٢٧\١\٢٠١٢

قه‌یرانی حکومەتیی و دەوڵەتیی عێراق و کۆنگرەی نیشتمانیی.

عەبدوڵا مەحمود    

پەلوپۆکوتانی چەند ساڵەی بۆرژوازی عێراق بۆ رزگاربوون لەو قه‌یرانه‌ی کە یەخەگیری حکومەت و دەوڵەتی! عێراق بووە، کە بە پلەی یەکەم مەسەلەی پێکهاتن و بیناکردنەوەی قەوارە دەوڵەتی عێراقە، ئاسۆیەک و کەناڵیک دیار نییە بۆ دەرچوون لێی.

لەو کاتەوەی دەوڵەتی عێراق لە چوارچیوەی ملهوریی و جەنگخوازیی ئەمریکادا، داڕووخا و دەسەڵاتی بەعس کۆتایی هات، تا ئێستا هیچ هەوڵێک و هیچ ڕێگاچارەیەک نەیتوانیوە قەوارەی دەوڵەتی عێراق بینابکاتەوە. دەسەڵاتی بەناو حکومەتیش لە ناوچەی سەوزی بەغدا زیاتر، پەل بهاوێت.

لە ساڵی ٢٠٠٣ وە کە بەعس لەدەسەڵات خرا، دەوڵەت و بنەماکانی کاولکران تا ئێستا بە پێی ئاماری خودی دەزگا رەسمیەکانی سەر بە ئەمریکاو رۆژئاوا، چەند ‌هێندەی قوربانیانی جەنگی کۆنەپەرستانەی هەشت سالەی عێراق و ئێران... خەڵکی بێتاوان بوونەتە قوربانی و لەگەڵ ئەوەشدا هەرچی سیمای مەدەنی هەیە، داروخێنراون. بە پێچەوانەی درۆیەکانی ژۆرنالیزمی غەربی و باڵەکانی بۆرژاوزی تاڵانچی عەرەب و کورد، شیعە و سوننە.. نە ئازادی و دیموکراسی لە سایەی جەنگی ئەمریکاو ئامده‌گیی چەندساڵەی و دەسەڵاتی بەش بەشی ئەم لایەنە کرێگرتانەدا، لەهیچ ئاستێکدا خۆی نیشانداو نە توانرا عێراقی داوەشاو بینابکرێتەوە و نە حوکومەتیکیش توانرا پێک بێت...

لە ٢٠٠٣وە تا ئێستا لە جێگای حکومەت، دەسەڵاتی لۆکاڵی نایاسایی و بیناکراو داسەپاوی میلیشیا لەپشت بەسەر هەر ناوچەو هەرێمکدا لەسەر بنەمای دینی، مەزهەبی، قەومی و...کۆمەڵگای دابەش و ئەنجن ئەنجن کردووە و قڵشتی تایفی و قەومی و دینی... بەرین کردۆتەوە.

ڕێکەوتنی لەسەرەوەی هێزو لایەنە بۆرژوازی و کۆنەپەرستە خۆشخزمەت و کرێگرتەکان، بەپێی تەوافق و لەسەر بنەماو ناوی شەراکەتی نیشتمانی! و بەشداری لە دەسەڵاتدا، لەسەر بناغەی کوشتارو خستنەگەری میلیشیا لە شەقامدا، براوەتە پێش.

ئیستا نزیکەی ٨ ساڵە، خەڵکی عێراق بەدەست ململانێی ئەم هێزو لایەنانە، کە لەبنەرەتدا نوینەرایەتی بەرژەوەندی سیاسی و ئابوری بۆرژوازی و هەژموونی وڵاتانی ناوچەکە دەکەن، کراونەتە قوربانی.

قەیرانی سیاسی عێراق، ئەگەر لەلایەکەوە بەرهەمی ململانێی ‌هێزو لایەنەکانە لەسەر چۆنیەتی بنیاتنانەوەی قەوارەی دەوڵەتسازی و حکومەتی جۆری ئەو دەوڵەتە، هاوکات جغرافیای سیاسی عێراق شانۆیەکە بۆ نمایشی راکێشانی جەستەی حکومەتێکی بێدەسەڵاتی تەوافوقی. لەبەرامبەر ململانێی ‌هیزی میلیشیایی هەر ئەو لایەنانەی لەحکومەتدا کۆمەڵگایان ئالوودەی فایرۆسی قەومی و دینی و مەزهەبی کردووەو داهاتی خەڵکەکەشی هەڵدەلوشن.

