ئیمە لە نزیکەوە لە مێژووی پەکەکە و لەو هەوڵانەی دەیدات بۆ ئامانجەکانی، ئاگادارین ، لە پرۆژەی دەستە خوشکەکەی لە سوریا، لە هێزەکانی سوریای دیموکرات وتەڤدەم وکۆماجفاک وپرۆژە مەدەنی و ئینسانیەکانی. لە بەهێزکردنی رەوتی ئانارکیستی و سۆشیالیستی ویەکسانیخوازی لە نیو پرۆژەی رۆژئاوادا پشتیوانی وهاوخەباتی بکەین ولە لاوازکردن وکەنارخستنی ڕەوتەبۆرژواییە ناسیۆنالیستیدا چالاک بین.

ئەردۆگانیزم وئیخوانچیەتی،زۆرناخایانێت وکۆتاییان دێت، ئیسلامی سیاسی بەگشتی، ئیدی کەڵکی دەسەڵاتی نەماوە، ئیکسپایەر بووە ومێژووی بەسەرچووە.. ئەوە پێشنینیەیەکی زۆر دڵخۆشکەر وئومید بەخشە. لاچونی ئەم دیناسۆرە، یانی بۆ ملیۆنان کەس.هەناسەی ژیان وشکاندنی قەفەزی زیندان. بەڵام ئەوانەی بەشوێن بەدیهێنانی هەقیقەتی ئازادی وسەرفرازی وخۆسەری ویەکسانی جیندەری وشارستانیەت وجیایی دین لە دەوڵەت وکاری هەرەوەزی ویەکسانی واقعین. ئاواتە گەورە ئینسانییەکە ئەوەیە. ئەم ئاواتە بزوێنەری واقعی هاوپشتیە نێونەتەوەییەکەیە وئەمەش هیوای گەلانی ناوچەکەیە.


* * * * *


چەند ڕاستیەک لە زمانی هاوڕێ زاهیر باهیرەوە کە خۆی سەردانی ناوچەکانی رۆژئاوای کردووە وسەردانی بنکەکان ولایەنە وحزب ونەتەوە جیاوازەکانی کردووە بۆ ماوەی دوو هەفتە لە باکوری سوریا لە ئایاری ٢٠١٤ ماوەتەوە.(سایتی ئەمڕۆ، زاهیر باهیر).

