١٦\١\٢٠١٠

پەیامی شیعر لە زمانى شاعیردا.

غەمگین بۆڵى  

شیعر گریمانەى دیوى شاراوەى زەمەنێکى ترە، دەشێت ڕووبدات و دەشێت ڕووش نەدات لەم زەمەنە وەهمە میتۆلۆژیەتییەدا، شیعر مومکین نییە هەمیشە داینەمۆى وەرچەرخانى کۆمەڵگە بێـت، وەلێ ڕەنگە جموجۆڵێکى وڕێنە ئامێز بکات، شاعیربوون، بەر لە هەموو شتێک (واتە مرۆ بوون) بەو واتایەى کە شاعیرگەلێک تەنها لەکاتى نووسینى شیعردا شاعیرن، شاعیرى ڕاستەقینە هەمیشە شاعیرە، جوداوازتر تێدەفکرێت و دەنووسێت، جوایەز کۆلارەى ئایدیا سپێلنێزمى بە ئاسمانى لیبڕاڵیەتدا هەڵدەدات، جیاواز دەژى و خۆى لە تەواوى ڕاستەقینە باوەکان رووت دەکاتەوە و خۆى ئامادە دەکات بۆ (خود)ێکى سپێلنێزم، چۆن شاعیرى بێ ئەم ئاماژگەلەیە نەبوونى شیاوترە و چەشنى گوێزى کرۆکى پووچەڵگەرییە.

زمانى شاعیر ئاوێنەى ڕۆحى شاعیرە، تەنانەت باکگراوندە فرە رەهەندەکان و وێنە فرە ئێستاتیکیەکان لە خەونە فانتازیاکانى شاعیرەوە دێنە وجوود، وجوودێک; کە زۆر جار بەرهەمێکى کالڕ و سادەی لێدەکەوێتەوە، دەرناچێـت لەو یاسایەى کە زمان بەسەرى چەسپاندووە، پەیوەندى ((زمانى شاعیر)) و ((پەیامى شیعر)) پەیوەست بوونێکى ڕۆحییە، ئەوەتە ئەدۆنیس وەها بۆچوونى دەورووژێنێت ((زمانى ئاسایى، زمانى ڕوون کردنەوەیە، وەلێ زمانى شیعر، زمانى ئاماژەیە، شیعر ئەو شتانە دەڵێت کە بە زمانى ئاسایى ناگوترێن)). شاعیر تەنها ئەو کاتە دەتوانێت داهێنان بکات، کاتێ لەسەر ئایدیالیستیەکاندا، بەرامبەر لۆژێکى سانتالیزمى جاویدانى وەستاو لەسەر پشتى نۆستالیژیاى واقیعێکى تاڵ، (بەزمانى شیعر) واقیعێکى شیرین لە مەملەکەتى شیعریەتدا بینا بکات، پێویستە نووسەر گەلى ئێمە بزانن زۆربەى دەقە ئەدەبییە باڵاکانى جیهان زادەى مەعریفەن و تاکو ئەو سنوورە دوورە پەرێزى ئیلهامن، پاراو بوونى زمانى نووسین و ڕاخستنى بەرماڵى فانتازیا بەرەو رووگەى حەقیقەتێکى پڕ وەهم، حەتمەن رەهەند گەلێکى لێوڕێژ لە واقیعە تاڵەکانى خورافاتێکى شیرین دەسازێنێ، ئەم سازاندنەش بەدەر نییە لە جیاوازى تیۆرى میتافیزیقیەت و ڕۆحیەتى هیومانیزمى، نووسیار هەمیشە ئەوە هەڵدەبژێرێت، هەڵبژاردنى دژوار بە کۆمەلًێک بونیادگەرى فرەفۆرمالیست تێدەپەڕێت و شەفەقى لیبڕاڵیەتى شەبەنگ بوونى(نووسین) بەسەر کۆمەڵگەکەى پەخش دەکات. کۆمەڵگەش بەدەر نابێت لە کۆمەڵێک دەسەڵاتى نێگەتیڤ و خێلًەکى، وەلێ تاکو ئەو ئەندازەیە دژ بەیەک بوون دروست دەکات، هێلى ئاسۆییە ساختەکانى سنوور دەبەزێنێت. نەوەک چەشنى شاعیرێکى (کۆپیکراو) لە هەوڵى لەناوچوونى سەروەریەتى شیعر و فرە بەها پیرۆزەکانى شیعر بێت، چونکە دەستەڵاتى شیعر لە تەواوى دەسەڵاتەکانى ترى دونیا سەربەسترە، مومکین نییە شاعیرى جوداواز و سەراسیماى سەربەست بوون عەوداڵى دووڕیانى شەڕانگێزى و ساختەکارى بێت،هەم بۆ خۆى و هەم بۆ خوێنەران. ئەى ئەوە نییە دەسەڵاتى شیعر بوون سەربەست دەبێت لەبەردەم حوکمى (خودى یەکەم)ى شاعیر و تاکو سنوورى تێکشاندن، سەربەست دەبێت، (بیر، بۆچوون، ستایل،... هتد) ئەم خاڵەشم پێ شیاوى وەشاندنى فرە ئاماژگەلەکانى بۆچوونە، کە خۆ لادان لە ناوەندى دەسەڵاتەکانى ڕێبازیەتى شیعر و ڕێزمانى، بەواتاى (گەمەکردن بە وشە و بارگاوى کردنى دیوى دووەمى پەیڤەکان و ڕەمزەکان) گەڕانەوەیە بۆ دەستەڵاتى ئەزموونگەرى هۆنیار و مێژووى ڕووداوەکان و فەزا فرە ئاڵاکانى دەقەکە، گەلێک جار ڕەهەند گەلى دژە بۆچوونەکان و ئارامگەى پەیڤە بارگاویکراوى ئایدیا گومانگەراییەکانى خۆى لەنێو مەڵاس دەدەن، مومکینە لە دەستەڵاتى هۆنیار دەچێتە دەرو هۆنیار دەبێتە خاڵى گومانگەرایى و بەرهەمەکە خۆى ستایلى نادیارى خۆى و مەفهوومەکانى لە دیدگا گەلێکى تر دەدۆزێتەوە، بەبێ ئەوەى هۆنیار حوکم بکات.

