٢٠\٥\٢٠١١

پرسیارە گومانگەرییەکان و گەڕان بە شوێن وەڵامەکان.
- لە کتێبە شیعرى (مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە) -

غه‌مگین بۆڵی   

دەروازە:

ڕەگێکى سەرەکى شیعرى جاویدانى دەگەڕێتەوە بۆ بنەما میتۆلۆژییەکان و گوماگەریى میتۆلۆژییەکانى ژینبوون ، هەرلەم دیدگایەشەوەیە کە گومانگەریى میتۆلۆژییەکان لەناو پرۆسەى شیعرییەت پرسیارگەلى ئەزەلى و دوورگەى ئەفسانەیى دروست دەکەن ، دیارە شاعیر ئەمانە وەک کۆڵەکەیەکى بەهێز و جێگیر بۆ بنیاتناى شیعر دروست دەکات و دەیەوێت لە تەواوى شتەکانى دەوروبەرى زیاتر وردببێتەوە و گومانى زیاتریان لێ بکات ،بەیەککەوتنى گومانیش پرسیار دەورووژێنێت ، وەک چۆن ڕەگێکى سەرەکى شیعرییەت بۆ بنەما میتۆلۆژییەکان دەگەڕێتەوە ، وەهاش گومانەمیتۆلۆژییەکان ڕەگێکى قووڵایى واقیعدایە وبەردەوام ئەم ڕەگەى واقیعبوونە قووڵتر دەبێتەوە ، چۆن لەسادەترین ناساندنى میتۆلۆژیدا ، میتۆلۆژى گەڕانە بەدواى واقیع ، شیعریش جۆرێکە لەجۆرەکانى گەڕان بەدوایى دیوە نادیارەکان و دیوەکانى جوانبینى ، لەپەیوەندى نێوان هەردووک گەڕان و چەمکى گومانبردندا ، لە دەرئەنجامە گشتگیرییەکانى سەفەرى ئەو گەڕانانەدا شتەکان گومانى زیاتریان دەخرێتە سەر ، دواجار ئەم حاڵەتەى گومانبردنە خۆى لە خۆیدا پرسیار و گەڕانە بە دواى وەڵامە ونبووەکان.

ناوەڕۆک:

کتێبە شیعرى ((مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە )) بە پێنووسى شاعیر (( سەباح ڕەنجدەر ))ە ،کە لە حەوت دەقە شیعر پێکهاتووە ، لە تێپەڕى ئەم دەروازەدا دەمەوێت لەبارەى پرسیارەکانى شاعیرەوە بدوێم و لەپاڵ گەمەى گومانەکانیدا ڕۆشنایى بخەمە سەر دیوەکانى تر وچەند لایەنێکى ترى دەقە شیعرییەکان .وەلێ دەمەوێت سەرەتا لە مانشێتى کتێبەکەوە بخزێمە ناو پرۆسەى ڕاڤەکارییەکەم ، ئەگەرچى پێم وایە هەڵبژاردنى ناونیشان هەم بۆ شیعر و هەمیش بۆ کتێب پرۆسەیەکى زەحمەتە ، ئاخر زۆرجار ناونیشان کلیلى دەروازەى چوونە ژوورە ، ئەگەرچى ئەمرۆ زۆرێک ناونیشانى زەق و بریقەدار دەکەنە مانشێتى بەرهەمەکانیان بۆ چەواشەکارى خوێنەران ، وەلێ ناونیشانى مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە ،ناونیشانێکە پڕ بە ناوەڕۆکى کتێبەکەوەیە ، ئاخر زۆرجار ناونیشان هیچ کۆنتاکێکى بە ناوەڕۆکەوەنییە و لە هیچ لایەنێکەوە کۆنابنەوە ، واتە ناونیشانەکە وەک چەکێکى بەکارهاتوو ، بەکارهێنراوە .ئەگەرچى ناونیشانى ئەم کتێبە (مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە ) ناونیشانى هیچ کام لەم حەوت دەقە شیعرییەى ناوى نییە ، بەڵکو دێرە شیعرێکە لەنێو شیعرەکانى ناویدا ، ئەگەر بپرسین ناونیشانى مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە بۆ ؟ئەمە تەنیا بە خوێندنەوەى قووڵ دەتوانین بگەینە ئەو ڕاستییە و پەى بەوە بەرین کەشاعیر تاچەند سەرکەوتووبووە لە هەڵبژاردنى ناونیشانەکە.

