|
٦\٧\٢٠٢٥
سەمفۆنیای بێدەنگیی.
ئەرسەلان مەحمود
هەموو قسەیەک لە بێدەنگییەوە لەدایک دەبێت و بەرەو بێدەنگیی دەگەڕێتەوە.
ئەم حەقیقەتە لە ڕواڵەتدا زۆر سادە و ئاساییە، بەڵام لە ناخیدا یەکێکە
لە قووڵترین پارادۆکسەکانی هەبوونی لە خۆیدا هەڵگرتووە: چۆن دەتوانی
باس لە شتێک بکەیت کە خودی خۆی نەفی باسکردنە؟ چۆن دەنگ دەتوانێت واتای
بێدەنگیی بگەیەنێت؟
پەردەی یەکەم - وەهمی بێدەنگیی ڕەها.
لە ژوورێکی بەتاڵدا، کە دیوارەکانی وەک بەفری زستان سپین، پەنجەرەکەی
وەک چاوی نوستوو داخراوە، دادەنیشم. هەوڵ دەدەم گوێ لە بێدەنگیی بگرم.
بەڵام لەناکاو ڕاستییەکی سەیر خۆی ئاشکرا دەکات: بێدەنگیی ڕەها بوونی
نییە.
لێدانی دڵ وەک تەپڵی دوور، هەناسەدان وەک شەپۆلی نەرم، خوێن وەک
ڕووبارێکی نهێنی لە گوێچکەکانمدا دەخولێتەوە. تەنانەت لە قووڵترین
بۆشاییەکانی گەردوونیشدا شەپۆلە ئەلیکترۆمەگنەتیکەکان وەک ئاوازێکی
کۆزمیکی لەرینەوەیەک دروست دەکەن، کەواتا بێدەنگیی ڕەها تەنها لە
مەرگدا هەیە، تەنانەت لەوێشدا، کێ دەزانێت؟
پەردەی دووەم - نووسین وەک کیمیای بێدەنگیی.
کافکا، مامۆستا گەورەکەی پارادۆکس نووسیویەتی: "نووسین بریتییە لە
قسەکردن بەبێ ئەوەی قسە بکەیت." ئەم ڕستەیە خۆی وەک گەردەلوولێک
دەسووڕێتەوە - هەم دەنگە، هەم بێدەنگییە. وشەکان لەسەر کاغەز سێبەری
دەنگن، بەڵام کاتێ دەیانخوێنینەوە، لە مێشکماندا دەبنە دەنگی ڕاستەقینە.
ئەم کیمیایە سەیرە - گۆڕینی بێدەنگیی بۆ دەنگ، گۆڕینی نەبوون بۆ هەبوون
- جەوهەری هونەری نووسینە. نووسەر وەک جادووگەرێک، دەنگ لە هیچەوە
دروست دەکات.
پەردەی سێیەم - مۆسیقای هیچ.
جۆن کەیج، دەنگسازە شۆڕشگێڕەکە، لە پارچەی نەمری 4'33"دا، 4 خولەگ و 33
چرکە "هیچ" پێشکەش دەکات. بەڵام ئەمە فریوێکی جوانە. ئەو بێدەنگییەی
کەیج پێشکەشی دەکات، پڕە لە دەنگ - کۆخینی بینەران، دەنگی کورسییەکان،
فیسەفیسی جلوبەرگ، لێدانی دڵەکان.
کەیج تێگەیشت کە بێدەنگیی ڕەها وەهمە. ئەوەی هەیە تەنها چوارچێوەیەکە
بۆ دەنگەکانی ژیان. مۆسیقای ڕاستەقینە لەو شوێنەدا دەست پێدەکات کە
ئێمە دەست لە کۆنترۆڵکردن هەڵدەگرین و گوێ بۆ جیهان شل دەکەین.
پەردەی چوارەم - زمان و پارادۆکسی ناوەکی.
لە زمانی کوردیدا، وشەی "بێدەنگیی" خۆی پارادۆکسێکی زیندووە. "بێ"
نەفییە، "دەنگ" ئەو شەپۆلە ئاکوستیکییەیە کە گوێیەکان دەیانگرن. کەواتا
بێدەنگیی واتە "گرتنی نەبوون" - کارێک کە لە لۆژیکدا مەحاڵە، بەڵام لە
ئەزموونی ڕۆژانەماندا هەمیشە ڕوودەدات.
ئەم پارادۆکسە زمانەوانییە دەریدەخات کە مێشکی مرۆڤ چۆن هەوڵ دەدات
ناوی نەبوون بنێت، چۆن هەوڵ دەدات هیچ بکاتە شتێک. لەوانەیە ئەمە یەکێک
بێت لە گەورەترین داهێنانەکانی مرۆڤ - توانای بیرکردنەوە لە نەبوون.
پەردەی پێنجەم - بێدەنگیی وەک زمانی پەیوەندی.