لەم هه‌شت ساڵەدا، لەگەڵ هاتنە ئارای هەر فاکتێکی تازەدا، ئاڵوگۆر لە هاوسەنگی هیزە ناوچەیەکاندا، هەڵچون و داچونێک لە سازانە بەزۆر بەیەکەوە لکێنراوەکاندا، لەگەڵ هاتنەوە گۆڕی باسی بودجە، سەرژمێری، هەموارکردنەوەی دەستور، مادەی ١٤٠، کەرکوک...دیسان ئەزمە یەخەگیری ئەم ‌هێزانەو حکومەتەکەیان بووە. مێژووی هەشت ساڵەی رابردوو بە جیا لەکاری ئیرهابی و دادۆشینی داهاتی کۆمەڵگا و قوڵکرنەوەی خولیای تایفی و دینی و قەومی، مێژووی ئەزمەو کۆنگرەی نیشتمانی و دەستێوردانی وڵاتانی ناوچەکە و گەمەی لێکترازانی شەراکەتی نیشتمانی... بووە.

قه‌یرانی ئەم جارە لەگەڵ هەموو ئەمانەی سەرەوەدا، ئەزمەی دارمانی هاوسەنگی ‌هێزی ناوچەیی و هاوسەنگی حیزب و لایەنە بۆرژوازییەکانی بەشدار لە دەسەڵات و واقعی سیاسی عیراقدایە، کە بەهۆی کشانەوەی سوپای ئەمریکا و شۆڕش و راپەرینەکانی ناوچەکەوە، هاتۆتە ئاراوە.

پاشەکشەی ناچاری سوپای ئەمریکا لە عێراق لەئاکامی شکستێکی گەورەی سیاسی و دیبلۆماسی و رەسمی و نێونەتەوەیی، جەماوەری و تەنانەت سەربازیدا. هاوسەنگی ‌هێزی ناوچەیی و بەو پێیەش هاوسەنگی هیزو لایەنە سیاسیەکانی سەر بەو ‌هێزە ناوچەییانەی لەعێراقدا بەسەر یەکدا ڕماند. کە ئەمە دەرگای زیاتری بە رووی ئێراندا کردۆتەوە تا لە فەزایەکی ترو لە غیابی سوپای ئەمریکادا رۆڵێکی زیاتر لە گۆڕه‌پانی سیاسی عێراقدا بگێڕێت و بەو پێیەش ناسیونال - ئیسلامیەکانی سەر بە ئیران، دەیانەوێ کەڵک لەو دۆخە تازەیە وەربگرن و بەربگرن بە رەوەندیک کە بەدەستپێکردنی شۆرشەکانی ناوچەکە، دەشێ دەسەڵات و بەناو حکومەتەکەی مالکی، بخاتە ناو مەنگەنەی خرۆشان و راپەڕینی جەماوەرییەوە. بە تایبەتیش لەسەروبەندی روخانی رژێمی سوریادا، کە کۆماری ئیسلامی هەموو هەوڵێکی خستۆتە گەر بۆ پاراستن و بەرگری لێکردنی. روخانی ڕژێمی سوریا نەک هەر پایەگای کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکە دەهێنێتە خوارەوە بەڵکە خۆیشی دەخاتە بەردەم ئەگەری شۆرش و راپەرینی جەماوەری خەڵکی ستەم لێکراو. بۆیە لەم دۆخەدا ئێران هەموو هەوڵێکی ئەوەیە دۆخی سیاسی عێراق تێک نەچێت تا لانی کەم دەسەڵاتی تائیستای لایەنەکانی سەربەخۆی بپارێزێت. لە بەرامبەردا ‌هێزو لایەنەکانی سەر بە ناسیونالیزمی عەرەب، لەگەڵ ئەوەدا کەلەبنەرەتدا خوازیاری پاشەکشەی ‌هێزەکانی ئەمریکا بوون، حزوری ئەم سوپایەیان بە پێشێلکردنی سەروەری نیشتمانی دەزانی... بەڵام ئەو راستیەشیان درک دەکرد کە پاشەکشەی ئەمریکا دەستی ئێران باڵاتر ده‌کا لە ده‌ستتێوه‌ردان لە عێراقدا. بۆیە زۆر زوو ئەمانیش بە پشتوانی بەشێک لە وڵاتانی عەرەبی و کەنداو ناسیونالیزمی عەرەب و رژێمی تورکیای نەیاری ئێران لە ناوچەکەدا، سیاسەتی بەرگرتن بەکورتکردنەوەی دەسەڵاتەکەی مالیکی و رەوتی ناسیونال-ئیسلامی یان دەستپێکرد، لەڕێگای هەوڵدان بۆ قۆستنەوەی خۆپیشاندانە جەماوەرییەکان، دەستدانە فیدرالیزەکردنی پارێزگاو هەرێمەکان بەمەبەستی زامنکردنی ناوچەی رەسمی و قانونیکردنی و کەڵک لێوەرگرتنی وەکو سەکۆکانی ئاراستەکردنی جەنگ لە دژی حکومەتەکەی مالیکی و نەخشی ئێران، وە لە رێگای پاشەکشەی ئەندامەکانیانەوە لە پەرلەمان!، هەرەشەی کشاندنەوەی وەزیرەکانیان!! بە مەبەستی نابودکردنی حکومەتەکەی مالیکی...تاد. ئەمانە هەموویان کاردانەوەی ناسیونالیزمی عەرەب بوون لە دۆخی تازەی پاشەکشەی سوپای ئەمریکاو تیکچونی هاوسەنگی ‌هێزە ناوچەییەکان.