((لە بەرنامەی "میساق" بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسی، کە ٢٦ لاپەڕەیەو بە درێژی لە هەموو شتێک دەدەوێت ، وامنیش بە کورتی تەنها پرنسپڵەکانی ، دەکەمە کوردی. لە لاپەڕەی ٣ ی ئەو بەرنامەیە، لە بەشی یەکەم، لە بەشە بنەڕەتییەکانیدا، لە جەوهەری ئەو بزوتنەوەیە، تەڤدەم، دەدوێت و ئاوا پێناسەی دەکات:
"ڕژێمێکی دیمۆکراتی و کۆنفیدراڵی-کۆمەڵایەتییە، لەسەر بناغەی دیمۆکراتییەت و سەربەستی ئافرەت و پرسی شوێنەوارناسی، دێریئنناسی (ئیکۆلۆجێ) دامەزراوە،. ڕێکخستنێکی دیمۆکراسی و ڕامیاری و کۆمەڵایەتییە و ئاسۆییانە و هەڕەمیانە/ قوچکەیی، بە دوور لە دەوڵەت، خۆی ڕێکدەخات، ئامانجی بەدیهێنانی هەڵبژێرە ( ئیختیارات) دیمۆکراتییەکانە کە لەسەر ئاستی خوارەوە ، بنکە،لەخۆدەگرێت و گەشەدەکەن، ئەم ڕێکخراوەش گرنگی بەشداریکردن لەسەر هەموو ئاستەکان ، نیشاندەدات. ئەوانەی کە ئەم فۆرمە " تەڤدەم" دەیانگرێتەخۆ، مافی بڕیاردان و گفتوگۆ و لێدووان و ڕادەربڕینیان، هەیە ، لە لابەلاکردنەوەی کێشەی کوردیدا بۆچوونی دەوڵەتی نەتەوەیی، تەبەنی ناکەن، بەڵکو نموونەی گەلێکی دیمۆکراتی و بەدەستهێنانی ئیدارەیەکی خۆجێی دیمۆکراتییانە، دروستدەکات و کۆنفیدراڵییەتی دیمۆکراتیانە بۆ گەل و نەتەوە و نەتەوەیەکی دیمۆکراتی لە ناوخۆ و شکۆی نیشتمان لە دەرەوە، لەخۆدەگرێت"
ئەم دەزگەیە لە ماوەیەکی کەمتر لە ٤ مانگ بە یارمەتی "تەپدەم" توانیوێتی گەلێک کاری گرنگ ئەنجامبدات کە لە باشووری کوردستاندا، کە دەسەڵاتێك هەیە بە کۆکردنەوەی هەموو داموودەزگەکان لە دەوڵەتێکی تۆکمەدا و لەگەڵ هەبوونی پارەیەکی یەکجار زۆردا، کەچی لە ٢٢ ساڵدا هێشتا زۆر لەو کارانە یا ئەنجامنەدراون، یاخود زۆر بە نیوەناچڵ و چاوپۆشین لە زۆر کێشە و گرفت، کراون. لەم سێ کانتۆنەدا، شێوە دەستورێک دانراوە، کە خۆیان ناوی " گرێبەستی کۆمەڵایەتییان" لێ ناوە لە تەك یاسای حیزبەکان، یاسای هاتووچۆ و میساقی کاری نیشتمانی. لەو شێوە دەستورەدا هەندێک خاڵی بایاخداری تیادا چەسپێنراوە کە هەم دەزگەی خۆجێی و هەم بزوتنەوەی کۆمەڵگەی دیمۆکراسیش "تەپدەم" کار لەسەر بەجێگەیاندنی تەواوی ئەو خاڵانە دەکەن. لەوانە: سووربوون لەسەر ئەوەی کە شۆڕش دەبێت لە بنەوەی کۆمەڵگەوە دەست پێبکات، تەبایی و هاوکارێتی لە نێوەندی نەتەوە و دینە جیا جیاکاندا، هەبوونی ئازادی و ئاسایشی تەواو، کارکردن لە سەر کەمکردنەوەی پابەندبوون بە ڕۆحی قەومییانەوە، مانەوەی سەربەخۆیی دەزگەو ولیژانەکانی "ماڵی گەل" بێ دەستتێوەردان لە لایەن هیچ کۆمەڵ و لایەنێکی سیاسی یا دەسەڵاتدارەوە، جیاکردنەوەی دین لە دەوڵەت ، پێداگرتن لەسەر مافی ژنان و منداڵان لە هەموو ڕوویەکەوە تەنانەت لە ژیانی هاوسەرگیریدا،کە لە خوار تەمەنی ١٨ ساڵییەوە، قەدەخەیە، قەدەخەکردنی دووژنە و فرەژنێتی، خەتەنەکردنی کچان، گەرچی ئەم دیاردەیە ئەوەندەی کە من پرسیارم کردوە، لە سەردەمی ئەسەدیشا، بوونی نەبووە.
" کۆمون بچوکترین یەکینەی کۆمەڵگەیە و چالاکترینیانە، بە گوێرەی مامەڵەیەکی بە عەمەلیانەی (پراکتیکانە) کۆمەڵگە کە سەربەستی ئافرەت و دیمۆکراتی شوێنەوارناسی ، دێرینناسی (ئیکۆلۆجی) تیادا باڵادەستە ، دروستدەکرێت و فکرەی دیمۆکراتی ڕاستەوخۆ دەگرێتەبەر. کۆمون هەڵدەسێت بە گەشەدانی لیژنەکان کە بایاخ بە کێشە کۆمەڵایەتییەکان دەدەن، قسە لەسەر حەلی کێشە سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاسایش و ڕۆشنبیری، خپۆپاراستن و بەرگری لەخۆ و ئابوورییەکان، دەکات کە لە هێزی خۆیەوە، وەریدەگرێت نەك لە دەوڵەتەوە. ‌هێزی خۆی لە ڕێگای دروستکردنی ڕێکخراوەکان کە لە شێوەی کۆمونە کشتیارییەکان و کۆمونەکانی گوندەکان و کۆمونەکانی بووژاندنەوە و کۆمەڵە و هەرەوەزییەکان، دروستدەکات.
کۆمون بڕیارەکانی خۆی بە ئاشکراو بە بەشداریکردنی هەموو هاووڵاتییەکی نێو کۆمونەکە کە تەمەنی لە سەروی ١٦ ساڵییەوە بێت، دەدات و هەفتانە کۆبوونەوەکانی بە ئەنجامدەگەیەنێت.)).


١٠\١١\٢٠١٩
ماڵپه‌ڕی جه‌‌مال کۆشش

 

 

 

 

په‌یوه‌ندیپه‌رتووکخانه‌رۆشنبیرییلینکئه‌رشیفنووسه‌رانده‌سپێک