لەدەستپێکى کتێبەکەدا (سەباح ڕەنجدەر )لەبارەى بە تونا کردنى شیعر و کەڵەکەبوونى ئەزموون و زمانى شیعر وچالاککردنى هەستەکان وپرۆسەى شیعرییەت و چەند ڕەهەندێکى ترى تایبەت بە شیعر دەدوێت ، لە پێشەکییەکەی (شیعر و چالاککردنى هەستەکان ) دا ، هیچ ئاماژەیەکى تێدا نییە گوزارشت لە شیعرەکانى ناویدا بکات ، زیاتر وەک وتارێکى ئەدەبى شاعیر چەند روانینێکى تایبەتى لەبارەى پرۆسەى شیعر و ئەزموونى شیعرییەت خستۆتە روو ، هەرچەندە من لەگەڵ پێشەکى نووسینى شیعردا نیمە ،ئاخر زۆرجار خوێنەرى سادە و بەشێکى زۆرى خوێنەرى ناوەندیش بەهەمان ئەو تەفسیرە ى کەوا لە پێشەکیەکەدا بۆى کراوە ، خوێندنەوە و ڕوانینى بۆ شیعرەکانى دەبێت ،واتە بەهەمان ئەو دیدگایەوە دەخزێتە ناو فەزاى دەقە شیعرییەکان ، کە دەشێت ئەمجۆرە خوێنەرانە بەو شێوەیە قورمیش بکرێن ، هەرچەندە ئەم ڕاگەلەى کەوا لە پێشەکیەکەدا شاعیر خستوویەتییە ڕوو گشتگیرە و بارگاوى کراوە ئەئەزموونى خۆى و شێوازى خۆیەوە ، وەلێ ناشێت وتارێکى وەها لە جیاتى پێشەکى لە کتێبە شیعرێکى وەهادا کۆبکرێنەوە ، چۆن من پێم وانییە هیچ پیوەندییەکى بنەڕەتى و بنچینەیى تایبەت بە دەقە شیعریەکان لێکیان کۆبکاتەوە ، خاڵێکى تر لە وتارەیدا ( بۆیە نووسیم وتار ، چونکە من وەک پێشەکی ئەو ئەو دەقە شیعرییانە نایبینم )ئەوەیە ، سەباح ڕەنجدەر لە دەربڕینێکدا تووشى دووفاقیەتى گومانبردن و هەڵخزانى قسەکردن دەبێت و لە نێو پێکهاتەیەکى هاوبەش و بنەڕەتدا خۆى جیادەکاتەوە ، کە دواجار ئەم جیابوونەوەیە هەرلەهەمان وەرچەرخانە فکرییەکاندا دەیهێڵێتەوە ، کاتێک ئاماژە بەوە دەدات و دەڵێت :((شیعردەربڕینى گیانى سەردەمە ، من خۆم ئەم بۆچوونە جیادەکەمەوە و ڕایدەگەیەنم شیعر دەربڕی هێز وگیانى سەردەم نییە ، چونکە پێکهێنەرى هێز و گیانى سەردەم کۆیە و شیعریش هێز و گیانى تاکى جوانیبەخشە)) ، لێرەدا شاعیر ئەم لایەنانە فەرامۆش دەکات کە ڕِاستە شیعر دەربڕى هێز و گیانى تاکە کەسە ،وەلێ هێزوپێکهێنەرى سەردەمیشە ، ئاخر شاعیرى جواننووس و خاوەن بەرهەمى جاویدانى لە گۆشەنیگا تاکەکەسییەکەیەوە سەیرى تەواو دنیا دەکات ،لەبچووکترین خەمى خۆیەوە گەورەترین خەمى کۆمەڵگەکەى دەنووسێتەوە ، کەوابێت شاعیر لێرەدا بۆچوونەکەى بەئاڕاستەیەکى خراپدا بردووە ، تەنانەت ڕەتکردنەوەى بۆچوونى گشتگیرى سەردەم ، بە ڕەتکردنەوەى بۆچوونە تاکە کەسییەکەى کەوتۆتەوە ،بۆ جوانترکردنى دووفاقیەتى ئەم خاسیەت و فکرییەمیتۆلۆژییەکان پێویستمان بە پردى بە یەکگەیشتن هەیە ، کەنییە ! کە کارى ئەم پردە دەربڕینە تاکە کەسییەکەى ڕەنجدەر ،بەدەربڕینە گشتگیریەکەى سەردەم دەبەستێتەوە.

وەک ئاماژەمان پێدا گەڕانى شاعیر بەشوێن پرسیارە ونبووەکانى و بارگۆڕانە میتۆلۆژییەکان و چەمکى گومانگەریى لە فەزاى دەقە شیعرییەکاندا بوونیان هەیە ، کە زۆرجار بوونى ئەم حاڵەتانە ڕەنگەکانى شیعرەکە تۆختر دەکات و هەناسەى فەزاکانیش درێژتر دەکات ، بێگومان چەمکى گومانگەریى پەیوەندییەکى ریشەیى لەنێوان مردن و ژیاندا هەیە ، لێرەدا شاعیریش بەهەمان ئەم گومانەوە ئاماژە بەم لایەنەدەکات و دەڵێت :((ژیان و مردن / بردنەوە و دۆڕان نین)).