قوڵبونەوەی ئەم بەرامبەرکێیە و نمایشی هێزو توانایی لایەنەکان بەرامبەر بەیەکتری، بۆ جێگاپەیداکردنەوە لە ئارایشی تازەی دوای پاشەکشەی سوپای ئەمریکادا، سەرەکیترین لایەنی کێشمەکێشەکانی ئیستای سەر گۆرەپانی سیاسی عێراقە.

دۆسیەی تاریق هاشمی و سالح موتلەق یش بەشێکە، لەهەمان گەمەی سیاسی و ئەگەر بڕیار بێت تۆمەتبارانێک بخرینە بەردەم دادگایەکی ره‌وا و ئازاد، ئەوا سەرانی هەموو ئەم لایەنە سیاسیانە و خودی دادگاکەشیان، تاونباریان دەسەلمێ.

ئەم هەلومەرجە سیاسی و قه‌یرانگرتووه‌، کە بەدەست کۆمەڵیک لایەن و هێزی کۆنەپەرستی ناسیونال-ئیسلامی و قەومی، قوڵتر و قوڵتر دەکرێتەوە. خەڵکی عێراق کراونەتە ئامانچ و کەنالێک بۆ خاوکردنەوەی قه‌یرانه‌که‌ و داپۆشینی لەژێر ناوی بەستی کۆنگرەی نیشتمانیدا. لەو کاتەوەی ململانێی نێوان ئەم لایەنانە پێی ناوەتە دۆخییکی چەقبەستوو، شەقام و خەڵکی عێراق کراوەتە سەکۆی کردەوەی زنجیرەیی تیرۆریستیی و تۆڵەسەندنەوەی دەسەڵاتخوازی و تاڵانچێتی و کرێگرتەیی.

لە ناو ئەم دۆخەدا، سەرانی بزوتنەوەی ناسیونالیستی کورد چ بارزانی و چ تاڵەبانی... پێشنیار و پرۆژەی بەستنی کۆنگرەری نیشتمانیان خستۆتە روو، پرسیاری سەرەکی ئەوەیە بۆچی لەگەڵ قوڵبونەوەی ململانی هێزو لایەنە دەسەڵات بەدەستە قەومی و دینی و تایفییەکانی عیراقدا، سەرانی حیزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستان و بەشدار لە دەسەڵاتی ناوەندا، خەم دایان دەگرێت و هەوڵی کۆکردنەوەی سەرانی لایەنەکان دەدەن و پێشنیاری بەستنی کۆنگرەی نیشتمان دەکەن؟ مەبەستیان لەبەستنی کۆنگرەی نیشتمانی عیراقی چییە؟ وە کۆنگرەی نیشتمانی وەڵام بەکام گرفت دەداتەوە؟ ئایا دەتوانی کۆتایی بە قه‌یران و دۆخی تەلیسمگرتووی عێراق بهێنێ؟

کەڵک وەرگرتن لەململانیی وڵاتانی ناوچەکە و درزو کەلێنی هێزە سیاسیەکان، بۆتە عادەتێکی سیاسی چەسپاو و دەزگایەکی زیندومانەوەی سیاسی بۆ حیزبەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی. دیارە وەها دەزگایەک و راونینێکی زاڵ لەگەڵ هەر ئاڵوگۆرێک لەهاوسەنگی ‌هێزو پێگەی وڵاتانی ناوچەکە و ‌هێزەکانیدا، ناچار ترسی لەدەستدانی پیگەو رێگەی سیاسیان دەیانخاتەوە ناو پەلەپروزێ سیاسی.