کاتێک دوو کەسی خۆشەویست لە شەوێکی هێمندا پێکەوە بێدەنگ دەبن، ئەم
بێدەنگییە دەبێتە دەریایەک لە واتا. لێرەدا بێدەنگیی نە بۆشاییە، نە
ساردی پەیوەندییەکە. بەڵکو پڕترین شێوەی پەیوەندییە - پەیوەندییەک کە
تێپەڕیوە لە سنووری وشەکان.
لە ڕۆمانەکانی ماگما ساباتینی، نووسەرە گەورە ئیتاڵییەکەدا، زۆرینەی
جاران کارەکتەرەکان لە بێدەنگییدا دەژین. بەڵام ئەم بێدەنگییە چڕە،
قورسە، پڕە لە ڕووداو. لە نێوان دوو قسەدا، جیهانێک دەگۆڕێت. لە نێوان
دوو بێدەنگییدا، ژیانێک تێدەپەڕێت.
پەردەی شەشەم - دەنگی ناوەکی و کێشەی خاوەندارێتی.
ئێستا، لەم ساتە وردەدا کە چاوەکانت بەسەر ئەم وشانەدا دەخشێن، دەنگێک
لە قووڵایی مێشکتدا دەبیستیت. ئەمە دەنگی کێیە؟ دەنگی منە کە نووسیومە،
یان دەنگی تۆیە کە دەیخوێنیتەوە؟ یان دەنگی سێیەمە - دەنگێک کە نە هی
من بێت نە هی تۆ، بەڵکو لەو شوێنە نادیارەدا لەدایک بووبێت کە نووسەر و
خوێنەر تێیدا یەک دەگرنەوە؟
ئەم پرسیارە دەمانباتە ناو یەکێک لە قووڵترین ڕازەکانی نووسین:
دروستکردنی دەنگێک کە سەرچاوەکەی نادیارە، دەنگێک کە لە بێدەنگییەوە
دێت و لە مێشکی خوێنەردا دەژی و دەمرێت و دووبارە لەدایک دەبێتەوە.
پەردەی حەوتەم - بێدەنگیی وەک فۆرم، نەک تەنها ناوەڕۆک.
لە هونەردا، بێدەنگیی نەک تەنها هەر نەبوونی دەنگە، بەڵکو ئامرازی
داهێنانە. لە شیعردا، ئەو بۆشاییانەی نێوان وشەکان، ئەو هەناسە
بڕکێیانەی نێوان دێڕەکان، بەشێکن لە واتا و تێما و هێماکانی شیعرەکە.
لە مۆسیقادا پشووەکان ڕیتم دروست دەکەن. لە وێنەکێشیدا، بۆشایی نێگەتیڤ
کۆمپۆزیشن دیاری دەکات.
کەواتە دەتوانین بڵێین بێدەنگیی ماددەیەکی تایبەتە - ماددەیەک کە لە
نەبوون دروست بووە، بەڵام کاریگەری هەبوونی هەیە. بێدەنگیی شێوە دەدات
بە دەنگ، هەروەک چۆن تاریکی شێوە دەدات بە ڕووناکی.
پەردەی کۆتایی - گەڕانەوە بۆ سەرەتا، بەڵام جیاوازتر.
ئێستا دەگەڕێمەوە بۆ هەمان ئەو ژوورە بەتاڵە، هەمان ئەو دیوارە سپییانە،
هەمان ئەو پەنجەرە داخراوە. بەڵام هەموو شتێک گۆڕاوە. بێدەنگییەکە
ئێستا پڕترە، قووڵترە، واتادارترە. چونکە ئێستا دەزانین کە بێدەنگیی
تەنها نەبوونی دەنگ نییە، بەڵکو دایکی هەموو دەنگەکانە.
هەر وشەیەک کە هێشتا نەنووسراوە، هەر ئاوازێک کە هێشتا نەگوتراوە، هەر
حەقیقەتێک هێشتا ئاشکرا نەبووە هەموویان لە قووڵایی بێدەنگییدا
چاوەڕوان دەکەن. نووسین، قسەکردن، دروستکردن - هەموویان بریتین لە
هەڵبژاردن: هەڵبژاردنی ئەوەی کە کام دەنگ لە دەریای بێدەنگیی دەربهێنیت
و کامیان لەوێدا بهێڵیتەوە.
ئەم تێڕامانە ئێستا کۆتایی دێت. وشەکان دەگەڕێنەوە بۆ بێدەنگیی. بەڵام
بێدەنگییەکە هەرگیز کۆتایی نایەت. ئەو هەمیشە لەوێیە، چاوەڕوانە،
ئامادەیە بۆ ئەوەی ببێتە سەرچاوەیەکی تر بۆ دەنگی داهاتوو. دواجار،
ڕەنگە هەر ئەمە بێت ڕازی گەورە: بێدەنگیی مردن نییە، بەڵکو چاوەڕوانی
لەدایکبوونەوەیە.
ماڵپه‌ڕی ئه‌رسه‌لان مه‌حمود
|
