٢٧\٢\٢٠٢٤

ڕۆ گەردوونی زوانی ئەڎایی جە گردلایەتا پیرۆز بۆ.

موختار کەریمی      

زوان بە گردی دیاردێوی کۆمەڵایەتین. مادام کۆمەڵگاو ئانزانیەتی بەردەوام ئینا جە ئەوەڤاڕیای و گەشەکەردەینە، زوانیچ ئەوەڤاڕیایش مەێ سەرەرە و گەشەکەرۆ. زوان یۆ چا دیاردانە کە چەنی ئانزانی پێڎا بۆ، چەنیش مەنۆوە و گەشە کەرۆ و چەنی فۆتیای ئانزانیچ ئاڎیچ فۆتیۆ. پیجۆرە تاومێ بە دڵنیایەوە واچمێ کە مافوو پارێزنای و وانای و پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی مافێوی سەرەتایی و یۆن جە مافە بنەڕەتیەکاو ئانزانی کە جە جاڕنامەو گەردوونی مافوو ئانزانی پاگێریش سەرەو کریان.

زانایاو بەشوو زوانشناسی و کۆمەڵشناسی و دادوەری و هەرپاسە ڕێکوزیایو یونسکۆیچ پاگێری کەرا سەروو پارێزنای و گەشەکەردەی زوانی ئەڎایی و هەر هێڕشێو پەی فۆتنای زوانی ئەڎایی و یان وەرپەنگ وستەی وەروو گەشەکەردەیش بە توندی ئیدانە کەرا و بە تاوانەش مڎا قەڵەم.

بێگومان زوان سەروەتوو سامانێوی مەعنەوی گردوو کۆمەڵگاو ئانزانیەتین و مشۆ گرد دەسەڵاتێو بێ ئیلا و ئەولا دڎانش پۆرە بنیو بە رەسمیش بشناسۆ و گرد ئێمکانێو پەی گەشەکەردەیش فەراهەم کەرۆ. فۆتنای و تەنانەت هەوڵدای پەی فۆتنای زوانی ئەڎایی نە تەنیا دژمنایەتی و تاوانکارین وەرانوەروو قسەپەنەکەراو ئا زوانیە، بەڵکوو بە ئاشکرا دژمنایەتی و تاوانکارین وەرانوەروو گردوو کۆمەڵگاو ئانزانیەتی.

بە پاو یاسا میادەوڵەتیاکا دژ بە تاوانکاری ژنۆسایدی، دژمنایەتی و هەوڵدای پەی فۆتنای هەر زوانێوی چ ئاگایانە و چ سەهوەن زوانکوشی دریۆ قەڵەم و بە گردی بەشێوەن جە تاوانکاری ژنۆسایدی. ژێنۆساید(گەلکوشی) گەورەتەرین تاوانەنە کە واەرانوەروو ئانزانی کریاینە و یان کریۆ. شاڵاوەکاو ئەنفالی و گەلکوشی ئەرمنیەکا بە دەسوو ترکە کەمالیستە فاشیستەکا و سۆچنای جوولەکەکا بە دەسوو نازیەکاو ئاڵمانی و ... نموونێ زەقێ ژێنۆسایدینێ.

وەرپەنگ وستەی وەروو گەشەو زوانی و پاشێلکەردەی مافو وانای و پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی ئاسەوارێ فرە نەرێنیێش سەروو قەوارەگێرتەی کەسایەتی و وەڵکەوتەی کۆمەڵایەتی زاڕۆی هەنێ، پێسەو : شێویای سیستەمی هزری(نظام فکری)، سەقەتی گەشەی کەسایەتی، کز بیەی بڵێمەت و تازەگەری هزری، لاوازی بەروستەی هزر و هەست وسۆزی، شێویای پێوەندیە بنەماڵەیی و کۆمەڵاتیەکا، دەس کێشتەی جە وانای، سەرنەکەوتەی جە فێرگەکانە و..... ئا ئاسەوارە نەرێنیانێ کە زاڕۆڵێ گەلە بندەسەکا توشێشا با.