حیزبە دەسەڵات بەدەستەکانی کوردستان کە خاوەنی دورنما و ستراتیجیەکی رۆشن بۆ ئایندەی پێگەی دەسەڵاتدارێتیان نیین لە عێراق و کوردستاندا، هەموو هاوسەنگیەکی تازە، هەموو هەڵچون داچونێکی سیاسی، بەر لەهەموو لایەنێک یەخە گیری ئەوان دەبێت. بێگومان دۆخی سیاسی عێراق بەهۆی پاشەکشەی سوپای ئەمریکاوە کە هاوکات یەکێتی و پارتی و بە زامن و پشتیوانی خۆیان دەزانی، هاوسەنگی ‌هیزو لایەنەکان دەگۆرێت، ئەم ئالوگۆرە کاریگەری لەسەر حیزب و لایەنە سیاسییەکان دادەنێت، بەڵام بەتایبەت ئەو هێزانە دەخاتە مەنگەنەوە کە مایەی خۆیان و دەسەڵاتی خۆیان لەسەر بنەمای سیاسەتی رۆژ و پاشکۆیەتی سیاسی، بیناکردووە.

بەشداریی یەکیتی و پارتی لەو سازانه‌ سیاسیەی لایەنە سیاسیەکانی عێراقدا لەژێر ناوی شەراکەتی نیشتمانیدا، پشتی بەهیچ بنەمایەکی چەسپاو پایەکی ستراتیجی نەبەستووە. بۆیە هەر ئاڵوگۆرێک لە هاوسەنگی ‌‌هێزەکاندا، هەموو ئەو لینک و کەناڵانەی کە ئەوانی بە ‌هێزە سیاسیەکانەوە بەستۆتەوە دەخاتەوە بەردەم چاوپیاخشاندنەوە. ململانێی نەبڕاوە لەسەر دەیان دۆسیەی وەکو نەوت و غاز، مادەی ١٤٠، کەرکوک، ناوچە کێشەلەسەرەکان، سنوور، بودجە، سەرژمێری، یاسای نەوت و گاز، هەموارکردنەوەی دەستوور... بە جیا لەمەتاتی بوونی بەندەکان هەمیشە لەگەڵ هاتنە ئارای هەر مەسەلەیەکی تردا، دەبنەوە بە مەیدانی کێشمەکێشی سیاسی... میژووی دەسەڵاتی ناسیونالیزمی کورد، لەو سازانەی کردویەتی لەگەڵ ‌هێزەکانی عێراقدا، مێژووی بەرامبەرکێیەکی نەبڕاوەیە لەسەر ئەو مەسەلانە دووبارە و دووبارە دەبنەوە. ئەمە نیشان دەدات کە هەموو ڕیکەوتن و سازانەکان هەمیشە لەژێر پرسیاردان، چونکە خودی هاوسەنگی ‌هێزەکان لە ئاڵوگۆڕدان.

بارزانی و تاڵەبانی ئامانجیان لە بەستنی کۆنگرەی نیشتمانیی نە کۆتاییهێنانە بە کوشتارە زنجیرەیەکانی شەقام و نە نیگەرانی تێکچوونی ‌سازانی لایەنە سەرەکیەکانی عێراق و قوڵبونەوەی ئەزمەکەن، بەڵکە بەدوای ئەوەوەن دەسکەوتە حیزبیەکانی خۆیان چ وەکو بەشدار لە دەسەڵاتی ناوەند و پۆستەکانیان و دەسەڵاتدارتیان لە کوردستان بەو هەموو داهات و سامانەوە، بەدەست لێنەدراوی بمێنێتەوە دۆسیەکانی نێوان هەولێر و بەغداش پارێزراو بن لەململانێی دۆخی تازەی لایەنەکانی تری گۆڕه‌پانی سیاسی عێراقدا.

هەروەها یەکێتی و پارتی لەڕیگای وروژاندنی بەستنی کۆنگەری نیشتمانییدا، دەیانەوێت دۆسیەکانی ناوخۆی کوردستان بخەنە ژێر تەپۆیۆزی ململانێی لایەنەکانی عێراق و هاوکات ترسی دۆخی ناسەقامگیری عێراق هه‌روا هەرەشەیەک لەسەر خەڵکی کوردستان نیشان بدەن تالەو ڕێگایەوە هەم ئۆپۆزیسیۆنی نەیاری ناو خانەوادەی خۆیان تووشی پاشەکشە و هەم نارەزایەتی خەڵکی کوردستان بۆ خواستە رەواکانی هەڵپەسێرن و بڵێن دیسان هەڕەشە لەسەر ئەزموونەکەمان! هەیە.