پەیوەندى نێوان ژیان و مردن پڕە لە گومان و پرسیار و گەڕان بەشوێن وەڵامەکاندا ، هەربۆیە شاعیریش ژیان ومردن بە بردنەوە و دۆڕان دانانێت و ئەمانە ڕەتدەکاتەوە ، ئاخر ناشێت نێوان ژیان و مردن بریتیی بێت لە بردنەوە و دۆڕان ، لەنێوان ژیان و مردندا گەڕانى هەمیشەیى هەیە ،مادامەکێ گەڕان بوونى هەبێت ، دیسان هەست بە گومانبردنى شاعیر دەکرێتەوە و شاعیر بە گومانەوە ڕۆشنایى دەخاتە سەر ئەرکى شاعیربوون ودەڵێت :((پەپوولەیەک لەسەر شانى پێغەمبەرەوە/ فرییە سەرشانى من)) . لێرەدا پێویستە بپرسین : بۆچى بەس پەپوولەى سەرشانى پێغەمبەر ؟ ئاخۆ پەپوولەى سەرشانى کام پێغەمبەرە ؟ بۆچى هەڵبفرێتە سەرشانى شاعیر ؟ئایا حیکمەت لەم هەڵفرینەدا چییە ؟ئەم پرسیارانەو چەندین پرسیارگەلى تر لەبەردەممان قیت دەبنەوە ، دیارە مەبەستى شاعیر ، پەیامى شاعیربوونە ، کە شاعیر لەم ڕەهەندەوە هەمان خاسیەت و ئەرکى پێغەمبەرانەى لەسەر شانە ، دەشێت شاعیرى جواننووس جێگرەوەى پێغەمبەر بێت ، ئاخر پێغەمبەر پەیامى خودایى لەسەر شانە ، شاعیریش پەیامى مرۆڤایەتى ، بۆیە هەمیشە ئەرکى شاعیرى جواننووس هەرچەند پیرۆز بێت ، زەحمەتتر دەبێت !بێشک بوونى پەپوولەش هێمایەکە بۆ جوانى و بێگەردى ، شاعیرلەم ئەرکە پێغەمبەرانەیەى خۆیدا بەگومان دەبێت و گومانەکانى هێندە زۆر و قورس دەبن ، تا دەکاتە ئەو سنوورەى کە پرسیاربکات و بلێێت :((ئەرێ مانگ / لەزەماوەندى جاویدانى زمان ودڵ / چ شەربەتێک دە خورێتەوە )) . ئەو زەماوەندى شاعیربۆ زمان ودڵ گەرەکیەتى مانەوە و هەمیشەییە ، بۆیە بەدگومانە لەشەربەتەکەى ،کەشەربەتى ڕاستگۆیى لەگەڵ زادەى ناوەوەى شاعیر خۆی ، لەگشت شەربەتەکانى تر نەمرتر و مانەوەى زیاتر بەشیعر و تەمەن درێژى شاعیرەکە دەبەخشێت ، شاعیر ئەمجارە ڕووى پرسیارەکانى بڵندتر دەکات و روو لە خودا دەکات و بە گومانەوە لەم بارەیەوە دەپرسێت :((ئەرێ خودا بۆ تەنیایى بۆ خۆى هەڵبژاردووە)).

خەڵوەتگەى پرسیارەکان و یاخیبوونى گومانەکانى شاعیر درێژتر دەبنەوە ، بەهۆى ئەو گەڕانەى شاعیرەوە خوێنەر پەى بەوە دەبات ، کە بە دوایى وەڵامە ونبووەکانەوە لە گەڕانێکى هەمیشەیى داین ، لەناو پرسیارەکانیشدا هەست بە گومانبردنى میتۆلۆژى دەکرێت ، لە پاڵ پرسیارە ونبووەکانیشدا پرسیارگەلى تر خۆیان مەلاش داون ، بۆیە خەیاڵى شاعیر وەک سوپەرمانێک هەربەئاسمانەوەیە پرسیار دەکات و دەڵێت :((ئەرێ باڵندە بەئاسمانەوە چیت پێ دەڵێ )) .هەمیشە خوێنەرى ودبین و هۆشیار پەى بەوە دەبات ، هەتاکو شاعیر زیاتر بگەڕێت گومانى زیاترى لەلا گەڵاڵە دەبێت ،کە گومانیشى لەلا گەڵاڵە بوو ، گومانەکانیش بەسەر یەکەوە کەڵە کە دەبن و لە دەرئەنجامى بەریەککەوتنیاندا پرسیار دەورووژێت و گومانەکانیش پرسیاردەکەن :((لاپەڕە نووستووەکانى هەڵدەنەوە)) ، (( بەرد ئێسکى زەوییە )) .لێرەدا دەمانەوێت ناوەوەى دەقەکە زیاتر هەڵبدەینەوە و بە دیدگایەگى فراوانتر لێى بڕوانین ،بۆیە ناشێت بەرد ئێسکى ڕاستە قینەى زەوى بێت ، لە کاتێکدا کە شاخ و کێوەکان بوونیان لە زەویدا هەبێت ،شاخ و کێوەکان ئێسکى ڕاستەقینەى زەوین ، پێم وایە شاعیر بەوشەى (بەرد) فەزاى دەقە شیعرییەکەى بچووک کردۆتەوە.