هەرچەندە زمانى شاعیر زمانى تاکێکە لە حەقیقەتدا، وەلێ ئەو زمانە زمانگەریشە و زۆر جار زمان بەرامبەر ورووژاندن تواناى نامێنێت و گوێ لە زمانى ناوەوە دەگرێت پێم وایە کەسى شاعیر ڕێبەرى کۆمەڵگەیە و پەیامێکى ڕۆحى خودایى هەڵگرتووە، بۆیە کاتێک مرۆڤ دەگاتە نێوەندى تیۆرەکان، هەم جوداوازتر دەبێت و هەمیشە کۆمەڵگە لە دەروازەیەکى تر بۆى ڕادەوەستێت، دەکرێت هەر شاعیرێکى ڕاستەقینە بەپەیامبەرى ئەو ڕوحیەتەى کە هەیەتى و تاکەکانى ترى کۆمەڵگەکەى تێدا دەبینێتەوە، ناوزەد بکرێت ، ئیدى ئەگەر شاعیر بە زمانێکى ساختە بەرهەمەکانى ڕازاندەوە، لە ڕوویەکەوە تیرۆرستى نووسینە و لە ڕوویەک تیرۆرکردنى بەها ئەخلاقیەکانى مرۆدۆستى و ژیان دۆستى، جیا لەمانەش ئیرۆسى ئەدەبیەتى خۆى لە بەردەم تیۆرێک لە ڕەخنەکارى خاوەن جەبەرووتى جوانکارى و جوانبینیدا، مەحکووم دەکات، چۆن پەیامى شیعریەت، ناشێت نیشاندانى دەمامکى جوانیەکان بێت، بەڵکو نیشاندانى جوانیەکانە، ئاماژەیە بۆ دیوێکى ترى شتەکان کە بەچاوى ئاسایى نابندیرێت، بەڵکو ئەوە چاوى خەیاڵە/پەى بەو جوانییانە دەبات، ئەگەر شیعر هەڵگرى پەیامى مرۆدۆستى و ژین دۆستى بێـت، شاعیریش زمانحاڵى نەتەوەکەیەتى، کەچى زۆر جار شاعیر هێندە بەخەستى وردەکارەکانى تەکنیکى بیناگەلەى نووسین دەبێت و تاکو ئەندازەى بەزاندنى پەیوەستبوون بە کارەکانى، سنوورى نەتەوەکەى دەبرێـت و پەى بۆ تەواوى دونیا دەبات، دەکرێت ئەو کاتە بڵێین (زمان حاڵى دونیا) بەو واتایەى هۆنیارى جاویدانى، هۆنیارى ژیانە، نەوەک تەنها ئەم ژینەى تێیدا دەژیت، ئەگەر زمانى نووسینى هەر شاعیرێک زمانى نەتەوەکەى بێت بە پلەى یەکەم، ئەوا بێگومان بە پلەى دووەم زمانى شاعیر زمانى جیهانیشە، مومکین نییە و نابێت شاعیرى جاویدانى بۆ رەهەند گەلێکى دەست نیشانکراو بنووسێت، ئەو شاعیرانەى کاتێ داوى کۆلارەى خەیاڵیان دەپسێت و بۆچوونەکانیان دەوەشێنن وەها کە (شیعر تەنها بە دڵى خۆیان دەنووسن ئەوانە شاعیر گەلى ساختەن و خاوەن چەکى نووسینێکى گوللە چرۆکن.)