 
ئەگەر وای دابنێین کۆنگرەی نیشتمانی عێراقی بەوجۆرەی هەموو لایەنەکان دەیانەوێت، سەرکەوتوانە بەڕیوەبچیت" کە ئەمە مەحاڵە" چ شتێک لە واقعیەتی سیاسی دەگۆڕیت و چەندە لە قازانجی سیاسی خەڵکی عێراق و کوردستان دەبێت؟ بێگومان چ بەپێی تاقیکردنەوەیەکی زیندوی رابردوو وە چ بەپێی ماهیەتی دژی ئازادی ئەم هێزانە هیچ ئاڵوگۆرێک بە قازانجی خەڵکی عێراق و کوردستان لەو کۆنگرەیە چاوەڕوان ناکرێت... زۆر کۆنگرەی تر لەژێر ناوی ئاشتی و نیشتمانیدا لە ناوخۆی عێراق و لەدەرەوە، بەستران و بانگەشەی سەرکەوتنەکانیشی بۆماوەیەک کرایە خۆراکی راگەیاندنەکان و دەسکەوت بۆ لێکۆڵەرەوە سیاسیە مووچەخۆرەکانی لایەنە بەشدارەکانی ئەم کۆنگرانە، بەڵام لە دنیای واقعیدا نە مافی هاوڵاتی بوون و شکۆ بۆ کۆمەڵگا گێڕدرایەوە، نە ئازادی و بانگەشەی دیموکراسی بوونە بەشیک لە ساختاری ئەم حیزبانە و نە کۆمەڵگاش کەمترین ئازادی و خۆشبەختی بەرکەوت. بەڵکە ئەم کۆنگرانە بەجیا لەوەی بوون بە ماکی گێرمەوکێشەکانی داهاتوو و چاوەڕوانمانەوە بۆ کۆنگرە نیشتمانییەکانی دی، هاوکات بوونە چوارچێویەک بۆ رێکەوتن لەسەر پارچە پارچەکرنی دەسەڵات و دابەشکردنی داهاتی خەڵکی لە نێوان خۆیاندا.

تا ئەو جێگایەش بە خەڵکی کوردستان دەگەڕێتەوە هیچ کام لەم کۆنگرانە دەسکەوتێکی بۆیان بەدەست نەهێناوە، ئەگەر بودجە ١٧٪ یە چی بەر خەڵکی کوردستان کەوتووە، لە بەرامبەر ئەو تاڵانییەی یەکێتی و پارتی سیستماتیک ئەنجامیان داوەو دەیدەن. یاسای نەوت و گاز چ ماڵێکی کەم دەرامەتی لە ژێر باری گرانییەکەیدا، رزگار کردووە؟. سەرژمێری چ سیستەمێکی ئامار و شاری وێنه‌ دەکات؟ هەموارکردنەوە یان نەکردنەوەی دەستوور چ مافێکی تاک و مافی مەدەنی مرۆڤه‌کان دەستەبەر دەکات؟ ئەگەر مادەی ١٤٠ جێبەجێبکریت، کام دۆسیەی لە دۆسیەکانی نابەرابەری و نەبوونی، بێکاری، نا ئارامی و نەبوونی ئاسایش بۆ خەڵکی کەرکوک و ناوچەکانی دەگێڕدرێتەوە؟ بە رێکەوتن لەسەر سنوورەکان کەی دەتوانێ ئارامی ناوچە کێشە لەسەرەکان و خەڵکی سەر سنورەکانی عێراق - ئێران. عێراق - تورکیا، عێراق - کوردستان...خاترجەم بکات کە ژیانیان بێترس بگوزەرێنن؟

راستی هەر کام لەوانەی سەرەوە لە کاتی ئاشتی و ڕێکەوتنی ئەم ‌هێزانەدا لە محەک دراون. بۆیە کۆنگرەی نیشتمانیی لە باشترین حاڵەتی خۆیدا ئەگەر سەرکەوتوش بێت، کۆنگرەی دوبارە سازانەوە و ئاشتبونەوەی کۆمەڵێک ‌هێزی کۆنەپەرست و قەوپەرستە بۆ درێژەدان بەدەسەڵاتدراێتی و وەستانەوەیان بەرووی ئازادی و مافە فەردی و مەدەنییەکانی خەڵکی و جەنگینە لەدژی بزوتنەوەی نارەزایەتی خەڵکیدا بۆ ژیان و گوزەرانێکی تێروتەسەل و پڕ ئازادیی و بەردەوامی دانە بە تاڵانی فه‌رمیی و نافه‌رمیی کۆمەڵگا.

ماڵپه‌ڕی عه‌بدوڵا مه‌حمود