شاعیر واز لە پرسیار ناهێنێت ، لەم سەفەرى ژیانەیدا هەر سەرقاڵى گەڕانە ، گومان دەبات و گومان دەهێنێت ، گومان لە دەورو بەرى دەکات ، گومان لە ئاسمان و زەوى دەکات ، گومان لە شیعر و وشە دەکات ، گومان لە خەیاڵ و واقیع دەکات ، لەپاڵ هەموو ئەم گومانانەشەوە دەپرسێت و ناگاتە وەڵامیش ! نازانیت و عەوداڵە بۆ زانین ،کەى دەگاتە وێسگە ئەو گەڕانە ناچار شعیر پرسیاردەکات :(( ئەرێ بۆ بەس خودا دەزانێ بە هەشت لە کوێیە ؟ )) .شاعیر پەرت و بڵاو و پەرتەوازە دەبێت ،لە بەربەدگومانى پرسیارەکانى بۆ کۆناکرێنەوە سەر یەک ، کەئەمە پەخش بۆتە لە تەکنیکى وێنە شیعریەکانى شاعیردا ، کە هەست بەوە دەکرێت دروستکردنى وێنەى جێگیر و وێنە جوڵاوەکان ، لە شیعرەکانیدا بەهۆى پاڵنانى وشە بە وشەوەیە ، ئەم پەرتەوازەبوونەى شاعیر ناونیشانى کتێبە شیعرییەکەى ( مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە ) پرشنگدارتردەکات ،وەک لە دەستپێکەوە ئاماژەمان پێیدا : مانشێتەکە پر ِبە ناوەڕۆکى کتێبەکەوەیە ، ئاخر هەر لە ناونیشانەکەوە خوێنەر هەست حاڵەتى گومانگەریى دەکات ، کە دوجار یش ئەم هەستە هەم لاى شاعیر و هەمیش لاى خوێنەر هەر بەو ئەندازەیەوە دەمێنێتەوە ، کاتێک شاعیر لەم گەڕان و سوڕانەیدا بەئەندازەیەک بەنێو گومانەکانیدا پەرتەوازە دەبێت ، کە پرسیارەکانى بۆ ناخرێنە سەریەک و بەناچارى هەموو پرسیار و گەڕان و گومانەکان بۆ خوێنەر بەجێ دەهێلێت و خۆى ئامانەتى دوا پەیامى مرۆڤبوونى خۆى دەکات و دەڵێت :((لە ماڵەکەی خۆتدا / ژوور و هەیوانێکم بۆ دانێ / ئەى خودا)).

لە کۆتاییدا:

هەموو دەقێکى ئەدەبى شیاوى خوێندنەوەیە ، کە دەقى ئەدەبیش خوێنرایەوە ، شیاوى هەڵوستە لەسەر کردنە ، کە دەقیش هەڵوەستەى لەسەر کرا ، قابیلى ڕاڤەى جیاو هەڵوەشاندنەوە و قسەلەسەرکردنە ، ماوەتەوە بڵێین کتێبە شیعرى (مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە) شیاوى هەڵوەستەى زیاتر و قسەى جیاو بۆچوونى جیاوازترە ، وەلێ ئێمە بەپێى خوێندنەوە و چێژ و تێڕوانینى خۆمانەوە لەبارەى پرسەکانى نووسین و چەمکى گومانگەریى و گەڕانى شاعیر و پرسیار و عەوداڵبوون بە شوێن وەڵامە ونبووەکان هەڵوەستەمان کردووە ، کرانەوە و هەڵوەشاندنەوەى دەقى زیندووش جار لە دوای جار ڕوانینو و خوێندنەوەى جیاوازتر هەڵدەگرێت ، وەلێ بەشێوەیەکى گشتگیر و کۆى قسەولێدوانەکانمان شاعیر لە نێو چەمکى گومانگەریدا پرسیار دەکات و هەمیشە لە گەڕانە بە شوێن پرسیارەکانەوە .
___________________________________________
سەرچاوە: مردوویەک ئاگاى لە هەمووانە / شیعر - سەباح رەنجدەر / لە بڵاوکراوەکانى دەزگاى ئاراس ژمارە - 1039 - چاپى یەکەم 2010
 

ماڵپه‌ڕی غه‌مگین بۆڵی