پەیامى شیعر هیۆلى هەمیشە سەرقاڵی هەڵزناندنە و ئایدیۆلۆژیایەک خەڵق دەکات، کە لە خودى شاعیر باڵاتر دەبێت، دەکرێت لەم دیدەنیگایەشەوە هەڵوەستەى بۆ بکەین کە خودى شاعیریش بمرێت؟ رۆحیەتى بەرهەمهێنەرەکەى هەمیشە لە کەف و کوڵدا دەبێت. ئەى ئەمە هەر شیعر نییە; تەمەن باڵایى شاعیر درێژتر دەکات، لە بەرامبەر سیاسەتمەندێک. ئەم پرۆسەیە ئەوەندەى سەرقاڵ بوون بە خەیاڵە، مومکین نییە نابێـت ئەوەندە سەرقاڵی حەقیقەتى ژیان بێت، پڕۆسەى نووسین، پڕۆسەیەکى مەعریفییە و کێشانى باکگراوندى ئایدیا گەلێکە لەسەر نەوارى جوانبینى و یادەوەریى مەعریفییەت. وەلێ هۆنیارى خەیاڵکار هەمیشە سەرقاڵى پیلانى شەرانگێزییە، بۆ هۆنەرى باڵا، ئاخر ئەریک فرۆم ڕاستە کە لاى وایە((شەرەنگێزى لە هەلومەرجى ژیانى مرۆڤەوە سەرچاوەدەگرێت))،هۆنیارى باڵاش ئەوەندەى خەریکى ڕۆنانى پڕۆسەى زمانێکى شیاوە و سەرقاڵە بە گەمە زمانەوانییەکان، نیو بەقەد ئەوە سەرقاڵى خۆشنوودییەکانی ژیانە، نە خەریکى پڕۆسەى بەرژەوەندییەکانیەتى، هەمیشە قوربانى دەدات و نازانێت، ئاخر هەر نەزانین نییە وێستگەى یەکەمینى گومانە و دووەمینى خۆخوێندنەوە و خوێندنەوەیە سێیەمینى ئایدیا تەڕ و .....هتد)، دوایەمینیش نادیارە بۆ گومان، گومانیش دووڕیانى حەقیقەتى وەهمەکانە، بۆیە شاعیرى جاویدانى دەزانێت: ئەگەر بمانەوێت بژین، یان دەبآ ملکەچ بین یان دەبێ بجەنگین، وەلێ جەنگى شاعیر، جەنگێکى سەختە، چۆن زۆربەى مرۆگەلى جیهان ژیان ناشاز و قێزەون دەکەن، نووسەرانى خەیاڵ خافڵاو بە پلەى یەکەم و سیاسەتمەدارانیش بە پلەى دوو. سەیر نییە کە زۆر جار شاعیر لەم جەنگەدا دەدۆڕێت و دواجار خۆى دەکوژێت، ئەو هیچ جەنگێکى ترى نەماوە، جگە لە جەنگى خۆکوژى!
_______________________________________
سەرچاوەى پەراوێز:
• سوودم لە گۆڤارى هاوبەشى ژمارە(18)ى ئەیلولى 2008 وەرگرتووە، گۆشەى وانێک، غەمگین بۆڵى لا14.

xemginb@yahoo.com