دەوڵەتە داگیرکەرەکا، پێسەو ئێرانی، ترکیەی و عروبەی و هەرپاسە زوانکوشەکاو لاو وێما پەی سەپنای زوانەکەو وێشا، بەردەوام هەوڵێ فۆتنای زوانەکاتریشا داینێ و ئیسەیچە مڎا: وەربەس کەردەی پەروەردەی بە زوانی ئەڎایی، سووکایەتی بە زوانەکاتەری، فۆتنای سەروەتوو سامانی نویسیای و وچیای، ماڕای کەسایەتی قسەپەنەکەراو ئی زوانا، شێونای ویەردەیشا، گۆش نەڎای بە ئاوەڎانی وەڵاتەکەیشا، چۆڵکەردەی دەگا و شار وگلێرگەیشا، ئیزن نەڎای بە هەرمانەی مێدیایشا و.... ئا تاوانکاریانێ کە داگیرکەرەکا و ھەرپاسە زوانکوشەکاو لاو وێما پەی یاوای بە مەخسەڎە دژە ئانزانیەکاشا ئەنجامێشا داینێ و ئیسەیچە مڎا.

داخەکێم هەورامانوو ئێمەیچ ئی کارەساتا ئاماێنێ ملشەرە و بیێنێ مەردەزمەو سەریش. بە ڵام بە ھەوڵوو ھەورامیە دڵسۆچەکا و ھەرپاسە دڵسۆچاو ھەورامانی، ئی زڵم و زورە ئاشکرا کریا و یاوا گۆشوو دەموودەسگا پێوەنڎیدارە میادەوڵەتیەکایچ. پەوکەی یونسکۆ وەشبەختانە ئاماوە دەنگێ و لایەش کەرد لاشەو و زوانی هەورامێش وست دلێ لیستوو زوانە هەڕەشەوەنەکراییەکا. جیا چانەیچە یونسکۆ تەنانەت ھەورامانش وست دلی لیستوو پارێزنای میراسە فەرھەنگیەکاو یونسکۆی و پیجۆرە پەرسەو ھەورامانی بییە بە پەرسیە جەھانیە.

داگیرکەر پەی ئانەیە کە گەل یان نەتەوێوی بندەس فۆتنۆ، یۆهەمجار زوانەکەیش کز و لاواز کەرۆ و دماجار فۆتنۆش. ئاسەوارە فەرهەنگیەکاش سەڕۆوە، زوانوو وێش بە زور سەپنۆرە، ئیجا مەێ بە زوانوو وێش کتێبێشا پەی منویسۆ، فەرهەنگێوی بێگانەشا پەی تاشۆ، ویەردێویتەرشا پەی منویسۆ و دماجار جە گرد مافیوی ئانزانی ڕووتشا کەرۆوە.

هەرچن بە ئامای ئینترنێتی و تێکنیکە تازەکا و وەروەڵاو بیەی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکا ئێمکانێوی تازە پەی ئێمەی هەورامی زوانیچ هۆرکەوت و هەورامی زوانە دڵسۆچەکا تاوانشا تا ڕادێوی خاس ئی تەکنیکیە وزا خزمەتوو گەشەکەردەی زوانی هەورامی، کە فرە یاگێ دەڵوەشی و دەس وەشی و پەنە زاناینە، بەڵام مەردەزمە زوانکوشەکە هیشتا گیانش ئینا چەنە و جە هەوڵ و تەقالاو وێش پەی فۆتنای زوانی هەورامی کەم نەکەردەنەو.

چی ڕۆنە و پی بۆنەوە سپاس و ڕێزێوی تایبەتم هەن پەی خەڵکوو هەورامانی بە گردوو زانایا و نویسەرە دڵسۆچەکاشەو، کە وێبەخشانە ئامێنێ مێڎان و بە نویسیایەکاشا بە زوانی هەورامی دلێ تۆڕەکۆمەلایەتیەکانە، بە نویستەی کتێبە بە نرخەکاشا بە زوانی هەورامی(ڕۆمانێ، بابەتێ زوانەوانیێ، ئەدەبیێ تارێخیێ، کۆمەڵایەتی و...) کتێبخانەو هەورامانیشا دەوڵەمەند کەردەن و بیێنێ یاگێ شانازی و هیواو خەڵکوو هەورامانی. دەستا وەش بۆ، نامێتا هەتاهەتان دیارەنە و نموونێندێ پەی نەوەی ئایەندەو هەورامانی.

٢١\٢\٢٠٢٤ - ئاڵمان
shahoko22@yahoo.de